51
DARWIN YILI: ‹nançlar›m›z› m› Zorluyor Yoksa Bilimsel Düflünceyi Tan›mak ‹çin Bir F›rsat m›?
DARWIN YEAR: Is it a Challenge to Our Beliefs or an Opportunity to Familiarize Ourselves with Scientific
Thinking?
E D ‹ T Ö R ‹ Y A L / E D I T O R I A L
Bu y›l Darwin’in do¤umunun 200., Türlerin Kökenine iliflkin teorisini yay›nlamas›n›n 150. y›ldönümü. Bu nedenle Dar- win’in bilimsel düflünceye olan 盤›r aç›c› katk›s› bütün ülkelerde kamuoyuna çeflitli etkinliklerle tan›t›l›yor. Bilimsel dü- flüncenin geliflimi aç›s›ndan Darwin’in önemini daha iyi anlayabilmek için isterseniz önce Galileo’nun bilime katk›lar›n›
gözden geçirelim. Bu y›l Galileo’nun basit teleskobuyla yapt›¤› gözlemler sonucu güneflin dünyan›n etraf›nda de¤il, dün- yan›n güneflin etraf›nda döndü¤ü sonucuna var›fl›n›n 400. y›l›. Bu nedenle 2009 y›l› ayn› zamanda bütün dünyada “Ast- ronomi Y›l›” olarak da kutlan›yor. Galileo’nun 盤›r aç›c› düflüncesini ve bunun yol açt›¤› itirazlar› anlamam›z Darwin ve kuram›na iliflkin bugünkü gereksiz kuflkuyu kavramam›za da yard›mc› olabilir.
Galileo’nun dünyan›n güneflin etraf›nda döndü¤ünü ileri süren Kopernik’in teorisine sa¤lad›¤› kan›tlar o zamana kadar egemenli¤ini korumufl olan dünya merkezli (jeosentrik) inanç sisteminin sorgulanmas›na yol açm›flt›. O dönemde insanlar, dünyan›n evrenin merkezinde oldu¤unu ve günefl dahil tüm gök cisimlerinin dünyan›n etraf›nda döndü¤ünü düflünüyor- lard›. Bu düflünce dünyan›n ve gök cisimlerinin insano¤lu için yarat›ld›¤› inanc›yla paralellik gösteriyordu. Galileo, Kopernik, Kepler gibi bilim insanlar›n›n bulufllar› bu temel inanc› sarsm›fl, dolay›s›yla din çevrelerinde yo¤un tepkilere yol açm›flt›. Bu tepkiler o kadar fliddetli oldu ki Galileo engizisyonda yarg›land› ve mahkum edildi. Dört yüz y›l sonra bugün Galileo’nun ne kadar hakl› oldu¤unu biliyoruz. Uzay araçlar›ndan elde edilen ve bir ilkokul ö¤rencisini bile ikna edecek aç›kl›ktaki gök cisimlerine ait foto¤raflar Galileo’nun basit teleskobuyla yapt›¤› gözlemleri ne kadar dahice yorumlad›¤›n› gösteriyor. Ar- t›k zaman›m›zda ak›lc› düflüncenin var oldu¤u hiçbir ortamda Galileo’nun görüfllerinin yanl›fl oldu¤unu düflünen yok.
Bundan 150 y›l önce Darwin, türlerin ortak bir kökten çok uzun zaman içinde dallanarak evrimleflti¤ini ve bu süre- cin yürütücü gücünün do¤al seçilim oldu¤unu öne sürdü¤ünde insanlar›n mevcut inançlar›n› Galileo’dan daha fliddetli bir flekilde sarst›. Darwin’in teorisiyle dünyan›n yan› s›ra insan da evrenin merkezi olma özelli¤ini kaybediyordu. Mevcut inançlardaki kutsal insan kavram›, yerini dünya yüzeyinde milyonlarca y›l süren kimyasal ve biyolojik süreçlerin sonucun- da ortaya ç›km›fl bir canl›ya terk ediyordu. Böyle bir görüfl sadece insan›n en temel inançlar›na ayk›r› gelmekle kalm›yor ayn› zamanda onu kabul edilemez bir ölçüde bu dünyaya ait k›l›yordu. Dolay›s›yla, Darwin’e gösterilen tepki Galileo’ya
Turgay Dalkara
Hacettepe Üniversitesi Nörolojik Bilimler ve Psikiyatri Enstitüsü ve Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye
Institute of Neurological Sciences and Psychiatry, University of Hacettepe, and Department of Neurology, Faculty of Medicine, University of Hacettepe, Ankara, Turkey
Turk Norol Derg 2009;15:51-53
52
Dalkara T. Darwin Year
Turk Norol Derg 2009;15:51-53
yönlendirilenden daha az olmad›. Bu tepki bugün bile laik e¤itimin yayg›n olarak uygulanmad›¤› toplumlarda etkinli¤ini sürdürüyor. 2006 y›l›nda Science dergisinde yay›nlanan 25 Kuzey Amerika ve Avrupa ülkesinde yap›lan bir araflt›rmada Darwin’in görüfllerinin halk aras›nda kabul görme oran›n›n ancak laik e¤itim düzeyinin yüksek oldu¤u ülkelerde %75’in üzerine ç›kt›¤› görülüyor (1). Ülkemiz ise 25 ülke içinde %25’lik kabul oran›yla en son s›rada.
Günümüzde evrime karfl› görüfller fosil bulgular›n›n yanl›fl yorumland›¤›n› öne sürüyorlar. Oysa Darwin’in büyük öl- çüde fosil kay›tlar›na dayanarak ortaya att›¤› düflünceleri art›k genetik bilimince de¤iflik türlerin genleri incelenerek ma- tematiksel bir kesinlikle kan›tlanabiliyor. Benzer flekilde biyologlar h›zla üreyen türlerde evrimin prensiplerini inceleyebi- liyorlar. Bu geliflmelerin ›fl›¤›nda belli bir mutasyonun hangi tarihte ortaya ç›kt›¤› ve bunun yol açt›¤› farkl›laflmalar ve tür- leflmeler tespit edilebiliyor. Örne¤in; bu çal›flmalar sinapslardaki iskelet proteinleriyle hayvanlar aleminin en alt noktas›n- da bulunan süngerlerde bulunan iskelet proteinlerin neredeyse tama yak›n benzerlik gösterdi¤ini ortaya koyuyor (2). Do- lay›s›yla art›k Darwin’in görüfllerini ispat› mümkün olmayan bir kuram saymak, bilimin mutad olarak kulland›¤› yöntem ve ak›l yürütme yollar›n›n bu alanda da ayn› flekilde uygulad›¤›n› görmezlikten gelmek olur. fiüphesiz ki her bilim alan›n- da oldu¤u gibi evrim konusunda da henüz bilinmeyen ve tart›fl›lan konular var. Ancak baz› tart›flmalar›n varl›¤› evrim gerçe¤ine kuflku düflürmeyece¤i gibi bu konudaki bilgilerimizin gelifltirilmesi de, her bilimsel yaklafl›mda oldu¤u gibi, inançlar›n gölgesinde yap›lamaz.
Günümüzde biyoloji, antropoloji ve genetik alanlar›ndaki geliflmeler pek çok insans› (hominid) türlerin yan› s›ra bize benzeyen en az bir insan türünün daha ortaya ç›kt›¤›n›, bizimle birlikte ayn› bölgelerde yaflad›¤›n› ve yaklafl›k 28 bin y›l ön- ce ortadan kalkt›¤›n› gösteriyor (3). Neanderthal insan›n›n DNA analizi ortak bir atadan yaklafl›k 500-700 bin y›l önce ay- r›ld›¤›m›z› ve iki toplulu¤un evrimlerine birbirlerinden ba¤›ms›z olarak devam ettiklerini kan›tl›yor (4,5). Beynimizin büyü- mesini sa¤layan genlerin evrimine iliflkin bulgular da Darwin’in görüfllerini destekliyor. Bugüne kadar tespit edilen ve mu- tasyonlar› mikrosefaliye yol açan beyin büyümesinde etkili 6 genin insan›n evrimi esnas›nda h›zl› pozitif seçilmeye u¤rayan bölgeler içerdi¤i saptand› (6,7). Oysa ayn› gen bölgelerinin di¤er türlerde benzer bir seçilmeye u¤ramad›¤› görülüyor. Bu- gün evrim biyolojisi ile ilgili pek çok bilim alan›nda her y›l yay›nlanan, yukar›daki örneklere benzeyen binlerce sayfal›k arafl- t›rma Darwin’in bafllatt›¤› dönüflümün h›zla geliflmesine ve evrimle ilgili bilgilerimizin olgunlaflmas›na yol aç›yor.
Bitirirken flu noktay› vurgulamak isterim: Bilim, insanl›¤›n tek zihinsel etkinlik alan› de¤ildir. Bilim, edebiyat, sanat, fel- sefe gibi zihinsel etkinliklerin her birinin amac› farkl›d›r ve insanl›¤›n farkl› bir ihtiyac›n› karfl›lar. Bilimin görevi, bilimsel yöntemler kullanarak gözlenen do¤al ve toplumsal olaylar hakk›nda tekrarlanabilen veriler elde etmek ve böylece nes- nel bilgi üretmektir. Bilim, ne edebiyat, ne sanat, ne de felsefenin ifllevini üstlenebilir, ne de di¤erleri bilimin yerini ala- bilir. Benzer flekilde tarih boyunca insano¤lunun çeflitli ihtiyaçlar›na cevap veren inançlar› hep olagelmifltir. Her bireyin kendi kimli¤ine, toplumsal aidiyetine ve hayat›n hemen her alan›na iliflkin inançlar› vard›r ve bunlara çok de¤er verir. ‹n- sanlar›n günlük hayatlar›ndaki karar süreçlerini ço¤u kez inançlar› etkiler; ak›lc› ve nesnel düflünce tarz› daha seyrek kul- lan›l›r ve daha çok e¤itimle gelifltirilen bir tutumdur. Bilimin ürettikleri bir anlamda insanlar›n bu tür ihtiyaçlar›n› karfl›la- mayabilir. Bilimin böyle bir amac› da yoktur. Di¤er taraftan baz› insanlar inançlar›n› bilim ve di¤er zihinsel etkinliklerinin yerine koyma e¤ilimindedir. Bu çevrelere göre bilim onlar›n inançlar›na hizmet etmeli ve inançlar›n›n flüphe götürmez do¤rulu¤unu ispatlaman›n araçlar›ndan biri olmal›d›r. Oysa son birkaç yüzy›ld›r yaflan›lanlar buna teflebbüs edilen her devirde bilim ve toplumlar›n gelifliminin aksad›¤›n› göstermektedir. Çünkü bu yaklafl›m bilimin temel özellikleri ile ba¤- daflmaz; bilim kendi ürettikleri dahil her türlü bilginin sorgulanabilir oldu¤u ilkesiyle hareket eder.
Sonuç olarak, insanlar›n inançlar›na sayg› göstermeyi günlük al›flkanl›klar›m›z aras›na yerlefltirmeyi bir ilke haline ge- tirirken bilimi de inançlar›n etkisinden korumaya alabildi¤ince özen göstermeliyiz. Bu anlamda Darwin y›l›n› inançlar›m›- z› rahats›z eden bir olumsuzluk olarak görmek yerine onu bilimsel düflünceyi anlamak için bir f›rsat olarak kullanmal›y›z.
Galileo ve Darwin gibi bilim insanlar›n› öne ç›karan, mevcut inançlar nedeniyle gördükleri her türlü a¤›r bask›ya ra¤men bilimsel düflüncenin temel ögelerinden ödün vermemeleri, yaflad›klar› ça¤daki tüm yaln›zl›klar›na karfl›n bugün onlar› da- hi düzeyine ç›karan geliflmelere yol açabilmeleridir.
KAYNAKLAR
1. Miller JD, Scott EC, Okamoto S. Public acceptance of evolution. Science 2006;313:765-6.
2. Sakarya O, Armstrong KA, Adamska M, Adamski M, Wang I-F, et al. A post-synaptic scaffold at the origin of the animal kingdom. PLoS ONE 2007;2:e506.
3. Hublin JJ, Spoor F, Braun M, Zonneveld F, Condemi S. A late Neanderthal associated with Upper Palaeolithic artefacts. Nature 1996;381:224-6.
4. Green RE, Krause J, Ptak SE, Briggs AW, Ronan MT, Simons JF, et al. Analysis of one million base pairs of Neanderthal DNA. Nature 2006;444:330-6.
5. Noonan JP, Coop G, Kudaravalli S, Smith D, Krause J, Alessi J, et al. Sequencing and Analysis of Neanderthal Genomic DNA. Science 2006;314:1113-8.
6. Evans PD, Gilbert SL, Mekel-Bobrov N, Vallender EJ, Anderson JR, Vaez-Azizi LM, et al. Microcephalin, a gene regulating brain size, conti- nues to evolve adaptively in humans. Science 2005;309:1717-20.
7. Cox J, Jackson AP, Bond J, Woods CG. What primary microcephaly can tell us about brain growth. TRENDS in Molecular Medicine 2006;12:358-66.
53 Turk Norol Derg 2009;15:51-53
Darwin Yılı Dalkara T.
