Hayat ve Sağlık Sigortalarında BAZI KAVRAMLAR

Hayat ve Sağlık Sigortalarında BAZI KAVRAMLAR

Murat ÖZBOLAT

Ankara Üniversitesi Beypazarı MYO

Finans, Bankacılık ve Sigortacılık Programı

Hayat ve Sağlık Sigortalarında

BAZI KAVRAMLAR

Aktüer

Ölüm Düzeyi ve Hastalık Düzeyi Tablosu

Mortaliteyi Etkileyen Faktörler

İskonto edilmiş ölüm düzeyi (komütasyon) tabloları

Reasürans

İştira (Satın Alma)

İkraz (Borç Verme)

Tenzil (Sigortanın Dondurulması)

Hayat Sigortası Poliçesinin Devredilmesi

Aktüer

 Aktüerya, yatırım, istatistik, matematik, finansman ve demografi konularında çeşitli bilimsel teoriler kullanarak prim,

 karşılık ve yatırım getirilerini hesaplayan,

 her türlü tarife, tablo ve teknik esasları hazırlayan,

 geleceğe yönelik teknik ve finansal tahminler yapan,

 olası riskleri belirleyen,

 bunların olumsuz etkilerini önleyici tedbirlere ilişkin tavsiyelerde bulunan

 Müsteşarlık nezdinde aktüerler için tutulan Sicile kayıtlı kişilere aktüer denilmektedir.

Aktüerler Sicili: 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu uyarınca aktüerlik yapmaya hak kazananların Hazine Müsteşarlığı nezdinde aktüerler için tutulan aktüerler siciline kayıt olması gerekir.

Aktüer

Aktüerya kelimesi, Tarihi Roma Senatosu'nda yöneticiler için kulanılan actuarius kelimesinden doğmuştur. İlk olarak 1706'da Euler, yaşa bağlı olarak anuitlerin hesaplanmasında kendi metodunu uygulamıştır.

1762'de Equitable Society of London tarafından Aktüerya terimi ilk kez hayat sigortası prim hesaplamalarını ifade etmek için kullanılmıştır.

1809 tarihi ise Amerika’da Aktüerlik mesleğinin ortaya çıkış tarihidir.

1821, İngiltere Hükümeti, ilk olarak aktüerlik mesleğini ulusal borçların azaltılması amacıyla kurulan komisyon için benimsemiştir.

1848, Londra’da Aktüerlik Enstitüsü kurulmuştur.

1848 yılında yine İngiltere'de Aktüerya Enstitüsü'nün kurulmasını zorunlu kılmıştır. Bundan sekiz yıl sonra İskoçya'da Aktüerya Fakültesi kurulmuştur. Amerika Birleşik Devletleri'nde 1889 yılında Amerikan Aktüerler Birliği ve 1909 yılında Amerikan Aktüerya Enstitüsü kurulmuştur.

Bu iki Amerikan kuruluşu 1949 yılında birleşerek Aktüerler Birliği'ni oluşturmuştur. Ülkemizde ise ABD’ deki bu gelişmelerden tam 37 yıl sonra Aktüerler Derneği kurulmuştur.

Ülkemizde “Aktüerler Derneği”, 1951 yılında “Türkiye Aktüerler Cemiyet” adı altında 12 aktüerin bir araya gelmesi ile kurulmuştur.

1980 yılında kapatılan dernek, 1981 yılında Prof. Dr. Kenan Ural başkanlığında ve “Aktüerler Derneği” adıyla yeniden faaliyete başlamıştır.

Aktüerlerde Aranan Koşullar

 Lisans derecesine sahip olmaları,

 Taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi süreli hapis veya sigortacılık mevzuatına aykırı hareketlerinden dolayı hapis veya birden fazla adlî para cezasına mahkûm edilmemiş yahut cezası ne olursa olsun basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, görevi kötüye kullanma gibi yüz kızartıcı suçlar ile kaçakçılık suçları, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, terörün finansmanı devlet sırlarını açığa vurma veya vergi kaçakçılığı suçlarından dolayı hüküm giymemiş olmaları,

 SEGEM tarafından dört seviye üzerinden yapılan Aktüerlik sınavlarında başarılı olmaları

 Yurt içinde veya yurt dışında; özel kurumların, kamu kurumlarının veya üniversitelerin aktüeryayla ilgili birim veya bölümlerinde veya aktüerin refakatinde aktüeryayla ilgili toplam üç yıl meslekî uygulama veya faaliyette bulunmuş olmaları şarttır.

Mesleki tecrübe dışındaki koşullar stajyer ve yardımcı aktüerlerde de aranmaktadır.

Sınavlarda başarı gösterenler ve aktüerlerde aranan nitelikleri taşıdıklarını gösteren belgelerle birlikte Listeye veya Sicile kaydedilmek üzere Müsteşarlığa başvurulur.

Müsteşarlık, başvuru sahibinin durumunu inceledikten sonra gerekli nitelik ve şartları taşıyanları Listeye (stajyer ve yardımcı aktüerler) veya Sicile (aktüerler) kaydederek, Sicile kaydedilenlere Aktüerlik Belgesi verilir. Müsteşarlık Liste ve Sicil kayıtlarını tutar.

Ölüm Düzeyi ve Hastalık Düzeyi Tablosu

Mortalite (hayat) tablosu: hayat sigortalarında kullanılan hayatta kalma ve ölme olasılıklarına dayalı en önemli enstrumanlardan biri de mortalite tablolarıdır. Mortalite tabloları yaşama ve ölüm istatistiklerine göre elde edilen sonuçlardan her bir yaşta bir yıl içerisinde kaç kişinin hayatta kalacağının, kaç kişinin öleceğinin öngörüldüğü tablolardır.

Hazine Müsteşarlığı koordinasyonunda, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği ile Sigorta Bilgi Merkezince desteklenen ve Hacettepe Üniversitesi, Marmara Üniversitesi ve ODTÜ tarafından yürütülen Türkiye mortalite/anüite ve morbidite tabloları ilk kez Kasım 2010 tarihinde hazırlanmıştır

Ölüm Düzeyi ve Hastalık Düzeyi Tablosu

Sigorta şirketleri için mortalite ( ölüm düzeyi tabloları) ve morbidite ( hastalık düzeyi tabloları), tablolarının önemi büyüktür. Sigortalının hayatta kalması kadar ölmesi de risk içerir. Zira hayatta kaldığı durumda, biriken kapitalinin, ölmesi durumunda da riziko priminin ödenmesi gerekir. Sigorta şirketleri prim esasının temelini oluşturan bu tabloları, sağlıklı yapamazsa, oluşacak risk durumunda, aynı havuzda bulunan diğer sigortalılarının hak kaybına neden olacaktır. Hatta sigorta şirketinin zarar görmesine neden olur.

Bütün bu sebeplerden dolayı, yapılan mesleğin durumuna göre, yaşa göre, hastalık durumuna göre, prim yatırma süresine göre tüm farklılıklar göz önünde bulundurularak tablolar düzenlenir. Bu tablolar Müsteşarlığın onayına tabidir. Bu tablolara istinaden de prim ödemesi tespit edilir.

Ölüm Düzeyi ve Hastalık Düzeyi Tablosu

Hayat Tablosu oluşturulurken, değişik tahmin yöntemleri uygulanmaktadır. En çok kullanılan yöntemler:

• Standart Hayat Tablosu Tahmin Yöntemi

• Yaşam Fonksiyonunun Parametrik Olmayan Tahmin Yöntemi

• En Çok Olabilirlik Tahmin Yöntemi

• En Küçük Kareler Tahmin Yöntemi

Ölüm Düzeyi ve Hastalık Düzeyi Tablosu

İskonto edilmiş ölüm düzeyi (komütasyon) tabloları; ölüm düzeyi tablosuna göre bulunan oranların birim değer olarak kabul edilerek, bu değerlere teknik faiz oranı uygulanmak suretiyle elde edilen tablolardır.

Hastalık düzeyi (morbidite) tabloları; belirli bir nüfus topluluğunun veya belli yaş gruplarına göre sınıflandırılan kişilerin gözlem altında tutularak oluşturulan hastalanma, yaralanma ve malul olma istatistiklerine göre elde edilen tablolardır.

Müsteşarlık, Birliğin uygun görüşü alınarak oluşturulacak tabloları ve portföy sonuçlarına ilişkin verileri yılsonu itibariyle sigorta şirketlerinden isteyebilir.

Birlik bu tabloları konsolide ederek Müsteşarlığa ve sigorta şirketlerine gönderir. En az 10 yıllık istatistiki verileri bulunan ve anılan tablolarda kendi portföy sonuçlarına göre değişiklik yapmak isteyen şirketler oluşturacakları ölüm düzeyi ve hastalık düzeyi tabloları larını ilgili istatistiki veriler, hesaplama yöntemi ve varsayımları ile birlikte onaylanmak üzere Müsteşarlığa gönderirler.

Mortaliteyi Etkileyen Faktörler

İskonto edilmiş ölüm düzeyi (komütasyon) tabloları

Ölüm düzeyi tablosuna göre bulunan

oranların birim değer olarak kabul edilerek,

bu değerlere teknik faiz oranı uygulanmak

suretiyle elde edilen tablolardır.

Reasürans

Reasürans, sigorta işletmelerinin üzerlerine

aldıkları riskin tamamını veya bir kısmını prim

karşılığında, sigortalıya karşı hukuki ve mali

sorumlulukları kendi bünyesinde kalmak

suretiyle, başka sigorta işletmelerine

devrederek kendilerine ekonomik destek ve

sigortalıya ikinci bir garanti sağlamasıdır.

İştra (Satın Alma)

Birikimli hayat sigortalarında, sigorta

şirketinin poliçe özel şartlarında yazılı asgari

sürenin geçmesi ve bu süreye ait primlerin

kesintisiz ödenmiş olması şartı ile sigorta

ettirenin talebi ile kâr paylı birikim tutarının

ödenerek, poliçenin satın alınmasıdır.

İkraz (Borç Verme)

Uzun süreli ve birikimli sigortalarda, poliçe üzerinde yazılı sürenin geçmiş olması halinde, kâr paylı birikim tutarının azami % 95‘ine kadar yıllık faizle borç para alabilmesine denir.

Aslında bir çeşit kredi işlemidir. Sigortalı, mensubu olduğu sigorta şirketinden kredi almaktadır. Alınan bu kredi bir yıl sonra bir defada geri ödenebilir. Faiz şirket tarafından serbest olarak belirlenir ve peşin olarak alınır.

Tenzil (Sigortanın Dondurulması)

Sigortanın, sigorta başlangıç tarihinden itibaren üç tam yıl boyunca kesintisiz prim ödeyerek dolduran sigortalı, herhangi bir nedenle primlerini ödeyemez duruma geldiği takdirde, prim ödemelerini arzu ettiği bir tarike kadar dondurabilir. Bu olaya tenzil denir.

Erteleme süresi içerisinde gerçekleşebilecek maluliyet, kritik hastalık vefat gibi tazminat haklarından yararlanamaz. Yalnızca kâr paylı birikimi ödenir.

• Sigortalının tenzil edilmiş poliçeye ait sigorta şirketindeki karşılıklar, yatırıma gitmeye, kâr payı almaya devam eder.

Hayat Sigortası Poliçesinin Devredilmesi

1. Poliçenin Devredilmesi: Sigorta şirketi ve sigorta ettiren anlaşarak sigortalıyı değiştirebilirler. Ancak bu durum riziko primini etkiliyorsa sigortalıya ait riziko primi yeniden hesaplanır. Devir alacak sigortalının, yaşı, sağlık durumu, mesleği vb. gibi mevcut sigortalıdan farklı unsurlar olabileceği için sözleşme devri, sigortacının onayına bağlıdır.

2. Poliçedeki Hak ve Menfaatlerin Devredilmesi: Hayat sigortası sözleşmesinden doğan hakların veya borçların devri mümkündür. Burada sigorta ettirenin beyanı üzerine lehdar değiştirilebilir. Fakat sigorta üzerinden kullanılan ikraz durumunda, borç unsuru devreye girdiği için, bu borcun yeni lehdar tarafından kabulü gerekir. Sigorta ettiren, lehdarın değiştirme hakkından vazgeçtiğini poliçeye yazdırmış ve bu poliçeyi lehdara teslim etmişse artık o kişiyi değiştiremez. Lehdar gerçek ve tüzel kişi olabileceği gibi, birden fazla da olabilir.