DOĞAL GAZ ŞEBEKE İŞLETMECİLİĞİNDE
YETERLİLİK BEKLEYEN MESLEKİ TEKNİK EĞİTİMLER RAPORU
ARALIK 2020
GİRİŞ 1980’li yıllardan bu yana doğal gazın kullanıldığı, 16 Kasım 2020 tarihi itibariyle 81 il ve 533 ilçe, 28 belde olmak üzere toplam 561 yerleşim yerine doğal gaz arzının sağlandığı, yaklaşık 145 bin kilometreyi aşan şebeke büyüklüğü ile Dünya’nın en büyük 18’inci, Avrupa’nın 4’üncü doğal gaz piyasası konumunda olan ülkemizde, doğal gaz piyasasının 20.
kuruluş yılına yaklaşmaktayız. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından temelleri sağlam şekilde atılan piyasanın kuruluşuyla ve özel sektör yatırımlarıyla birlikte hızlı bir ivme kazanan doğal gaz dağıtım sektörü, gerçekleştirdiği yüksek hizmet kalitesiyle büyük başarılar kaydetmeye devam etmektedir.
Dağıtım kuruluşları tarafından yaklaşık 11 bin çalışanın, doğrudan ve dolaylı olarak 100 bin çalışanın istihdam edildiği doğal gaz dağıtım sektöründe, hizmet kalitesinin sürdürülebilirliği için en önemli bileşenlerden olan insan kaynağının teknik ve kişisel kabiliyetlerinin üst seviyeye ulaştırılması ve sürekli geliştirilmesi öncelikli hedef olmalıdır.
Ayrıca bu hizmet sektöründe teknik insan kaynağın elde tutulması, tecrübelerinin geliştirilmesi, mesleki değerin arttırılması ve çalışan sirkülasyonun azaltılması için ücret vb.
haklar açısından makul seviyelere getirilmesi de göz önünde bulundurulmalıdır. Dağıtım kuruluşu çalışanları yanında sektörde hizmet gösteren Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ve/veya Dağıtım kuruluşlarından yetki almış yapım, kontrol ve iç tesisat sertifikalı firma çalışanlarının da hizmetin sağlıklı şekilde sürdürülebilirliği açısından önemi yadsınamayacak ölçüde büyüktür.
Türkiye’de doğal gaz sektöründe, Mesleki Yeterlilik Kurumu,
yetkilendirilmiş sektör kuruluşları ve sektör teknik komitelerinin
kısa sürede temel ölçütler çerçevesinde gerçekleştirdikleri
emekleri ile ihtiyaç duyulan hali hazırda 12 meslekte ulusal
meslek standardının yayınlanması sağlanmıştır.
Doğal Gaz Sektöründe Yayınlanmış Ulusal
Meslek
Standartları
Türkiye’de doğal gaz sektöründe, Mesleki Yeterlilik Kurumu, yetkilendirilmiş sektör kuruluşları ve sektör teknik komitelerinin kısa sürede temel ölçütler çerçevesinde gerçekleştirdikleri emekleri ile ihtiyaç duyulan hali hazırda 12 meslekte ulusal meslek standardının yayınlanması sağlanmıştır.
Doğal Gaz Çelik Boru Kaynakçısı
Isıtma ve Doğal Gaz İç Tesisat Yapım Personeli
Doğal Gaz Polietilen Boru Kaynakçısı
Doğal Gaz Polietilen Boru Kaynakçısı
Doğal Gaz İşletme Bakım Operatörü
Doğal Gaz Altyapı Bak. ve Kont.
Personeli
Doğal Gaz Isıt., Yakıcı Cih. Servis Personeli
Baca Kontrol Personeli
Baca Montaj Personeli
Coğrafi Bilgi Sistemleri Operatörü
Topograf 1
2
3
4
5
6
7
8
9
1 0
1 1
NO MESLEK ADI SEVİYE MESLEK AÇIKLAMASI 3
3
3
4
4
4
4
3
4
5
4
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, iş organizasyonu yapan, kaynak donanımını ve kaynak parçasını hazırlayarak kaynak işlemini ve kaynak temizliğini yapan, kaynak donanımını ortamdan uzaklaştıran ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli kişidir.
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş organizasyonu yapan, borulama, boru ve cihaz montajı, boru bağlantıları ve tesisatın test ve ayarlarını yapan, sistemi devreye alan, tesisatın arıza tespiti, onarım ve bakım işlemlerini gerçekleştiren ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli kişidir.
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş organizasyonu yapan, tesisatın kaynak yöntemini belirleyen, kaynak işlemini ve testlerini yapan ve mesleki gelişim faaliyetlerini yürüten nitelikli işidir.
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş organizasyonu yapan, tesisatın kaynak yöntemini belirleyen, gazlı hattı kaynak işlemine hazırlayan, kaynak işlemini ve testlerini yapan ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli kişidir.
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, doğal gaz işletmeciliği ile ilgili, iş organizasyonunu yapan, doğal gaz ihbarlarına müdahale eden, şebekeye ait yeraltı ve yerüstü ekipmanlarının periyodik kontrolünü ve bakımını, devreye alma çalışmalarını yapan, işletmeye ait görev ve sorumlulukları kapsamındaki faaliyetleri yürüten ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri takip eden nitelikli kişidir.
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, doğal gaz altyapı işleri ile ilgili iş organizasyonu yapan, işe başlama ruhsat ve izinleri ile personel çalışma sertifikalarını takip eden, boru kanalı açma ve hafriyat işlerini yapan, borulama ve kaynak, geri dolgu, test ve işletmeye alma işlemlerini yaptıran ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli kişidir.
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, doğal gaz altyapı işleri ile ilgili iş organizasyonu yapan, iş taleplerini alan ve planlayan, yakıcı cihazların montajını yapan, bu cihazları devreye alan, bakım ve tamir işlemlerini gerçekleştiren, müşteriyi (kullanıcıyı) bilgilendiren ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli kişidir.
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş organizasyonu yapan, baca projelendirme çalışmalarına katılan, montajı yapılmış bacayı devreye alan, periyodik baca ve yağlı kanal kontrollerini gerçekleştiren ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli kişidir.
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş organizasyonu yapan, baca keşfi, baca montaj ön hazırlığı, dikey ve yatay montaj işlemlerini yapan, montajı yapılmış bacayı devreye alan ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli kişidir.
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş organizasyonu yapan, araziden, hava fotoğraflarından ya da uydu görüntülerinden sayısal ya da analog olarak toplanan grafik ve öznitelik bilgilerinin uygun yazılım ve onanımlar kullanarak CBS ortamına aktarılması için verileri düzenleyen, sisteme giren, güncelleyen, verileri çeşitli yöntem ve metotlarla hazırlayan, coğrafi bilgi ve verilerin farklı CBS'lerde kullanılabilmesi için format, datum, projeksiyon, koordinat sistemi vb. dönüşümlerini yapan; elde ettiği sonuçları istatistiksel bilgiler, grafikler, tematik haritalar ya da sayısal ekran görüntüleri olarak sunan, CBS’de farklı sektörlere ve disiplinlere yönelik alt alanlarda mekânsal sorgulama ve analizler yapabilen, veri tanımlaması ve uyumlaştırılmasını gerçekleştiren ve mesleki gelişim faaliyetlerine katılan kişidir.
İSG-Ç ve kalite sistemleri çerçevesinde, iş organizasyonu yapan, harita, inşaat, enerji, ulaştırma, maden sektörleri başta olmak üzere konumsal bilgiye ihtiyaç duyan tüm sektörlerde jeodezik ölçme çalışmasını gerçekleştiren, bu amaçla yoğun olarak arazide çalışan, ilgili konumsal verilerin standartlara ve doğruluk kriterlerine uygun şekilde üretimini sağlayan, yersel ve uydu bazlı konum belirleme sistemlerini kullanarak hassas ve doğru proje altlıkları ile haritaların oluşmasını sağlayan ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli teknik personeldir.
İHTİYAÇ DUYULAN MESLEKİ VE TEKNİK YETERLİLİK KONULARI
Bu çalışma, doğal gaz işletmeciliğinde görev alan çalışanların kalifikasyonlarının arttırılması, işletme emniyeti ve verimliliğinin geliştirilmesi hedefiyle, yayınlanmış ulusal meslek standartları yanında ihtiyaç duyulan diğer mesleki ve teknik yeterlilikler konusunda inceleme ve tespitlere dair alınması gereken aksiyonlar için sektör değerlendirmesine sunulması amacıyla hazırlanmıştır.
a)Katodik Koruma ve Topraklama Tesisi İşletme Operatörlüğü b)Katodik Koruma ve Topraklama Tesisi Uzmanlığı
c)Doğal Gaz Kokulandırma Sistemi ve Koku Ölçümü İşletme Operatörlüğü d)Doğal Gaz Sevkiyat Kontrol Merkezi (SCADA) Operatörlüğü
İhtiyaç nedenlerini birçok yönden yakın mercekte genel olarak incelediğimizde:
Katodik koruma sistemi ve kokulandırma sistemi gibi spesifik konular “Doğal Gaz İşletme Bakım Operatörü Seviye-4”
mesleki yeterlilik kapsamında, ekipman periyodik kontrolü ve bakım işlemleri öğrenme konuları içerisinde sınırlı seviyede belirtilse de söz konusu faaliyet konularının her biri başlı başına birçok disiplin ve bilimi birlikte barındıran (metalürji, kimya, elektrik, elektronik, makine, inşaat vb.) dağıtım sektörü için özel uzmanlık gerektiren önemli ve kritik konular olduğu açıktır.
a)Katodik Koruma ve Topraklama Tesisi İşletme Operatörlüğü
Talimatlar ve prosedürlere uygun olarak katodik koruma ölçümlerini etkin şekilde yapabilen, ölçüm ve gözlem verilerinden katodik koruma performansını, boru hattı kaplama izolasyon hatası test işlemlerini yapabilen, hataların nedenlerini ve güvenlik sorunlarını anlayabilen, katodik koruma sisteminin işletme, periyodik kontrol, bakım ve arıza onarım işlemlerini yürütme kabiliyetine sahip Tekniker veya Teknisyen personel olarak nitelendirilebilir. Doğal gaz dağıtım kuruluşlarının her işletme bölgesinde bünyesinde yeterli sayıda bu yeterliliğe sahip personel bulunması faydalı görülmektedir.
b) Katodik Koruma ve Topraklama Tesisi Uzmanlığı
Korozyon teorisi, elektrik ilkeleri, katodik koruma tasarımı, kurulumu, devreye alma, test ve performans değerlendirmesi, Scada sisteminden izlenmesi, yorumlaması hakkında ayrıntılı bilgiye sahip ve Ar-Ge çalışmalarında da bulunan uygun alandaki mühendis (Makine, Kimya, Metalurji, Elektrik-Eletronik vb.) olarak nitelendirilebilir. Doğal gaz dağıtım kuruluşlarının hizmet bölgelerinde ve hizmet aldığı Kontrol Şirketi bünyesinde her işletme bölgesinde bünyesinde yeterli sayıda bu yeterliliğe sahip personel bulunması faydalı görülmektedir.
İhtiyaç Nedenlerine Dair Dayanaklar:
Türkiye doğal gaz iletim, dağıtım şebekesinin diğer ülkelere nazaran daha genç işletme yılına sahip olması, katodik koruma konusunda şebekelerde asgari gereklilik ve şartların proje ve yapım süresinde uygulanması nedeniyle kısa vadede büyük çaplı olaylarla karşılaşılmadığı görülmektedir. Ancak ileriki yıllarda ülkemiz dışında uzun yıllardır doğal gaz şebeke işletmeciliği yapan ülkelerdeki teknik ve ekonomik açıdan yaşanan olumsuz durumlarla karşılaşmamak için öncelikle sektörel bilinç düzeyinin arttırılması gerekiyor. Boru hatlarında korozyonun zararlı sonuçlarının ortaya çıkması genellikle uzun zaman alır. Bu olgu, metalik yapıların tasarımında ve işletme parametrelerinde korozyonun göz ardı edilmesinin başlıca nedeni olmaktadır. Bazı tahminlere göre, korozyonun bir ulusa maliyeti gayri safi milli hasılanın % 3,5-5’ine ulaşmaktadır. Türkiye için bu değerin % 4.5 'dan daha az olmadığına ilişkin tahminler vardır. Çevre kirliliği ve emniyet ile ilgili endişelerin giderek arttığı günümüzde, bilim insanlarına, mühendislere, sektör yöneticilerine, mesleki eğitim kuruluşlarına ve düzenleyici kurumlara korozyonun etkin kontrolünü sağlayacak tekniklerin geliştirilip uygulanması için görevler düşmektedir. Günümüzde yaşanan en önemli sorunlardan biri, korozyon ve ortaya çıkardığı sonuçlar hakkındaki bilgi yetersizliğinin endişe verici boyutta sürüp gitmesidir. Bu konuda doğrudan ve dolaylı ilgili tüm kurum ve kuruşların yer aldığı uyumlu bir yaklaşımı içerisinde başarıya ulaşabilecektir.
Örneğin, 2011 yılından bu yana Amerikan Boru Hattı ve Tehlikeli Malzemeler Güvenlik İdaresi, 9.000 mil uzunluğundaki Texas Doğu İletim doğal gaz boru hattı boyunca yaklaşık olarak yarısı korozyondan kaynaklanan, 38 adet "ciddi" seviyede olay raporu kayıt altına alınmıştır. Amerika ve Avrupa genelinde doğal gaz boru hatlarında çok sayıda ölümlü, yaralanmalı ve büyük çaplı maddi hasarla sonuçlanan korozyon kaynaklı olaylar meydana gelebilmektedir.
ABD doğal gaz endüstrisinde, boru hatlarında meydana gelen korozyon riskleri ve etkilerine karşı her yıl milyar dolar mertebesinde harcama yapılmak durumunda kalınmaktadır.
Dünya’da korozyon kaynaklı yaşanan örnek boru hattı olay fotoğrafları-1
Korozyon kaynaklı yaşanan veya yaşanması muhtemel kazaların etkisi çok büyük seviyededir.
Dünya’da korozyon kaynaklı yaşanan örnek boru hattı olay fotoğrafları-2
Türkiye’de çelik doğal gaz hatlarında korozyon kaynaklı gerçekleşen örnek olay fotoğrafları aşağıda gösterilmektedir.
Doğal gaz altyapı şebeke işletme ömrünün arttırılması, kaynakların korunması ile şebekelerin güvenli şekilde işletilebilmesi açısından yüksek performanslı katodik koruma uygulamaları hayati derecede önemlidir.
Türkiye’de doğal gaz iletim, dağıtım ve üretim hatlarında korozyon kaynaklı çok sınırlı sayıda hasar meydana geldiği bilinmektedir. Akıllı pig uygulaması yapılabilen boru hatlarında analiz sonuçlarında iç ve dış korozyon etkileriyle karşılaşıldığı bilinmektedir. Ancak korozyon kaynaklı olaylara ilişkin sektörel bir data bulunmamaktadır. Ölçülemeyen veri sağlıklı değerlendiremez ve çözüm için uygun şartlara odaklı geliştirmeler yapılması çok olanaklı değildir.
Bu yüzden Türkiye doğal gaz endüstrisinde karşılaşılan olaylar detaylı şekilde kayıt altına alınmalı, kaza araştırması ve kök neden analizi kurumlarda iş kültürü haline gelmeli, istatistiki veriler tutulmalı, izlenmeli ve gerekli iyileştirme aksiyonları programa alınmalıdır.
Korozyon etkileri ve risk azaltımı, katodik koruma performansının izlenmesi ve ölçümlerin yorumlanarak değerlendirilmesi gibi konularda sektörel farkındalığın arttırılması gerektiği sektör profesyonellerinin de malumudur.
Katodik koruma sisteminin ilgili boru hattı bölümüne göre yapımı ne kadar iyi seviyede olursa olsun, gerekli periyodik kontrol ve bakım işlemleri yapılmadan, dış etkileri analiz edilmeden, işletme performansı sürekli izlenmeden ve gerekli tedbirler alınmadan şebekede sürpriz olumsuzluklarla karşılaşılması kaçınılmaz olacaktır. Ülkemizde sürekli büyüyen ağ uzunluğu ile elektrikle beslenen raylı sistemler, metro, yüksek hızlı tren vb. ulaşım hatlarının doğal gaz çelik hatlar üzerinde kaçak akım korozyonu şeklinde tedbir alınması gereken yüksek riskli bir etki potansiyeli söz konusudur.
Bunun dışında kontrolsüz kazı işlemlerinin yoğun şekilde gerçekleştiği ülkemizde, çelik hatlarda izolasyon ve katodik koruma performansının testine dair teknolojilerin kullanılması zaruri hale gelmiştir.
Doğal gaz dağıtım kuruluşları katodik koruma projelendirme ve yapımı konusunda genellikle Türkiye’de sayısı çok az olan yüklenici firmalar veya danışmanlık şirketleri aracılığıyla hizmet almak durumunda kalmaktadırlar. Hizmet alınan yüklenici firmaların bünyesinde TS EN ISO 15257 standardı çerçevesinde yetkilendirilmiş, yeterli sayıda Katodik Koruma Uzmanı ve Eksperi bulunması önemlidir.
2003 tarihli TS 5141 EN 12954 Katodik Koruma standardı iptal edilmiş, yerine hali hazırda Türkçeye çevrilmemiş 30.09.2019 tarihli TS EN 12954 standardı (Katodik koruma - Gömülü veya suya daldırılmış metalik yapılar için - Boru hatları için genel prensipler ve uygulama) yayınlanmıştır. Ayrıca 2017 tarihinde yayınlanan TS EN ISO 15257 Katodik koruma - Katodik koruma personelinin uzmanlık seviyeleri ve belgelendirilmesi standardı mevcuttur.
Dağıtım Kuruluşlarında görev alan teknik personel ve uzmanların yanı sıra, EPDK adına kontrol görevi bulunan Kontrol Şirketi çalışanları ve uzmanlarının katodik koruma konularında kapsamlı eğitim ihtiyacı ve tecrübe eksikliği bulunduğu açıktır.
Türkiye’de kilometrelerce uzunluktaki gömülü çelik boru hatlarıyla akışkan (su, petrol, gaz, vb.) taşınan boru hattı büyüklüğü dikkate alındığında korozyon ve katodik koruma konularında uluslararası standartlar, bilimsel araştırmalar, uygulamalar ve teknolojik gelişmeler ışığında, gerek doğal gaz dağıtım kuruluşları, diğer altyapı hizmet kuruluşları, yüklenici firmaları, gerekse Üniversiteler, Türk Standartları Enstitüsü gibi kuruluşlarla iç içe çalışabilecek, gerektiğinde katkı sunabilecek Türkiye Korozyon Derneği ve benzeri kuruluşlara da büyük işler düşmektedir.
Doğal gaz çelik dağıtım hatlarının yanı sıra, çelik borularla taşınan petrol ve su taşıma-dağıtım hatlarının katodik koruma sistemleri için de bir ihtiyaç olduğu aşikardır.
Mesleki yeterlilik kurumu ve onaylanmış kuruluşların koordinasyonu ile Katodik Koruma konusunda ulusal ve uluslararası uzman kuruluş ve enstitüler, teknik üniversiteler, sivil toplum kuruluşların da desteği ile katodik koruma konusunda teorik ve uygulamalı mesleki eğitim ve yeterlilik programları düzenlenmesi son derece önemli ve gerekli görülmektedir.
İhtiyaç Nedenlerine Dair Dayanaklar:
Türkiye’de doğal gaz dağıtım şebekelerinde yurtdışından sınırlı ülkelerden tedarik edilen ve genellikle %70 THT (Tetrahidrotiyofen) + %30 TBM (Tersiyer-BütilMerkaptan) karışımlı kokulandırma kimyasalı kullanılmaktadır. İran dışında genellikle kokusuz olarak ülkemize boru hattı veya LNG aracılığıyla ulaşan doğal gazın, gaz kaçaklarının farkedilebilmesi amacıyla uygun seviyede kokulandırılması zorunlu ve önemlidir. Çeşitli kimyasal tehlikelere, çevre ve çalışanlar açısından bir takım risklere sahip bu maddenin dağıtım şebekesine enjeksiyon işlemi, Doğal Gaz Ana Giriş İstasyonları çıkışından, CNG/LNG dağıtım şebekesine enjeksiyon noktalarından veya şehir içi lokal dağıtım istasyonlarından özel enjeksiyon sistemi ile yapılabilmektedir. Ayrıca ülkemizin doğal gaz tedarik ettiği İran gibi ülkelerden, kimyasal bileşimi net bilinmeyen kokulandırma maddesi ile kokulandırılmış doğal gaz iletim hatları aracılığıyla birçok dağıtım bölgesine ulaşarak dağıtım şebekelerine giriş yapmaktadır. Dolayısıyla gerek kaynak doğal gazın ülkemize giriş yaptığı noktalarda gerekse ilgili şehir giriş istasyonlarında bu kimyasal bileşenin de kontrol ve analizinin yapılmasını zorunlu hale getirmektedir.
EPDK’nın Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliğinin 59. maddesinde; “Dağıtım şirketi, doğal gaz kaçaklarının fark edilebilmesini sağlamak amacıyla doğal gazı kokulandırır. Kokulandırma, ilgili mevzuat ve standartlar doğrultusunda yapılır ve en az ayda bir kez test edilir.” diye belirtilmektedir. Ölçüm işlemleri mevzuatın belirlediği azami süre içerisinde şebekenin muhtelif noktalarından ve yine yurtdışından tedarik edilen özel THT/TBM sensörlerine sahip hassas portatif veya sabit tip ölçüm cihazları kullanılarak yapılmaktadır. Uluslararası normlara göre bir doğal gaz sızıntısının normal bir insan tarafından koklayarak hissedilebilmesi için doğal gazın havadaki konsantrasyonuna göre Alt Patlama Limitinin (LEL
= Lower Explosion Limit) 1/5’i (%LEL20 ≈ %1 Hacimsel Gaz) seviyesinde olması gerekmektedir.
Kokulandırma sistemi ve koku ölçüm uygulamaları örnek fotoğrafları
Doğal gaz dağıtım sektöründe kokulandırma maddesinin şebekeye gereğinden fazla enjekte edilmesi ile kullanıcılar tarafından rahatsız edici şekilde hissedilmesi, dolum esnasında dökülme durumları ve çevresel etkileri, kontrol, bakım ve onarım çalışmaları esnasında rüzgar etkisiyle kokunun büyük alana yayılımı gibi kayda değer olaylarla karşılaşılabilmektedir.
Gerek kokulandırma maddesi tedariki, taşımasını ve tanklara dolum işlemini gerçekleştiren çalışanlar, gerekse dağıtım şirketi çalışanları, çevresel ve kullanıcılar açısından tehlikeleri bulunan gaz kokulandırma uygulamaları son derece kritik işlemler barındırmaktadır. Kokulandırma enjeksiyon sistemi özellikleri, işletme ve bakım, arıza onarım uygulamaları, acil müdahale işlemleri, şebekeden koku ölçümü, kullanılan ölçüm cihazlarının kullanımı, ölçüm noktalarının belirlenmesi, ölçüm verilerinin değerlendirilmesi, raporlanması ve izlenmesi gibi birçok özel nitelik ve beceri gerektiren faaliyetlerdir.
İhtiyaç Nedenlerine Dair Dayanaklar:
EPDK tarafından yayınlanan Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliğinin 55. Ve 65. Maddeleri ile Doğal gaz Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin 28. Maddesi ve Kurul Kararları gereği dağıtım kuruluşlarının asgari kriterlere uygun Sevkiyat Kontrol Merkezi kurma ve kesintisiz işletme yükümlüğü mevcuttur. Söz konusu Sevkiyat Kontrol Merkezi sistem verilerinin ve alarmların 7/24 izlenebilmesi ile etkin müdahale hareket tarzıyla işletilebilmesi operatörler aracılığıyla gerçekleştirilmektedir.
Doğal gazın kesintisiz ve güvenli şekilde sürdürülebilmesi açısından büyük önemi bulunan Sevkiyat Kontrol Merkezinde, dağıtım şebekesi genelinde doğal gaz akış verileri (akış debisi, basınç sıcaklık, vana ve regülatör çalışma pozisyonları, filtre doluluk, enerji kesintisi, kazan-pompa sistemi durumu vb.) ile katodik koruma, kokulandırma sistemi verileri uzaktan izlenebilmekte, alarm durumlarında anında haberdar olabilmekte ve gerekli noktalara acil eylem planları çerçevesinde etkin ve zamanında müdahale edilebilmektedir. Söz konusu kritik işletme ve alarm parametrelerini izleme ve ilk değerlendirme görevinde bulunan Operatörlerinin fonksiyonu ve yetkinliği son derece önemlidir.
Türkiye’deki işletilen dağıtım şebekesi büyüklüğü, yeraltı ve yerüstü tesislerin yüksek sayısı dikkate alındığında, dağıtım kuruluşlarının Sevkiyat Kontrol Merkezinin yüksek performansta işletilmesi, acil durumların risk boyutuna ulaşmadan kontrol altına alınması, yetkin Operatör kontrolü ve müdahalesi olmadan çok olanaklı görünmemektedir.
Scada sinyal takibi, haberleşme kesinti kontrolü, kumanda, kontrol operasyonları ve raporlama işlemleri gibi görev kapsamında yürütülmesi gereken işler mevcuttur.
Ulusal Mesleki Yeterlilik Standartları kapsamında “Elektrik Dağıtımı Scada Operatörü (Seviye 5) Ulusal Meslek Standardı 13UMSO333-5” yayınlanmıştır. Ayrıca taslağı hazırlanan “Su Scada Operatörü (Seviye 5)” standardı mevcuttur. İhtiyaç görülen Doğal Gaz Scada Operatörü (Seviye 5) meslek standardı hazırlık çalışmalarının başlatılmamasına dair bir neden görülmemektedir.
Doğal Gaz Sevkiyat Kontrol Merkezi (SCADA) örnek fotoğrafları
