Perseid GöktaşıYağmuru

(1)

Mavi Ay

80’li yılları yaşamış olanların anılarını can-landırmış olabiliriz. Ama konumuz Cybill Shep-herd ve Bruce Willis’in ünlü dizisi değil, bir gök olayı. Eğer bir ay içinde ikinci kez dolunay olursa, ikincisine “Mavi Ay” deniyor. Aslında buna bir gök olayı demek doğru olmaz. Çünkü bilimsel bir yanı yok, ama amatör gökbilimcilikte amaç biraz da eğlenmek değil mi?

Yakın geçmişe bakacak olursak, Mavi Ay için başka tanımlamalar da yapılmış. Hatta bir ay içinde ikinci dolunaya Mavi Ay denmesi de bir hatadan ya da en azından farklı yorumla-madan kaynaklanmış gibi görünüyor.

ABD’de uzun zamandır yayımlanan Maine Çiftçi Yıllığı’na göre, tropik yılda (tropik yıla göre, yıl 21 Mart’ta başlar) 13 dolunay görülürse (bu durumda bir mevsime dört dolunay düşer) bu dolunaylardan üçüncüsüne Mavi Ay deniyor.

Eski kayıtlarda günümüzde kullanıldığı an-lamına, yani bir ay içinde iki dolunayın gerçek-leşmesi durumunda ikincisine Mavi Ay dendi-ğine dair bir kanıt bulunamamış. Ancak ünlü amatör gökbilimcilik dergisi Sky & Telescope’un Mart 1946 tarihli sayısında “Bir Zamanlar Mavi Ay’da” başlıklı bir yazıda şöyle bir cümle yer alıyor: “Her 19 yılın 7’sinde13 dolunay gerçek-leşiyor. Bu, 13 dolunaylı yılların 11 ayında bi-rer dolunay, bir ayındaysa iki dolunay olduğu anlamına geliyor. Ben bunu, ikinci dolunayın Mavi Ay olarak adlandırıldığı şeklinde yorum-luyorum.” Yazarın bu yorumu, Sky & Telescope dergisinin çok okunan bir dergi olmasından dolayı olsa gerek, Mavi Ay teriminin değişme-sine yol açmış gibi görünüyor.

Geçmişte Ay’ın mavi göründüğü zamanlar da olmamış değil. 1883’te Endonezya’da pat-layan bir yanardağın dumanı, iki yıl süreyle tüm Dünya’da Ay’ın mavi, batan Güneş’in de yeşil görünmesine yol açmış. Orman yangını, atmosferdeki yoğun toz ve buna benzer bir-kaç doğa olayı da Ay’ın mavi görünmesine yol açabiliyor.

Başta da dediğimiz gibi, Mavi Ay’ın gökbi-limsel bir anlamı yok. Siz yine de 31 Ağustos’ta

Ay’a biraz daha dikkatli bakın. Normalden daha mavi görünüyor mu?

Perseid

GöktaşıYağmuru

En çok akanyıldızın gözlenebildiği göktaşı yağmuru olan Perseid Göktaşı yağmuru, bu yıl 12 Ağustos’ta en yüksek etkinliğine ulaşacak. Bu sırada, gözlem koşullarının uygun olduğu bir yerde yapılan gözlemde saatte 100 kadar akanyıldız görülebileceği tahmin ediliyor.

Ancak akanyıldızlar en iyi gece yarısıyla ha-vanın aydınlanmaya başladığı zamana kadar gözlenir. (Çünkü Yer’de bulunduğumuz bölge bu zaman aralığında göktaşlarıyla doğrudan karşılaşır.) Uzmanlar bu yılki persedleri izlemek için en iyi zamanın 11/12 ve 12/13 Ağustos ge-celeri olduğunu belirtiyor. Bunun birkaç gün ön-cesi ve sonrasına kadar, daha az sayıda olmakla birlikte Perseid akanyıldızlarını gözleyebilirsiniz. Perseidlerin bir özelliği, gözlenen akanyıl-dızların hızlı ve parlak olması. Ayrıca irice gök-taşlarının atmosfere girip yanmasıyla oluşan ateş topu görülme olasılığı da yüksek.

Akanyıldız gözlemleri çok basit olmakla birlikte, heyecanlı ve zevkli geçer. Gözlem yeri olarak ne kadar karanlık bir yer seçerseniz, o kadar çok akanyıldız görebilirsiniz. Gözlem için en iyisi gökyüzünün geniş bir bölümünü göre-bileceğiniz şekilde yere uzanmak.

88

Gökyüzü

Alp Akoğlu

Avrupa Güney Gözlemevi’nin Şili’deki gözlemevi üzerinde bir Perseid göktaşı.

ESO/S. G

uisar

(2)

3 Ağustos

Jüpiter, Aldebaran ve

Venüs yakın görünümde

13 Ağustos

Mars, Satürn ve Spika

yakın görünümde

13 Ağustos

Venüs, Jüpiter ve Ay

yakın görünümde

21 Ağustos

Ay, Mars, Satürn ve

Spika yakın görünümde

1 Ağustos 23.00

15 Ağustos 22.00

31 Ağustos 21.00

alp.akoglu@tubitak.gov.tr

Bilim ve Teknik Ağustos 2012

89

Merkür, ay boyunca gökyüzünde

Güneş’e yakın görünümde olacağından ufuktan yeterince yükselmeyecek.

Venüs, sabahları doğu ufkunda en büyük

uzanımına ulaşmış durumda. Bu sayede geceyarısından yaklaşık bir saat sonra doğuyor. Venüs Ay boyunca Jüpiter’le yakın konumda olacak ve gündoğumuna kadar gözlenebilecek.

Satürn’le birlikte batı ufkunda bulunan

Mars, günbatımınzdan sonra ancak iki saat

kadar gözlenebilecek. Gezegen 13 Ağustos akşamı Satürn ve Spika ile yakın görünecek.

Jüpiter, ayın başlarında geceyarısından

yaklaşık 1 saat sonra doğuyor. Gezegen 13 Ağustos gecesi Ay ve Aldebaran ile yakın görünümde olacak.

Satürn de tıpkı Mars gibi hava

karadığında batı ufkunda yer alıyor ve yavaş yavaş gökyüzünü terk ediyor. Gezegen hava karardıktan sonra

yaklaşık bir saat süreyle gözlenebilir. Sabah gökyüzünde görülebilecek kadar yükselmesi için Kasım ayını beklemek gerekiyor.

Ay, 2 Ağustos’ta dolunay, 9 Ağustos’ta

sondördün, 17 Ağustos’ta yeniay, 24 Ağustos’ta ilkdördün, 31 Ağustos’ta yeniden dolunay hallerinde olacak.

Ağustos’ta Gezegenler ve Ay

1 Ağustos 23:00 15 Ağustos 22:00 31 Ağustos 21:00 Kraliçe Perseus Üçgen Oğlak Balıklar Kova Andromeda Kanatlı At Güneybalığı Kral Büyük Ayı Berenices’in Saçı Kuzeytacı Yılan Yay Kalkan Kartal Yunus Herkül Yılancı Kuğu _Lir Akrep Terazi Küçük Ayı KU ZEY GÜNEY BA TI D O Ğ U Ejderha Zürafa Başak Kutupyıldızı Arkturus Antares Deneb Altair Vega Mars Satürn

Gök Olayları

21

3 Ağustos Jüpiter, Aldebaran ve Venüs yakın görünümde

13 Ağustos Mars, Satürn ve Spika yakın görünümde

13 Ağustos Venüs, Jüpiter ve Ay yakın görünümde

21 Ağustos Ay, Mars, Satürn ve Spika yakın görünümde

Dolunay

2 Ağustos Sondördün9 Ağustos Yeniay17 Ağustos İlkdördün24 Ağustos Dolunay31 Ağustos

Ağustos 2012

Gezegenler

20

Merkür: Sabahları ay boyunca

gökyü-zünde Güneş’e yakın görünümde olacağın-dan ufuktan yeterince yükselmeyecek ve gözlenmesi mümkün olmayacak.

Venüs: Parlaklığında geçtiğimiz aya

göre biraz azalma olsa da Ağustos ayında sabahları doğu ufkunda Jüpiter’le yakın konumda olacak ve gündoğumuna kadar gözlenebilecek.

Mars: Gözlem süresi iyice azalan Mars

günbatımından sonra birkaç saat gökyü-zünde. 13 Ağustos akşamı Satürn ve Spika ile yakın görünecek. Ay boyunca Satürn ile yakın konumda olacak.

Jüpiter: Boğa Takımyıldızı’nda bulunan

ve ayın başlarında geceyarısından yaklaşık 1 saat sonra doğudan yükselmeye başla-yan Jüpiter, yaklaşık -2,5 kadir parlaklığı ile gecenin ikinci yarısının hâkimi. 13 Ağustos gecesi Ay ve Aldebaran ile yakın görünüm-de olacak.

Satürn: Bu ay Mars ile yan yana,

gün-batımından sonra yaklaşık 1,5 saat süreyle batıda gözlenebilecek olan Satürn yavaş yavaş gökyüzünü terk ediyor. Gezegenin yeniden görülebilecek kadar yükselmesi için Aralık ayını beklemek gerekiyor.

21 Ağustos akşamı batı-güneybatı ufku

Venüs Jüpiter Mars Satürn Aldebaran Ay Spika Betelgöz Ay

13 Ağustos sabahı güneydoğu ufku 13 Ağustos sabahı güneydoğu ufku