TELE-TIP TEKNOLOJİLERİ TELEKOMÜNİKASYON
Telefonların iletişimi bakır teller, fiber optik kablolar, yüksek frekans radyo,
VHF (very high frequency) ve UHF (ultra high frequency) veya uydu aracılığı ile yapılmaktadır.
Dünya çapında yaygın olan telefon
şebekelerinin tele-tıp uygulamaları için genel olarak kullanılan temel iletişim altyapısı olduğu söylenebilir.
Bir ülkedeki ulusal telefon şebekesinin
teknolojik durumu (analog, dijital) tele-tıp uygulamalarının sınırlarını belirlemektedir.
Günümüzde gelişmiş ülkelerde terk
edilmek üzere olan analog şebekeler yerini hızlı sayısal şebekelere bırakmaktadır. Bu değişimin gelişmekte olan ülkelerde
hızlanmasına bağlı olarak tele-tıp
uygulamalarına geçiş de buna paralel hız kazanacaktır.
MODEM(modulator-demodulator)
Modemlerin bulunması sonucunda iletişim teknolojileri alanında bir
devrim yaşandığı söylenebilir.
Modem, bilgisayarlara ya içeriden takılan (internal) ya da dışarıdan bağlanan (external) elektronik bir karttır. PC’nin dijital sinyallerini
analoğa, gelen analog sinyalleri de
dijitale çevirerek iletişimi sağlar.
Tele-tıp uygulamalarında modemler, tıbbi resimler, dökümanlar, hasta kayıtlarını
iletmek ve konsültasyon yapmak için kullanılabilir.
Günümüzdeki en hızlı modem, 56 kbit/ps
hızında veri iletişimi yapabilmektedir. Fakat bu hızın geçerliliği tartışmaya açıktır.
Analog şebeke ile kullanılan modemler ile yapılan tele-tıp uygulamalarının sınırları daralmaktadır. Veri iletim hızı yavaş
olduğundan dolayı maliyetler artmaktadır ve ek cihaz ve yazılım (sıkıştırma) kullanımı gerekmektedir.
VHF RADYO
VHF radyolar, belli bir radyo frekansından çift yönlü iletişim amacıyla
kullanılmaktadır. Fakat buradaki iletişim, radyo sinyalinin ulaşabileceği mesafe ile sınırlıdır. Bir çok radyo frekansı,
atmosferik durumlardan etkilenir.
Tele-tıp uygulamalarında VHF radyoların kullanım alanları kısıtlıdır. Acil durumlarda ambulansda yapılan müdahaleler
esnasında, uzmanlar ile bağlantı
kurabilmek amacı ile kullanılmaktadır.
ISDN (Integrated Services Digital Network)
ISDN’in analog hatlardan farkı, dijital
santrallerden veri iletişiminin dijital olarak yapılmasıdır. Böylelikle analog
şebekelerdeki gürültü faktörü dijital
hatlarda bulunmaz. Veri iletimi çok daha hızlı ve net yapılır.
Tüm dünyada kullanımda olan iki çeşit ISDN (Tümleşik Hizmetler Sayısal Ağı) hizmeti verilmektedir. Bunlar, BRI (Basic Rate Interface) ve PRI (Primary Rate
Interface) ISDN'dir.
BRI-ISDN en geniş olarak kullanılan tipdir.
BRI-ISDN için, standart ikili bakır telefon
hatları kullanılır. BRI-ISDN, her biri 64 kbps hızında veri taşıyan iki B kanalı ve 16 kbps hızında işaretleşme bilgisi taşıyan bir adet D kanalından oluşur. Hız 128Kbps ile
64Kbps arasında değişmektedir.
PRI-ISDN bağlantısında ise genellikle fiber optik kablolar kullanılır. Avrupa
standartlarına göre her biri 64 kbit/s'lik 30 B kanalı ve bir D kanalından oluşmaktadır.
PRI-ISDN bağlantısı ile iletişim hızı 1.5Mb/ps’ye kadar ulaşmaktadır.
ATM (Asynchronous transfer mode)
ATM, her tip dijital bilgiyi (veri, grafik, ses, video ve multimedya) genellikle fiber optik olan iletişim ağı üzerinden transfer etmede kullanılan bir çeşit hızlı paket anahtarlama tipidir.
Klasik paket anahtarlama yöntemlerinden çok daha hızlı ve etkilidir. ATM, dijital
verileri 53 bytelık hücre (cell) denilen parçalara ayırarak gönderir. Bir ATM hücresi 5 byte başlık ve 48 byte veri bölümlerinden oluşur.
ATM+BROADBAND-ISDN (INFORMATION
SUPERHIGHWAY)
Her geçen gün kendini daha güçlü
hissettiren bilgi çağı koşulları, bilginin daha yoğun ve güvenli gönderilmesi için bilgi
otoyollarını zorunlu kılmaktadır. Bilindiği
üzere kullanıcıların geniş alanda yüksek hız ve esnek bant ihtiyaçlarını karşılamada ATM teknolojisi bütün dünyada tek çözüm olarak kullanılmaktadır.
Giderek büyüyen çoklu ortam
uygulamalarının ağ üzerindeki hareketi için ses, görüntü ve veriyi ortak olarak
taşıyabilecek Broadband ISDN modeli
ortaya atılıyor ve bu ağın anahtarlama ve
iletim fonksiyonlarını gerçekleştirmek üzere ATM temel olarak seçiliyor. ATM telefon
görüşmelerinden çoklu ortam
uygulamalarına, yüksek kaliteli görüntülere kadar her tür veriyi taşıyabiliyor.
Bu teknoloji ile 30 Mbps-150Mbps arasında değişen veri iletim hızlarına
ulaşılabilmektedir.
Video Konferans Sistemleri
Video konferans sistemleri, uzak bölgelerdeki sağlık görevlileri ile uzmanların birbirlerini
görmesini, konuşmasını, dökumanları
değişmelerini , bir vakayı tartışmalarını, sabit ve hareketli video görüntülerini aktarmalarını ve bir hastayı incelemelerini sağlar.
Video konferans sistemlerindeki görüntü kalitesi, bağlantı tipine göre değişmektedir.
Televizyon veya kişisel bilgisayarlara bağlanan ekipmanlar ile video konferans yapılmaktadır.
UYDU TEKNOLOJİSİ
Uydu teknolojisi, iletişim hatlarının
ulaşamadığı uzak bölgelerde kullanılır. Bu tip bölgeler, adalar, dağlık bölgeler veya kutuplara yakın olan bölgeler olabilir. Alaska'nın bazı
bölgelerinde çalışan sağlık görevlilerini uzmanlara bağlamakta uydu teknolojisi kullanılmıştır.
Uydu iletişimi aynı zamanda doğal felaketlerin olduğu ve komünikasyon hatlarının
çalışmadığı bölgelerdeki insanların sağlık ulaşımını sağlamak için de kullanılabilir.
SIKIŞTIRMA (DATA COMPRESSION)
Veri sıkıştırma, bir dosyanın daha az yer kaplaması ve iletişim hatlarından transfer süresini azaltmak amacıyla boyutunu
küçültmektir. Her dosyadaki fazla veya lüzumsuz olan bölümleri elimine eder.
Sıkıştırma, iletişim teknolojisinin hızlı ve
güvenilir olmadığı durumlarda kullanılabilir.
İki tip veri sıkıştırma şekli vardır:
Yazılımla sıkıştırma
Donanımla sıkıştırma
ELEKTRONİK POSTA
Elektronik posta, bir çok bilgisayarın bir iletişim hattı üzerinden birbirleriyle
haberleşmesini sağlar. Elektronik posta, mesaj göndermede ve dosya transferi yapmada
kullanılır. İlk olarak A.B.D. Ordusu tarafından askeri amaçlarla kullanılmıştır. Daha sonra
modemin yaygınlaşması, kişisel bilgisayarların kullanımının artması ve internet kullanımının yaygınlaşması ile elektronik posta insanın günlük hayatına girmiştir.
INTERNET
İnternet, tüm bilgisayar ağlarının bağlandığı
uluslarası ağ olarak tanımlanabilir. İsviçre'deki CERN Enstitüsü'nde fizikçiler, birbirlerinin
araştırma raporlarına kolay erişmelerini
sağlamak amacıyla MOSAIC adlı bir yazılım oluşturdular. Bu yazılım ve temelinde yatan Hyper Text kavramı, kullanıcılara tıkla ve oku olanağı verdi. MOSAIC sayesinde internet,
herkesin kolayca kullanabileceği bir ağ haline geldi.
Internet, tele-tıp çalışmaları için belirgin bir kaynaktır. Bu kaynak, gelişmekte olan
ülkeler ve sanayileşmiş ülkeler için aynı değeri taşımaktadır. İnternetin
yaygınlaşmasından, hastalar ve tıp
uzmanları sağlıklı bilgi ve destek alarak faydalanabilirler. Tıp eğitimi, tıbbi bilgiye erişim, hasta bakımı, uzaktan teşhis ve konsültasyonda internet ile yapılabilir.
Doktorlar ve tıp öğrencileri için değerli olan sağlık ve tıp bilgisine ulaşmanın en kolay yolu internetdir.
TELE-TIP EKİPMANLARI
Genellikle tele- radyoloji
uygulamalarında
kullanılan cihazlardır.
Tarayıcı ile
dijitalleştirilen
radyolojik görüntüler, elektronik posta ile
başka bir uzmana iletilebilir.
(-) FİLM TARAYICILAR
ELEKTRONİK STETOSKOP
Elektronik stetoskop, sesleri yüksek kalitede uzak bir bölgedeki
hekime telefon hatları üzerinden iletmede
kullanılmaktadır. Çok düşük veri iletim
hızlarında bile sesleri net iletebilir. Bu cihazlar, bir kişisel bilgisayara
bağlanarak yardımcı yazılımlar vasıtasıyla
sesleri uzak bir bölgedeki sağlık çalışanına ulaştırır.
PC UYUMLU EKG CİHAZI
Genellikle tele-kardiyoloji uygulamalarında
kullanılmaktadır. Bu
cihazlar, bir bilgisayarın seri soketine bağlanılarak kullanılır. Bu cihazların
çoğu windows işletim sistemine uyumlu
üretilmişlerdir.
YAŞAM FONKSİYONLARINI İZLEME CİHAZI
Bu cihazlar hastanın kan basıncı, kalp ritmi, kan şekeri ve vücut ısısı gibi hayati fonksiyonlarını ya telefon hatlarından ya da bilgisayara bağlanarak
iletebilirler.
VİDEOSKOPLAR
Deri yüzeyini ve kulak içi görüntülerini mikro
kameralar vasıtasıyla
bilgisayara aktarmak ve daha sonra uzakta bulunan bir
uzmana bu görüntüleri ya hareketli ya da sabit olarak göndererek yerinde teşhis koyma amaçlı kullanılan cihazlardır.
VİDEO KONFERANS CİHAZLARI
Video konferans cihazları, televizyona veya
bilgisayarlara bağlanır. Kameralar ile elde edilen görüntüler, genellikle ISDN şebekeden uzak
mesafedeki başka bir video konferans sistemine aktarılır. Böylelikle iki taraf aynı anda birbirleriyle tele-konferans yapabilir.
TIP DALLARINDA TELE-TIP UYGULAMALARI
TELE-RADYOLOJİ
Tele-Radyoloji, radyolojik görüntülerin iletişim hatlarından iletilerek uzaktan radyologlar tarafından
yorumlanmasıdır.
İngiltere'de kadın doğuma yönelik bir tele-
radyoloji pilot denemesi gerçekleştirilmiştir.
Batı Londra'daki Queen Charlotte Hastanesi ile Wight Adası'ndaki St. Mary Hastanesi'nin doğum ünitesi birbirlerine 1.5 M bit/s
hızındaki PRI-ISDN hat ile bağlanmışlardır.
Ultrason ve video görüntüleri bir
mikroişlemci ile sıkıştırılarak Londra'ya gönderilmiştir. Londra'daki uzmanlar
gönderilen görüntüleri değerlendirmişlerdir.
6 ay içerisinde 39 adet konsültasyon
yapılmıştır. Bu 39 vakadan 25'ine sadece tele-tıp bağlantısı kullanılarak tam teşhis konulmuştur.
TELE-PATOLOJİ
Tele-patoloji, patolojik pratiklerin uzak
mesafeler arasında gerçekleştirilmesidir.
Mikroskop kullanılarak alınan görüntüler,
mikrokamera ile kaydedilerek uzak
bölgedeki bir bilgisayar veya video ekranında görülmesi sağlanır.
Tele-patoloji, genelde iki şekilde kullanılmaktadır:
Uzak mesafeden iletişim hatları ile gönderilen sabit mikroskop görüntülerinin incelenmesi.
Hareketli video görüntülerinin incelenmesi (bazen bu teknik, mikro kamera yerleştirilmiş robot
kontrollü bir mikroskop ile uygulanmaktadır).
Patololoji uzmanları, görüntüleri genel olarak
mikroskop altına konulan dokulardan alırlar. Tele patoloji uygulamalarında ise uzaktan gönderilen
görüntüler ekranlarda incelenir.
1994 yılında Massachusetts ve Suudi Arabistan, Riyad arasında bir deneme
gerçekleştirilmiştir. Bir patolojik örneğin görüntüleri, standart telefon hatları
üzerinden gönderilmeden önce çekilen resim, tarayıcı (scanner) ile
dijitalleştirilmiş ve sıkıştırılmıştır.
Sıkıştırılan görüntü Massachusets Hastanesi'nde patalogların
değerlendirmesi için bir bilgisayar ekranında gösterilmiştir.
TELE-DERMATOLOJİ
Dermatoloji, deri ve deri hastaları ile ilgilenen tıp dalıdır. Tele-dermatoloji,
hastayı uzak bir mesafeden teşhis etmek ve klinik olarak yönetmektir.
1995’de yapılan bir deneme, Melbourne'da yaşayan iki uzman dermatolog ve kırsal
bölgedeki dört uzman doktoru birbirlerine bağlamıştır. Aile hekimleri tarafından klinik semptomları doğrultusunda seçilen
hastaların projeye katılımına yönelik
kendilerinin onayları alınmıştır. Hastalar, aciliyet gerektirmeyen, aile hekimleri
tarafından teşhis edilmeleri ve klinik
yönetimi mümkün olmayan durumdaydılar.
Dermatologlarla yapılan konsültasyonlar sonucunda hastaların teşhis ve yönetimi konusunda aile hekimleri bilgilendirildi.
TELE-PSİKİYATRİ
Tele-psikiyatri, uzaktan yapılan ruh sağlığı uygulamalarına odaklanan bir tele-tıp dalıdır. Video konferans
ekipmanı, tele-psikiatri uygulamaları için şarttır.
İrlanda'nın batı sahilinde bulunan 3 adada bir tele-psikiyatri denemesi
gerçekleştirilmiştir. Bu bölgede ikamet eden 53 adet psikiatri hastası bulunmaktadır. Bu grup gerekli olan devamlı psikiyatrik
gözlemden mahrum durumdaydı.
Adalarda yaşayan gönüllü 4 hastaya video konferans ile psikanaliz yapıldı. Bu
denemenin sonucunda ana karadaki
üniversite hastanesinin psikiyatri kliniği ile ana ada olan Irishmore arasında ses ve
görüntü bağlantısı kurarak bölgeye psikiatri hizmeti götürmenin bir çok fayda
sağlayacağı belirlendi.
TELE KARDİYOLOJİ
Tele-kardiyoloji uzun zamandan beri
uygulanmaktadır. Telefonlar, kalp ve solunum seslerini iletmek amacıyla 70 yıldır
kullanılmaktadır. Kalp seslerini iletmek için daha sofistike teknikler 1960 yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır.
Geçen on yıl içerisinde kardiyoloji için
standart bir test olan ekokardiyogramlar, uzak mesafeden yapılmaya başlandı.
Tele-kardiyoloji uygulamalarında uzak
bölgedeki hastanın hayati sinyalleri, EKG ve elektronik stetoskop gibi ekipmanlarla
uzaktaki kardiyoloji uzmanlarına iletilmektedir.
Tele-kardiyoloji sistemleri, özellikle uzak bölgedeki sağlık kurumuna şikayetler ile gelen kişinin ilk planda kalple ilgili bir
rahatsızlığı olup olmadığını belirlemekte kullanılmaktadır. Bunun için
elektrostetoskop, bilgisayar uyumlu EKG ve video konferans ekipmanları
kullanılmaktadır.
TELE-CERRAHİ
En karmaşık olan tele-tıp uygulaması tele-cerrahidir.
Tele-cerrahi, uzaktan yapılan cerrahi müdahaleler veya konsültasyonları içerir.
Tele-cerrahi, cerrahi hizmetin doğrudan, canlı olarak, faaliyet alanının sanallaştırılmasıyla uzak bir
mesafeden gerçekleştirilmesidir.
Tele-cerrahi 3 ayrı grupta katagorize edilir:
Tele-robotik: Bir robot kol ile uzaktan cerrahi müdahale. Hastanın 3 boyutlu görüntüleri dijital ortama aktarılır ve sanal bir ameliyat ortamı yaratılır. Cerrah, bir simulatöre girerek uzaktaki bir robotu kontrol eder.
Tele-danışmanlık: Tecrübeli bir cerrah, diğer bir cerraha video konferans ile yardımcı olur.
İnternet üzerinden cerrahi eğitim: Bir ameliyatın canlı görüntüleri tıp öğrencilerine veya uzmanlık eğitimi alanlara izletilerek eğitim verilmesi.
Wayne Eyalet Üniversitesi'nde 60 dakika süren bir ameliyat, Arjantin ve A.B.D'deki doktorlara canlı olarak internet üzerinden yayınlanmıştır. Dr. Alejandro Gandsas
tarafından koordine edilen proje, görüntü iletmek konusunda yapılan bir pilot
çalışmaydı. Bu projede kullanılan donanım 28.8 Kbps hızında görüntü ileten modemler, 75 MHz hızındaki içinde pentium işlemcisi olan bilgisayarlar ve video-yakalama
kartları'ndan oluşuyordu. Görüntü kalitesi iyi olmaktan oldukça uzaktı.
