M uhasebe ve denetimin amac, Muhasebe; Kurum ve kurulufllar n ekonomik

(1)

DENET‹M AÇISINDAN TAHS‹LAT DENET‹M AÇISINDAN TAHS‹LAT VE ÖDEMELER‹N TEVS‹K

VE ÖDEMELER‹N TEVS‹K

ZORUNLULU⁄U UYGULAMASININ ZORUNLULU⁄U UYGULAMASININ ÖNEM‹

ÖNEM‹

Dursun Ali TURANLI *

1.G‹R‹fi

M

uhasebe ve denetimin amac›, Muhasebe; Kurum ve kurulufllar›n ekonomik faaliyetlerinin rakamsal ifllemlere ait bilgileri, s›n›fland›ran, ka- y›tlayan, özetleyen, yorumlayan ve sonuçlar› ilgililere ileten bir bilgi sistemidir. Bu bilgileri faaliyetler ve sonuçlar› ile ilgililere do¤ru ve aç›k bir flekilde iletir. Denetim ise bu bilgileri ilgili mevzuat ve genel kabul görmüfl muhasebe prensiplerine uygun olarak ekonomik olaylar›n gerçek mahiyetinin ka- y›tlarda yer al›p almad›¤›n› tarafs›z olarak kan›tlar› ile araflt›rarak sonuçland›- ran ve onaylayan sistematik çal›flmalard›r. Denetimin amac› flirket, kurum ve kurulular›n sahip ve ortaklar›na, alacakl›lar› ile kredi kurulufllar›na iflçi ile iflve- ren kurulufllar›na, devletin ekonomik ve idari birimleri ile ayr›ca Gelir idaresi- ne bunlar›n mali tablolar›nda yer alan bilgilerin gerçe¤e uygun, do¤ru ve gü- venilir oldu¤unu ortaya koymakt›r.

Mükelleflerin sat›n ald›klar› mallar ve hizmetler dolay›s›yla tahsilat ve ödeme- lerin tevsiki zorunlulu¤u uygulamas› önemlidir. Müteselsil sorumluluktan kurtulmak için Sadece mal ve hizmetin faturas›n› almak ne yaz›k ki yetmemek- tedir. ‹liflkinin son derece net belgelenebilmesi gerekir. Mükelleflerin sat›n al- d›klar› mallara veya hizmetlere ait tafl›ma irsaliyesi , nakliye faturas› v.b belgeler önem arz etmektedir. Ödemeler konusunda tevsik zorunlulu¤una uygun olarak ödeme yapmalar› gerekir. Nakit hareketlerin takibinin ve ispat›n›n zor olmas› nedeniyle banka özel finans kurumlar› ve PTT arac›l›¤›yla yap›lan ifllemlerin daha gerçekçi ve inand›r›c› oldu¤u kabul edilerek, Banka, özel fi-

5

* Yeminli Mali Müflavir

(2)

n a n s k u r u m l a r › v e P T T a r a c › l › ¤ › i l e t e v - s i k e d i l m e s i z o r u n l u ö d e m e v e t a h s i - latlar için bu kurumlardan al›nacak

dekont, ekstre ve hesap bildirim cetveli gibi belgeler d›fl kan›t teflkil edecek ve yap›lan ifllemlerin do¤rulu¤u bu flekilde ispat edilmifl olacakt›r.

Böylece belli bir rakam›n üstü nakit ifllemlere de s›n›rland›rma getirilmifl olmaktad›r.

Denetim tekni¤i aç›s›ndan bakt›¤›- m›zda, denetçi toplayaca¤› kan›tlara göre kifli veya kurumlar taraf›ndan sunulan iddialar›n do¤rulu¤unu arafl- t›r›r. Bir denetçi toplayaca¤› kan›tlarla bu iddialar›n geçerlili¤ini ispatlamaya çal›flacakt›r. Toplanan kan›tlar›n ge- çerlili¤i ve objektifli¤i çok önemlidir.

Genel olarak kan›tlar firma içinde dü- zenlenen kaynaklardan (iç kan›tlar) oluflabilece¤i gibi firma d›fl›nda dü- zenlenen kaynaklardan(d›fl kan›tlar) da elde edilebilir. Genel olarak d›fl ka- n›tlar iç kan›tlara oranla daha güveni- lir ve inand›r›c› kabul edilir. ‹ç kan›tla- r›n güvenirlili¤i büyük ölçüde iflletme- deki iç kontrol sisteminin etkinli¤ine ba¤l›d›r. ‹flletme d›fl›ndaki kiflilerden sa¤lanan kan›tlar›n güvenirlili¤i ol- dukça fazlad›r (Güredin, 1994, 97-8).

Denetim Aç›s›ndan Tahsilat ve Öde- melerin Tevsik Zorunlulu¤u Uygula- mas› önemli ve yerinde bir uygulama oldu¤u ve sistem içinde yerini ald›¤›

söylenebilir.

Maliye Bakanl›¤› konuya iliflkin Vergi Usul Kanunu’ nun 257.maddesiyle kendisine verilen yetkiyi kullanarak mükelleflere muameleleri ile ilgili tahsilat ve ödemelerini banka ,özel finans kurumlar› veya posta ve telgraf teflkilat› genel müdürlü¤ü arac›l›¤›yla yap›lmas›n› ve bu tahsilat ve ödeme- lerin bu kurulufllar›n düzenlemifl ol- duklar› belgeleri ile tevsikini zorunlu k›lm›flt›r.

Konu ile ilgili düzenlemeler 01.08.2003 tarihinden itibaren 320,323,324,332 seri nolu Vergi Usul Kanunu genel tebli¤leri ve VUK-1/2003-1 say›l› VUK sir- küleri do¤rultusunda tahsilat ve öde- melerin tevsik zorunlulu¤u uygulamas›n›n incelemesidir.

2.TAHS‹LAT VE ÖDEMELER‹N TEVS‹K ZORUNLULU⁄U

2.1. Tahsilat Ve Ödemelerin Tevsik Zorunlulu¤unun Kapsam›, ‹fllem Tutar›, Ödemelerin Yap›laca¤›

Arac› Kurumlar Ve Bafllang›ç Tarihi 323 seri nolu VUK Genel Tebli¤inde tahsilat ve ödemelerin tevsik zorunlulu¤u kapsam›na giren birinci ve ikinci s›n›f tüccarlar kazanc› basit usulde tesbit edilenler , defter tutmak zorunda olan çiftçiler , serbest meslek erbab› ve vergiden muaf esnaf›n kendi aralar›nda yapacaklar› ticari ifllemleri ile nihai tüketicilerden (Türkiye’

de mukim olmayan yabanc›lar hariç) mal veya hizmet bedeli olarak yapa-

(3)

caklar› tahsilat ve ödemeleri girmek- tedir (VUKGT, 2003)

Tevsik zorunlulu¤unun tutar› ve bafllang›ç tarihi söz konusu tebli¤ de ön- görülen ticari ifllemler ile niha- i tüketicilerden mal al›m› ve hizmet bedeli olarak yap›lacak 10 000YTL n›

aflan tahsilat ve ödemelerin banka , özel finans kurumlar› veya posta ve telgraf teflkilat› genel müdürlü¤ü ara- c›l›¤› ile yapmalar› 01.08.2003 tari- hinde geçerli olmak üzere zorunlu k›- l›nm›flt›r. Ancak vergi mükelleflerinin (onbin)YTL limitinin 01.05.2004 tarihinden itibaren 8.000 YTL olarak dik- kate al›nmas› ve bu limiti aflan tahsilat ve ödemelerin 320,323 ve 324 seri nolu VUKGT’ lerinde belirtilen esas- lar çerçevesinde banka özel finans kurumlar› veya posta ve telgraf teflkilat› genel müdürlü¤ü arac› k›l›narak yapmalar› 332 nolu VUKGT de zorunlu k›l›nm›flt›r.

Yukar›da belirtilen banka, özel finans kurumlar›, posta ve telgraf teflkilat›

genel müdürlü¤ü (PTT) ile yap›lacak tahsilat ve ödemelerden 8.000 YTL üzeri olanlar› tevsik kapsam›ndad›r.

Belirtilen kurumlar arac› k›l›nmak suretiyle, havale, çek, kredi kart› ve bu kurumlar arac›l›¤› ile tahsil edilen se- netler gibi bankac›l›k araçlar› kullan›- larak yap›lan ödemeler ve tahsilatlar karfl›l›¤›nda dekont veya hesap bildirim cetvelleri düzenlendi¤inden tevsik edilmifl say›lacakt›r.

Banka ve özel finans kurumlar›n›n in- ternet flubeleri üzerinden yap›lan ifl- lemlerde tevsik kapsam›nda say›lacakt›r. (VUKT, 2003)

2.2.Vadeli Sat›fllarda Tevsik Zorunlulu¤u

VUK 322 seri no.lu Genel Tebli¤ine göre 8.000 YTL l›k rakamsal tutar geçerli olacakt›r. Mükelleflerin tevsik zorunlulu¤unda bulunmalar› mal al›- m› ve hizmet bedelinin faturas›n›n 8.000 YTL yi aflmas› yeterli olacakt›r.

Bir baflka ifade ile mal al›m› ve hizmet bedelinin farkl› tarihlerde öden- mesinde her bir ödemenin yap›laca¤›

kurumlardan geçilmesi gerekecektir.

(VUK, 2003)

2.3. Cari Hesap Kullan›lmas›nda Tevsik Zorunlulu¤u

V.U.K 324 seri no.lu Genel Tebli¤ine göre ‹flletmeler kendi ortaklar› ile di-

¤er gerçek ve tüzel kiflilerle olan ve herhangi bir ticari içeri¤i olmayan nakit hareketlerinde ifllem tutar› 8.000 YTL yi afl›yor ise bunlarda tevsik kapsam›nda olaca¤›ndan banka, özel finans kurumlar› veya PTT arac›l›¤› ile tahsilat ve ödemeler yap›lacakt›r. Ör- ne¤in A firmas›n›n orta¤› olan B, ifl- letmesinden nakit olarak borç alm›fl- t›r. Bu borcun ticari bir içeri¤i yoktur.

Ancak nakit hareketi söz konusu oldu¤undan bedeli 8.000 YTL yi aflma- s› halinde tahsilat ‹fllemleri kendi ortaklar› ile di¤er gerçek ve tüzel kifliler-

(4)

l e o l a n v e h e r h a n g i b i r t i c a r i i ç e r i ¤ i o l - mayan tahsilat ve ödemeler banka

,özel finans kurumlar› veya PTT arac›- l›¤› ile yap›lmas› gerekmektedir.

2.4. Serbest Meslek Erbab›nda Tevsik Zorunlulu¤u

Vergi Usul Kanununun 236. maddesi hükmüne göre serbest meslek erbab›

hizmeti tamamlamas›na müteakiben yapt›¤› tahsilat için serbest meslek makbuzu düzenlemektedir.

V.U.K 324 seri no.lu Genel Tebli¤ine göre Serbest meslek erbab› faaliyet- lerine iliflkin ve tutar› 8.000 YTL yi aflan her türlü tahsilatlar›n› banka,özel finans kurumu veya PTT ara- c›l›¤› ile yap›ld›¤›n› tevsik etmek zorundad›r.

2.5. Tahsilat Ve Ödemelerde Ciro Ve Beyaz Cirolu Çeklerin Kullan›m›

Ve Tevsik Zorunlulu¤u

Banka sistemi içinde kald›¤› müddet- çe bir mal veya hizmet bedelinin müflterinin kendi çeki yada ciro etti¤i bir çek ya da beyaz ciro ile teslim etti¤i bir çek ile ödemesi imkan dahilin- dedir. Çekin tam ciro ve beyaz ciro ile devri mümkün bulunmaktad›r.

Türk Ticaret Kanununa göre hamiline yaz›l› ciro beyaz cirodur.(TTK594, 692/3 , 700 , 701,BK 20)

Tam ciro ise ciro edilen gerçek kiflinin ad ve soyad› , tüzel kiflinin de ticaret unvan› aynen yaz›larak yap›lan cirodur.

Satt›klar› mal veya hizmet bedellerini müflteriden ald›klar› çeklerle tahsil eden ve ödemelerini de yine bu çek- lerle yapan mükelleflerin çeklerini ciro etmelerinde uymalar› gereken hu- suslar afla¤›da aç›klanm›flt›r.

Mal veya hizmet karfl›l›¤› al›nan çekin tam ciro yap›lmas› halinde çekin arka- s›nda isim , unvan , vergi kimlik numaras› ve adresinin yaz›lmas› yeterli olacakt›r. Hamiline düzenlenen çekte ayn› flekilde ciro edilecektir.

Mal veya hizmet bedellerini beyaz ciro ile tahsil edenler , bu çekleri için

“çek al›m bordrosu” düzenlemelidir- ler. Bu bordroda çeki düzenleyen ya da çeki devredenin ad› ,soyad›,vergi kimlik numaras› ile imza ve kaflesinin bulunmas› gerekmektedir.

Öte yandan , 82 seri no lu Katma De-

¤er Vergisi Genel Tebli¤inde aç›klan- d›¤› üzere çekle yap›lan ödemelerde müteselsil sorumluluk uygulamas›na muhatap tutulmamak bak›m›ndan çekin tam ciro ile devri gerekti¤i tabii- dir.

Çek al›m bordrosu düzenlendikten sonra bu çekler, sat›n al›nan mal ve hizmet bedelleri karfl›l›¤› beyaz ciro ile verildi¤inde “çek teslim bordrosu” düzenlenecektir. Bu bordrolarda da kendisine ciro yap›lan sat›c›n›n veya yetkilisinin ad›,soyad›,vergi kimlik numaras› ile imza ve kaflesinin bulunmas› zorunludur.

(5)

Çek al›m veya teslim bordrosunda birden fazla çekin bulunmas› halinde çeki keflide veya son ciro edenlerin isim ve unvanlar› ile çek tutarlar› bor- droya ayr› ayr› yaz›lmal›d›r. (VUK, 2003) 3.TEVS‹K ZORUNLULU⁄U OLMAYAN ÖDEME VE TAHS‹LATLAR

3.1. Tebli¤de belirtilen tutar› aflmayan ifllemlere ait tahsilat ve ödemeler V.U.K 332 seri no.lu Genel Tebli¤inde 01.05.2004 tarihinden itibaren saptanan s›n›r›n alt›nda kalan öde- me ve tahsilatlar›n da banka, özel finans kurumlar› veya PTT arac›l›¤› ile yap›lmas› ihtiyaridir. Bu s›n›r miktar 8000 YTL ‘ dir.

3.2. Tebli¤de belirtilen kurum ve kurulufllar ile yap›lan ifllemlere ait tahsilat ve ödemeler

Tevsik zorunlulu¤u kapsam›na giren kifliler ile nihai tüketicilerin genel ve katma bütçeli idareler ile döner sermaye iflletmelerine yapacaklar› öde- me veya tahsilat ifllemlerine ilave olarak afla¤›daki kurum ve kurulufllarda yap›lan ifllemlere konu ödeme ve tahsilatlar›n banka,özel finans kurumlar›

veya PTT arac›l›¤› ile yap›lma zorunlulu¤u bulunmamaktad›r.

1. Sermaye piyasas› arac› kurumlar›nda, 2. Yetkili döviz müesseselerinde, 3. Noterlerde,

4. Tapu idarelerinde

Yap›lan ifllemlere konu ödeme ve tahsilatlar›n belirtilen kurumlar arac›

k›l›narak yap›lmas› zorunlu de¤ildir.

Tevsik zorunlulu¤u olmayan ödeme ve tahsilatlar 332 seri nolu VUKGT ile yeniden belirtilmifltir.

Bankalar ,özel finans kurumlar› veya Posta ve Telgraf Teflkilat› Genel Mü- dürlü¤ü arac› k›l›nmaks›z›n ödeme ve tahsilat yap›labilecek kurum ve kurulufllar 320 ve 323 s›ra nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli¤lerinde aç›klan- m›flt›r.

Vergi Usul Kanunu 332 seri nolu Ge- nel Tebli¤i ile tevsik zorunlulu¤u olmayan ödeme ve tahsilatlar yeniden afla¤›daki flekilde belirlenmifltir.

- Genel ve katma bütçeli idareler, - ‹l özel idareleri,

- Belediyeler ile bunlar›n teflkil et- tikleri birlikler,

- Kanunla kurulan di¤er kamu ku- rum ve kurulufllar›,

- Kamu kurumu niteli¤indeki mes- lek kurulufllar›na ait veya tabi olan veyahut bunlar taraf›ndan kurulan ve iflletilen müesseseler ile döner sermayeli kurulufllar ve- ya bunlara ait veya tabii di¤er müesseseler taraf›ndan yap›lan ihale ifllemlerine iliflkin yat›r›lmas›

gereken teminat tutarlar› , Belirtilen limiti aflsa bile bunlara iliflkin ödeme ve tahsilatlar›n;

banka, özel finans kurumlar› veya

(6)

Posta ve Telgraf Teflkilat› Genel Müdürlü¤ü arac› k›l›narak yap›l- mas› zorunlulu¤u bulunmamakta- d›r. (VUKGT, 2004)

4. TAHS‹LAT VE ÖDEMELER‹N TEVS‹K‹ ZORUNLULU⁄UNA UYULMAMASININ HUKUK‹

SONUÇLARI

Maliye Bakanl›¤›’nca belirlenmifl tuta- r› aflan fatura bedellerinin VUK tebli¤lerinde belirtildi¤i gibi banka, özel finans kurumlar› veya PTT arac›l›¤› ile ödenmemesi halinde bunun özel hukuk iliflkisini, özellikle ispat hukuku aç›s›ndan ve faturan›n geçerlili¤i ba- k›m›ndan olumsuz etkileyip etkileme- yece¤i konusunda uygulamada te- reddütler bulunmaktad›r.

Fatura, ticari ifllerde en çok kullan›lan belgelerden birisidir. Fatura; bir taraftan vergi mükelleflerinin kay›tlar›n›n karfl›l›kl› tevsikine, di¤er taraftan mü- kelleflerin gelir ve giderlerini karfl›l›k- l› olarak ispatlamaya ve vergi matra- h›n›n saptanmas›na , di¤er yandan fatura düzenlemesinin sebebi olan akdi iliflkisinin icras›n›n tevsikine yara- yan bir vesikad›r. Bu nedenle fatura;

hem özel hukuk, hem vergi hukuku, hem de muhasebe kay›t ve ifllemleri bak›m›ndan fiyat kontrolü ve tüketi- cinin korunmas› bak›m›ndan da önemli bir belgedir.

Nakit hareketlerini finans kurumlar›n- dan geçirme yükümlülü¤ü, özel hukuk iliflkisinin, bir baflka anlat›mla bir

akdi iliflkinin kurulmas›yla ve dolay›- s›yla bu iliflkiden do¤an ve gerek ta- hakkuk arac› olarak düzenlenmesi zorunlu olan faturayla ilgili de¤il, ta- raflar aras›nda fatura ile ispatlanmas›

mümkün ticari iliflkinin (faturadan do¤an borcun) ifas› aflamas› ile ilgili bir yükümlülüktür. Nitekim Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu, bir hakk›n do¤umu, düflürülmesi, devri, de¤ifltirilmesi, ikrar›, itfas›, ibras› gibi hususlarda ispat araçlar›n› düzenle- yen 288. maddesinde, ispat arac›n›

banka, finans kurumlar› veya PTT taraf›ndan düzenlenmifl belge ile s›n›r- lamam›flt›r.

Kald› ki, tacirlerin gerçek ve safi gelir- lerini kavramay› amaçlayan Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlar›nda, bir taraf defterleri aç›s›ndan gelirin ta- hakkukunu, di¤er taraf aç›s›ndan ise harcamay› ifade eden faturalar›n, her iki taraf defterlerine ifllenmesi ve ta- raflar›n vergi matrahlar›n›n tespitinde nazara al›nmas›, faturalardan do¤an borçlar›n ifas›n›n alacaklar›n tahsilinin finans kurumlar›ndan yap›lm›fl olmas›

kofluluna ba¤lanmam›flt›r. Örne¤in 9.000 YTL tutar›nda bir mal› alan ta- cir , bu mal›n faturas›ndan do¤an söz konusu borcunu banka veya özel finans kurumu arac›l›¤› olmaks›z›n el- den ödemifl olsa dahi, bu faturay› ka- y›tlar›na almak, mal› satan da bu faturay› gelir olarak defterlerine kay›t etmek zorundad›r.

(7)

K›saca, faturadan do¤an borcun Ma- liye Bakanl›¤›’nca belirlenmifl flekilde finans kurumlar› arac›l›¤› ile ödenmifl olup olmamas›n›n, faturan›n ve borç iliflkisinin geçerlili¤i üzerinde, ne ticaret hukuku ne ispat hukuku ne de vergi hukuku aç›s›ndan bir önemi yoktur.

Maliye Bakanl›¤›’nca belirlenmifl s›n›r›

aflan nakit hareketlerinin finans kurumlar›ndan geçirilmesine iliflkin söz konusu yükümlülü¤e ayk›r› hareketin yapt›r›m›, VUK’da sadece özel usul- süzlük cezas› olarak düzenlenmifltir.

VUK’un mükerrer 355. maddesinin son f›kras›na göre; “Tahsilat ve ödemelerini banka, benzeri fi- nans kurumlar› veya posta idare- lerince düzenlenen belgelerle tev- sik etme zorunlulu¤una uymayan mükelleflerden her birine, her bir ifllem için bu maddeye göre uygu- lanan cezalardan az olmamak üzere iflleme konu tutar›n yüzde 5’i nispetinde özel usulsüzlük ce- zas› kesilir...”

Görüldü¤ü gibi madde cezaya bir alt s›n›r çizmifltir. Buradaki alt s›n›r 2007 y›l›nda, 364 S›ra No.lu VUK Genel Tebli¤i ile belirlenmifl olan tutarlard›r.

Buna göre kesilecek özel usulsüzlük cezas›n›n alt s›n›r›,

- Birinci s›n›f tacirler ile serbest meslek erbab› için 1.390 YTL,

- ‹kinci s›n›f tacirler ve defter tutan çiftçiler ile kazanc› basit usulde tespit edilenler için 640 YTL,

- Bunlar d›fl›nda kalanlar için 300 YTL’

dir.

Görüldü¤ü gibi söz konusu finans kurumlar›ndan ödeme yükümlülü¤ü ve bunun yapt›r›m›, sadece mükellef olanlar için de¤il, herkes için öngörül- müfltür. Dolay›s›yla bu yükümlülük, nihai tüketici konumunda olanlar için de geçerlidir.

Ancak, bu yükümlülü¤ün Maliye Ba- kanl›¤›’nca mükellef olmayan nihai tüketiciler için de getirilmesinin ve onlar için de yapt›r›m belirlenmesi- nin, VUK’ a ayk›r›l›¤› ileri sürülmüfl ve hatta bu konuda 320 Seri No. lu VUK Genel Tebli¤ düzenlemesi aleyhine iptal davas› aç›lm›flsa da, Dan›fltay 4.

Dairesi bu yükümlülü¤ün nihai tüketi- cileri de kapsamas›n›n kanuna ayk›r›

olmad›¤›na karar vermifltir.(Do¤ru- söz, 2005, 45-49)

5. TEVS‹K ZORUNLULU⁄U UYGULAMASININ 84 SER‹ NOLU KDVGT‘NIN MÜTESELS‹L

SORUMLULUKTAN KURTULMAK

‹Ç‹N ÖDEMELER‹N TESV‹K‹ ‹LE KARfiILAfiTIRILMASI

VUK ’un 11. Maddesinde vergi ke- senlerin sorumlulu¤u “Mal al›m ve sat›m› ve hizmet ifas› dolay›s›yla vergi kesintisi yapmak ve vergi dairesine yat›rmak zorunda olanlar›n bu yü- kümlülükleri yerine getirmemeleri halinde verginin ödenmesinden (4369 say›l› kanunun 81/a-28 md. ile de¤ifl-

(8)

t i r i l e n i b a r e ) a l › m s a t › m a t a r a f o l a n - l a r , h i z m e t t e n y a r a r l a n a n l a r v e a r a l a - r › n d a d o ¤ r u d a n v e y a h › s › m l › k n e d e - n i y l e y a d a s e r m a y e o r g a n i z a s y o n v e - y a y ö n e t i m i n e k a t › l m a k v e y a m e n f a - at sa¤lamak suretiyle dolayl› olarak

iliflkide bulundu¤u tespit olunanlar müteselsilen sorumludurlar” denil- mektedir. Ancak mal üreten çiftçiler ile nihai tüketiciler müteselsil sorumluluk kapsam› d›fl›nda tutulmufltur Tahsilat ve ödemelerin tevsik zorunlulu¤u uygulamas› ile ilgili düzenle- meler daha önce belirtildi¤i üzere 320,323,324,332 seri nolu Vergi Usul Kanunu genel tebli¤leri ve VUK- 1/2003-1 say›l› sirküleri do¤rultusunda ayr›nt›l› olarak açiklanmifltir. Ver- gi sorumlulu¤u V.U.K. 11/1 ve KDV kanunu md.9 ile KDVGT 70,82 ve 84 birlikte de¤erlendirildi¤inde, hazineye intikal etmemifl amme alacaklar›- n›n hazineye intikalini kolaylaflt›rmak amac›yla vergi yasalar›nda öngörü- len bir müessesedir Müteselsil So- rumlulukla ilgili ödemelerin tevsiki ile ilgili 84 seri nolu KDVGT ’ nin Müte- selsil Sorumluluktan kurtulmak için ödemelerin ise nas›l yap›lmas› gerekti¤i ise afla¤›daki gibidir.

Mükelleflerin sat›n ald›klar› malla- ra veya hizmetlere ait ödemeler konusunda 84 seri nolu KDVGT ne uygun olarak ödeme yapmalar›

ve afla¤› da belirtilen flekilde dü- zenlenecek belgelerle tevsiki ge-

rekmektedir. Mal ve hizmet al›m sat›m›ndan do¤an Katma De¤er Vergisinin sat›c› taraf›ndan hazi- neye intikal ettirilmedi¤inin tespi- ti halinde kendilerine teslim veya hizmet ifas›nda bulunulan mükel- lefler , ifllemin bedeli üzerinden hesaplanan vergi ile s›n›rl› olmak üzere , Hazineye intikal etmeyen vergiden 84 seri nolu katma de-

¤er vergisi genel tebli¤inin III/2 bölümünde belirlenen usul ve esaslara göre sat›c› ile birlikte mü- teselsilen sorumlu olacakt›r. An- cak;

5.1 Al›c›lar Katma De¤er Vergisi dahil toplam ifllem bedelini 4389 say›l›

bankalar kanunu hükümlerine göre faaliyette bulunan banka veya özel finans kurumlar› vas›tas› ile ödemeleri ve banka veya benzeri finans kuru- muna yap›lacak ödeme s›ras›nda dü- zenlenecek belgede sat›c›n›n (veya ad›na hareket edenlerin ) ad soyad›

(tüzel kiflilerde unvan›) ile banka veya benzeri finans kurumundaki hesap numaras›n› ve vergi kimlik numaras›- n› do¤ru olarak yazd›rmalar› gerekir.

5.2 Ödemenin çekle yap›lm›fl olmas›

halinde TTK.’ nun 697. Maddesinin 1 ve 2 numaral› f›kras›na uygun olarak çek düzenlemeleri ve lehine çek keflide edilenin vergi kimlik numaras›- n› yazmalar› gerekir. Bu flekilde müte- selsil sorumluluk uygulamas› ile muhatap tutulmayacaklard›r. Bu çerçe-

(9)

vede herhangi bir hesaba ba¤l› olmaks›z›n, örne¤in kasadan ödeme yap›lmas› fleklinde gönderilen havale- ler sorumlulu¤u kald›rmayacakt›r. Ay- r›ca d›fl ticaret sermaye flirketleri ve sektörel d›fl ticaret flirketleri gibi ihra- catta arac›l›k eden mükelleflerin bu uygulamadan yararlanabilmeleri için ihracat›na arac›l›k ettikleri mükellef- lerinde ödemelerini yukar›daki belirtilen flekilde ispat etmeleri gerekmektedir.

Müteselsil sorumlulu¤un ortadan kal- kabilmesi için mükelleflerin sat›n al- d›klar› mallara ve hizmetlere ait KDV dahil toplam ifl-lem bedelinin banka veya özel finans kurumu vas›tas›yla ve çekle ödenme-si gerekir. Ancak al›c› ile sat›c› aras›nda muvazaaya da- yanan bir ifllem yap›ld›¤›n›n veya menfaat sa¤layan do¤rudan bir iliflkinin veya h›s›ml›k , sermayesine kat›l- ma, organizasyon veya yönetimi için- de yer alma fleklinde dolayl› bir iliflkinin bulundu¤unun vergi incelemesi- ne yetkili olanlarca düzenlenmifl ra- porlarla tespit edilmesi halinde öde- me yukar›daki flekilde tevsik edilmifl olsa bile müteselsil sorumluluk kalk- mayacakt›r.(VUKGT, 2001)

Müteselsil sorumluluktan kurtulabil- mek için mükelleflerin sat›n ald›klar›

mallara ve hizmetlere ödemenin mutlaka yukar›da belirtilen ve afla¤›- da ayr›nt›l› olarak aç›klanan yöntem- lerle yap›lmas› gerekir. Uygulamada

s›k s›k karfl›lafl›lan nakit ödeme d›fl›n- daki;

- Kredi kart› ile yap›lan ödemeler, - Cirolu çek ve senet ödemeleri, - Posta ‹daresi kanal›yla yap›lan hava- leler ve ödemeler

- Mahsup ifllemleri - Barter ifllemleri

- ‹brename,temlikname suretiyle ya- p›lan ödemeler

- Cebr-i icra yoluyla yap›lan ödemeler v.b.

müteselsil sorumluluktan kurtulma imkan› vermemektedir.

Müteselsil sorumlulu¤un ortadan kal- kabilmesi için mükelleflerin sat›n al- d›klar› mallara ve hizmetlere ait KDV dahil toplam ifl-lem bedelinin banka veya özel finans kurumu vas›tas›yla ve çekle ödenme-si gerekir. K›smen yap›lan ödemeler müteselsil sorumlulu¤u k›smen ortadan kald›rmad›¤› gibi tamamen de ortadan kald›rmaz.

Örne¤in bir mal ve hizmet faturas›na ait KDV dahil ifllem bedelinin belli bir k›sminin banka vas›tas›yla ödeyen bir mükellefin müteselsil sorumlu¤unun ortadan kalkmas› söz konusu de¤ildir. (Pehlivan, 2005, 4-5) Katma de-

¤er vergisi iade ifllemlerinde 84 seri nolu katma de¤er vergisi tebli¤inde tam cirolu çeklerden bahsedilerek, beyaz cirolu çeklerin vergi sorumlulu-

¤unu kald›rmad›¤›, tam cirolu olmayan çeklerin bankada tahsilat›n›n is- tendi¤i, bunun mükellef aç›s›ndan s›-

(10)

k›nt› yaratt›¤›, çekin vadeli olmas› du- rumunda nas›l bir yol izlenece¤i bilin- memektedir. Mükelleflerin çeklerini mal ve hizmet al›mlar›nda kullan›rken tam ciro olarak kullanmalar› istenilmektedir.

Katma de¤er vergisi iade ifllemlerinde bu ve benzer olaylar yaflanmakta , Çek verilerek yap›lan cari hesap ödemelerinde çeki veren taraf›n tam cirosunun olmas› ve çeki alan taraf›n da çeki kendi tahsil etmiflse tahsilat›n banka hesab›na yap›lm›fl olmas› ge- reklidir. Kasaya tahsilat yap›lmas› du- rumunda çeki tahsil eden kiflinin (çek tahsil cirosunu yapan kiflinin) ya firma yetkilisi ya da firma bünyesinde çal›flan bir kifli taraf›ndan tahsil edilmifl olmas› istenilmektedir. Bu durum Gelir ‹daresi ve vergi iadesi raporunu düzenleyen Yeminli Mali Müflavir ara- s›nda ödemelerin 84 nolu tebli¤e uygun olup olmad›¤› tart›flmalar›n› bafl- latmakta ve olay›n çözümü uzamak- tad›r.

Ödemelerin tevsiki ve müteselsil sorumluluktan kurtulmak için ödemele- rin belgeye ba¤lanmas› olay› sonuçta ayn› bir olay için iki farkl› uygulama olmaktad›r.

Mükelleflerin sat›n ald›klar› mallar ve hizmetler dolay›s›yla sat›c›lara öde- dikleri kat-ma de¤er vergisinin öden- mesinden müteselsilen sorumlu ol- mamalar› için, ödemelerini belirtilen çerçevede belgelemeleri gerekmektedir.

6. TAHS‹LAT VE ÖDEMELER‹N TEVS‹K‹ ZORUNLULU⁄U UYGULAMASININ DENET‹M TEKN‹⁄‹ AÇISINDAN

DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹

Mükelleflerin sat›n ald›klar› mallar ve hizmetler dolay›s›yla tahsilat ve öde- melerin tevsiki zorunlulu¤u uygulamas› denetim tekni¤i aç›s›ndan önemlidir. Nakit hareketlerin takibinin ve ispat›n›n zor olmas› nedeniyle banka özel finans kurumlar› ve PTT arac›l›¤›yla yap›lan ifllemlerin daha gerçekçi ve inand›r›c› oldu¤u kabul edilerek, Banka, özel finans kurumla- r› ve PTT arac›l›¤› ile tevsik edilmesi zorunlu ödeme ve tahsilatlar için bu kurumlardan al›nacak dekont, ekstre ve hesap bildirim cetveli gibi belgeler d›fl kan›t teflkil edecek ve yap›lan ifllemlerin do¤rulu¤u bu flekilde ispat edilmifl olacakt›r. Böylece belli bir rakam›n üstü nakit ifllemlere de s›n›r- land›rma getirilmifltir.

Denetim tekni¤i aç›s›ndan bakt›¤›- m›zda, denetçi toplayaca¤› kan›tlara göre kifli veya kurumlar taraf›ndan sunulan iddialar›n do¤rulu¤unu arafl- t›r›r. Bir denetçi toplayaca¤› kan›tlarla bu iddialar›n geçerlili¤ini ispatlamaya çal›flacakt›r. Toplanan kan›tlar›n ge- çerlili¤i ve objektifli¤i çok önemlidir (Memifl, 2004, 5)

Genel olarak kan›tlar firma içinde dü- zenlenen kaynaklardan(iç kan›tlar) oluflabilece¤i gibi firma d›fl›nda dü- zenlenen kaynaklardan (d›fl kan›tlar)

(11)

da elde edilebilir. Genel olarak d›fl ka- n›tlar iç kan›tlara oranla daha güveni- lir ve inand›r›c› kabul edilir. ‹ç kan›tla- r›n güvenirlili¤i büyük ölçüde iflletme- deki iç kontrol sisteminin etkinli¤ine ba¤l›d›r. ‹flletme d›fl›ndaki kiflilerden sa¤lanan kan›tlar›n güvenirlili¤i ol- dukça fazlad›r.(Güredin, 1994, 97-8) 7. SONUÇ VE ÖNER‹LER

Tahsilat ve ödemelerin tevsiki zo- runlulu¤u VUKGT‘leri 320,323,324, 332 ve VUK-1/2003-1 say›l›

VUK sirküleri do¤rultusunda incelen- mifl, tahsilat ve ödemelerin tevsiki;

Banka özel finans kurumlar› ve PTT arac›l›¤› ile tevsik edilmesi zorunlu ödeme ve tahsilatlar için bu kurumlardan al›nacak dekont ,ekstre ve hesap bildirim cetveli gibi belgelerle tevsik edilecek ve yap›lan ifllemlerin do¤- rulu¤u bu flekilde ispat edilmifl olacakt›r.

84 seri nolu Katma De¤er Vergisi Ge- nel Tebli¤inin müteselsil sorumluluktan kurtulmak için tahsilat ve ödeme- lerin banka veya özel finans kurumlar› vas›tas› ile yada lehine çek dü-

zenlenerek yap›lmas› gerekti¤i tebli¤de yer almakta d›fl ticaret sermaye flirketleri ve sektörel d›fl ticaret flirketleri gibi ihracata arac›l›k eden mükel- lefler için mal ve hizmet al›mlar›nda ödemelerin belirtilen flekilde yap›lma- s› gerekti¤i belirtilmifltir.

Yeni Kurumlar Vergisi Kanununun yürürlü¤e girdi¤i, di¤er Vergi Kanun- lar›n›n da yeniden haz›rlama çal›flmalar›n›n devam etti¤i flu günlerde 84 seri nolu KDV genel tebli¤inde müte- selsil sorumluluktan kurtulmak için belirtilen ödeme flekillerine kredi kar- t›yla yap›lan ödemeler, cirolu çek ve senet ödemeleri , yayg›n olmamakla birlikte posta idaresi kanal›yla yap›lan havale ve ödemelerin , mahsup ifllemleri, , Barter ifllemleri, ‹braname, temlikname suretiyle ödemeler, Cebr-i icra yoluyla yap›lan ödemeler v.b. ödemeler de ilave yap›lmas›, bir di¤er anlat›mla yerinde bir uygulama olan tahsilat ve ödemelerin tevsiki uygulamas›n›n müteselsil sorumlulukta da uygulanmas›na hem vergi sisteminin uyumu hem de denetim tekni-

¤i aç›s›ndan yarar vard›r.

(12)

KAYNAKÇA

Do¤rusöz, A.Bumin (2005 )“ Tahsilat ve Ödemelerin Banka, ÖFK veya PTT Arac›l›¤›

ile Yap›lma Zorunlulu¤u” Yaklafl›m Dergisi, 153.

Güredin, Ersin (1994) Denetim. ‹stanbul: [yayl. y.]

Memifl, Gürol (2004) “Tahsilat ve Ödemelerde Tevsik Uygulamas›” Lebib Yalk›n Mevzuat Dergisi (May›s)

Pehlivan, Yasef (2005 )“KDV’ de Müteselsil Sorumluluk Uygulamas›” E-Yaklafl›m Dergisi (A¤ustos)

“VUKGT 323”, Resmi Gazete 01.08.2003 Tarih 25186 Say›

“VUKGT 324” Resmi Gazete 28.10.2003 Tarih 25273 Say›.

“VUK. Sirküleri” 1/2003-1 Say›l› Sirküler.

“VUKGT 332” Resmi Gazete 27.04.2004 Tarih 25445 Say›

“VUKGT 84” Resmi Gazete 23.11.2001 Tarih 24592 Say›.