Genel Oturum 4 sunularından

ANKEM Derg 2005;19(Ek 2):191-200.

Genel Oturum 4 sunularından

FARMAKOEKONOM NEDEN GEREKLDR ?

Yöneten:

• Farmakoekonomi neden gereklidir ?

Salih MOLLAHALLOLU, Emel AKIN, Özlem ÇOKUN

• Farmakoekonomi politakası: Üniversite ne yapıyor, ne yapmalı ?

Ata Nevzat YALÇIN

• Farmakoekonominin uygulanmasında ilaç endüstrisinin rolü

H. Erdal AKALIN

ANKEM Derg 2005;19(Ek 2):192-195.

FARMAKOEKONOM NEDEN GEREKLDR ?

Salih MOLLAHALLOLU, Emel AKIN, Özlem COKUN

T.C. Salık Bakanlıı, RSHMB Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüü, ANKARA salih@hm.saglik.gov.tr

ÖZET

Kiileri birçok yönden salıklı kılmak ve salıını korumak için yetimi ve yeterli sayıda insangücü, altyapı, zaman, techizat, paraya ihtiyaç bulunmaktadır ve devletler de vatandalarının her türlü salık ihtiyacını karılayacak eklide sınırsız bir kaynaa sahip deildirler.

Bundan dolayı sınırlı kaynakları kullanarak en iyi sonucu elde etme istei ve gayreti için ekonomi denilen baka bir bilimsel yöntemin kullanılması ihtiyacı domutur. Ekonomi “toplumun gereksinimlerini karılayacak ürün ve hizmetlerin üretimi ve daıtımını salamak amacıyla, kısıtlı olan kaynakların kullanımı surecindeki, sosyal ve kurumsal davranıları inceleyen bir bilim dalı” olarak tanımlanmıtır. Ekonomi biliminin salık alanına yönelik kullanılmasıyla salık ekonomisi domutur. Kısıtlı kaynaklar dahilinde toplum salıının (eitlik kavramlarını da göz önünde bulundurarak) olası en iyi düzeye çıkmasını salayacak hizmet kombinasyonunu bulmak (tedavi ve koruma hizmetleri, uygun salık yatırımları, maliyet etkili tedavi hizmetleri) salık ekonomisinin hedefidir.

Salık ekonomisinin konularından biri de ilaçlarla ilgili ekonomik deerlendirmelerin ve analizlerinin öretildii, bununla ilgili yöntem ve metodları öreten farmakoekonomidir. Salık Bakanlıı bu konuda insangücü oluturmak üzere hizmetiçi eitimler düzenlemektedir. Bu eitimde amaç, farmakoekonominin prensip ve tekniklerini ve salık hizmeti sunan kurumlara ilaç seçiminde ve alımında, ilaç ruhsatlandırma çalımalarında bu bilgilerin nasıl kullanılacaını katılımcıların kavramasını salamaktır. Eitim problem çözmeye dayalıdır ve ulusal ve uluslararası uzmanlarca yürütülmektedir. Katılımcılar küçük gruplar halinde çalıma fırsatı bulmakta ve ulusal düzeyde ve daha alt düzeyde formülerler için ilaç seçiminde, ruhsatlandırma çalımalarında karılaılan yaygın problemleri çözmede gerekli farmakoekonomik teknikler öretilmektedir.

Bakanlıımız bu konuda yaptıı çalımalarla; ülkemizde ilaç sektörüne ilikin analizleri yapabilecek, aratırmalar planlayıp uygulayacak, bu konularda salık sektörüne danımanlık yapacak ve sektörün ihtiyaç duyduu insan gücüne en azından temel düzeyde eitilmi bir ekibin olumasını salamaya çalımaktadır. Ancak, gelimi ülkelerde olduu üzere bu konuda yüksek lisans ve doktora seviyesinde eitim görmü uzman elemanlara ihtiyaç bulunmaktadır. Bunların yetitirilmesi için üniversitelere, istihdamı için de Salık Bakanlıına ciddi görevler dümektedir.

Anahtar sözcükler: farmakoekonomi, hizmetiçi eitim, salık ekonomisi

SUMMARY

Why Is Pharmacoeconomics Required ?

A sufficient amount of educated manpower, infrastructure, time, equipment and budget is required to make and keep people healthy. The governments, however, do not have unlimited sources that can meet all health requirements of their citizens.

Thus, desire of getting the best result by exploiting limited sources gave rise to the need of making use of a branch of science called economics. Economics is described as “the branch of science which analyzes social and organizational behaviors throughout the process of exploiting limited sources in order to ensure production and distribution of the goods and services which will meet the needs of a society”. Health economics originated from the use of economics in health.

Health economics aims to figure out the best combination of services (curative and preventive services, convenient health investments, cost effective treatments), which will ensure the best possible progress for public health by using the limited sources (also considering the concept of equality).

One of the topics covered by health economics is pharmacoeconomics, which analyzes and evaluates the economic criteria of drugs and teaches the relevant methods. Turkish Ministry of Health organizes in-service trainings to build the

manpower on this issue. These trainings inform the participants of the principles and techniques of pharmacoeconomics and also guide the health care serving institutions through their preference, purchase of drugs and drug license. This training is based on problem solving and given by domestic and foreign specialists. The participants have the opportunity of working in small groups and they are taught the pharmacoeconomical techniques which help with solving problems frequently encountered in drug choice for formulary on a national and a lower level and in the process of drug licensing.

Ministry of Health, through the activities it has been carrying out, aims to set up a team which has basic education at least to make analysis in drugs sector, plan and implement researches and provide the health sector with consultancy services. However, specialists who have had post-graduate education on master and doctorate level are needed as in developed countries. Universities should undertake the responsibility to educate these specialists while the Ministry of Health is responsible for their recruitment.

Keywords: health economics, in-service training, pharmacoeconomics

SALIK EKONOMS

Dünya Salık Örgütü salıklı olmayı sadece hastalıın olmaması durumu deil, fiziksel, ruhsal ve sosyal anlamda tamamen iyi olma durumu olarak tanımlamıtır. Kiileri birçok yönden salıklı kılmak ve salıını korumak için yetimi ve yeterli sayıda insangücü, altyapı, zaman, techizat, paraya ihtiyaç bulunmaktadır ve devletler de vatandalarının her türlü salık ihtiyacını karılayacak ekilde sınırsız bir kaynaa sahip deildirler.Baka bir tanımlama ile salık ihtiyaçları sınırsız ancak kaynaklar sınırlıdır. Bundan dolayı sınırlı kaynakları kullanarak en iyi sonucu elde etme istei ve gayreti için ekonomi denilen baka bir bilimsel yöntemin kullanılması ihtiyacı domutur. Ekonomi “toplumun gereksinimlerini karılayacak ürün ve hizmetlerin üretimi ve daıtımını salamak amacıyla, kısıtlı olan kaynakların kullanımı surecindeki, sosyal ve kurumsal davranıları inceleyen bir bilim dalı” olarak tanımlanmıtır⁽²⁾. Ekonomi biliminin salık alanına yönelik kullanılmasıyla salık ekonomisi domutur.

Kısıtlı kaynaklar dahilinde toplum salıının (eitlik kavramlarını da göz önünde bulundurarak) olası en iyi düzeye çıkmasını salayacak hizmet kombinasyonunu bulmak (tedavi ve koruma hizmetleri, uygun salık yatırımları, maliyet etkili tedavi hizmetleri) salık ekonomisinin hedefidir⁽⁴⁾.

Salık ekonomisinin genel uygulama alanları unlardır⁽⁴⁾: A. Salık nedir? Deeri nasıl ölçülür ?

Algılanan salık ve yaam kalitesi boyutlarının tanım- lanması ve ölçülmesi.

B. Salıı etkileyen faktörler (salık sistemi dıında) nelerdir ? Salık ile dier sosyal, ekonomik ve davranısal faktörler arasındaki balantılar.

C. Salık hizmeti talebi

stek ve ihtiyaçlar nasıl ve ne zaman talebe dönüür ? D. Salık hizmeti arzı

Üretim yöntemleri ve maliyetler arzı nasıl etkiler ?

E. Teknoloji deerlendirmeleri (HTA)

Alternatif salık teknolojilerinin maliyet ve yararlarının deerlendirilmesi.

F. Piyasa analizi

Pazarların nasıl çalıtıını inceler: maliyetler, bekleme listeleri, fiyatsal olmayan kısıtlandırmalar.

G. Planlama, bütçelendirme, regülasyon ve izleme mekanizmaları

Sistemin optimum düzeyde çalıması için gerekli araçların deerlendirilmesi.

H. Sistemin tümden deerlendirilmesi

Performansın farklı sistemlerle karılatırması.

Salık alanında da kaynak kısıtlılıı gün geçtikçe artmakta ve bu durum her bireyin salık koullarını iyiletirebilecek olası tüm müdahalelere eriemeyecei gerçeini ortaya koymaktadır. Bu nedenle müdahalelerden hangisinin seçilecei ve kimlerin bunlara eriebileceine ilikin önceliklerin belirlenmesi için konunun ekonomik analizinin/deerlen- dirmesinin yapılması gerekmektedir.

Ekonomik analiz,alternatif tercihlerin hem maliyetler hem de çıktılar açısından kıyaslamalı analizidir. Tam ekonomik analizler dört ana gruptan olumaktadır⁽³⁾:

• Maliyet minimizasyonu (cost-minimization),

• Maliyet etkililik (cost-effectiveness),

• Maliyet faydalanım/yarar (cost-utility),

• Maliyet kar /kazanç (cost-benefit) analizleri.

Drummond’un Salık Ekonomisi (1999) kitabında analiz tiplerine göre kaynak kullanımı ölçü birimi ve salık kazanımı ölçü birimi karılatırması tablodaki gibidir:

Farmakoekonomi eitimi içinde verilecek bu ekonomik analiz yöntemlerinden ilaçların ruhsatlandırılması, salık kurulularına ilaç satın alımları, devletin geri ödeme

sistemlerinin düzenlenmesi (pozitif listelere yeni ilaçların alınması deerlendirmeleri vb.), gibi pek çok konuda yapılacak çalımalarda yararlanılması, oluturulacak politikaların ve gelecee yönelik planlamaların daha isabetli olmasını salayacaktır.

Salık hizmetlerinin sunumunda veya yeniden yapılanmasında insan kaynaklarının önemi bu alanda yetkin olan herkes tarafından vurgulanmaktadır. Dönüümü gerçekletirmek ve baarıyı sürekli kılmak için, halk salıı bilgi ve becerisine sahip ve özellikle salık politikası, salık iletmesi, salık ekonomisi ve salık planlaması vb. konularını bilen insanlara ihtiyaç olduu inkar edilemez.

Günümüzde tüm ülkelerde, karar mercilerinin tedavi maliyetini ve maliyet-etkililiini bilmesi her geçen gün daha fazla ihtiyaç olarak görülmektedir. Bu amaçla pek çok bilimsel ve düzenleyici otoritelere ait kılavuzlar mevcuttur. Ancak her ülkenin salık hizmeti sistemi ve ekonomik prensipleri farklı olduundan bunların genel olarak tüm ülkelerde aynen uygulanması mümkün olmamaktadır. Ekonomik ve sosyal yapıları benzer olan ülkeler, örnein Baltık ülkeleri, aynı kılavuzları kullanabilmekte ise de bunların ülke koullarına göre düzenlenmesi uygun olmaktadır⁽¹⁾.

FARMAKOEKONOM ETM

Ülkemizde salıın önemli komponentlerinden biri olan ilacın ekonomik yönden deerlendirilmesini esas alan farmakoekonomi konusunda yaygın bir lisansüstü/doktora düzeyinde eitim programı yoktur veya yetersizdir.

Son dönemde bu ihtiyacı karılamak üzere konu mezuniyet sonrası eitimlerle verilmeye balanmıtır. in en önemli boyutlarından biri olarak ekonomik yaklaımları oluturabilmek, akılcı olmayan ilaç kullanımının üzerimize getirdii ekstra yükleri belirleyebilmek amacıyla bir takım eitimler düzenlenmi, bu konuda yetimi insan alt yapısı oluturulmaya çalıılmıtır. Ülkemizde ilk detaylı eitim Salık Bakanlıı kinci Salık Projesi kapsamında, Salık Projesi Genel Koordinatörlüünün organizasyonu ile Haziran 2002 yılında yapılan, 11 günlük, uluslararası katılımlı

“Farmakoekonomi: Kanıt, Para, laç Seçimi” eitimidir. Bu eitim Dünya Salık Örgütü’nün destei ile gerçeklemitir.

2002 yılından bu yana 6 ülkede Dünya Salık Örgütü bu eitimin verilmesine öncülük etmitir. Bu ülkeler Hindistan, Endonezya, Tunus, Türkiye (2002), Tayland ve ran (2003)’dır.

Ülkemizde sektörel analizleri yapabilecek, aratırmalar planlayacak, hükümetlere danımanlık yapacak ve sektörün ihtiyaç duyduu insan gücüne mezuniyet sonrası eitimler verecek bir oluuma ihtiyaç olduu düünülerek yeniden faaliyete geçirilen Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüü farmakoeko- nomi konusunda da çalımalarına devam etmektedir ve önümüzdeki yıllarda da bu konuda hizmetiçi eitimler gerçekletirmeyi planlamıtır. Bu programın amacı, farma- koekonominin prensip ve tekniklerini ve salık hizmeti sunan kurumlara ilaç seçiminde ve alımında, ilaç ruhsatlandırma çalımalarında bu bilgilerin nasıl kullanılacaını katılımcıların kavramasını salamaktır. Eitim problem çözmeye dayalı olup, ulusal ve uluslararası uzmanlarca yürütülmektedir.

Katılımcılar küçük gruplar halinde çalıma fırsatı bulmakta, ulusal düzeyde ve daha alt düzeyde formülerler için ilaç seçiminde, ruhsatlandırma çalımalarında karılaılan yaygın problemleri çözmede gerekli farmakoekonomik teknikleri öretilmektedir.

Eitimde aaıda belirtilen konular üzerinde durulmaktadır:

• Maliyet etkililik analizinin temel prensipleri,

• Klinik çalımaların kalitesinin tespiti ve sonuçlarının maliyet etkililik hesaplarında kullanılması,

• laçların maliyetlerini deerlendirme aamaları,

• Aynı konuda yapılan çalımaların deerlendirilmesi,

• laçların yaam kalitesine etkisi ve bunun maliyet etkililik çalımalarında kullanılması,

• laçların fiyatlandırılmasını etkileyen faktörler.

leriki dönemlerde de yapılması planlanan eitimin 11 gün, geç saatlere kadar süren bir younlukta olması, konusunda uzman ve uluslararası deneyime sahip danımanlarca örneklerle verilmesi sebebiyle gerçekten bu alanda kayda deer önemde bir eitim programı olmaktadır. Bu nedenle de katılımcıların, halk salıı sektörünün çeitli alanlarında, sigorta kurumlarında, ilaç ruhsatlandırma çalımalarında, karar organlarında görev alan veya bilfiil hizmeti üretenler veya akademisyenler olması;

hastane formülerlerine veya temel ilaç listelerine ilaç seçiminde görev alan yönetici veya direk uygulayıcılar seviyesinde olması arzu edilmektedir. Eitime alınacak kiilerin bu eitim- den fayda görecek ve daha sonra birikimlerinden yararlanılacak kurumlarda çalıan kiiler olmasına özellikle özen gösterilmektedir. Söz konusu eitimle ilgili daha detaylı bilgiler

Tablo: Analiz tiplerine göre kaynak kullanımı ve salık kazanımı.

Analiz tipi Kaynak kullanımı ölçü birimi Salık kazanımı ölçü birimi

MMA: Maliyet minimizasyonu Para (TL, $ vb) --

MEA: Maliyet- etkililik Para (TL, $ vb) Doal mortalite ve morbidite ölçütleri (kazanılmı yaam yılı)

MYA: Maliyet- yarar Para (TL, $ vb) Kombine yaam kalitesi (ve yarar) ölçütleri (QALY)

MKA: Maliyet- kazanç Para (TL, $ vb) Para (TL, $ vs)

Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüünün web sayfasında (www.hm.saglik.gov.tr) duyurulmaktadır.

Bu alanda Bakanlıımızın attıı baka bir adımı da Ekim 2003 tarihli Beeri Tıbbi Ürünler Bilimsel Danımanlık Kurulu ve Komisyonlarının Kurulu ve Görevleri Hakkında Yönetmelik uyarınca, Salık Bakanlıı laç ve Eczacılık Genel Müdürlüü’nce yürütülmekte olan beeri tıbbi ürünlerin ruhsatlandırılması ve ruhsatlandırma sonrası ilemlerinde bilimsel danımanlık yapmak üzere, uzmanlardan oluan danıman kurulları oluturmasıdır. Bu kurullardan biri de klinik farmakolog, farmakolog, klinisyen, istatistik uzmanı, Maliye Bakanlıı temsilcisi ve Bakanlık temsilcisi olmak üzere en az altı üyeden oluan “Farmakoekonomi Danıma Komisyonu”dur. Bu kurul beeri tıbbi ürünleri maliyet-etkinlik, maliyet-yarar, maliyet-minimizasyon, maliyet-kazanç gibi farmakoekonomik verilere göre deerlendirip analizlerini yapmaktadır. u an sadece gerektiinde çarılan ekonomi uzmanlarının söz konusu kurula daimi üye olarak dahil edilmesi hususunda çalıma yapılmaktadır.

Salık Bakanlıı bir yandan bu çalımaları yürütürken dier yandan da; ilaç, malzeme ve tıbbi cihazların standardizasyonu, ruhsatlandırması ve bunların akılcı yönetimi konularında uluslararası normları yakalayacak kurumsal bir yapıyı oluturmaya yönelik adımlar atmaktadır. Bu kapsamda oluturulması planlanan Ulusal laç Kurumu’nun bu tür çalımaların daha bilimsel, detaylı ve AB ile uyumlu olarak yürütülmesini salayacaı düünülmektedir. Bu kurumda da gerekli çalımaları yürütecek kiilerin farmakoepidemiyoloji

ve farmakoekonomi eitimlerini almaları bir ihtiyaçtır. Yine Salıkta Dönüüm Programı kapsamında sosyal güvenlik kurumlarının birletirilmesi ve salık hizmetinin tek elden aynı kalite ve standartta verilmesi hedeflenmektedir. Bu çalımalarda da ileriye dönük projeksiyonların yapılması, görev alan personelin maliyet etkililik analizlerine dair eitim almaları faydalı olacaktır.

Sonuç olarak Bakanlıımız bu konuda yaptıı çalımalarla; ülkemizde ilaç sektörüne ilikin analizleri yapabilecek, aratırmalar planlayıp uygulayacak, bu konularda salık sektörüne danımanlık yapacak ve sektörün ihtiyaç duyduu insan gücüne en azından temel düzeyde eitilmi

bir ekibin olumasını salamaya çalımaktadır. Ancak, gelimi

ülkelerde olduu üzere bu konuda yüksek lisans ve doktora seviyesinde eitim görmü uzman elemanlara ihtiyaç bulunmaktadır. Bunların yetitirilmesi için üniversitelere, istihdamı için de Salık Bakanlıına ciddi görevler dümektedir.

KAYNAKLAR

1. Baltic Guideline for Economic Evaluation of Pharmaceuticals, Latvia (2002).

2. Bannock, Baxter and Rees (eds): The Penguin Dictionary of Economics, Üçüncü baskı (1978).

3. Çilingirolu N: Salık Bakımı Hizmetlerinde Deerlendirme Teknikleri, Ders Notları, Hacettepe Üniversitesi (2004).

4. Fidan D: Salık Ekonomisi Kurs Notları, SB. RSHMB, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüü (2003).