MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

(1)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA OSMANLI

SİYASETİ (1595-1774)

XVII. YÜZYIL SİYASİ ORTAMINDA OSMANLI DEVLETİ Osmanlı-Habsburg Mücadelesi ve Zitvatorok Antlaşması

 Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Mohaç Meydan Savaşıyla Macar Krallığına son verilmesiyle Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında ilişkiler başlamıştır.

 1533 İstanbul Antlaşmasıyla Avusturya’ya karşı siyasi ve ekonomik üstünlük kurulmuştur.

 1593’e kadar ılımlı seyreden ilişkiler;

 Orta Avrupa’da hâkimiyet kurma mücadelesi

 Sınır anlaşmazlıkları

 Avusturya’nın ödemesi gereken vergiyi ödeme- mesi

 Avusturya’nın Balkanlara inme düşüncesi gibi sebeplerden dolayı yerini savaşlara bırakmıştır.

 1596’da Haçova Muharebesi ile başlayan bu dönemdeki hâkimiyet mücadelesi, 1606’da imzalanan Zitvatorok Ant- laşması ile sonuçlandı.

HAÇOVA MEYDAN SAVAŞI

Eğri Fatihi olarak da adlandırılan III.Mehmet ile Avus- turya İmparatoru İkinci Rodolphe’in kardeşi Arşidük Maksimilyen komutasındaki haçlı ordusu arasında yapılan Haçova Meydan Savaşını Osmanlı Devleti ka- zanmıştır.

Önemi:

 Haçova Meydan Savaşı Osmanlı Devletinin ba- tıda kazandığı Son büyük meydan savaşıdır.

Uyarı: Haçova Meydan Savaşından kaçan askerlerin Anadolu’ya gelerek eşkıyalık yapmaları Celali İsyanları- nın çıkmasına zemin hazırlamıştır.

Zitvatoruk Antlaşması (1606) Önemli Maddeleri

 Avusturya’nın Macaristan için ödediği vergi kaldırı- lacak.

 Avusturya sadece bir defaya mahsus iki yüz bin altın tazminat ödeyecek.

 Avusturya Arşidükü protokol bakımından Osmanlı padişahına denk sayılacak.

 Yazışmalarda “Avusturya Kralı” yerine “Roma Ce- sarı” unvanı kullanılacak.

 Eğri, Estergon ve Kanije kaleleri Osmanlı Devletine bırakılacak.

Antlaşmanın Önemi

 Zitvatorok Antlaşması ile Osmanlı Devleti dış politikada prestij kaybetmiştir.

 Osmanlı Devleti, Macaristan’dan toprak elde etme gayre- tinden vazgeçmiştir.

 Osmanlı Devleti, Avusturya’nın ödemekle mükellef olduğu vergilerin kaldırılmasını kabul ederek bu devlete karşı ekonomik üstünlüğünü sonlandırmıştır.

 Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında diplomatik protokolde eşitlik dönemi başlamıştır.

 Osmanlı Devleti’nin Avusturya üzerindeki yaptırım gücü sona ermiştir.

 Bu anlaşmayla iki devlet arasındaki diplomatik ilişkiler- de mütekabiliyet esası belirleyici olmuştur.

Mütekabiliyet:

Devletler arası ilişkilerde maruz kalınan davranışa aynı şekilde karşılık verme prensibidir.

 Avusturya’nın Erdel, Eflak ve Boğdan beylerini Osmanlıya karşı kışkırtması, Zitvatoruk Antlaşmasına aykırı olarak sınırda Ze- rinvar Kalesini inşa etmesi üzerine başlayan savaşlar 1664 Vasvar Antlaşmasıyla sona ermiştir.

 Vasvar Antlaşmasıyla Avusturya’nın Erdel’in iç işlerine karış- maması,

savaş tazminatı ödemesi,

Uyvar, Neograt ve Ya- nıkkale gibi kaleleri Osmanlı Devleti’ne vermesi yönünde maddelere yer verilmiştir.

Uyarı:

 Vasvar Antlaşmasıyla Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda Avusturya’dan son defa toprak kazanmıştır.

 Avusturya’nın savaş tazminatı ödemesiyle bu devlete karşı XVII. yüzyılda son defa askeri üstünlük kurulmuş- tur.

ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU LYS-2017

Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında imzalanan 1606 Zitvatoruk Antlaşması’nda;

• Daha önce veziriazama denk sayılan Avusturya arşidü- kü Osmanlı padişahına eşit sayılacak,

• Eğri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanlı Devleti’ne bırakılacak,

• Avusturya, Osmanlı Devleti’ne savaş tazminatı verecek maddeleri yer almıştır.

Bu maddelerden hareketle aşağıdakilerin hangisine ulaşı- labilir?

A) Avusturya’nın, sınırlarını genişlettiğine

B) Osmanlı Devleti’nin, ekonomik sorunlarını aştığına

C) Avusturya’nın, siyasi başarı kazandığına

D) Osmanlı Devleti’nin, askerî olarak başarısız olduğuna E) Osmanlı Devleti’nin, Hristiyan birliğini parçaladığına Çözüm: 1533’de İstanbul Antlaşmasında Avusturya arşidükü Osmanlı sadrazamına denk sayılacaktır maddesi Zitvatoruk Antlaşmasında Avusturya Arşidükü Osmanlı padişahına denk sayılacak şeklinde değiştirilmiştir. Bu madde ile Os- manlı Devleti Avusturya’ya karşı siyasi üstünlüğünü kay- betmiştir. Cevap:C

BİLGİ NOTU: Zitvatoruk Antlaşmasından sonra Os-

manlı Devleti’nin Avrupa’daki ilerleyişi yavaşlamıştır.

Bu durum iskan politikasının da durmasına neden

olmuştur.

(2)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

Osmanlı - Safevi İlişkileri

Savaşın Sebepleri Antlaşma

 Şah II. İsmail’in Amas- ya Antlaşmasının hü- kümlerine aykırı hareket etmesi

 İran topraklarından geçen ticaret kervanla- rının yağmalanması

 İran’da başlayan taht kavgalarının değerlen- dirilmek istenmesi 1574-1595 yılları arasında yapılan savaşlar Ferhat Paşa Antlaşmasıyla sona ermiştir.

Ferhat Paşa Antlaşmasıyla Tebriz, Karabağ, Dağıstan ve Şirvan gibi yerler Osmanlı Devleti’nin eline geçti.

Ferhat Paşa Antlaşmasının Önemi

Osmanlı Devleti doğuda en geniş sınırlara ulaşmıştır.

Doğuda sınırları Hazar Deni- zine kadar ulaşılmıştır. Os- manlı hakimiyet sahası Kaf- kaslara kadar genişlemiştir.

 Celali İsyanları ve Avusturya ile savaşları değerlendirmek isteyen Safevilerin Ferhat Paşa Antlaşmasıyla kaybettikleri yerleri geri almak istemesi 1603-1612 yılları arasında yapılan savaşlar Nasuh Paşa Antlaşmasıyla sona ermiştir.

Nasuh Paşa Antlaşmasıyla Osmanlı Devleti Ferhat Paşa Antlaşmasıyla aldığı yerleri geri vermiştir.

Önemi:

Osmanlı tarihinde ilk defa toprak kaybedilmiştir.

 İran’ın Nasuh Paşa Antlaşmasıyla ödemesi gereken vergiyi öde- memesi

1615-1618 yılları arasın- daki savaşlar Serav Ant- laşmasıyla sona ermiştir.

Safevilerin Nasuh Paşa Ant- laşması ile ödemeyi kabul ettiği iki yüz deve yük ipek yüz deve yüke indirilmiştir.

 Safevilerin Anadolu’da Şiilik propagandası yapması ve Bağdat’ı iş- gal etmesi

1622-1639 yılları arasında yapılan savaşlar Kasr-ı Şirin Antlaşmasıyla sona ermiştir.

Kasr-ı Şirin Antlaşması ile Revan Safevilerde, Bağdat Osmanlı Devleti’nde kalmış ve Zağros Dağları sınır kabul edilmiştir.

Önemi:

Bugünkü Türkiye-İran sınırı büyük ölçüde belirlenmiştir.

Osmanlı Devleti’nin XVII. Yüzyılda Karşılaştığı Stratejik Tehditler

Osmanlı-Lehistan İlişkileri

Savaşın Sebepleri Gelişme

 Lehistan’ın Eflak, Erdel ve Boğdan’ın içişlerine karışması

 Lehistan’ın Hotin Kale- sini işgal etmesi

 Lehistan’ın Osmanlı topraklarına saldırılar düzenleyen Kazakları koruması

Genç Osman komutasındaki Osmanlı orduları Lehlilerce alınan Hotin Kalesini kuşatmış- sa da Yeniçerilerin disiplinsiz ve lakayt tavırları nedeniyle kale alınamamıştır. Lehlilerin isteği ile Hotin Antlaşması imzalan- mıştır.

Hotin Antlaşması(1621)

 Hotin Kalesi Osmanlı Devletine verilecek.

 Lehistan Kırım Hanlığına senelik vergi vermeye devam edecek.

Önemi

 Hotin Antlaşması Lehistan’la imzalanan ilk resmi ant- laşmadır.

 Boğdan’daki Osmanlı egemenliği güvenlik altına alınmış- tır

 Sefer sırasında Yeniçeri Ocağının disiplinsizliğini gören Genç Osman Yeniçeri Ocağını kaldırmaya karar vermiş- tir

Bucaş Antlaşması (1672)

Gelişme Lehistan’ın 1672’de Osmanlı himayesindeki Ukrayna’ya saldırması üzerine savaş başlamıştır.

Podolya bölgesindeki Kamaniçe Kalesi’nin alın- ması üzerine Lehlilerin isteği ile Bucaş Antlaş- ması imzalanmıştır.

Bucaş

Antlaşması  Podolya Osmanlı Devletine bırakılacak.

 Ukrayna Kazaklara verilecek

 Galiçya Lehistan’a verilecek

 Lehistan Kırım Hanlığına vergi ödeyecek Önemi  Osmanlı Devletinin batıda topraklarına

toprak kattığı son antlaşmadır.

 Osmanlı Devleti batıda en geniş sınırlara ulaşmıştır.

ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU ÖSS-2003

Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliği altında bulunan topraklar, devletin kuruluşundan XVII.yüzyılın sonlarına kadar artmıştır,

Bu bilgiye dayanarak Osmanlı ülkesinde, l. Gelir ve giderlerin miktarı değişmiştir.

II. Merkezi otoritenin sağlanması kolaylaşmıştır.

III. Sınırlar yeniden belirlenmiştir.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

ÇÖZÜM: Osmanlı Devleti’nin topraklarının artması nüfus, gelir- gider ve sınırlarda da değişikliklere yol açmıştır. Ce- vap: D

(3)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

Uyarı:

Osmanlı Devleti’ne yıllık ödemesi gereken vergiyi vermek istemeyen Lehistan’ın antlaşmaya karşı çıkması üzerine 1676’da vergi maddesi kaldırılarak anlaşma ikinci kez imza- lanmıştır.

Osmanlı-Venedik İlişkileri Girit’in Fethi(1669)

Sebepleri

 Venediklilerle birlikte Girit’e yerleşen Malta ve diğer Hristiyan deniz korsanlarının Türk ticaret ve hac gemilerine zarar vermesi

 Korsanların can ve mal güvenliğini tehdit etmesi

 Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki hâkimiyetini perçinlemek istemesi

Gelişme

Kızlarağası Sümbül Ağa’nın hacca giderken Vene- dikliler tarafından kaçırılması ve gemideki malların Girit’te satılması üzerine 1645’de başlanan kuşat- ma 1669’da Kandiye Kalesi’nin alınmasıyla son bulmuştur.

Önemi

 Girit Osmanlı donanmasının Akdeniz’de fethet- tiği son adadır.

 24 yıl süren Girit Kuşatması Osmanlı tarihinin en uzun kuşatmasıdır.

Girit Kuşatmasının 24 yıl sürmesinin sebepleri

 Venediklilerin Ege adalarına saldırıp Çanakkale Boğazı’nı abluka altına alması

 Venedik’in sürekli Osmanlı Devleti üzerine sefer- ler düzenlemesi

 Gemicilik alanındaki gelişmelerin takip edilememesi

 Donanmanın eski gücünde olmaması

 Osmanlı kadırgalarının Venedik kalyonlarına karşı çaresiz kalması

Osmanlı-Rusya İlişkileri

 XVII. yüzyılda Rusya himayesindeki Kazakların Osmanlı topraklarına saldırması ve Osmanlı himayesindeki Ukray- na’nın Rusya’nın istilasına uğraması üzerine bu ülkeye sa- vaş ilan edilmiştir.

 Kazakların eline geçen Çehrin Kalesi 1678’de tekrar fethe- dilmiş yardıma gelen Rus kuvvetlerine ağır kayıplar verdi- rilmişse de kesin olarak mağlup edilememesi üzerine 1680’de IV.Mehmet’in bizzat sefere çıkma hazırlıkları yapması üzerine Rusların isteği ile Çehrin Antlaşması imza- lanmıştır.

Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması

Maddeleri

 Özi Nehri her iki devlet arasında sınır olacak

 Antlaşma 20 yıl olacak

 Rusya Kırım’a vergi vermeye devam edecek

 Kiev dâhil Ukrayna’nın kuzeyi Ruslara bırakılacak

 Dinyeper’in sağ tarafı ve Çehrin Osman- lı’da kalacak

Önemi

 Çehrin Antlaşması Osmanlı Devletinin Rusya ile imzaladığı ilk resmi antlaşmadır.

 Rusya ilk defa Ukrayna’da toprak elde etmiştir.

Osmanlı-Malta İlişkileri

 Malta XVII. yüzyılda hem Osmanlı Devleti’nin karşısında olan denizci güçlerin yanında hem de II. Viyana Kuşatma- sından sonra oluşturulan Kutsal İttifak’ın içinde yer almış- tır.

Rusya, I. Petro′dan başlayarak açık denizlere inmek istemiş bunun için kendisine engel gördüğü Osmanlı Devleti′ni etki- siz hâle getirmeye çalışmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi, Rusya′nın bu politikası doğrultu- sunda giriştiği uygulamalardan biri değildir?

A) Osmanlı toplumundaki Ortodoksların haklarını korumaya kalkması

B) Balkanlardaki milliyetçilik akımını desteklemesi C) Teknolojik gelişmeleri izleyerek Osmanlı′dan güçlü hâle gelmesi

D) Doğu Anadolu′da yaşayan Ermenileri, Osmanlı Devleti′ne karşı kışkırtması

E) Berlin Antlaşması′yla Bosna Hersek′i denetim altına al- ması

ÇÖZÜM: Berlin Antlaşmasında Bosna Hersek Avusturya denetimine bırakılacaktır.

(4)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

II. Viyana Kuşatması(1683)

Sebepleri

 Katolik Avusturya’nın Protestan Macarları mezhep değiştirmeye zorlaması üzerine Tökeli İmre’nin, Osmanlı Devleti’nden yardım istemesi

 Fransız kralı XIV. Louis’nin en büyük rakibi olan Avusturya’ya karşı Osmanlı Devleti’ni kışkırtması

 Merzifonlunun devleti eski şaşalı günlerine dön- dürme isteği

 Orta Avrupa’da Avusturya’nın gücünün kırılmak istenmesi

Taraflar

*Osmanlı Devleti

*Kırım Hanlığı

*Eflak, Boğdan ve Erdel Prenslikleri

-Avusturya -Lehistan

-Kutsal Roma Germen İmp.

-Bohemya

Gelişme

Avusturya’nın elinde bulunan Güney Slovakya işgal edile- rek Tökeli İmre Orta Macaristan kralı ilan edilmiştir.

Belgrat’ta toplanan harp divanında Budin beylerbeyi ve Kırım Hanının karşı çıkmasına rağmen Viyana üzerine gidilmeye karar verilmiştir.Kırım Hanı’nın, Lehistan ordusunun Tuna’yı geçip Osmanlı ordusuna arkadan saldırma- sına engel olma görevini yerine getirmemesi üzerin Os- manlı ordusu ağır bir mağlubiyet almış ve Belgrad’a çeki- len Merzifonlu Kara Mustafa Paşa burada idam edilmiş- tir.

Sonuçları

 Osmanlı Devleti aleyhine Avusturya, Venedik, Lehistan, Malta ve Rusya arasında Kutsal İttifak kurulmuştur.

 1683’daki mağlubiyetle Köprülü Mehmet Paşa’yla birlikte kurulan huzur ortamı sona ermiştir.

 Balkan eyaletleri ve başkent İstanbul ilk anda kargaşa, ekonomik buhran, eşkıyalık ve ayaklanmalar baş gös- termiştir.

 Halkın, askerî ihtilaller ve ayaklanmalar yüzünden devlete olan güveni azalmıştır.

 Eyaletlerdeki merkezi otorite zayıflamıştır.

 Halkın büyük bir kesimi kendi güvenliğini sağlamak amacıyla büyük çiftliklere yönelmiştir.

Kutsal İttifak

 II.Viyana Kuşatmasının başarısızlıkla sonuçlanması üzerine papanın teşvikleriyle Avusturya, Rusya, Lehistan, Venedik ve Malta’nın yer aldığı Avrupa-Hristiyan birliği (Kutsal İtti- fak) oluşturulmuştur.

 Osmanlı Devleti ile Kutsal İttifak Devletleri arasında 1683- 1699 yılları arasında yapılan savaşlara Kutsal İttifak veya Büyük Türk Savaşları adı verilmiştir.

 Salankamen (1691) ve Zenta’da (1697) gibi mağlubiyetler nedeniyle İngiltere ile Hollanda’nın arabuluculuğunda Kar- lofça Antlaşması imzalanmıştır.

Karlofça Antlaşması (1699)

 Bant Yaylası ve Temeşvar hariç bütün Macaristan Avusturya’ya bırakılacak.

 Ukrayna ve Podolya Lehistan’a verilecek.

 Mora ve Dalmaçya kıyıları Venedikliler verilecek

 Antlaşma 25 yıl Avusturya’nın garantisinde olacak Önemi

 Daha önce kendi isteklerini dikte ettiren Osmanlı Devleti ilk defa masa başı diplomasisi ile tanışmıştır.

 Osmanlı tarihinde ilk kez müzakere ile bir antlaşma imzalamıştır.

 Osmanlı Devleti’nin Orta Avrupa egemenliği sona ermiştir

 Sakarya Savaşına kadar sürecek olan geri çekilme dönemine girilmiştir.

 Osmanlı topraklarının paylaşıldığı ilk uluslararası antlaşmadır.

 Antlaşmanın garantör devletinin Habsburglar olması Osmanlı Devleti’nin Avrupa üzerindeki yaptırım gü- cünün sona erdiğini göstermektedir.

Uyarı:İngiltere ve Hollanda’nın arabulucu olmasında;

Osmanlı Devleti’ndeki ayrıcalıklarını koruma ve geniş- letme amacı etkili olmuştur.

II. Viyana Kuşatması sırasında Osmanlı ordusunun kuman- danı olup kuşatmanın başarısız olmasından dolayı idam edilen sadrazam aşağıdakilerden hangisidir?

A. Sokollu Mehmet Paşa B. Fazıl Ahmet Paşa C. Köprülü Mehmet Paşa

D. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa E. Çandarlı Halil Paşa

ÇÖZÜM: Merzifonlu Kara Mustafa Paşa II.Viyana kuşatma- sında Osmanlı ordusunun komutanı olup mağlubiyetten dolayı idam edilmiştir. Cevap:D

SIRA SENDE-4

(5)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

 Karlofça Antlaşmasına katılmayan Rusya ile savaşlar bir yıl daha devam etmiştir. Ruslarla İstanbul Antlaşması imzalandı.

İstanbul Antlaşması (1700)

 Azak Kalesi Ruslara bırakılacak.

 Ruslar Kudüs’ü serbestçe ziyaret edebilecek.

 Ruslar İstanbul’da sürekli elçi bulundurulabile- cek

Önemi:



Ruslar ilk defa Karadeniz’e inme fırsatını bulmuştur.



Elçilik aracılığıyla Rusya ilk defa Osmanlı Devleti’ni yakından takip etme imkanına ka- vuşmuştur.

Karlofça Antlaşması Sonrası Osmanlı Devleti ve Konjonk- türel İttifakları

 Karlofça Antlaşması’ndan sonra devlet idaresinde bü- rokratik unsurlar, askerî unsurlara göre daha fazla ön plana çıkmaya başladı. Reis’ül küttab (dışişlerinden so- rumlu divan üyesi) Mehmet Rami Efendi’nin hemen Kar- lofça’dan sonra sadrazamlığa getirilmesi bunun göster- gesidir.

 Konjonktürel İttifak: Bir devletin içinde bulunduğu dönemin durum ve şartlarını menfaatleri doğrultusunda gözeterek kurduğu dostluk ilişkilerine “konjonktürel ittifak” denir.

 Karlofça Antlaşmasından sonra Fransa, Osmanlı Devleti nezdinde giderek itibarını kaybetmeye başladı ve bu boşluğu İngiliz ve Hollandalılar doldurmuştur.

 Avusturya ve diğer birçok Avrupa ülkesi için Osmanlı yerine asıl tehlikenin Batı’da Fransa olduğu görüşü ağır- lık kazanmıştır.

WESTPHALİA BARIŞI’NDAN MODERN DEVLETLER HUKUKUNA Augsburg (Ogsburg) Antlaşması

 Kutsal Roma Germen İmparatorluğu’nda, 1555 yılında Protes- tanlar ile Katolikler arasında imzalanmıştır.

 Antlaşma ile Protestan mezhebi ve kilisesi resmen kabul edil- miştir. Alman prensleri istedikleri mezhebi seçmekte ve seçtik- leri mezhebi kendi uyruklarına da kabul ettirmekte serbest hale gelmiştir. Prensler kendi ülkeleri içinde din işlerinin mutlak amirleri olma hakkını elde etmiştir.

Otuz Yıl Savaşları (1618-1648)

Sebepleri

 Katolik İspanya’nın, Hollanda’yı işgal edip Batı Avrupa’da yayılmacı bir politika takip etmesi

 Avusturya Kralı Ferdinand’ın Ogsburg Antlaş- ması’na aykırı hareket etmesi

 Protestanların 1618’de Prag’da Ferdinand’ın danışmanlarını hükümet binasının camından aşağı atması

Taraflar

Protestan Birliği Fransa, Danimarka, Bohemya, İsveç, Norveç, Hollanda, Protestan Alman Prenslikleri

Katolik Birliği

Kutsal Roma Germen İmpara- torluğu, İspanya, Avusturya, Bavyera, Katolik Alman Prens- likleri

Savaş

Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın İspanya’nın da desteğini alarak Almanya’da mezhep birliğini sağla- mak ve Protestanları ortadan kaldırmak amacıyla Protestan Alman prenslerine saldırmasıyla başlayan savaşlar Katolik Birliğinin mağlubiyeti ile sonuçlanmış- tır. Taraflar arasında yapılan Westphalia Antlaşmasıyla Otuz Yıl Savaşları sona ermiştir.

Uyarı:

30 yıl savaşlarında Katolik olmasına rağmen Kutsal-Roma Germen İmparatorluğunun kıskacından kurtulmak isteyen Fransa Protestan birliği içerisinde yer almıştır.

İkinci Viyana Kuşatması sonrasında oluşturulan Kutsal İtti- fak Devletleriyle, Osmanlı Devleti arasında on altı yıl süren savaşlar sonunda, Osmanlı askerî gücünün yetersizliği gö- rülmüş, büyük toprak kaybına uğranılmıştır.

Bu durumu yansıtan anlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kasr-ı Şirin B) Karlofça C) Zitvatoruk D)Edirne-Segedin E) Hotin

ÇÖZÜM:1683-1699 yılları arasında yapılan Kutsal ittifak Savaşlarında mağlup olan Osmanlı Devleti Mora, Macaris- tan, Podolya ve Ukrayna gibi bölgeleri kaybetmiştir. Cevap:

B

SIRA SENDE-6

(6)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

WESTPHALİA ANTLAŞMASI(1648)

Westphalia Antlaşması ile;

 Kutsal Roma Germen İmparatorluğu parçalanmıştır.

Alman prenslikleri bağımsız hale gelmiş ve imparatorun prenslikler üzerindeki otoritesi kısıtlanmıştır.

 Hollanda ve İsviçre'nin de bağımsızlıkları resmen ta- nınmıştır.

 Halka istediği mezhebi seçme ve seçtiği mezhepleri yaşama özgürlüğü tanınmıştır.

 Westphalia ile “din özgürlüğü mefhumu” Av- rupa’da kesinlik kazanmıştır.

 Modern devletler hukukunun temeli atılmıştır.

 Bu antlaşmadan sonra din temelli devlet anlayışı yerini laik ve ulusal devlet anlayışına bırakmıştır.

 Devletlerarası ilişkilerde Sekülerizm ön plana çıkmıştır.

 Westphalia Antlaşması ile Papalık makamının devletlerin hâkimiyet sahasına artık daha fazla karışamayacağına ve devlet çıkarlarının savaş- larda birincil husus olduğu anlayışı ön plana çıkmıştır.

 Daha önce papadan yetki alan ve üst otorite olarak Vatikan’ı gören Avrupalı krallar kiliselerini “millî” hâle getirmişlerdir.

 Devletin din işlerinde mutlak egemen olmasını sağlanmıştır.

 Westphalia Antlaşması’yla devletlerin egemenlik ilkesi tanınmıştır. Anlaşmayı imzalayan devletlerin birbirleri- nin iç işlerine karışmama ve toprak bütünlüğüne saygı duyma ilkesi benimsenmiştir.

 Protestanlık resmen tanınarak diğer mezheplerle eşit hale gelmiştir.

 Anlaşmadan sonra Hollanda ve Kuzey İtalya’daki nüfu- zunu iyice arttıran Fransa kıta Avrupası’nın en güçlü devleti haline gelmiştir.

 İspanya’daki Habsburg egemenliği sona ermiştir.

 Almanya’da yerel hanedanlar öne çıkmıştır.

 İngiltere Otuz Yıl Savaşları’na katılmamıştır.

AÇIK SULARDA GÜÇ MÜCADELESİ Coğrafi Keşifler

XV. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupalıların yeni kıta ve ticaret yollarını bulmasına coğrafi keşifler denir.

Sebepleri

 İpek ve Baharat yollarının Türklerin eline geçmesi

 Avrupa’ya gelen malların daha ucuza bulunmak istenmesi

 Avrupalıların doğunun zenginliklerine ulaşma isteği

 Avrupa’da yaşanan maden azlığının etkisi

 Kralların gemicileri desteklemesi

 Karavel adı verilen okyanuslara dayanıklı gemilerin yapılması ve hurafelere inanmayan gemicile- rin yetişmesi

 Pusulanın geliştirilmesi

 Yeni yerler keşfetme arzusu

 Hristiyanlığı yayma düşüncesi

Sonuçları

 Ticaret yolları iç deniz olarak bilinen Akdeniz’den dış deniz olarak nitelendirilen okyanuslara kay- mıştır.

 Keşfedilen yerlerden Avrupa’ya bol miktarda altın ve gümüş gibi değerli madenler taşınmıştır.

 Ticaretle uğraşan Burjuva sınıfı güçlenmiştir.

 Sanat ve edebiyata değer veren Mesen sınıfının oluşmasına zemin hazırlamıştır.

 Kölecilik ve köle ticareti yaygınlaşmıştır.

 Zenginliğin ölçüsü sayılan toprak yerini altın ve gümüşe bırakmıştır.

 Kara ticareti yerini deniz ticaretine bırakmıştır.

 Sömürge imparatorlukları kurulmuştur.

 Osmanlı Devleti, Avrupalı devletlere karşı siyasi üstünlüğünü kaybetmiştir.

 Hristiyanlığa ait bilgi ve inanç sistemleri temelden sarsılmıştır.Kilise ve Papalık Avrupa’da değer kaybetmiştir.

 Yeni keşfedilen yerlerdeki insanların zorla Hristi- yanlaştırılması ile Hristiyanlık geniş bir alana ya- yılmıştır.

 Rönesans ve Reforma zemin hazırlamıştır.

 Aztek, İnka ve Maya gibi uygarlıklar tanınmıştır.

Avrupa′da zenginleşmenin etkisiyle bilime ve sanata önem veren bir sınıfın oluşmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?

A) Coğrafi Keşiflerle ticaretin gelişmesi

B) Otuz Yıl Savaşlarıyla din kavgalarının sona ermesi C) Reform Hareketleriyle yeni mezheplerin ortaya çıkması D) Sanayi İnkılabı′yla ham madde ihtiyacının artması E) Fransız İhtilali′yle milliyetçilik fikrinin ortaya çıkması Çözüm: Ticaret yollarının müslümanların kontrolüne geçme- sinden dolayı Avrupalıların alternatif ticaret yollarını ara- masıyla başlayan Coğrafi Keşifler burjuva sınıfının güçlen- mesine zemin hazırlamıştır. Burjuva sınıfı içerinde sanatı ve sanatçıyı koruyan Mesen sınıfı Rönesans’ın ortaya çıkması- na sebep olacaktır. Cevap: A

SIRA SİZDE-7

(7)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

COĞRAFİ KEŞİFLERİN OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ:

 İpek, Baharat ve Akdeniz limanlarının önem kaybetmesi devleti ekonomik anlamda sıkıntıya sokmuştur.

 Avrupa’dan bol miktarda altın ve gümüşün Osmanlı toprakla- rına girmesi ile akçenin değeri azalmış, enflasyon meydana gelmiştir.

 Kervan ticareti güzergâhında bulunan şehir ve beldelerde ekonomik sıkıntılar ortaya çıkmıştır.

 Ticareti faaliyetlerinin aksaması ve uzun süren savaşlar Celali İsyanlarına zemin hazırlamıştır

 Hint ticaret yolu hâkimiyeti için Portekizliler, Akdeniz hâki- miyeti için de İspanyollarla mücadele edilmiştir.

 Osmanlı Devleti kendi limanlarına yerleşmiş Batılı tüccarların kalıcı olmalarını sağlamak için onlara kapitülasyonlar tanımış- tır.

 Uluslararası ticaret şirketleriyle ortaklıklar kurulmuş ve bü- yükelçilerden diplomatik destek alarak ticari varlığını korumaya çalışılmıştır.

Uyarı:

Coğrafi Keşiflerden sonra Osmanlı Devleti’nde dış ticaret dengelerinin bozulması, devletin ihmali, ticaret ahlâkında bozulması, ayrıcalıklı konumunu korumak isteyen ayan ve esnafın kaygıları, Batı’da kullanılan yeni tekniklere uyum sağlanamaması, bazı toplulukların düşmanlık içeren siyasi düşünceleri ve uluslararası bir ticaret filosunun bulunma- ması ekonomik bunalımların ortaya çıkmasına sebep ol- muştur.

İspanya ve Portekiz’in Denizcilik Faaliyetleri

 İspanyollar bir taraftan Akdeniz’in Avrupa kıyılarına hâkim olmak diğer taraftan Kuzey Afrika kıyılarında, kendilerini Ak- deniz hâkimiyetine ve Afrika’nın altınlarına ulaştıracak üsler kurmaya çalışmışlardır.

 İspanya ve Portekiz arasında imzalanan Alcaçovas Antlaşması ile keşifler dünyası da bu iki güç arasında papanın manevi gi- rişimiyle paylaşılmıştır. Antlaşmayla yenidünyanın güneyi Portekiz’in, kuzeyi ise İspanya’nın nüfuz alanı olarak belir- lenmiştir

 İspanya ve Portekiz’in kurdukları sömürge imparatorlukları zamanla İngiltere ve Hollanda’nın eline geçmiştir.Artık dün- yanın papaların aracılığıyla İspanya ve Portekiz arasında bö- lüşüldüğü devirler ve anlaşmalar geçerliliklerini kaybederek dünyanın yeniden paylaşılması sorunu ortaya çıkmıştır.

Fransa Siyaseti ve Sömürgeciliği

 Fransa’nın ilk sömürgeleri Güney ve Kuzey Amerika’da Kara- yip Denizi ve adaları olmuştur.

 Adalar hem İspanyol-Orta Amerikası’na bir giriş ka- pısı durumunda hem de zengin şeker kamışı ürünle- rine sahiptir.

 Fransa aynı zamanda sömürgeci ülkeler arasında ilk defa Afrika Kıtası’na yönelen ülkedir.

 Fransa Yedil Yıl Savaşları sonunda Hindistan ve Amerika kıtasındaki sömürgelerinin büyük bir kısmını İngiltere’ye kap- tırmıştır.

İngiltere’nin Denizaşırı Güç Hâline Gelmesi

 İngiltere, başta Amerika Kıtası olmak üzere yeni keşfedilen bölgelere kendi halkını yerleştirerek dünya tarihinin de sey- rini değiştiren stratejilerin ilk uygulayıcısı olmuştur.

 Sömürgelerinden ülkesine hammadde akışını sağlayan İngil- tere Avrupa’daki gelişmeleri değerlendirerek sömürge impa- ratorluğunu genişletmiştir.

 İspanya Veraset Savaşı (1701-1713) ve Yedi Yıl Sa- vaşları (1756-1763) İngiltere’nin sömürgelerini ge- nişletmesine yol açmıştır.

 Yedi Yıl Savaşları sonrasında İngiltere, “İmparator- luk Yolu” adı verilen Hindistan ile Britanya adaları arasındaki deniz yolunun güvenliğine büyük önem vermiştir.

 Kıta Avrupası’nda takip ettiği denge politikası sayesinde bir taraftan Avrupa’nın hakemi konumuna yükselirken diğer taraftan mali yönden Avrupa devletlerinin finans kaynağı du- rumuna gelmiştir.

 İngiliz Doğu Hindistan Şirketinin (Levant Company) kurulma- sı, İngiliz sömürgeciliğinin ciddi anlamda ilk adımı olmuştur.

Bu şirket, XVII. yüzyıldan itibaren ise neredeyse ticari bir te- kel hâline dönüşmüştür.

Hollanda’nın Sömürge İmparatorluğuna Dönüşümü

 Westphalia Barışı (1648) ile bağımsızlığını kazanan Hollanda, XVII. yüzyılda ticaret ve gemiciliğin gelişmesiyle hızla zengin- leşmiştir.

İngiltere′yle yaptığı Yedi Yıl Savaşlarında yenilen ve Amerika üzerindeki etkisi azaldığı için Amerikan bağımsızlık hareke- tini destekleyen devlet aşağıdakilerden hangisidir?

A) ispanya B) Fransa C) Portekiz D) Belçika E) Rusya

ÇÖZÜM: Yedil Yıl Savaşları sonunda Hindistan ve Amerika kıtasındaki sömürgelerinin büyük bir kısmını İngiltere’ye kaptıran Fransa Amerika’daki kolonilerin bağımsızlık hare- ketlerini desteklemiştir. Cevap: B

SIRA SENDE-8

(8)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

 Hollandalılar, Amerika ve Japonya’ya ilk giden Avrupalılar arasında yer almıştır. Asya’da Portekizlilerin yerini alan Hol- landa nüfusundan fazla sömürge sahibi olan ilk Avrupa dev- letidir.

 Amerika kıtasında sömürgelerini yaygınlaştırmak için kur- dukları Batı Hindistan Şirketi’nin donanmaya yardımcı olmak amacıyla sahip olduğu silahlı askeri gücü yeni sömürgelerin elde edilmesinde önemli rol oynamıştır.

 1795-1815 arasında Fransa istilasına uğrayan Hollanda kolonilerinin önemli bir bölümünü İngilizlere kaptırmıştır.

 1815’te Napolyon’un Waterloo yenilgisinden sonra İngiltere ile imzaladığı anlaşma ile Hollanda eski kolonilerine kavuş- tuysa da zamanla bütün sömürgeler bağımsızlıklarını elde etmiştir.

Rusya’nın Açık Denizlere Açılması

 Çar I. Petro sömürgecilik yarışına katılmak ve dünya siyase- tinde söz sahibi bir ülke olmak için sıcak denizlere inme dü- şüncesini devlet politikasına dönüştürmüştür.

 Çar Petro Döneminde sıcak denizlere inme ve dünyaya açılmak için iki yol seçilmiştir.

 I.Yol: Baltık Denizine açılarak Atlantik’e ulaşmak

 İsveç’le yapılan Poltova Savaşıyla Rusya Baltık De- nizindeki hâkimiyeti ele geçirmiştir.

 II. Yol: Sıcak denizlere ulaşmak

Rusya, Osmanlı toprakları üzerinden sıcak denizlere ulaşa- bilmek için başlangıçtan 20. yüzyıla kadar üç ayrı siyaset uy- gulamıştır.

 İstanbul'u alarak Bizans İmparatorluğu'nu yeniden canlandırmak ve boğazlarda geçerek Akdeniz'e inmek

 Panslavizm politikasıyla Balkan milletlerini kışkırta- rak bu bölgeye egemen olarak Akdeniz'e ulaşmak

 Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da kendine bağlı bir Ermenistan Devleti kurarak Akdeniz’e açılmak

DENİZLERDE HÂKİMİYETTEN TABİİYETE

Osmanlı Devleti’nin Karadeniz Hâkimiyetinin Zayıflama Süreci

 Kırım’ın Osmanlı hâkimiyeti altına girmesiyle Karadeniz bir iç deniz özelliği kazanmıştır.

 Osmanlı Devleti’nin Karadeniz ve Boğazlar’da hâkimiyetini tek taraflı olarak kullanması “Boğazların Kapalılığı İlkesi” şek- linde nitelendirilmiştir.Osmanlı Devleti bu kural gereğince Karadeniz’de sadece imtiyaz tanıdığı ülkelerin ticari gemileri- nin dolaşmasına izin vermiştir.

 1700 İstanbul Antlaşmasıyla Azak Kalesinin kaybedilmesiyle Rusya ilk defa Karadeniz’e açılabilme imkânına kavuşmuştur.

 Rusya ilk defa 1720’de Karadeniz’de serbest ticaret hakkını elde etmiştir.

 1739 Belgrat Antlaşması ile Rus gemilerine Karadeniz’de seyrüsefer (gidiş geliş) hakkı tanınmaması ile Karadeniz tekrar Türk Gölü haline getirilmiştir.

 Rusya ile 1774’te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nin Karadeniz üzerindeki tek hâkim güç olma konumu sona ermiştir.

 1792 Yaş Antlaşması’na göre Osmanlı Devleti Kırım’ın Rus- ya’ya ait olduğunu resmen kabul etmesi aynı zamanda Kara- deniz hâkimiyetinin zayıfladığının en önemli göstergesi ol- muştur.

Osmanlı Devleti’nin Akdeniz Hâkimiyetinin Zayıflama Süreci

 Osmanlı Devleti’nde;

 Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde Doğu Akdeniz kıyı- ları

 Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde Afrika kıyıları

 II. Selim Dönemi’nde Kıbrıs Adası

 III. Murat Dönemi’nde Atlas Okyanusu’na dayanan Batı Akdeniz kıyıları

 IV. Mehmet Dönemi’nde ise Girit’in alınması ile Akdeniz Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine girmiştir.

İlkçağda Fenike, Ortaçağ’da İspanya, Yeniçağ’da Venedik ve Ceneviz, Yakınçağ ’da da İngiltere en çok hangi alanda- ki başarılarıyla ün kazanmışlardır?

A) Güzel sanatlar B) Devlet yönetimi C) Deniz ticareti D) Bilimsel çalışmalar E) Harp sanatı

ÇÖZÜM:İlkçağda Fenike, Ortaçağ’da İspanya, Yeniçağ’da Venedik ve Ceneviz, Yakınçağ ’da ise İngiltere gibi devletler deniz ticaretinde ileri seviyeye ulaşmışlardır. Cevap: C

(9)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

 Osmanlı Devleti, Akdeniz’de üstünlüğü ele geçirerek ticari ve siyasi açıdan Avrupa’yı kendine bağımlı hâle getirmeye çalışırken Ümit Burnu’nun keşfi bütün bu çabaları boşa çı- karmıştır.

 Coğrafi Keşiflerle birlikte dünya ticaretinin okyanuslara kayması Akdeniz ticaretinin önemini azaltmıştır.

 Dünya ve Avrupa ekonomisi için büyük öneme sahip olan ticaret yollarının, Batı Avrupa devletlerinin eline geçmesi Osmanlı Devleti’nin ticari alanda zayıflamasına ve siyasi olarak da Avrupa karşısında güç kaybetmesine sebep ol- muştur.

 Deniz ticaretini canlı tutmak isteyen Osmanlı Devleti’nin Avrupalı devletlere kapitülasyonlar vermesiyle Akdeniz ve Karadeniz’deki ticaret yabancı devletlerin tekeline girmiş- tir.

 1645’te Doğu Akdeniz’de Osmanlı Devleti ile Venedik arasında başlayan mücadeleler donanmadaki eksiklikler ortaya çıkarmıştır.

 Donanmadaki eksikliği gidermek için kürekli gemilerin yerine yelkenli gemilere geçiş süreci başlatılmıştır.

 Akdeniz’deki sorunlardan biri de izinli korsanlıktır. Devlet- ler arasındaki antlaşma şartlarına uymayan izinli korsanlar, tarafsız bir bölgede düşman veya tarafsız bir devletin gemilerine el koyarak uluslararası hukuku ihlal etmişler ancak Osmanlı Devleti, bu tür ihlalleri yapan izinli korsanları ya- kaladığında korsanlık iznini gösteren belgelerinin mevcut olması durumunda onları tutuklamayarak sadece el konu- lan gemilerin iadesini sağlamıştır. İzinli korsanlık faaliyetleri Osmanlı sularındaki ticareti olumsuz etkilemiştir.

Osmanlı Devleti’nin Akdeniz Hâkimiyetinin Zayıfla- masının Nedenleri



Coğrafi Keşiflerle dünya ticaretinin yön değiştirmesi



Baharat Yolunun önemini kaybetmesi



Avrupalıların Alternatif ticaret yollarına yönelmesi



Kapitülasyonlarla Akdeniz ve Karadeniz’deki ticare- tin yabancı devletlerin tekeline girmesi



Donanmada yaşanan gerileme



İzinli korsanlara karşı gerekli yaptırımın uygulama- ması

Osmanlı Donanmasında Revizyon

 Osmanlı Devleti donanmada esasen Venedik gemi inşa tekniğini uygulamasına rağmen 1534’te Kaptan- ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa’nın girişimleri ile kendine has gemi inşa etme ve donanma oluşturma yoluna gitmiştir.

 XVI. yüzyılda Osmanlı Devleti donanmasında Barbaros Hayrettin Paşa Modelini uygulamıştır.

 Hayrettin Paşa modeli: Manevra kabiliyeti yüksek, seri hareket edebilen rüzgar gücüne bağımlı olmayan kadırgaların tercih edilmesidir.

 Osmanlı Devleti XVII. yüzyılın ortalarından itibaren Barba- ros Hayrettin Paşa modelini terk ederek kalyon modeline geçmiştir.

 Girit kuşatması sırasında Venediklilerin Çanakkale Boğazını ablukaya alması kalyona geçişteki en önemli etkendir.

 “Kalyona kalyonla karşılık verme”

 1682 yılından itibaren kalyon üretimi için tersanelerde sistemli çalışmalar başlatılmış ve Bahriye Kanunnamesi (1701) ile kalyon üretimine hız verilerek kalyonlar ebat olarak büyütülmüş ve geliştirilmiştir.

1700-1774 YILLARI ARASINDAKİ SİYASİ GELİŞMELER XVIII. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devleti’nin Toparlanma Çabaları

Edirne Olayı

Padişah II. Mustafa’nın devlet işlerinden uzaklaşarak zamanının çoğunu Edirne’de geçirmesi yeniçeriler ve İstanbul halkı arasında huzursuzluğa neden olmuştur.

Padişahın Edirne’yi başkent yapacağı söylentisinin ya- yılmasıyla birlikte bu huzursuzluk 1703 yılında büyük bir isyana dönüşmüştür. İsyancılar İstanbul’da idareyi ele aldıktan sonra Edirne’ye gelerek II. Mustafa’yı taht- tan indirip yerine kardeşi III. Ahmet’i geçirmiştir.

OSMANLI-RUS İLİŞKİLERİ

 18.Yüzyılda Rusya’nın temel politikaları şunlardır.

 Orta Asya’ya yayılmak

 Balkanlarda Slavları bir bayrak altında top- lamak(Panslavizm)

 Kırım’ı ele geçirip Karadeniz’de etkili olabil- mek

 Sıcak denizlere inmek

Osmanlı tarihinde görülen;

•İsveç Kralı XII. Şarl’ın Osmanlı Devleti’ne sığınması,

•Mora Yarımadası’nın 1715’de Venedik’ten geri alınması,

•Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin Paris’e elçi olarak gönderil- mesi

gelişmeleri, aşağıdaki padişahlardan hangisinin dönemin- de gerçekleşmiştir?

A) I. Ahmet B) II. Osman C) IV. Murat D) III. Ahmet E) I. Mahmut

ÇÖZÜM: Edirne Olayı ile 1703’te iktidara gelen III.Ahmet 1730 Patrona Halil İsyanı ile tahttan indirilmiştir. Cevap: D

(10)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

Prut Savaşı (171)

Sebepleri

 1709’daki Poltava Savaşı’nda Rusya’ya mağlup olan İsveç Kralı Demirbaş Şarl’in Osmanlı’ya sı- ğınması

 İsveç ordusunu takip eden Rus kuvvetleri sınırı geçerek Osmanlı topraklarına girmesi

 Osmanlı Devletinin 1700 İstanbul Antlaşması ile Rusya’ya verilen toprakları geri alma düşüncesi

 Rusya’nın Balkanlar’daki Slav topluluklarını Os- manlı Devleti’ne karşı isyana teşvik etmesi Rus- ya’nın İstanbul Antlaşması’na aykırı biçimde Os- manlı sınırına kaleler inşa etmesi

Gelişme

Osmanlı ve Kırım kuvvetlerine direnemeyen Çar Petro ve ordusunun çembere alınarak kuşatılması üzerine Rusya’nın isteği ile Prut Antlaşması imzalanmıştır.

Prut Antlaşması

Maddeler

i  Azak kalesi Osmanlı Devletine verilecek

 Rusya İstanbul’da daimi elçi bulundurmayacak

 İsveç Kralı ülkesine serbestçe dönecek

 Rusya Lehistan’ın iç işlerine karışmayacak

Antlaşmanın Önemi

 Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Karlofça Antlaş- ması ile kaybettiği toprakları geri alma ümidine kapılmıştır.

 Kaybedilen toprakları geri almak için atılan ilk adımdır.

 Karadeniz tekrar Türk Gölü haline getirilmiştir.

 Prut Antlaşmasından sonra Rus ordusu yönünü Kafkasya, Azerbaycan, İran ve Türkistan’a çevir- miştir.

Osmanlı-Venedik-Avusturya İlişkileri

Sebepleri

 Venedik, Karlofça Antlaşması’na aykırı olarak Akdeniz’deki Osmanlı ticaret gemilerine zarar vermeye başlaması

 Venediklilerin Karadağlıları Osmanlı Devleti’ne karşı isyana teşvik etmesi

 Osmanlı Devletinin Karlofça Antlaşması ile kaybettiği Mora ve Dalmaçya kıyılarını geri almak istemesi

 Ortodoks Mora halkının Katolik Venediklilere karşı Osmanlı’dan yardım istemesi

Gelişme

1715’de Venedik’e savaş ilan edilmiş ve üç ay gibi kısa bir sürede Mora geri alınmıştır. Karlofça Antlaş- masının ihlal edildiğini ileri süren Avusturya Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiştir.

Petervaradin Muha- rebesinde Osmanlı ordularının mağlup olması,

Temeşvar ve Belgrat’ın Avusturya’nın eline geçmesi üzerine İngiltere ve Hollanda’nın araya girmesi ile Pasarofça Antlaşması imzalanmıştır.

Pasarofça Antlaşması (1718)

Maddeleri

 Banat Yaylası, Küçük Eflak, Belgrat, Temeşvar ve Kuzey Sırbistan Avusturya’ya verilecek

 Mora yarımadası Osmanlı’da kalacak

 Hersek ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e verilecek

 İran yoluyla Avrupa’ya gelen tüccarlar Tuna güm- rüklerinde vergiden muaf tutulacak

 Antlaşma 24 sene geçerli olacaktır

1709’da Ruslar’a yenilen İsveç Kralı XII. Şarl, 1768’de Rus- lar’a yenilen Lehliler, 1848’de de Ruslar’a yenilen Macarlar Osmanlı Devleti’ne sığınmışlardır.

Bu olaylara bakılarak,

I. Bu dönemde Osmanlı Devleti güçlü bir devlettir.

II. Osmanlı Devleti Milliyetçilik akımlarını desteklemektedir.

III. Rusya, batısındaki ülkelerle çatışma halindedir.

IV. Ruslarla Osmanlılar sürekli olarak savaş halindedir.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) I veli B) I ve III C) II ve III D.) II ve IV E) III ve IV

ÇÖZÜM: Rusya’nın batısındaki komşularına karşı güttüğü yayılmacı siyaset karşısında mağlup olan devletler güçlü gördükleri Osmanlı Devleti’ne sığınarak Rusya’ya karşı can güvenliklerini korumuşlardır. Cevap: B

(11)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

Önemi

 İlk defa bu antlaşma ile Osmanlı Devleti Avrupa’nın üstünlüğünü kabul etmiştir.

 Kaybedilen toprakları geri alma düşüncesin- den vazgeçen Osmanlı Devleti mevcut top- rakları koruma yoluna gitmiştir.

 Karlofça Antlaşması ile kaybedilen Mora geri alınmıştır.

 Osmanlı Devleti Ortodoksları koruma göre- vini son kez yerine getirmiştir.

 Osmanlı Devleti Lale Devrine girmiştir.

 Pasarofça Antlaşmasından sonra Eflak ve Boğdan ’da isyan çıkmasını engellemek için Osmanlı Devleti bölgeye Rum voyvoda ata- maya başlayacaktır.

OSMANLI-SAFEVİ İLİŞKİLERİ 1722-1746 Osmanlı-Safevi Savaşı

Sebepleri İran’daki iç karışıklıklar, Afganların İran işgali ve

Rusların güney Kafkasya’da ilerleyişi Osmanlı Devle- ti’nin bölgeye müdahale etmesini zorunlu hâle ge- tirmiştir.

Gelişme

Derbent ve Bakü’nün Ruslarca işgal edilmesi üzerine Kafkasya’ya kadar ilerleyen Osmanlı ordusu ile Rus ordusu karşı karşıya gelmiştir.Fransa’nın araya girmesi ile iki ülke arasında İstanbul Antlaşması (1724) imzalanmıştır.

İstanbul Antlaşma- sı

 Derbent, Dağıstan ve Bakü Rusya’ya verilecek

 Gence, Karabağ, Tiflis, Revan ve Tebriz Osmanlı Devleti'ne verilecek.

Uyarı: 1724 İstanbul Antlaşması Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan ilk ittifak antlaşmasıdır.

Savaş

Safevilerin İstanbul Antlaşmasına tepki göstermesi ile savaşlar başlamıştır.İsfahan’ı ele geçiren Nadir Han Safevilerin başına geçti ve ülke içinde birlik sağlandı. Osmanlı kuvvetlerinin 1731’de Safe- vi kuvvetlerini bozguna uğratması üzerine Ahmet Paşa Antlaşması imzalanmıştır.

Ahmet Paşa Antlaşması

1732’de imzalanan antlaşma ile;

 Aras Nehri’nin kuzeyindeki Azerbaycan top- rakları Osmanlılara kalırken Tebriz, Kirman- şah, Hamedan ve Luristan İran’a bırakılmıştır.

Anlaşmadan memnun olmayan Nadir Han’ın 1733’te Bağdat Seferiyle Kerkük, Necef ve Kerbe- la’yı almasıyla savaşlar yeniden başlamıştır.

1736’da Nadir Şah’ın Safevi Devletine son vermesi ile devam eden savaşlar 1746 Kerden (II. Kasr-ı Şirin ) Ant- laşması ile sona ermiştir.1639 Kasrı Şirin Antlaşması- nın tekrarı olan bu antlaşma ile Zağros Dağları sınır kabul edilmiştir.

Uyarı:

Pasarofça Antlaşması ile batıda toprak kazanamayacağı- nı anlayan Osmanlı Kerden Antlaşması ile doğuda da toprak kazanamayacağını anlamıştır.

Bu antlaşma İran’la Osmanlı Devleti arasında imzalanan son resmi antlaşmadır.

Uyarı:

Osmanlı Devleti’nin doğuda Safevi sorununa kalıcı çö- züm bulamamasında;

 Bölgedeki Şii nüfusun Safevileri tercih etmesi

 İran coğrafyasının 2000 km bulan derinliği nedeniyle bölgenin zapt edilememesi

 Batılı devletlerle yaşanan savaşlar

 İç isyanlar

 Coğrafi olarak doğu bölgesinin Safevilere yakın ol- ması

ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU ÖYS-1986

Osmanlı Devleti, Karlofça ve İstanbul Antlaşmalarıyla kaybettiği toprakları geri alabilmek için XVIII. yüzyılda, hangi devletlerle savaşmıştır?

A) Sırbistan – Lehistan – Portekiz B) Fransa – İtalya – Lehistan C) Hollanda – İtalya – Lehistan D) Rusya – Venedik – Avusturya E) Fransa – İngiltere – Sırbistan

ÇÖZÜM: Osmanlı Devleti 1699 Karlofça ve 1700 İstanbul Antlaşmaları ile kaybettiği toprakları geri almak için 1718 Pasarofça Antlaşmasına kadar Rusya,Venedik ve Avusturya ile savaşmıştır. 1718 Pasarofça Antlaşmasıyla kaybettiği toprakları alamayacağını anlayan Osmanlı Devleti mevcut toprakları koruma yoluna gitmiştir. Cevap: D

(12)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

1736-1739 Osmanlı-Avusturya ve Rusya Savaşları

Sebepleri

 Rusya’nın Kırım’ı tehdit etmesi ve Lehistan’ın iç işlerine karışması

 Rusya’nın Prut Antlaşması ile kaybettiği Azak Kalesi’ni geri almak istemesi

 Bosna-Hersek topraklarını almak isteyen Avus- turya’nın Rusya ile ittifak yapması

Savaş

Rusya’nın Kırım’a saldırması üzerine başlayan savaş- larda Osmanlı Devleti hem Rusya’ya hemde Avustur- ya’ya karşı başarılı mücadeleler vermiştir.İsveç ve Lehistan’ın Osmanlı ile ittifak görüşmelerine başlama- sı üzerine Fransa’nın arabuluculuğunda Belgrat Ant- laşması imzalandı.

Belgrat Antlaşması(1739)

Önemli Maddeleri Yorum Rusya, Karadeniz’de savaş

ve ticaret gemisi bulundurmayacak.

Karadeniz son defa Türk Gölü haline gelecektir.

Rus Çarı protokolde Avus- turya Arşidükü ve Fransa kralına eşit sayılacak.

Rusya büyük devlet statü- süne ulaşmıştır.

Avusturya, Banat Yaylası dışında, Pasarofça Antlaş- ması’yla aldığı yerleri Belgrad dâhil geri verecek.

Tuna Nehri yeniden sınır olmuştur.

Azak kalesi yıkılmak şartı

ile Rusya’ya verilecek. Rusya, Karadeniz bölgesin- den tamamen uzaklaştırıla- mamıştır.

Uyarı:

Belgrat Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin 18.yy’da toprak kazandığı son kazançlı antlaşmadır. Antlaşmaya arabulu- cu olan Fransa’ya kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiş ve Kudüs’teki Katolikler ile Hristiyanlarca kutsal yerlerin yönetimi Fransa’ya verilmiştir.

1768-1774 yılları arası Osmanlı-Rus Mücadelesi ve Etkileri

 Osmanlı Devleti ve Rusya arasında Lehistan, Karadeniz ve Kırım hâkimiyetinden dolayı 1768-1774 yılları arasında ya- şanan kara ve deniz savaşları Osmanlı Devleti’nin ağır mağ- lubiyeti ile sonuçlanmıştır.

Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)

Önemli Maddeleri Yorum

Kırım Hanlığı bağımsız olacak ancak din işlerin- de Hilafet makamına bağlı kalacak

İlk defa Türk ve müslüman bir bölge kaybedilmiş ve Halifelik ilk defa bir antlaş- mada siyasi güç olarak kulla- nılmıştır.

Rusya, Ortodoksların hamisi (koruyucusu) olacak

Rusya ilk defa bu madde ile Osmanlı’nın iç işlerine karış- ma ve Panslavizm’i uygulama fırsatı yakalamıştır.

Rusya Karadeniz’de donanma ve tersane bulun- durabilecek. Rus ticaret gemileri, Karadeniz’de ve Akdeniz’de serbestçe faaliyette bulunabilecek istedikleri zaman boğaz- lardan geçebilecek

Karadeniz’in Türk Gölü olma özelliği kaybolmuş ve Ruslar ilk defa boğazlardan geçerek sıcak denizlere açılma imkânına kavuşmuştur.

Rusya kapitülasyonlar-

dan faydalanabilecek Rusya ilk defa kapitülasyon- lardan faydalanma hakkını elde etmiştir. Osmanlı ilk defa isteği dışında bir devlete kapitülasyon vermiştir.

Rusya istediği yerde Kon- solosluk açabilecek ve İstanbul’da elçi bulundu- rabilecek

Ortodoksluğun hamisi maddesi gibi Rusya bu madde ile Osmanlı’nın iç işlerine karış- ma fırsatı bulmuştur.

Osmanlı Devleti Rusya’ya

savaş tazminatı ödeyecek Osmanlı Devleti tarihinde ilk defa bir devlete savaş tazmi- natı ödemiştir.

ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU:LYS-2010 I. Leh milliyetçileri

II. İsveç Kralı XII. Şarl (Demirbaş Şarl) III. İspanya’dan kaçan Yahudiler

Yukarıdaki sığınmacılardan hangileri Osmanlı Devleti’yle Rusya arasında savaşa neden olmuştur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

ÇÖZÜM: Leh milliyetçilerini takip eden Rus ordusunun yap- tığı katliam 1768-1774 savaşlarına, İsveç Kralı XIII.Şarl’i takip etme bahanesi ile Osmanlı sınırlarının ihlal edilmesi 1711 Prut Savaşına neden olmuştur. Cevap: D

(13)

MUSTAFA NAİMA-VERİ YAYINLARU

Uyarı:

Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı Devleti İstan- bul’un fethinden beri devam eden Ortodoksların koruyu- culuğunu kaybetti.

Uyarı:

1768-1774 Osmanlı Rus Savaşı sırasında Ruslar İngilizle- rin yardımıyla Baltık’taki donanmasını Akdeniz’e inerek Çeşme’de demirleyen Osmanlı donanmasını imha etmiştir.

(1770).

Uyarı:

Rusya, Küçük Kaynarca Antlaşması’na göre kesin olmayan hükümleri çerçevesinde Osmanlı Devleti himayesindeki Ortodoks halkların koruyuculuğunu alarak sürekli Os- manlı Devleti’nin iç işlerine müdahale etme fırsatını elde etmiştir.

Uyarı:

1774’ten sonra Rusların İstanbul’da daimî elçi bulundur- maları, istedikleri şehirlerde konsolosluk açmaları Osman- lı Devleti’ndeki tüm gelişmelerden haberdar olmalarına ve Balkan milletleri ile yakın temasta bulunarak Panslavizm politikası için uygun zemin hazırlama imkânına kavuşma- sına yol açmıştır.

Aynalıkavak Tenkihnamesi (Sözleşme) (1779)

Rus yanlısı Şahin Giray ile Osmanlı yanlısı III. Selim Girayı Han arasında başlayan mücadelelerde Şahin Giray’ın Kırım’ın başı- na geçmesi ile iç isyana dönüşmüştür. Kendi destekledikleri adayın Kırım’ın başına geçmesini isteyen Osmanlı Devleti ve Rusya arasında savaş durumunun belirmesi üzerine Fransa’nın araya girmesi ile Aynalıkavak Tenkihnamesi imzalanmıştır.

Tenkihname ile Osmanlı Devleti Şahin Giray’ın hanlığını kabul etmiştir.

Uyarı:

Aynalıkavak Tenkihnamesi ile Kırım, Rusya kontrolüne girmeye başlamıştır.

1787-1792 OSMANLI-RUS VE AVUSTURYA SAVAŞLARI Rusya ve Avusturya arasında imzalanan Grek Projesinin hayata geçirilmek istenmesi üzerine Osmanlı Devleti bu iki devlete karşı savaşmak zorunda kalmıştır. 1789’da yaşanan Fransız İhtilali’nin milliyetçilik akımından etkilenen Avusturya, Osmanlı Devleti ile 1791’da Ziştovi Antlaşması’nı imzalayıp bölgesinde- ki gelişmelerle ilgilenmek için geri çekilmiştir.1791 Ziştovi Antlaşmasından sonra bir daha Avusturya ile savaş yapılmaya- caktır.

Rusya ile bir yıl daha süren savaşlar 1792 Yaş Antlaşması ile sona ermiştir. Yaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kırım’ın Rus- ya’ya ait olduğunu resmen kabul etmiştir.

Uyarı:

XVI. yüzyılda bir iç deniz olan Karadeniz, Küçük Kaynar- ca Antlaşmasıyla Rusya’nın rahatça açıldığı Osmanlı Devletine baskı uyguladığı bir denize dönüşmüştür.

Karadeniz’e açılan Rusya’nın Boğazları da tehdit etmesi diğer Avrupa devletlerini de Osmanlı-Rus rekabetinin içine çekmiştir.

Uyarı:

Rusların Osmanlı ülkesinde tam ticaret yapma hakkı daha önce İngiltere ve Fransa’ya tanınan kapitülasyonla- rın aynısını elde etmesi ile Ruslar “güneye inme” veya

“sıcak denizlere açılma” politikasında büyük bir ilerleme kaydetmiştir.

Uyarı:

Küçük Kaynarca Antlaşması ile Rusya, tarihinde ilk defa Karadeniz’e çıkmış ve İstanbul dâhil bütün Karadeniz sahilleri Rus donanmasının saldırılarına açık hâle geldiği için Osmanlı Devleti İstanbul’u muhtemel bir saldırıya karşı korumak için Boğaz girişinde beş kale inşa etmiş- tir.

ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU:ÖSS-2008 XVIII. yüzyılda Rusya’nın,

– Kırım’ı tehdit eder duruma gelmesi, – Kapitülasyonlardan yararlanabilmesi,

– Osmanlı egemenliğindeki Balkanlarda konsolosluklar açabilmesi

durumlarının ortaya çıkması aşağıdaki antlaşmalardan hangisinin bir sonucudur?

A) Prut B) Edirne C) İstanbul D) Ziştovi E) Küçük Kaynarca

ÇÖZÜM:1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasıyla Kırım bağımsız hale getirilmiştir. Rusya ilk defa bu antlaşma ile kapitülas- yonlardan faydalanma imkanına kavuşmuştur. Antlaşmada Ortodoksların hamiliğini üstlenen Rusya’ya istediği yerde konsolosluk açma izni verilmiştir. Cevap: E

(14)

DEĞİŞİM ÇAĞINDA AVRUPA VE OSMANLI AVRUPA’DA DEĞİŞİM

 Kilise, Avrupa’da Eski Dünya’nın yıkıntıları içinde Antik Çağ’ın kültür değerlerini ele alıp kurtarmıştır.

 Hristiyanlığı barbar kavimlere antik bilimi benimsetmede bir araç olarak kullanan Kilise kültürel birikimi olmayan genç kavimleri Eski Dünya’nın değerlerini benimseterek yetiştirmiştir. Kendisinin uygun bulduğu Antik kültüre ait düşüncelerin ayakta kalmasına izin veren kilise aykırı dü- şüncelerin yayılmasına ve öğrenilmesine izin vermemiş- tir.

 Bu dönemde eğitim-öğretim ve bilimsel çalışmalar Kilise- nin kontrolünde hayat imkânı bulmuştur.

 Oxford, Paris ve Bologne gibi dönemin önemli üniversitelerinde söz sahibi olan kilise Aristo ve Batlamyus’un öğretilerini okutmuştur.

 Engizisyon Mahkemeleri bilimsel gelişmeleri engelleyen en önemli yargı aracıdır.

 Serbest düşüncenin yayılmasını engelleyen Kilise kendi ürettiği bilgiyi halka yaymış, bunun dışındakileri reddede- rek engellemiştir.

 Bu dönemde soylu ve ruhban sınıfının oluşturduğu birinci sınıf insanlar ikinci sınıf olarak görülen halkı her alanda sömürmüştür.

 Aydınlanma ile birlikte Avrupa’da kiliseye alternatif dün- ya arayışına gidilmiştir. Aydınlanmayla birlikte yükselen burjuvazi, yeni ekonomik alanlar açmış ve toplumda bir orta sınıfın doğmasına neden olmuştur.

 Feodalitenin önemini kaybetmesiyle birlikte Yeni Çağ Avrupası’nda birtakım dönüşümler yaşanmıştır. Bu dönü- şümlerin yaşanmasında;

 Coğrafi Keşifler

 Barutun ateşli silahlarda kullanılması

 Hümanizm (insancılık)

 Sekülerleşme

 Mutlak Krallıkların güçlenmesi gibi gelişmeler etkili olmuştur.

Rönesans ve Reform

Rönesans (Yeniden doğuş)

Avrupa’da edebiyat, resim, mimarlık, heykeltıraşlık, bilim ve teknik gibi alanlarda meydana gelen gelişme ve yenilik- lere verilen isimdir.

Sebepleri

 Avrupa’da sanat ve sanatçıyı koruyan Mesen sınıfının ortaya çıkması

 Kağıt üretimi ve matbaanın gelişimi

 Skolastik felsefenin önemini yitirmesi

 Haçlı Seferleri ve Coğrafi Keşiflerle Kiliseye olan güvenin azalması

 Hümanizma’nın otaya çıkması

 Antikçağ Yunan, Helenizm ve Roma eserlerinin incelenmesi ve çevrilmesi

 Endülüs Emevi ve İslam medeniyetinin etkisi

 Bizanslı ilim insanlarının öncülüğünde Antikite çalış- malarının başlatılması

İtalya

Rönesans ilk defa İtalya’da başlamıştır. Rönesans’ın İtal- ya’da başlamasında özgürlükçü düşünce ortamı, İslam âlemi ile iletişim halinde olması,şehir devletlerinin bilimsel ve sanatsal gelişmeleri desteklemesi, Avrupa’nın eğitim, din ve kültür merkezi konumunda olması etkili olmuştur.

Sonuçları

 Özgür düşüncenin temeli atılmıştır.

 Bilim, sanat ve edebiyat alanlarında yeni bir dünya görüşü ortaya çıkmıştır.

 Skolastik düşünce yıkılmıştır.

 İncilin yeniden incelenmesi Reform hareketlerine, bilimsel gelişmeler Sanayi İnkılabına zemin hazırlamış- tır.

 Deney ve gözleme dayanan pozitif düşünce yaygın- laşmıştır. Aydınlanma çağına zemin hazırlamıştır.

 Mimaride Gotik tarz yerine Barok ve Rokoko üslubu ortaya çıkmıştır.

 İslam dünyası bilim ve sanatta lider olma özelliğini batıya kaptırmıştır.

 Rönesans Sanatçı ve bilim insanları

 İtalya: Leonardo Da Vinci, Gioto, Rafaello, Gentile Bellini, Michelangelo, Donetello

 Fransa: Rabelais, Calven, Pleiade, Ronsard, Montaig- ne

 Almanya: Erasmus, M.Luther, Alber Dürer, Röklen

 İngiltere: Shakespeare, İspanya: Cervantes, Ve- lasguzs, Hollanda: Rembrant, Polonya: Kopernik ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU LYS-2012

Rönesans Dönemi′nde en çok sanat alanında ön plana çı- kan; resim, mimari ve heykel gibi alanlarda birçok eser üre- tilen; Leonardo da Vinci, Michelangelo, Rafael gibi değerli sanatçıların yetiştiği ülke aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fransa B) İtalya C) İngiltere D) Polonya E) Almanya

Çözüm: Rönesans Döneminde Leonardo da Vinci, Michelan- gelo, Rafael gibi değerli sanatçılar İtalya’da yetişmiştir.

Cevap: B

(15)

Reform (Yeniden Düzenleme)

Yeni Çağ başlarında Avrupa’da meydana gelen dinî dü- zenlemelere verilen isimdir.

Sebepleri

 Katolik Kilisesinde yaşanan bozulmalar nedeniyle dinde ıslahat yapılmasının bir takım çevrelerce dile getirilmesi

 Katolik Kilisesi'nin, din dışı işlerle uğraşması

 Endüljans, aforoz, enterdi gibi uygulamalara ve engizisyon mahkemelerine halkın tepki göstermesi

 İncilin Latinceden milli dillere çevrilmesi

 Kâğıt ve matbaa sayesinde İncil’de yazanlarla kilise söylemlerinin birbirini tutmaması

 Rönesans’ın etkisi ile kilise ve papalığın eleştiril- mesi

 Halkın fakirlik çekerken kilise ve papazların lüks içinde yaşaması

 Katolik Mezhebinin ihtiyaca cevap vermemesi

Almanya

Reform hareketi Avrupa’da Martin Luther öncülü- ğünde ilk defa Almanya’da ortaya çıkmıştır. Reform hareketinin ilk defa Almanya’da ortaya çıkmasında Alman halkının fakir olması, Kilise tarafından destek- lenen Alman imparatorunun prensleri baskı altında tutması, Luther’in halk ve prenslerce desteklenmesi etkili olmuştur.

Sonuçları

 Avrupa’da mezhep birliği bozulmuştur.

 Protestanlık, Kalvenizm, Anglikanizm, Presbiteryenlik gibi yeni mezhepler ortaya çıkmıştır.

 Eğitim öğretim kilisenin elinden alınarak laik eğitim sistemine geçilmiştir.

 Avrupa’da mezhep savaşları başlamıştır.

 Katolik Kilisesi Engizisyon Mahkemeleri ni kurarak diğer mezheplerle mücadeleye girişmiştir.

 Protestan krallar ve prensler, din işlerinin mutlak hâkimi olmuşlardır.

 Yeni mezheplerin devlet üzerinde etkin olması siyasi idare tarafından engellen- miştir. (Din devlet kontrolüne girmiştir)

 Katolik Kilisesi Cizvit Tarikatını kurarak kendini tanıtmaya ve Katolikliği yaymaya çalışmıştır.

Uyarı:

Osmanlı Devleti’nde millet sisteminin uygulanması ve ya- bancı uyruklu vatandaşlarının çoğunun Ortodoks olması nedeniyle Reform hareketleri Osmanlı Devletini etkileme- miştir.

FRANSA Nant Fermanı ile Calvenizm resmen tanınmıştır.(Édit de Nantes)

İNGİLTERE İngiltere’de devlet tarafından Angilka- nizm resmi mezhep olarak kabul etmiştir.

İSVİÇRE İsviçre’de rahip Huldriych Zwiingli tara- fından reform hareketi başlatıldı. Protes- tanlık benimsenmiştir.

İSKOÇYA Presbiteryenizm mezhebi benimsenmiş- tir.

DANİMARKA

NORVEÇ Protestanlık mezhebi benimsenmiştir.

Protestanlaşma

 Huldrych Zwingli ve John Calvin gibi Hristiyan ilâhiyatçılarca geliştirilen Hristiyanlığın teolojik ve ahlaki yorumuna verilen isimdir.

 Protestan tabiri ilk defa Katolik Kilisesi tarafından Luthercileri ifade etmek için kullanılmıştır.

Hümanist ve Rasyonalist Felsefeler

 Hümanizm, insanı değer kabul eden, onu her şeyin ölçütü olarak tanımlayan, insanın doğasını, yeteneklerini, sınırlarını veya ilgilerini konu edinen bir felsefi akımdır.

 Hümanizm, ilk defa edebiyat, bilim ve sanat alanlarında ortaya çıkmıştır.

 Hümanizm’in önemli temsilcileri: Dante, Petrarca, Montaigne, Erasmus ve Cervantes’tir.

ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU AYT-2019

Aşağıdakilerden hangisi, XVI. yüzyılda Martin Luther’in görüşlerinin Avrupa’da hızla yayılmasının nedenlerinden biri değildir?

A)Sanayi Devrimi’nin yaşanması B)Matbaanın rolü

C)Alman prenslerin desteği D)İncil’in Almancaya çevrilmesi E)Hümanizm’in etkisi

ÇÖZÜM: Reform Hareketi Martin Luther’in 1517’de Witten- berg Kilisesi'nin kapısına astığı bildiri ile başlamıştır. Sanayi Devrimi ise 1800’lü yıllarda ortaya çıkan bir gelişmedir.

Cevap: A

.

(16)

Bilim Devrimi Rasyonalizm (Akılcılık)



Rasyonalizm sorunlara akıl, mantık ve gerçeğe uygun çözümler aramak demektir.



Rasyonalistlere göre matematik ve mantık bilgileri akılsal olduğu için, değişmeyen, herkes için doğru bil- gilerdir.



Rasyonel düşüncenin ortaya çıkardığı felsefelerden birisi de pozitivizmdir. Pozitivizm, aydınlanmanın te- mel düşüncesi olan bireysel aklın, doğanın kontrolü- nün, modernitenin, egemenlik ve hukukun temellerini oluşturmuştur.

Sekülerleşme(Dini olanın karşıtı)



Sekülerizm insan aklının dinî bağlardan ayrılması ve dinin bir vicdan meselesi hâline getirilmesidir.



Sekülerleşme insanı din ve tanrının otoritesinden kurtarmayı amaçlamıştır.

Sekülerizmin doğuşunu hazırlayan faktörler

Mevcut Hristiyanlıktaki gizem ve hurafeci anlayı- şa karşı ortaya çıkan tepki

Katolik Kilisesinin Orta Çağ boyunca insanları sömürmesi

Hümanizma ve bireyselciliğin etkisi

Rönesans ve Reformla birlikte ortaya çıkan sana- yi toplum yapısı

Aydınlanma Çağının etkisi

Dini yönetim anlayışından uzaklaşma isteği

Uyarı:

‘

’İnsanlık, yaşamı bilimin kurallarıyla anlayabilir’’ düşüncesi bilimde büyük değişimlere yol açmıştır. Bilimin yeni kanun- lar ortaya koymak için kullanılması dolayısıyla XVII. yüzyıla Akıl Çağı denmesine yol açmıştır. Galileo, Kepler, Kopernik ve Newton bu dönemin ünlü bilim insanlarıdır.

Sosyo-Ekonomik Etkenler

Merkantilizm

Tanım

Merkantilizm, bir ülkenin zenginli- ğini, sahip olduğu altın ve gümüş gibi değerlere bağlayan, bu ma- denlerin dış pazarda satımını arttı- ran iç pazarda satımını engelleyen ekonomik doktrindir.

Merkantilizm deyi-

mini ilk kullanan Adam Smith Etkili olduğu dönem

XVI ve XVII. yüzyıl

Sloganı Sat ama alma

Ortaya çıkması Coğrafi Keşifler

Önemini kaybetmesi Sanayi devriminden sonra liberal görüşlerin gündeme gelmesi mer- kantilizmin zayıflamasına neden olmuştur.

Özellikleri

 Kalkınmayı ithalatın az ihraca- tın çok olmasına bağlamıştır.

 Devletin ekonomiye aktif olarak müdahalesini savun- muştur.

 Kamu yatırımlarından yanadır.

 Nüfus artışını savunmuştur.

 Ülke içinde ticareti sınırlayıcı engellerin kaldırılmasını sa- vunmuştur.

Uyarı:

İç ve dış ticarete önem veren Avrupalıların yeni ticaret yolları bulmalarında ve sömürgecilik yarışına girmele- rinde merkantilist anlayış ön plandadır.

ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORU ÖSS-1996 XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’da skolastik düşünce bırakıl- mış, klasik kültür yeniden canlanmış. Papalığa karşı çıkılarak dinde yeni bir düzenlemeye gidilmiştir.

Bu gelişmelere dayanarak XV. ve XVI. yüzyıl Avrupası ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?

A) Düşünce özgürlüğü engellenmiştir.

B) Halk, yönetime ortak olmuştur.

C) Uluslararası kültür birliği sağlanmıştır.

D) Dinin toplum üzerindeki etkisi değişmiştir.

E) Hıristiyanlığın parçalanması önlenmiştir.

ÇÖZÜM: Reform Hareketleri sonucunda ortaya çıkan Protes- tanlık ve Sekülerizm anlayışları Katolik Kilisesinin toplum üzerindeki baskısını ve dinin toplum hayatında belirleyici etkisini azaltmıştır. Cevap: D