Durinng Covid-19 Outbreak Situation of Refugees in Turkey
Covıd-19 Sürecinde Türkiye’de Göçmen ve Mültecilerin Durumu
Deniz MARDİN1, Şevkat BAHAR ÖZVARIŞ2, Sibel SAKARYA3, İlker KAYI4, Gül GÜRSOY5, Neslihan YUKARIKIR6, Anıl BAŞPINAR7
ABSTRACT ÖZ
Turkey is hosting sum of 5.5 million refugees and international mig- rants and has become the number one refugee hosting country in the world. Their right to health and access to health condition varies based on their legal status. During the pandemic both their access to health care and their living conditions are changed. After the decla- ration of the first COVID-19 case in Turkey on 10th of March 2020, has been published different regulations for accessing the health care of these population. However non-governmental organizations’
reports on access to health care conditions of refugees have declared that there are still barriers encountered by refugees. As an example, refugees do not have the necessary information about COVID-19, they do not have information about which hospital they can apply to, there are some problems about the registration process of undocu- mented migrants and language barriers are encountered during the filiation. In addition, refugees have lost their jobs during the epide- mic which affects their conditions for access to shelter, nutrition and health services. In addition, it is an important problem that they do not have enough information about where to apply when there are any health problems other than COVID-19
In conclusion, in Turkey there is a need to make further efforts to provide public supports to the refugees coming from various count- ries either for health or for other socio economic issues by the sup- ports of the international organizations and with the collaboration of the NGOs
Dünyada en fazla zorunlu göçmene ev sahipliği yapan Türkiye’de toplam 5,5 milyon geçici koruma altında Suriyeli, mülteci ve ulus- lararası göçmen bulunmaktadır. Bu kişilerin sağlık hizmetlerine erişimi ve sağlık hakkı hukuki statülerine göre farklılık göstermek- tedir. Salgın sürecinde ise hem sağlık hizmetlerine erişimin hem de kişilerin yaşam koşullarının değiştiği gözlemlenmektedir. Türkiye’de 10 Mart 2020 itibari ile ilk COVID-19 vakasının açıklanmasından sonra bu grupların da sağlık hizmetlerine erişimi konusunda farklı düzenlemeler yapılmıştır. Ancak, mültecilerle çalışan sivil toplum kuruluşlarının tespitlerine göre hala bazı sorunların devam ettiği görülmektedir. Mültecilerin COVID-19 konusunda gerekli bilgi- lendirmeye erişemedikleri, hangi hastaneye başvurabilecekleri konusunda bilgiye sahip olmadıkları, kayıtsız göçmenlerin kayıt süreçlerinde sorun yaşadıkları, filyasyon sürecinde dil bariyeri ile karşılaşıldığı belirtilmektedir. Ayrıca, mültecilerin salgın sürecinde işlerini kaybetmeleri, barınma, beslenme ve sağlık hizmetlerine eri- şim koşullarını da etkilemektedir. Bunların yanı sıra, COVID-19 dı- şında herhangi bir sağlık sorunları olduğunda nereye başvurulması gerektiği ile ilgili bilgiye sahip olmamaları da önemli bir sorundur.
Sonuç olarak, Türkiye’de farklı ülkelerden gelen mültecilere yönelik, uluslararası kuruluşların desteği ve sivil toplum kuruluşların işbir- liği ile kamusal olarak hem sağlık hem de sosyal ve ekonomik konu- larda çalışmaların yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Keywords: Covid-19, Refugees, Health services,Turkey Anahtar Kelimeler: Covid-19, Mülteciler, Sağlık hizmetleri, Türkiye
1. Uzm. Dr., Göç ve Sağlık Konusunda bağımsız danışman ORCID ID: 0000-0001-8684-6696
2. Prof. Dr.Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Enstitüsü E-posta Adresi: sevkato@hacettepe.edu.tr
ORCID ID: 0000-0003-0650-2952
3. Prof. Dr.Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabi- lim Dalı ORCID ID: 0000-0002-9959-6240
4. Uzm. Dr.Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabi- lim Dalı ORCID ID: 0000-0002-4115-6613
5. Uzm. Dr.Risk Yönetimi Derneği ORCID ID: 0000-0002-2228-3852
6. Uzm. Dr., Kırıkkale İl Sağlık Müdürlüğü ORCID ID: 0000-0003-4855-3790
7. Arş. Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, ORCID ID: 0000-0003-1289-0453
“Türkiye, halen en fazla zorunlu göçmene ev sahipliği yapan ülkedir. Salgın sürecinde özel ihtiyaçları olan savunmasız grup- lara yönelik özel politikaların geliştirilmesi ve hizmetlerin ti- tizlikle ele alınması büyük önem taşımaktadır. COVID-19 ile mücadele herkesi kapsayacak şekilde ve tüm tarafların ortak çaba ve dayanışması ile gerçekleşebilir. Bu amaçla farklı kay- naklardan yararlanarak bu kısa durum değerlendirme raporu hazırlanmıştır”.
GİRİŞ
Türkiye’de farklı hukuki statülerde yaklaşık 5,5 milyon mülteci ve uluslararası göçmen bulun- maktadır. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü verilerine göre Türkiye’de 3,6 mil- yon “geçici koruma” altında Suriyeli kayıtlıdır.
Suriyeli mültecilerin yaklaşık %2’si kamplarda ve çoğunluğu İstanbul, Gaziantep, Urfa ve Hatay gibi şehirlerde yaşamaktadırlar (1). Ayrıca Birleş- miş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne kayıtlı yaklaşık 400.000 şartlı mülteci bulunmak- tadır. Bu mültecilerin çoğunluğu Afganistan ve Irak’tan gelmektedir (2). Uluslararası göçmenler grubunda Türkiye’de eğitim, turistik, iş ya da aile yakınları sebebi ile ikamet talebinde bulunmuş
kişiler bulunmaktadır. Bu grupta bulunan kişile- rin Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’ne göre toplam sayısı yaklaşık 1,1 milyondur (3). Göç İdaresinin düzensiz göçmen olarak kayıtlara geçtiği yaklaşık 450.000 kişinin bir kısmı da hala Türkiye’de bu- lunmaktadır (4). Türkiye’de salgın sürecinde mül- tecilere yönelik hizmetlerin çoğu Türkiye Devleti, belediyeler ve sivil toplum kuruluşları (STK) ta- rafından sunulmuştur. Mültecilere yönelik birçok hizmetin organizasyonunu sağlayan Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BM- MYK) Türkiye birimi ise 2019 yılında projeleri- nin yalnızca %32’sine finansal olarak destek bu- labilmiştir, bu nedenle maddi kaynaklar açısından sıkıntı yaşamaktadır (5).
Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) 14 Ocak 2020 tarihinde COVİD-19’un insandan insana bulaşını açıkladıktan kısa süre sonra Türkiye’de Bilim Kurulu konuyu değerlendirmek üzere 20 Ocak 2020 tarihinde ilk toplantısını gerçekleştirmiştir.
Ardından 3 Şubat’tan itibaren Çin’den gelen uçuşlar durdurulmuş ve yurtdışından gelenlerin genel durumunun takibi için havalimanlarına termal kameralar yerleştirilmiştir. İlk COVID-19 vakası 10 Mart tarihinde tespit edilmiştir ve 17 Mart tarihinde aynı nedenle ilk ölüm bildirilmiştir.
İlk vakanın tespit edildiği tarihten bir hafta sonra okulların kapatılacağı, kamusal alanlarda bazı kısıtlamalar getirileceği ve 19 ülkeye uçuşların durdurulacağı duyurulmuştur. Sonraki hafta Sağlık Bakanlığı tüm devlet hastanelerini pandemi hastanesi olarak ilan etmiştir ve hastanelerin sunduğu hizmetlerin acil durumlar ve COVID-19 başvuruları ile kısıtlanacağı ilan edilmiştir. İlk önce 65 yaş üstü kişilerin daha sonra çalışanlar dışında 20 yaş altı kişilerin sokağa çıkması yasaklanmıştır.
Şehirler arası yolculuklar, 71 ülkeye uluslararası uçuşlar durdurulmuş (6) ve resmi bayramlar ve hafta sonları herkes için sokağa çıkma yasağı ilan edilmiştir (7). Sonuç olarak Türkiye’de çalışanlar işlerine gitmeye devam etmişlerdir ve sokağa çıkma yasağı sadece hafta sonları ve resmi bayramlar ile sınırlandırılmıştır.
Sağlık Bakanlığı Türkiye verilerine göre 6 Mayıs tarihinde 131.744 pozitif kişi ve 3584 ölüm oldu- ğu belirtilmektedir. Yapılan toplam test sayısı ise
1.265.119’dur (8). Türkiye’de paylaşılan verilere dair demografik özellikler paylaşılmamıştır ve Sağlık Bakanı pozitif vakalar ve ölümler arasın- da mültecilerin olduğunu belirtmiş olsa da sayıları açıklamamıştır.
Türkiye’de mültecilerin ve kayıtsız göçmenle- rin sağlık hakkı ve sağlık hizmetlerine erişim durumu
Türkiye’de bulunan mülteci ve kayıtsız göçmenle- rin sağlık hakkı ve sağlık hizmetlerine erişim du- rumu farklıdır. 11 Nisan 2013 tarihinde yürürlüğe giren Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) ile uluslararası göçmenlerin sağlık hakkı ve sağlık hizmetlerine erişim şartları belirlenmiş- tir. YUKK’a göre mülteci “Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle; ırkı, dini, tabi- iyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağın- dan haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı oldu- ğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin koru- masından yararlanamayan ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ül- kesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişi”dir. Bu tanım coğrafi kısıtlama içer- mekte ve Türkiye sadece Avrupa ülkelerinden ge- lenleri mülteci olarak kabul etmektedir. Avrupa dışından gelen kişiler ise “şartlı mülteci” olarak kabul edilmekte ve “Avrupa ülkeleri dışında mey- dana gelen olaylar sebebiyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siya- si düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin koruma- sından yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ül- kesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişi” olarak tanımlanmaktadır (9).
Mevzuata göre Türkiye’de mülteciler sosyal si- gortaya erişim ve ücretsiz olarak sağlık hizmet- lerinden yararlanma hakkına sahiptirler. Ancak sağlık hizmetlerine erişimleri İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi tarafından karar verilen ikamet etme-
leri öngörülen şehirler ile sınırlıdır ve bu şehirler
“uydu şehir” olarak adlandırılmaktadırlar (10,11).
Mülteciler, uydu şehirlerde 2019 yılının sonunda kadar sağlık hizmetlerinden yararlanma konu- sunda vatandaşlar ile aynı haklara sahiptiler (12) ancak 24.12.2019 tarihli 30988 sayılı yayımlanan kanun ile Türkiye’de bir yıldan beri bulunan ve 18 yaş üstü uluslararası koruma statü başvurusu olan veya sahibi kişilerin genel sağlık sigortaları (GSS) sonlandırılmıştır. Sonuç olarak 1 Ocak 2020 iti- bari ile ödeme imkanı olmadığını belgeleyebilen kişilerin dışındakiler genel sağlık sigortalarını kendileri ödemeleri gerekmektedir (13,14). Farklı nedenlerle ikamet başvurusu yapan düzenli göç- menler (örneğin iş, turistik, öğrenci ya da aile ika- met izni) Türkiye’de kaldıkları süreçte özel sağlık sigortasından ya da genel sağlık sigortasından ya- rarlanmaktadırlar. İkamet için başvuran kişilerin başvuru sırasında bir sosyal sigortaya sahip ol- maları gerektiği için, özel sigortalara başvurmak- tadırlar, ancak bir yıllık ikamet süresinden sonra isteğe bağlı olarak Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) başvurabilmektedirler. Kayıtsız göçmenler ise birinci basamak sağlık hizmetleri dışında, acil sağlık hizmetleri dahil tüm hizmetlere ücretli ola- rak erişebilmektedirler.
Birinci basamak sağlık hizmetleri Aile Sağlığı Merkezleri (ASM) ve Göçmen Sağlığı Merkezleri (GSM) tarafından ücretsiz olarak sunulmaktadır.
Birinci basamak sağlık hizmetleri kapsamında bağışıklama, neonatal tarama programı, gebe/lo- husa izlemleri, bebek/çocuk izlemleri, üreme sağ- lığı danışmanlığı gibi hizmetler göçmenler dahil, herkese sunulmaktadır. Göçmen Sağlığı Merkez- leri Türkiye-Avrupa Birliği ortak projesi SIHHAT kapsamında kurulmuşlardır ve Suriyeli mültecile- rin sağlık hizmetlerine erişimlerini iyileştirmeyi amaçlamaktadırlar. DSÖ işbirliği ile 29 şehirde 180 GSM açılmıştır. Bu merkezlerde Suriyeli sağlık çalışanlarının çalışması dil ve kültürel ba- riyerleri aşmaya yardımcı olmaktadır (15). Ayrıca Suriyeli olmayan mültecilere yönelik Sağlık Ba- kanlığı tarafında bazı şehirlerde Yabancı Uyruklu Poliklinikleri kurulmuştur.
Acil başvuru durumunda hastaların reddedilmesi gibi bir durum olmasa da bazı hastaneler sağlık
sigortası olmayan kişilerden sağlık hizmeti sunul- masından önce ücret talep etmektedirler (16,17).
Sosyal sigortası olan kişilerin poliklinik hizmetle- ri ve hastane yatışları için katılım payı ödemeleri ve sosyal sigortası olmayanların ücretin tamamını ödemesi gerekmektedir (18). Mültecilerin sağlık hizmetlerine erişimde en sık yaşanan sorun ise dil bariyeridir ve buna bir çözüm olarak bazı hastane- ler Arapça tercüman işe almıştır.
COVID 19 kapsamında mültecilere sunulan sağlık ve sosyal hizmetler
COVID 19 ve alınacak önlemler konusunda bilgi- lendirme: GSM’ye başvuranlar COVID-19 konu- sunda bilgilendirilmekte, ateş ölçümü yapılmakta ve gerekli görülürse hastaneye yönlendirilmekte- dirler. GSM’de çalışan hekim ve sağlık çalışanları için Sağlık Bakanlığı (SB) COVID-19 algoritma- larını Arapça’ya çevirmiştir. Personele eldiven, maske, alkol bazlı el antiseptiği, yüzey dezenfek- tanı gönderilmiştir. Nasıl el yıkanması gerektiğini anlatan Arapça dokümanlar GSM ‘erde ve inter- nette bulunmaktadır.
Konu hakkında sağlık okur-yazarlığını arttırmak için broşürler ve farklı görseller hazırlanmıştır.
Sağlık Bakanlığı (SB) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) mültecilere yönelik temel bilgilendirme dokümanlarının bulunduğu bir web sayfası hazır- lamıştır (19). İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin farklı dillerde hazırladığı salgınla ilgili bilgilen- dirme amaçlı ve bireysel korunma yöntemlerini anlattığı sosyal medyada paylaşılan videolar bu- lunmaktadır. Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve uluslararası örgütler konu hakkında farklı dillerde bilgilendirici dokümanlar hazırlamıştır (20-22).
SIHHAT projesi kapsamında İl Sağlık Müdürlük- leri, Suriyeli doktorların farklı dillerde bireysel önlemleri anlattığı videolar çekip sosyal medyada yayınlamaktadır.
Sağlık hizmetleri ve tanı testleri: 9 Nisan’da ya- yımlanan mevzuat ile Sağlık Uygulama Tebliği
‘nde (SUT) değişiklik yapılmış ve COVID-19 tanı testleri ve tedavisi “acil hal” kapsamında ele alın- maya başlanmıştır. Bu, hizmetlerin ücretsiz olarak sunulmasını sağlamaktadır. Ayrıca COVID-19 hastalığı ile mücadele kapsamında 13 Nisan 2020
tarihinde yayımlanan 2399 sayılı Cumhurbaşka- nı kararı ile herhangi bir sosyal güvencesi olup olmamasından bağımsız herkesin kişisel koruyu- cu malzemelere, tanı testlerine ve ilaç tedavisine ücretsiz erişebileceği güvence altına alınmıştır (23,24).
Sağlık tarama işlemleri: Mültecilerin kaldığı kamplarda giriş ve çıkışta COVID-19 için sağlık tarama işlemleri başlatılmıştır. Giriş çıkışlarda ateş ölçümü yapılmakta ve öksürük, kas ağrısı gibi semptomlar sorgulanmaktadır. Olası vakalar özel nakil araçlarıyla hastaneye gönderilmekte, test sonuçları gelene kadar evlerinde izole olma- ları sağlanmaktadır.
COVID-19 sürecinde sağlık hizmetlerinde ya- şanan zorluklar
Kayıt işlemleri: COVID-19 ile mücadele süre- cinde yayımlanan mevzuat sağlık hizmetlerine erişimde birçok engelin aşılmasına yardımcı ol- muştur ancak bazı sorunların devam ettiği gö- rülmektedir. Kayıtsız/belgesiz göçmenlerin kayıt ve testlerini yapılması için HSYS ye “vatansız”
girişi uygulaması başlatılmıştır. Ancak bu konuda yayımlanmış bir mevzuatın olmaması uygulama- da farklılıklara yol açmakta, hastaların tespit ve izlenmesinde sorun yaratmaktadır. Ayrıca kayıtsız göçmenler sağlık hizmetlerine başvurduklarında polise ihbar edilme riski, önemli bir engel olmaya devam etmektedir (25). Sağlık çalışanları COVID 19 pozitif çıkan “geçici koruma” altında ya da uluslararası koruma altındaki kişilerle dil bariyeri nedeni ile filyasyon çalışmasını öngörüldüğü şe- kilde yapamamaktadırlar. Filyasyon için aranan kişilerle dil bariyeri nedeni ile iletişim kurulmak- ta zorlanılmakta; pozitif olma durumunun sınır dışı edilme korkusu yaratması nedeni ile sağlık personeli nitelikli bir görüşme gerçekleştireme- mektedirler (26).
COVID-19 salgını sürecinde kamu alanlarında maske kullanımı zorunlu hale getirilmiştir. Dev- let tarafından kimlik numarası ile herkese maske dağıtımı yapılmaktadır. Ancak bazı göçmenlerin kimliklerinin olmaması kişisel koruyucu ekip- manlara erişimlerini kısıtlamaktadır.
COVID 19 sürecinde yaşanan diğer sağlık so- runları: Çoğu hastanenin pandemi hastanesi kapsamında ele alınması diğer sağlık sorunları yaşandığında sağlık hizmetlerine erişimi zorlaş- tırmaktadır. Gebelerin, kronik hastalığı olan kişi- lerin ve aşıların nasıl takip edileceğine dair bilgi- lendirmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca doğum için hangi hastanelere başvurulabileceği konu- sunda öncelikle GSM’lerin ve konu hakkında ça- lışan STK’ların bilgilendirilmeye ihtiyacı vardır.
Doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası bakım konusunda gerekli bilgilendirmelerin yapılmama- sı, gebelerin doğum için hangi hastaneye gidecek- leri konusunda gerekli bilgiye sahip olmamaları evde doğum olasılığını arttırmakta ve hem anne hem de bebek için hayati risklere neden olmak- tadır. COVID-19 süresince çocuk aşılarının ta- kibi konusu da sorun yaşanmaktadır, mültecilere ulaştırılacak bilgilerde rutin hizmetleri alacak- ları sağlık kuruluşları konusunda bilgi verilmesi önemlidir.
Geri gönderme merkezleri ve karantina şartları:
Türkiye’de bir çok geri gönderme merkezi bulun- maktadır ve bu merkezlerde bulunan göçmenlerin sağlık durumlarına dair bilgiye erişmekte zorluk yaşanmaktadır. İzmir Barosu’nun 18 Nisan 2020 tarihinde yayımladığı duyuruda İzmir’deki geri gönderme merkezinde 30 göçmenin COVID-19 pozitif olduğu belirtilmiştir (27). Ancak takip ve tedavileri konusunda yeterli bilgiye erişilememiş- tir. Ayrıca Türkiye’nin Yunanistan sınırına geçiş izni vereceği haberi üzerine 2020 Şubat sonu ve Mart başı itibari ile farklı şehirlerden birçok göç- men Edirne-Yunanistan sınırına ulaşmıştır. Bu kişilerin bir kısmı pandemi sürecinde yaşadıkları yerlere geri dönmüş, kalan kişiler ise COVID 19 nedeniyle sınır kapısının kapatılması üzerine 27 Mart tarihinde otobüslerle 9 farklı şehirde geçici barınma merkezlerine yerleştirilmiştir. Bu mer- kezlerde 14 gün karantinada tutulmaları öngörül- müştür. Edirne’den 9 farklı şehirlerde geçici ba- rınma merkezlerine yerleştirilen 5.800 mültecinin 14 günlük karantinası 12 Nisan tarihi ile bitmiş ve kişiler otobüslerle farklı şehirlere götürülmüştür.
Ancak, bazı kişilerin İzmir otogar çevresinde açık alanda kendi imkanları ile barınmaya çalıştıkları tespit edilmiştir. Nisan ayının sonunda STK’ların
ve yerel yönetimlerin desteği ile ikamet ettikleri şehirlere dönmeleri sağlanmıştır (28,29).
Barınma şartları: Birçok mülteci kalabalık evlerde yaşamakta bazen iki-üç aile aynı evi paylaşmak- tadır. Barınma koşulları gerekli hijyen koşulları- nın ve uygun izolasyonun sağlanmasını zorlaştır- maktadır (30). Ayrıca kalabalık evlerde yaşayan ve hastalık belirtisi gösteren kişiler damgalanma ve evden atılma korkusu ile sağlık hizmetlerine geç başvurmaktadırlar.
Salgın sürecinde farklı şehirlerde mevsimlik ta- rım işçisi olarak çalışan kişiler için bir çok şehirde Valilikler tarafından COVID-19 ile ilgili hijyen ve korunma koşulları ile ilgili bilgilendirme ya- pılmıştır. Bu kişiler arasında mülteciler de yer al- maktadır. Örnek olarak “Mevsimlik tarım işçileri- nin konaklayacakları tesis, konteyner, çadırlarda yatak aralarının en az bir buçuk metre olacak şe- kilde yerleştirilmesi, sosyal alanlarda kişiler ara- sı mesafenin korunması, kapalı alanların sıklıkla havalandırılması, havalandırılamıyor ise mesafe- lerinin en az 3 metre artırılması” gerektiği bilgi- si paylaşılmıştır. Hatta “Çadırlar arası mesafenin artırılmasına, bu yolla yerleşke alanında nem ve ıslaklığın en aza indirileceği ortamın oluşturulma- sı İl/İlçe Sağlık Müdürlükleri ve Toplum Sağlığı Merkezi Başkanlıklarınca sağlık hizmetlerinin verilmesi ve devamlılığının sağlanması kararı alındı” şeklinde düzenlemeler mevcuttur (31).
Ancak, bu gibi uygulamalar gerekli hijyen şartla- rını sağlamakta yeterli değildir. Ayrıca mevsimlik tarım işçilerinin çalışma alanlarının yerleşim mer- kezlerine uzak olması ve bir çoğunun genel sağlık sigortasına sahip olmaması sağlık hizmetlerinden yararlanmalarını engellemektedir (32,33).
Sosyo-ekonomik zorluklar: COVID 19 salgını başladıktan sonra göçmenler arasında işsizlik ora- nı artmıştır. İşsizliğin artması barınma şartlarını, beslenme, sağlık giderlerini ödeme durumlarını ve sonuç olarak sağlık durumlarını etkilemektedir (34). Bazı göçmenler bu süreçte kayıtsız olarak çalışmaya ve ayrıca pozitif olmaları durumunda bile maddi gelirlerinin kısıtlı olması nedeni ile işe gitmeye devam etmektedirler.
Salgın koşullarında mülteci kadınların durumu ayrıca önem kazanmaktadır. Kamplarda, gece- kondularda zor ve sağlıksız koşullarda yaşama- larının yanı sıra, sokağa çıkma yasağı sürecinde ev içinde şiddete uğrama olasılıkları artmaktadır.
Dil sorunu ve yabancı düşmanlığı nedeniyle şid- det uygulayan eşlerini ihbar ettiklerinde sınır dışı edilme korkusuyla adli kurumlardan ve sağlık ku- rumlarından gerekli hizmeti alamama riskleri de söz konusudur.
COVID-19 sürecinde mülteci ve göçmenlerin durumuna dair öneriler(35)
Dil bariyeri nedeni ile saha çalışmalarında fark- lı dil bilen (Arapça, Farsça, İngilizce gibi) sağlık çalışanlarına ihtiyaç bulunmaktadır. Ayrıca ilgili STK’lar ile işbirliği yapılırsa mültecilerin sağlık çalışanlarına güveni artacak ve gerek duyuldu- ğunda tercüman desteği iletişimin iyileştirilme- sinde yardımcı olacaktır.
Covid-19 ile ilgili sağlık hizmetlerine erişim, tanı ve sonrasındaki tedavi süreci konusunda bilgilen- dirici dokümanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için farklı dillerde video ya da yazılı dokümanlar hazırlanabilir. Ayrıca COVID-19 dışındaki sağlık sorunları durumunda da hangi hastanelere başvu- rulabileceği konusunda bilgilendirmeye ihtiyaç vardır.
Mevsimlik göçmen tarım işçilerinin barınma şart- ları ve gerekli hijyen koşullarının sağlanması için yerel yönetimlerin desteği gerekmektedir. Ailele- rin ayrı ayrı barınabileceği şartlar oluşturulmalı, çalışma saatleri azaltılmalı ve belirli aralıklarla sağlık kontrolleri yapılmalıdır.
Kayıtsız/belgesiz ve genel sağlık sigortası olma- yan mültecilerin tanı ve tedavi sürecinde hasta- nelerde kayıt sorunu yaşamamaları için HSYS sisteminde “vatansız” olarak giriş yapılmaktadır.
Ancak bu düzenlemenin yazılı bir mevzuat ola- rak yayımlanması ve mültecilere de duyurulması gerekmektedir. Ayrıca kamplarda ve geri gönder- me merkezlerinde yaşayan mülteci ve göçmen- lere, mevsimlik işçi olarak çalışanlara yönelik özel mevzuatlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu gibi kırılgan grupların sağlık hizmetlerine ve kişisel
koruyucu malzemelere erişimleri garanti altına alınmalıdır.
Mülteci ve göçmenlerin sosyal ve ekonomik ihtiyaçları ile ilgili öneriler
Salgın sürecinde işini kaybeden göçmen ve mül- tecilerin ekonomik ve sosyal desteğe ihtiyacı vardır. İşsiz ya da maddi gerekçelerle pozitif ol- malarına rağmen çalışmaya devam eden göçmen- lere yerel yönetimler ve Uluslararası Kuruluşlar tarafından ekonomik destekte bulunulmalı, çalış- maları engellenmeli ve karantina sürecini evde geçirmelerine destek olunmalıdır. Tedavi ve son- rasında maddi desteğe ihtiyacı olan göçmenlerin Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’nın ola- naklarından yararlanması sağlanmalıdır. Mülteci kadınlarla özellikle ev içi şiddet konusunda özel olarak çalışma yapılmalı, kendi dillerinde başvu- rabilecekleri yerlerin bilgisi paylaşılmalıdır. Ayrı- ca gerekli durumlarda kadına ve kız çocuklarına yönelik hizmet ve bilgiye erişimleri ile ilgili ter- cüman desteği sağlanmalıdır.
KAYNAKLAR
1. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Geçici Koruma Altındakiler, https://en.goc.gov.tr/temporary-prote- ction27 , Erişim Tarihi: 26 Nisan 2020
2. UNHCR, Turkey Key Facts and Figures, http://www.un- hcr.org/tr/unhcr-turkiye-istatistikleri , Erişim Tarihi: 26 Ni- san 2020
3. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, İkamet İzinleri, https://en.goc.gov.tr/residence-permits , Erişim Ta- rihi: 26 Nisan 2020
4. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Düzen- siz Göçmenler, https://en.goc.gov.tr/irregular-migration , Erişim Tarihi: 26 Nisan 2020
5. UNHCR, Turkey Fact Sheet, https://www.unhcr.org/tr/
wp-content/uploads/sites/14/2019/11/UNHCR-Turkey-O- ne-Pager-Fact-Sheet-Oct2019.pdf , Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2020
6. Halk Sağlığı Uzmanları Derneği, Yeni Koronavirüs Has- talığı (Covid-19) Pandemisine Türkiye’de Hazırlıklılık ve Yanıt: 28. Gün Değerlendirmesi, https://korona.hasuder.org.
tr/pandeminin-28-gun-degerlendirmesi/, Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2020
7. Kayı İ., Sakarya S., Policy Analysis of Suppression and Mitigation Strategies in the Management of an Outbreak Th- rough the Example of COVID-19 Pandemic. Infect Dis Clin
Microbiol 2020; 1: 30-41
8. Sağlık Bakanlığı, Türkiye’deki Güncel Durum, https://co- vid19.saglik.gov.tr/, Erişim Tarihi: 6 Mayıs 2020
9. Resmi Gazete, 11 Nisan 2013 tarihli ve 6458 sayılı Yaban- cılar ve Uluslararası Koruma Kanunu, https://www.unhcr.
org/tr/wp-content/uploads/sites/14/2017/04/LoFIP_ENG_
DGMM_revised-2017.pdf, Erişim Tarihi: 3 Mayıs 2020 10. Resmi Gazete, 22 Ekim 2014 tarihli Geçici Koru- ma Yönetmeliği https://www.resmigazete.gov.tr/eski- ler/2014/10/20141022-15-1.pdf , Erişim Tarihi: 26 Nisan 2020
11. Resmi Gazete, 4 Kasım 2015 tarihli Geçici Koruma Altı- na Alınanlara Verilecek Sağlık Hizmetlerine Dair Esaslarda Değişiklik Yapılması, http://www.madde14.org/images/5/56/
SagBakYonergeDegisiklik54567092.pdf ,Erişim Tarihi: 26 Nisan 2020
12. Mardin, F. D., Right to Health and Access to Health Ser- vices for Syrian Refugees in Turkey. MiReKoc Policy Brief Series 2017, https://mirekoc.ku.edu.tr/wp-content/uploa- ds/2016/11/PB_Right-to-Health.pdf , Erişim Tarihi: 3 Mayıs 2020
13. Resmi Gazete, 24 Aralık 2019 tarihli 30988 sayılı Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, https://www.resmiga- zete.gov.tr/eskiler/2019/12/20191224-1.htm , Erişim Tarihi:
26 Nisan 2020
14. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, 7 Şubat 2020 tarihinde Uluslararası Koruma Kapsamındaki Yaban- cıların Genel Sağlık Sigortaları Hakkında, https://www.goc.
gov.tr/uluslararasi-koruma-kapsamindaki-yabancilarin-ge- nel-saglik-sigortalari-hakkinda , Erişim Tarihi: 26 Nisan 2020
15. Ursu P., Nitzan D., Şener S., Bahadır S., Şimşek M., Beqiri M., Dembech M., Karaoğlan Kahiloğulları A., Ma- laj A. Protracted emergency in Turkey – supporting provi- sion of essential health services to Syrians under tempo- rary protection, http://www.euro.who.int/__data/assets/
pdf_file/0007/364885/php-4-1-1205-emergency-turkey-eng.
pdf?ua=1 , Erişim Tarihi: 26 Nisan 2020
16. Resmi Gazete, 2008/13 sayılı Acil Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Genelgesi, https://www.resmigazete.gov.tr/eski- ler/2008/06/20080626-3.htm , Erişim Tarihi: 26 Nisan 2020 17. Resmi Gazete, 2010/16 sayılı Acil Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Genelgesi, https://www.resmigazete.gov.tr/eski- ler/2010/08/20100810-12.pdf , Erişim Tarihi: 26 Nisan 2020 18. Resmi Gazete, 31 Mayıs 2016 tarihli 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu https://www.
resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/06/20060616-1.htm , Erişim
Tarihi: 3 Mayıs 2020
19. https://www.dropbox.com/sh/cg26o0fwlhmp2wt/AABYZ- GpUbyINmyT392i3cxXKa?dl=0 , Erişim Tarihi: 25 Nisan 2020
20. https://covid19.sgdd.org.tr/ , Erişim Tarihi: 25 Nisan 2020
21. https://www.youtube.com/watch?v=sVJqw2mP6WY&- feature=youtu.be , Erişim Tarihi: 25 Nisan 2020
22. https://www.igamder.org/TR/covid-19 , Erişim Tarihi: 25 Nisan 2020
23. Resmi Gazete, 9 Nisan 2020 tarihli Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliğinde Değişiklik Yapıl- masına Dair Tebliğ, https://www.resmigazete.gov.tr/eski- ler/2020/04/20200409-7.htm , Erişim Tarihi: 26 Nisan 2020 24. Resmi Gazete, 13 Nisan 2020 tarihli ve 2399 Sayılı Cum- hurbaşkanı Kararının Eki, https://www.resmigazete.gov.tr/
eskiler/2020/04/20200414-16.pdf , Erişim Tarihi: 26 Nisan 2020
25. Kirişçi K. ve Erdoğan M.M., Turkey and COVID-19:
Don’t forget refugees, https://www.brookings.edu/blog/or- der-from-chaos/2020/04/20/turkey-and-covid-19-dont-for- get-refugees/, Erişim Tarihi: 3 Mayıs 2020
26. Pandemi döneminde Türkiye’de göçmen ve mülteciler, https://www.dw.com/tr/pandemi-d%C3%B6neminde-t%- C3%BCrkiyede-g%C3%B6%C3%A7men-ve-m%C3%BCl- teciler/a-53098563 , Erişim Tarihi: 27 Nisan 2020 27. İzmir Barosu, Göç ve İltica Komisyonu İzmir Harman- dalı Geri Gönderme Merkezi Korona Pandemisi Raporu (18.03.2020-13.04.2020 Dönemi), https://www.izmirbarosu.
org.tr/HaberDetay/2025/izmir-harmandali-geri-gonder- me-merkezi-korona-pandemisi-raporu?fbclid=IwAR29Dw- D c 7 G 5 u l n F 2 - 5 R b P G 9 c 2 S e a h r _ 5 I z g e 8 H - N p x R - LHLpKjJR5NN9iwqw, Erişim Tarihi: 27 Nisan 2020 28. Tanış F., Türkiye-Yunanistan Sınırında Neler Oldu?, https://www.gocarastirmalaridernegi.org/tr/yayinlar/ana-
lizler/160-turkiye-yunanistan-sinirinda-neler-oldu?fbc- lid=IwAR1m_l3KN_5Ni9ChWimYxU_mdwfHp3iT3d71tv- lwBRKBlEEbE6QKoIJRQfs , Erişim Tarihi: 27 Nisan 2020 29. Osmaniye’den İzmir’e getirilen mülteciler, otogarda kaderlerine terk edildi: “Paramız yok, ne yapacağımızı bil- miyoruz”, https://sendika63.org/2020/04/osmaniyeden-izmi- re-getirilen-multeciler-otogarda-kaderlerine-terk-edildi-pa- ramiz-yok-ye-yapacagimizi-bilmiyoruz-584021/ , Erişim Tarihi: 27 Nisan 2020
30. Şimşek D., Feeling of desperation is doubled due to CO- VID-19 among undocumented African migrants in Istanbul, Identities Blog Series COVID, https://www.identitiesjournal.
com/covid-19-blog-series/feeling-of-desperation-is-doub- led-due-to-covid-19-among-undocumented-african-mig- rants-in-istanbul?fbclid=IwAR0Lsv5WXvdv3lwoIKfjd1oic- MZk6kqjNjRvb-Eqq_FQurwTCkjjYN1uvIw , Erişim Tarihi:
27 Nisan 2020
31. Sağlık Bakanlığı, Pandemi Döneminde Mevsimlik Tarım İşçilerinin (MTİ) Korunmasına Yönelik Alınacak Önlemler, https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/diger_kamu_kuru- luslar/COVID19-TarimIsclerininKorunmasinaYonelikAlina- cakTedbirler.pdf , Erişim Tarihi: 27 Nisan 2020
32. Defending agricultural workers, in a pandemic and be- yond, http://www.iuf.org/w/?q=node/7426, Erişim Tarihi: 27 Nisan 2020
33. Kamer H., Koronavirüs: Mevsimlik tarım işçileri için ne tür düzenlemeler getirildi?, https://www.bbc.com/turkce/ha- berler-turkiye-52196967 , Erişim Tarihi: 27 Nisan 2020 34. Akay Erturk S., The effects of COVID-19 on Syrian re- fugees in Turkey, https://southernresponses.org/2020/04/24/
the-effects-of-covid-19-on-syrian-refugees-in-turkey/?fbc- lid=IwAR1My4lqJRrSxODSKshkjvXKrxZ1h4dLQgIbAu5o- 8eUdT32g18aqMyJk-BQ , Erişim Tarihi: 27 Nisan 2020 35. IBC ve COMEST, Statement on Covid-19: Ethical Consi- derations from a Global Perspective, Paris, France, 2020
