YENİ FEN BİLGİSİ ÖĞRETİM PROGRAMI İLE İLGİLİ ÖĞRETMENLERİN DÜŞÜNCELERİ
Ali Rıza AKDENİZ, Nevzat YİĞİT, Şengül KURT
KTÜ, Fatih Eğitim Fakültesi, OFMA Eğitimi Bölümü, Fizik Eğitimi A.B.D., TRABZON ÖZET: Bu çalışma, öğretmenlerin yeni geliştirilen fen bilgisi öğretim programı hakkındaki uygulamaya yönelik görüşlerini belirlemek için planlanmıştır. Çalışma, Trabzon ilinde 5 ilköğretim okulunda yeni programı uygulamada ön yeterliklere sahip olduğu düşünülen 8 sınıf ve 9 fen bilgisi öğretmeni ile yürütülmüştür. Uygulamalar hakkındaki veriler, örneklemdeki öğretmenlerle yürütülen yarı yapılandırılmış mülakatlar ve sınıf gözlemlerinin yapılmasıyla elde edilmiştir. Çalışmanın bulgularından, öğretmenlerin öğretim programındaki değişimden haberdar oldukları, fakat yeni öğretim programının amaçlarını, eski ve yeni öğretim programı arasındaki farkları ortaya koymada yetersiz oldukları; materyal geliştirme, laboratuar becerisi, öğrenciye iyi bir rehber olma konularında yenilik ihtiyacı hissettikleri tespit edilmiştir. Bu bulgular, kaynak ve araç-gereç eksikliği, laboratuar ortamlarının yetersizliği, sınıf mevcutları ve öğretmenin programın uygulanmasına yönelik bilgi eksikliği gibi nedenlerden dolayı, programı istenen düzeyde yürütemediklerini göstermektedir. Programların amaçlanan düzeyde uygulanabilmesi için öncelikle öğretmenlere hizmet içi kurslarla yeni program ve uygulanışı hakkında bilgi ve beceri kazandırılması ve ders içi etkinliklerin etkili bir şekilde yürütülebilmesine katkı sağlayacak rehber
dokümanların hazırlanması önerilmektedir.
1. GİRİŞ
Günümüzde fen ve teknoloji alanındaki gelişmeler dünya ülkeleri arasında farklı politikaların yaşanmasına neden olmaktadır. Ülkelerin yaşam biçimini etkileyen bu politikalar, insanların bulundukları ortamlarla ilgili bilimsel sorunlardan haberdar olmalarını gerektirmektedir. Böylece bireyler olayların altındaki nedenleri araştırarak, sorgulayarak ve gerekli olabilecek çözüm yollarını üreterek ülkelerine yararlı hale gelebilirler. Bu durum ancak eğitim sisteminin çağın beklentilerine göre düzenlenmesiyle mümkündür. Çağdaş eğitim programlarının geliştirilmesi bu düzenlemenin önemli bir kısmını oluşturmaktadır (Varış, 1996).
Bilgi çağının yaşandığı günümüzde eğitimdeki temel amacın öğrencilere mevcut bilgiyi aktarmaktan çok bilgiye ulaşma yollarını kazandırmak olması gerektiği belirtilmektedir. Böylece, kavrayarak öğrenen birey karşılaşılan yeni durumlarla ilgili problemleri çözebilir ve bilimsel süreç becerilerini geliştirebilir. Bu özelliklerin kazandırıldığı derslerin en önemlileri arasında fen
konularının yer aldığı düşünülmektedir (Kaptan, 1999). Bu bağlamda, program geliştirme çalışmalarındaki süreklilik, çağımızdaki bilimsel ve teknolojik gelişmeler, bilgi çağının getirdiği öğrenme yöntem ve tekniklerindeki yeni yaklaşımlar Fen Bilgisi programını yenileme ihtiyacını doğurmuştur. 1992 yılından sonra kullanılan eski öğretim programı 2001-2002 yılında değiştirilerek uygulamaya konuldu. Bununla birlikte yeni öğretim programları, öğrencilerin izledikleri eğitim- öğretim süreci sonunda neleri bilmesi ve neleri yapabilir hale gelmesi sorusundan yola çıkılarak öğrenci-merkezli program geliştirilmeye çalışıldığı belirtilmektedir (MEB, 2000).
Yeni Fen Bilgisi öğretim programındaki üniteler, içeriğe bilimsel süreçler yoluyla varılması esasına göre sıralanmıştır. Güçlü bir ilköğretim fen programı, çocuklara herhangi bir deneyim kazandırmak yerine onların fen ilkelerini öğrenmelerine yardım edecek deneyimleri dikkatle seçer, hazır bilgiyi aktarmak yerine bilgiye ulaşma yollarını gösterir ve çok konu yerine birkaç konuyu daha derinden işler şeklinde belirtilmektedir (Kaptan ve Korkmaz, 2001a). Bunların yanında yeni öğretim programı eski öğretim programından farklı olarak; ünite sayısının sınıflara göre dağılımında ve ünite adlarında değişiklik görülmektedir. Ünite içeriğinin uygulama süresi önceki programa göre daha uzundur. Konuların kapsamında daha somut ve öğrencilerin gelişim özelliklerine uygun kavramların yer aldığı belirtilmektedir. Ayrıca, konular daha çok güncelleştirilmiştir. Bununla birlikte, yeni öğretim programının öğrenci merkezli eğitime yönelik uygulanabilir öğeler taşıdığı savunulmaktadır (MEB, 2000; Kaptan ve Korkmaz, 2001b).
Yeni öğretim programının uygulanmasında öğretmenlerden: Tahtanın başında ders anlatıp bilgiyi doğrudan sunmak yerine etkinlikler planlayan, dersin kavranmasına uygun ortam hazırlayan, öğrencilerin düşünmesini sağlayan, öğrencilere yol gösterici kişiler olmaları beklenmektedir (MEB, 2000).
Öğretmenler yaşanan değişmeler karşısında kendilerini yenilemezlerse mesleklerinin gereğini yerine getirmeleri mümkün değildir. Fen Bilgisi öğretim programı değiştiğinden dolayı öğretmenler bu değişiklikleri takip etmeli, eksiklerini belirleyip giderme yollarını aramalı ve öğretim programını
gerektiği şekilde uygulamalıdırlar. Okul deneyimi kazanmak amacıyla faydalanılan ilköğretim okullarında öğretmenlerin Fen Bilgisi öğretim programına konu bazında uydukları fakat yukarıda belirtilen amaçlar doğrultusunda programı tam olarak uygulayamadıkları gözlemlenmiştir.
Öğretmenlerin yeni ilköğretim Fen Bilgisi öğretim programı hakkındaki bilgilerini ve öğretim programını uygulamada karşılaştıkları güçlükleri belirlemekle fen öğretiminin amacına uygun bir şekilde uygulanmasında önemli bir adım atılmış olacaktır. Bu araştırmanın daha geniş kapsamlı araştırmalara ışık tutmasının yanında program geliştirme, hizmet içi eğitim alanında çalışma yapanlara da ışık tutması beklenmektedir.
Bu çalışmanın amacı, 2001-2002 öğretim yılında yürütülmeye başlanan Fen Bilgisi öğretim programının uygulanışını öğretmen görüşleri ve sınıf gözlemlerine dayalı olarak değerlendirmektir.
2. YÖNTEM
Özel durum yaklaşımı kullanılarak yürütülen bu araştırmanın örneklemini Trabzon’da bulunan 5 ilköğretim okulu ve bu okullarda Fen Bilgisi derslerini yürüten 17 öğretmen oluşturmaktadır.
Çalışmanın ilk aşamasında öğretmenlerin yeni öğretim programı hakkındaki düşüncelerini öğrenmek amacıyla mülakat sorusu hazırlamak için iki ayrı okulda görev yapan araştırma konusu ile ilgili iki öğretmenle ön görüşme yapıldı. İkinci aşamada, üç öğretmenle ön denemeleri yapılarak hazırlanan mülakat soruları açık uçlu anket formu şeklinde 8 ilköğretim sınıf öğretmeni (4, 5. sınıf: 1. kademe) ve 9 ilköğretim fen bilgisi öğretmeni (6, 7, 8. sınıf: 2.kademe) olmak üzere toplam 17 öğretmene uygulandı. Öğretmenlerin forma yazdıkları cevapların dışında ifade ettikleri düşünceleri de yazılı olarak görüşmede kaydedildi. Üçüncü aşamada ise yapılan mülakat sonucunda öğretmenlerin verdiği cevapların tutarlılığını da belirlemek amacıyla gözlem formu oluşturuldu. Bu gözlem çizelgesi, 5 ilköğretim okulunda görev yapan 6 sınıf öğretmeni (4., 5. Sınıf) ile 6 Fen Bilgisi öğretmeninin (6., 7., 8. sınıf) sınıflarında kullanıldı. Gözlemlerin yapılmasında öğretmenlik uygulaması dersine katılan K.T.Ü. Fatih Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği öğretmen adaylarından yararlanılmıştır.
Gözlem formları, her bir öğretmenin 5 ders saati izlenerek doldurulmuştur. Gözlem ve mülakattan elde edilen veriler sıklık ve yüzdeliklerine göre tablolaştırılarak verilmiştir.
3. BULGULAR
Araştırmanın bulguları, mülakat ve gözlem olmak üzere iki kısımda sunulmaktadır.
3. 1. Mülakattan Elde Edilen Bulgular
Bu kısımda mülakat sorularına verilen cevaplardan elde edilen bulgular verilmiştir.
Tablo 1. Öğretmenlerin öğretim programının değişiminden haberdar olmaları 1.Kademe
n=8
2.Kademe n=9
Toplam n=17 Haberin alındığı kaynaklar:
f % f % f %
Tebliğler dergisi 6 75 5 56 11 65
Zümre öğretmenleri toplantısından 1 13 1 11 2 12
Okula gelen resmi yazılardan 1 13 2 22 3 18
Basın-yayın organlarından - - 1 11 1 6
Program tanıtım seminerinden 4 50 4 44 5 48
(4,5.sınıf) Sınıf Öğretmeni : 1. kademe (6,7,8.sınıf) Fen Bilgisi Öğretmeni : 2. kademe Tablo 1’de görüldüğü gibi örneklemi oluşturan öğretmenlerin % 65’i tebliğler dergisi; % 48’i ise program tanıtım semineri sayesinde haberdar olduklarını belirtmişlerdir.
Tablo 2. Öğretmenlerin yeni öğretim programının amacı hakkındaki görüşleri 1. Kademe
n=8
2. Kademe n=9
Toplam n=17 Öğretmenler tarafından belirtilen amaçlar
f % f % f %
Öğrenci merkezli eğitim yürütmek 2 25 2 22 4 24
Yaparak yaşayarak öğrenmeyi sağlamak 4 50 2 22 6 36
Araştırmacı bireyler yetiştirmek 2 25 7 78 9 53
Öğrenciyi ezbercilikten kurtarmak - - 2 22 2 12
Öğrencileri çevre bilincine kavuşturmak - - 3 33 3 18
Tablo 2’de görüldüğü gibi örneklemi oluşturan öğretmenlerin % 53’ü yeni öğretim programının asıl amacının araştırmacı bireyler yetiştirmek olduğunu söylerken; bu görüşü 1. kademe
öğretmenlerinin % 25 ve 2. kademe öğretmenlerinin % 78’i belirtmiştir. 1.kademe öğretmenlerinin % 50’si yaparak yaşayarak öğrenmeden; 2. kademe öğretmenlerinin % 22’si yeni öğretim programının öğrencileri ezbercilikten kurtardığı görüşünü ifade etmişlerdir.
Tablo 3. Eski ve yeni öğretim programı arasındaki farklılıklar hakkındaki görüşler 1. Kademe
n=8
2. Kademe n=9
Toplam n=17 Öğretmenler tarafından belirtilen değişmeler:
f % f % f %
Ünite sayısı azaltıldı. 2 25 2 22 4 24
Konulara daha fazla zaman düşmektedir. 1 13 2 22 3 18
Konular somut ve öğrenci seviyesine uygun hale getirildi. 2 25 6 67 8 48
Konular güncelleştirildi. 1 13 3 33 4 24
Konular sınıflara göre yer değiştirdi. - - 2 22 2 12
Öğrenci merkezlidir. 2 25 2 22 4 24
Deneylere daha fazla yer vermektedir. 3 38 1 11 4 24
Ezberciliğe yer vermemektedir. 2 25 2 22 4 24
Tablo 3’te görüldüğü gibi örneklemdeki öğretmenlerin % 48’i yeni öğretim programının öğrenci seviyesine uygun olduğuna değindi. Bu görüşe ilköğretimin 1.kademesinin % 25’i, 2.kademesinin % 67’si değindi. İlköğretimin 1. ve 2. kademesindeki öğretmenlerin % 24’ü yeni programın öğrenci merkezli olduğuna, ünite sayısının azaltıldığına ve ezberciliğe yer vermediğine değindi. 2. kademe öğretmenlerinin % 22’si ise konuların sınıflara göre yer değiştiğine değinirken; 1.kademe öğretmenler bu konuda görüş bildirmedi.
Tablo 4. Yeni programla öğretmenlerin yenilik ihtiyacı hissettikleri konular 1.Kademe
n=8
2. Kademe n=9
Toplam n=17 Öğretmenlerin kendilerinde gördükleri eksiklikler
f % f % f %
Materyal hazırlama 3 38 4 44 7 41
Araştırma yapma 3 38 3 33 6 35
Laboratuar kullanma 1 13 1 11 2 12
Öğrenciye iyi bir rehber olma - - 2 22 2 12
Tablo 4’te görüldüğü gibi örneklemdeki öğretmenlerin % 41’i materyal hazırlama; % 35’i araştırma yapma konusunda yenilik ihtiyacı hissettiklerini belirtmişlerdir. 2.kademe öğretmenlerinin
% 22’si öğrenciye iyi bir rehber olma konusunda yenilik ihtiyacı hissetmelerine rağmen 1.kademe öğretmenleri bu konuda görüş bildirmemişlerdir.
Tablo 5. Yeni öğretim programının uygulanmasında karşılaşılan güçlükler 1. Kademe
n=8
2. Kademe n=9
Toplam n=17 Uygulanmaları etkileyen faktörler
f % f % f %
Kaynak kitap eksikliği 6 75 8 88 14 88
Laboratuar araç –gereçlerindeki yetersizlik 3 38 6 67 9 53
Zaman yetersizliği 3 38 5 56 8 47
Laboratuarın fiziksel yapısının uygunsuzluğu 4 50 6 67 10 60
Öğrenci sayısının fazlalığı 6 75 7 78 13 76
Bilgi eksikliği 5 63 - - 5 30
Tablo 5‘de görüldüğü gibi öğretim programını uygulamada karşılaştıkları güçlüklere örneklemi oluşturan öğretmenlerin % 88’i kaynak kitap eksikliğinden; % 76’sı öğrenci sayısının fazlalığından;
% 30’u bilgilerindeki yetersizlikten bahsettiler. Bilgi eksikliğinden yalnızca ilköğretimin
1.kademesindeki öğretmenlerin % 63’ü bahsederken 2.kademedeki öğretmenler bu konuda görüş bildirmediler.
3. 2. Gözlem Çizelgeleriyle Toplanan Veriler
Bu kısımda her bir öğretmenin 5 dersi izlenerek doldurulan gözlem çizelgelerinden elde edilen veriler aşağıdaki tablolarda verilmiştir.
Tablo 6. Derslerde Gözlemlenen Davranışlar
1.Kademe n=6
2.Kademe n=6
Toplam n=12 Davranışlar
f % f % f % (1) Ders öncesi öğrencilerin derse hazırlanması sağlanıyor. 4 67 3 50 7 58 (2) Öğretmen öğrencilerin kafasında soru işareti oluşturarak
merak etmelerini sağlıyor. 4 67 4 67 8 67
(3) Öğretmen öğrencilerin konu ile ilgili kavramları
geliştirmeleri ve pratik beceriler kazanmaları için etkinliklere yer veriyor.
1 17 1 17 2 17 (4) Öğretmen, bilgiye öğrencilerin ulaşmasını sağlıyor. 5 83 1 17 6 50 (5) Dersin yürütülmesinde birçok kaynaktan yararlanılıyor. - 1 17 1 8 (6) Dersin yürütülüşü öğrenciyi ezbercilikten kurtarıyor. 3 50 1 17 4 33 (7) Öğrencilerin ünite sonunda kendini değerlendirmesi
sağlanıyor. 1 17 2 33 3 25
(8) Ders öğrencinin ihtiyacına yönelik yürütülüyor. 3 50 2 33 5 42 Örneklemdeki öğretmenlerin % 67 sinin öğrencilerin kafasında soru işareti oluşturarak
merak etmeleri; % 58 inin ders öncesi öğrencilerin derse hazırlanmasını sağladıkları tespit edildi.
Öğretmenlerin % 8‘sinin dersin işlenişinde çeşitli kaynaklardan yararlandığı; % 17 sinin konu ile ilgili etkinliklere yer verdiği; % 25‘inin ise öğrencilerin ünite sonunda kendilerini değerlendirmelerini sağladığı tespit edildi. 2.kademe öğretmenlerinin % 83’ünün; 1.kademe öğretmenlerinin % 17’sinin;
örneklemdeki öğretmenlerin ise % 50’sinin öğrencilerin bilgiye ulaşmasını sağladıkları tespit edildi.
Tablo 7’de görüldüğü gibi, araştırmaya katılan öğretmenlerin % 92’sinin derste materyal kullanımına yer vermedikleri; materyal kullanan öğretmenlerin yalnızca % 17’sinin materyalleri öğrencilere kullandırdıkları tespit edildi.. Öğretmenlerin % 67’inin bilgiyi doğrudan sunduğu; % 33 ‘ü ise bilgiye öğrencinin ulaşmasını sağladıkları ve öğrencilere ulaşabilecekleri kaynaklar hakkında bilgi vermedikleri tespit edildi. Öğretmenlerin % 75’inin derslerini öğretmen merkezli olarak işledikleri;
yine aynı oranda derste tartışma ortamı oluşturulmadığı tespit edildi.
Tablo 7. Derslerde öğrenme etkinliklerinde gözlemlenen davranışların durumu Çoğunlukla
yapılan (n=12)
Nadiren ve hiç yapılmayan
(n=12) Davranışlar
f % f % (1) Derste materyal kullanımına yer veriyor. 1 8 11 92
(2) Materyalleri öğrenciler kullanıyor. 2 17 10 83
(3) Öğretmenin ders yürütme biçimi öğrencinin derse katılımını
sağlıyor. 7 58 5 42
(4) Derste tartışma ortamı oluşturuluyor. 3 25 9 75
(5) Dersler öğrenci merkezli yürütülüyor. (Öğrenci öğretmen
tarafından keşfetmeye özendiriliyor.) 3 25 9 75
(6) Öğretmen öğrenci çalışmalarını takip ediyor. 5 42 7 58 (7) Derste öğretmen bilgiyi doğrudan sunuyor. 4 33 8 67 (8) Öğrencilere ulaşabilecekleri kaynaklar öneriliyor. - - - -
4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu bölümde elde edilen bulgular doğrultusunda varılan sonuçlar ve öneriler yer almaktadır.
1. Araştırmaya katılan öğretmenlerin yeni öğretim programının değişiminden haberdar oldukları fakat programının amaçlarını, eski ve yeni öğretim programı arasındaki farkları ortaya koymada yetersiz kaldıkları, materyal geliştirme, laboratuar becerisi, öğrenciye iyi bir rehber olma konularında yenilik ihtiyacı hissettikleri tespit edilmiştir. Bu bulgulara dayalı olarak öğretmenlerin programın
yürütülmesinde gerekli olan bilgi ve beceriye sahip olmamaları, programın amaçlanan şekilde uygulanamayacağını düşündürmektedir.
Yeni programın yürütülmesinin açıklanması için öğretmenlerin görüşleri de alınarak hizmet içi eğitim kursları düzenlenip yeni öğretim programı ile örtüşen “Fen Bilgisi Öğretimi amaçlı bir kılavuz“ hazırlanarak öğretmenlerin kullanımına sunulmalıdır.
2. Araştırmaya katılan 1.kademe öğretmenlerinin yeni öğretim programının amacını ve eski ve yeni öğretim programı arasındaki farkı ortaya koymada Fen Bilgisi öğretmenlerine göre daha yetersiz oldukları ve araştırma yapma konusunda yenilik ihtiyacı hissettikleri belirlenmiştir. Bu durum, 1.kademe öğretmenlerinin Fen Bilgisi derslerini üç senede bir yürüttüklerinden dolayı gelişmeleri takip edemedikleri ve öğretim programını gereği gibi uygulayamadıklarının bir sonucu olarak düşünülmektedir. Bundan dolayı, İlköğretim 4. ve 5. sınıflarda Fen Bilgisi derslerinin daha verimli olabilmesi için derslerin, Fen Bilgisi branş öğretmenleri tarafından yürütülmesi sağlanmalıdır.
3. Öğretmenlerin, öğrencilere ulaşabilecekleri kaynaklar hakkında bilgi vermedikleri ve okulların da kaynaklar (TÜBİTAK yayınları, ders kitabı, dergiler, ansiklopediler, laboratuar malzemeleri) yönünden eksik oldukları tespit edilmiştir. Bu da öğretmenlerin öğrencilere kaynak önermede ilgisiz davrandıklarını, öğrencilerini araştırmaya sevk etmediklerini göstermektedir. Aynı zamanda okullarda bulunan araç gereçlerin programın gereği gibi uygulanmasını sınırlandırmaktadır. Yeni programın istenen düzeyde uygulanmasına katkı sağlamak için okul ve sınıf kitaplıkları öğrencilerin kolayca ulaşarak araştırma yapabileceği Fen Bilimleri eserleri ile zenginleştirilmeli ve deney etkinliklerinin daha fazla yapılması için laboratuarlar malzeme yönünden yeterli hale getirilmelidir.
5. KAYNAKLAR
Kaptan, F. (1999). Fen bilgisi öğretimi. İstanbul: Öğretmen Kitapları Dizisi, Milli Eğitim Basımevi.
Kaptan, F., Korkmaz, H. (2001a). İlköğretim okullarında fen bilgisi dersinin uygulanmasında karşılaşılan güçlükler. Çağdaş Eğitim Dergisi, 281, 19-26.
Kaptan, F., Korkmaz, H. (2001b). Mevcut fen bilgisi programı ile 2001-2002 öğretim yılında uygulamaya konulacak olan yeni fen bilgisi programının karşılaştırılması, Çağdaş Eğitim Dergisi, 273, 33-38.
MEB. (2000). İlköğretim okulu fen bilgisi dersi öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
Varış, F. (1997). Eğitimde program geliştirme. (7. baskı). Ankara: Alkım Yayıncılık.
