Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre
Hitit Devletinin Siyasi Antlaşma Metinleri
Güngör Karauğuz
t
4Ç f f f -
W > İ < ı H r ” 4 ^ ^ - • # ?
^ V&H4 -
t M - n
k w m -m
/ ^ ' « r i N r t p ^ r
ı r 2^ P f > 4 W d r - - f f c f f e S ^ İ K » ® -
4 ^ )|Â f<.«|fe^4tr JireM*1
K T > W ^ N f £
^ W ^ i < î f ^ f j ^ > $ r > £ < , 4 f f ^
p . ^ r ^ W M - > 1 K K - 4 f ^ W f e M ^ £ <
■ 4f^>^nK ^C ic(p9^K tH>^4fHF 4Wief
s 8? Hff)w. ^ *m t»w ^>*r kiı«°s''i
/ / y . a~ w a. \ w w / . . . ^D(D
< Ort1 5 ' 5’ (fi
«<
su w
>3 (/)SU 0)3 os
3 (D
O C :3 CQ O:
0*-*) 0) c CQ<
cN
Ç t Z O I
k i t a b e vi
Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre H İT İT D EV LETİN İN SİYASİ A N TLA ŞM A M ETİN LERİ
Güngör Karauğuz
1966'da Devrek'te doğdu. A nkara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, H i
titoloji bölüm ünü bitirdi. 1989-1993 yıllan arasında Kültür Bakanlığı, A nıtlar ve M ü
zeler Genel M üdürlüğü, Anadolu Medeniyetleri Müzesinin "Çivi Yazılı Tablet Seksi
y o n u n d a Müze Araştırmacısı unvanı ile çalıştı. 1993 yılında atandığı Selçuk Üniver
sitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Eskiçağ Tarihi Ana Bilim D alı'nda Yük
sek Lisans ve Doktorasını tamamladı. Halen aynı üniversitede görev yapm aktadır.
Kitap kapağında kullanılan dokümanlar: 1. Kades savaşı tasviri, 2. Mısır kralt U. Ramses ve Hitit kralı III. Hattusili arasındaki anlaşmanın Mısırca metni, 3. Söz konusu anlaşmanın Akadça kopyası.
4. Tarhuntassa kralı Kurunta ve Hitit kralı IV. Tuthaliia arasındaki anlaşmanın Hititçe kopyası ve Haiasa Antlaşması § 29 (A I I I 25-34).
Güngör Karauğuz
Çizgi Kitabevi
Çizgi Kitabevi Yayınlan: 48 Tarih: 10
Kapak Tasanmı H arun YILDIZ
Baskı İNCÎ OFSET
© Birinci Basım
Ocak 2002
ISBN 975-8156-50-0
KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI - Cataloging-in-Publication Data (CIP)-
Karauğuz, Güngör
Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre HİTİT DEVLETİNİN SİYASİ ANTLAŞMA METİNLERİ
ANAHTAR KAVRAMLAR - key concepts -
1. Hitit Antlaşmaları, 2. Hititoloji, 3. Arkeoloji, 4. Eskiçağ Tarihi
ÇİZGİ KİTABEVİ
Zafer Meydanı M imar Muzaffer Caddesi Kitapçılar Çarşısı P 21 0332.353 10 22 - 350 23 55
KONYA
vvww.cizgikitabevi.com
<S&timıı Of^ılmtcs, annem Ofbabire re kızksrdeşim çQ)iillum ÇKtrraıığııs'a...
SUNUŞ...9
ÖNSÖZ... 10
KAYNAKÇA...14
KISALTMALAR...33
DİĞER YERLERDE KULLANILAN İŞARETLER...38
GİRİŞ... 39
A. KİZZUVVATNA ÜLKESİ İLE YAPILAN ANTLAŞMALAR... 42
1. Paddatissu ve Bir Hitit Kralı Arasındaki Antlaşma... 49
2. Sunassura ve n. Tuthaliia Arasındaki Antlaşma... 52
3. İsmerik Halkı ve I. Amuwanda Arasandaki Antlaşma... 66
4. Telipinu ve I. Suppiluliuma, Henti, Amuwanda Zida Arasındaki Antlaşma... 70
B. TARHUNTASSA ÜLKESİ İLE YAPILAN ANTLAŞMALAR... 72
1. Kurunta’nın Askeri Yükümlülükleriyle İlgili Eti. Hattusili’nin Buyruğu 83 2. Ulmi-Tesup ve III. Hattusili Arasındaki Antlaşma... 85
3. Kurunta ve IV. Tuthaliia Arasındaki Antlaşma... 93
C. AZRAWA ÜLKELERİ İLE YAPILAN ANTLAŞMALAR... 107
1. Hapalla Kralı Targasnalli ve II. Mursili Arasındaki Antlaşma... 113
2. Mira Kuwaliia Kralı Kupanta-Kurunta ve II. Mursili Arasındaki Antlaşma...119
3. Seha Nehri Ülkesi Manapa-Tarhunta ve II. Mursili Arasındaki Antlaşma...132
4. Wilusa Kralı Alaksandus ve II. Muwattalli Arasındaki Antlaşma... 139
D. HAIASA ÜLKESİ İLE YAPILAN ANTLAŞMA... 149
Huqqana ve I. Suppiluliuma Arasındaki Antlaşma... 151
E. UGARİT ÜLKESİ ÎLE YAPILAN ANTLAŞMALAR... 161
1. II. Nigmaddu ve I. Suppiluliuma Arasındaki Antlaşma... 166
2. Niqmepa ve II. MurSili Arasındaki Antlaşma... 169
F. AMURRU ÜLKESİ İLE YAPILAN ANTLAŞMALAR...176
1. Aziru ve I. Suppiluliuma Arasındaki Antlaşma...178
2. Tuppi-TeSup ve II. MurSili Arasındaki Antlaşma... 185
3. BenteSina ve El. HattuSili Arasındaki Antlaşma...192
4. §auîga-muwa ve IV. Tuthaliia Arasındaki Antlaşma...197
G. MİTANNİ ÜLKESİ İLE YAPILAN ANTLAŞMALAR...203
1. Sattiwaza ve I. Suppiluliuma Arasındaki Antlaşma... 206
2. Sattiwaza ve I. Suppiluliuma Arasındaki Antlaşma... 216
H. HALEP ÜLKESİ İLE YAPILAN ANTLAŞMA... 225
Talmi-Sarruma ve ü. Mawattalli Arasındaki Antlaşma... 228
I. NUHASSI ÜLKESİ İLE YAPILAN ANTLAŞMA...232
Tette ve I. Suppiluliuma Arasındaki Antlaşma... 234
J. MISIR ÜLKESİ İLE YALIPAN ANTLAŞMA... 240
n. Ramses ve IH. HattuSili Arasındaki Antlaşma (KadeS Antlasması)... 242
DİĞER ANTLAŞMA METİNLERİ... 249
Huhalzalma ve Bir Hitit Kralı Arasındaki Antlaşma... 251
KaSkalar ve Bir Hitit Kralı Arasındaki Antlaşma... 252
ANTLAŞMA METİNLERİNİN KATALOG NUMARALARI...257
SUNUŞ
H ititler dünyasındaki siyasal ilişkiler konusunda büyük bir k aynak olan H itit antlaşm a m etinlerinin, pek çok dünya dillerine çevrilm esine karşılık, şim diye kadar T ürkçeye kazandırılm am ası b üyük b ir kayıptı.
T itiz bir şekilde çevirisi yapılm ış olan bu antlaşm a m etinlerinin T ürk hititologlarm a, eski devletler arası hukuk ile ilgilenenlere ve bu konuda araştırm a yapacaklara bir kaynak olacağı kanısındayım . B u eseri T ürkçeye kazandıran G üngör K arau ğu z’u bu önem li girişim inden dolayı tebrik ederim.
E d itö r Sedat ER K U T A.Ü. D il ve T arih C oğrafya
Fakültesi
Hitit Devletinin Siyasi Antlaşma Metinleri
ÖNSÖZ
B oğazköy-H attusa’da, 1906 yılında H. W inckler tarafından başlatılan kazılardan bu yana, Hitit tarihini ve kültür dünyasını aydınlatan, dini, tarihi ve m itolojik m etinler gibi çeşitli konuları içeren çivi yazılı tabletler hâlâ gün ışığına çıkartılmaktadır.
Çeşitli şekillerde işlenen bu metinlerden, bizim ele aldığımız ve çevirilerini sunduğumuz Hitit anılaşma metinleri, daha önce pek çok bilim adamı tarafından dünya dillerine çevrilmiştir. B unlar içinde E. W eidner (W eidner 1923), J. Friedrich (Friedrich 1926,
1930) ve G. Beckman (Beckman 1996) sayılabilir.
Hitit M itolojisi ile ilgili metinleri Türkçeye kazandırdığım ız gibi (K arauğuz 2001), bir kısmı m akalelerde, bir kısmı kitap halinde yayınlanm ış olan bu antlaşma metinlerini de Türkçeye çevirerek, bu konu ile ilgilenenlere bir başvuru kitabı olm asını arzuluyoruz.
Bu amaçla, Hitit devletinin diğer vasallar ve krallıklar ile yaptıkları antlaşm a metinlerini, okuyucu için kolaylık sağlayacağına inandığım ız şekliyle, çeşitli guruplara ayırarak, tercüm e ettik. A ynca her antlaşm anın çevirisinden önce, antlaşm anın yapıldığı ülkenin siyasi tarihine genel bir şekilde değindik.
Bu bağlam da, Kizzuvvatna bölgesinin siyasi tarihi ve antlaşm aları üzerinde durarak, bura ile TarhuntaSsa ve Hulaia Nehri Ü lkesi’nin coğrafyası ile ilgili bazı sonuçlara ulaştık. Bunları harita üzerinde gösterdik. A yrıca Kizzuwatna ülkesinde rahip yapılan Telipinu ile akdedilm iş kararnamenin de çevirisini verdik. Ancak bir kısım Kizzuvvatna ve diğer antlaşm aların çevirilerini bu m etinlerin çok kısa ve kırıklı olm alarından dolayı yapmadık.
Sadece geçtiği çivi yazılı metin ciltlerini ve bu konuda yapılm ış çalışm aların listesini verm ekle yetindik.
Yine Tarhunta§§a ve Hulaia Nehri Ü lkesi’nin ve bura kralı, -belki kralları- ile yapılm ış antlaşm aların problem lerine de değindik. Bu antlaşm aların benzer bölüm lerini bir tablo halinde okuyucuların dikkatine sunduk. Son yıllarda Tarhuntassa’nın merkezi olarak gösterilm ek istenen K ızıldağ’m, burada bulunan arkeolojik m alzemenin M.Ö. I. binin geç dönemi özelliklerini yansıtm asından, bu fikrin şimdilik imtina ile karşılanm ası gerektiği üzerindeki görüşlerim izi belirttik.
A rzaw a ülkesi ile yapılan tüm antlaşm aların çevirisini vererek, siyasi ve kültür tarihi için önemli olabilecek bazı sonuçlara ulaştık. Özellikle Arzawa ülkesinin sınırlarının zam an zaman Tarhuntasâa ülkesi sınırlarının içlerine kadar uzandığı ve bura sınırında bulunan Eflatunpınar anıtının Arzavva’ya geçişte önemli bir rol oynadığı kanaati bizde oluştu.
M.Ö. XIV .yy.dan itibaren Eski Yakın D oğu’nun en önemli ticaret şehirlerinden biri olan U garit ülkesi ile yapılan antlaşm aları, okuyucuların dikkatine sunarak, burada gelişen ticaretin, o zamanki dünyada nasıl bir tesir yaptığı üzerinde ana hatlarıyla durduk. Yine U garit’ten A nadolu’ya gönderilen ticaret mallarının, Ura (Silifke)’ya ve oradan Tarhuntassa (Hatıp-Konya) yolu ile B oğazköy’e yollandığını vurguladık.
A m urru ülkesi ile yapılan antlaşm alarda, bu krallık ve H ititler arasındaki siyasi tarih, bir bütün olarak verilm iştir (C TH 62
§1-5; C TH 92 §1-7; CTH 105 §3-8). B u antlaşm alarda, A m urru krallığının H itit devletine ödem eyi taahhüt ettiği vergi özellikle belirtilm iştir. B ilindiği üzere, H itit devletinin hâzinesi, kendilerine ayrılan toprakları işleyen ziraatçılar ve şehirlerin ödediği vergilerle dolm akta idi. A yrıca tapm ak m allarından ve çeşitli eşyalardan elde edilen v ergiler yanında, vasal krallıklardan alm an haraçlarla da hâzineye büyük bir katkı sağlanıyordu. A ncak T aıhuntassa krallığından alm an vergilerin, bu krallık için ödenem eyecek kadar ağır olduğu göz önüne alınarak azaltılm ış olduğunu gördük (CTH
106, § 7; C TH 97, Ö y .l-A y .3 3 ; Bo. 86/299, §22).
Ö te yandan, M itanni ülkesi ile yapılm ış antlaşm alardan CTH 51 bir antlaşm a özelliği gösterirken, C TH 5 2 ’nin ise, daha çok
§ attiw aza’nm m üdafanam esi tarzında kalem e alındığını vurguladık.
B ütün bunlardan ayrı olarak, H itit antlaşm a m etinleri üzerinde yapılm ış çalışm aları gösteren bir kaynakçayı, çevirdiğim iz antlaşm a m etninin dipnotunda verdik. Ç evirilerim izi genelde bire bir y apm aya gayret gösterdik. F akat böyle tercüm e yapam adığım ız yerlerde serbest çeviriyi yeğledik. A nlam ını verem ediğim iz bölüm leri boş bıraktık. K arşılığını tam olarak T ürk çe’ye aktaram adığım ız bazı H ititçe, Sum erce ve A kadca tabirleri aynen yazdık.
B u çalışm am ızı baştan sona kontrol edip, değerli bilgi ve yardım larını benden esirgem eyen, kıym etli hocam Sedat E rk u t’a en içten teşekkürlerim i sunarım .
A yrıca bu çalışm am ızı incelem e sabrı ve hoş görüsü gösteren hocalarım Prof. Dr. H üseyin Sever v e Prof. Dr. Sabahattin B ayram ’a teşekkürü b ir borç bilirim ..
B u eserim izin yayınlanm asında katkıları bulunan B aykan, C eyhan Y um rukaş, F atih Ç olak, Z afer Y ılm az ve Ö z can ’a m üteşekkirim .
K onya 2002
> >
Hitit Devletinin Siyasi Antlaşma Metinleri
KAYNAKÇA1
A lp, S.
1995
2000
A lpm an, A.
1982 A stour, M . C.
1965 1969
1972 1979
“Z ur Lage der Stadt Tarhuntassa” , Atti Del II Congresso Internazionale di Hittitologia, Pavia, 28 giugno 2 luglio. Studia Mediterranea, IX, (E dited by O. Carruba-M . G iorgieri-C . M ora), 1-11
Hitit Çağında Anadolu. Çiviyazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, A nkara
“H urriler”, Tarih Araştırmaları, X IV /25, (1981- 1982), 283-313
“N ew E vidence on the Last D ays o f U garit” , AJA, LXIX, 253-258
“The Partition o f the C onfederacy o f M ukis- N uhasâe-N ii by Suppilulium a. A Study in Political G eography o f the A m am a A ge”, Or, X X X V III, 381-414
“Hattuâili, H alab and H anilgalbat”, JN E S , X X X I, 1972 ,(102-109)
“T he K ingdom o f S iyannu-U snatu” , U F, XI, 13- 28
1 Kaynakça seçme eserlerden oluşmuştur. Diğer kaynaklar dipnotlarda gösterilmiştir.
B ahar, H .-K arauğuz G .- K oçak, Ö.
1996 E sk iç a ğ K o n y a A ra ş tır m a la r ı 1, (P h y ry g ia P a ro r e u s Bölgesi: A n ıtla r, Y e rle şm e le r, K ü ç ü k B u lu n tu la r, İstanbul
B eal, R. H.
1986 “T he H istory o f Kizzuvvatna and the Date o f Suna§§ura T reaty”, O r , LV , 425-445
1992 T h e O rg a n iz a tio n o f th e H ittite M ilita ry . (Texte der H ethiter X X ), H eildelberg
1993 “K urunta o f TarhuntaSSa and the Im perial H ittite M ausoleum . A new Interpretation o f §10 o f the B ronze T ablet”, A S, X LIII, 29-39
1995 “H ittite M ilitary O rganization” , C iv iliza tio n s o f th e A n c ie n t N e a r E a s t, I, (E dited by J.M.
Sasson, J. B aines, G. B eckm an, K .S. R ubinson), 545-553
B eckm an, G.
1986 “Inheritance and R oyal Succession am ong the H ittites”, KaniSSuvvar. A T r ib u te to H . G.
G ü te r b o c k o n his S ev en ty -F ifth B irth d a y , M ay 27, 1983, (Edited by H. A. H offner, G. A.
B eckm an), C hicago, 13-31
1990 “H. Otten: D ie B ronzetafel aus B oğazköy. Ein Staatsvertrag T uthaliia IV. (S tB oT B eiheft 1), W iesbaden, O tto H arrasow itz. 1988. IX, 101, 1, Frontispiz 3 Tf. 4 Falttf. Leinen”, W d O , X X /X X I, (1989-1990), 289-294
1994 “Som e O bservations on the Suppilulium a-
§attiw aza T reaties”, T h e T a b le t a n d tn e S croll.
N e a r E a s te r n S tu d ie s in H o n o r o f W illia m W . H allo (Edited by M .E .C ohen, D.C. Snell, D.B.
W eisberg), 53-57
1996 H ittite D ip lo m a tic T ex ts, A tlanta, G eorgia 1997 “N ew Joins to H ittite T reaties”, Z A , L X X X V II/1,
96-100 B örker-K lâhn, J.
1993 “Zum K olophon der B ronzetafel aus B oğazköy”, A oF , X X , 235-237
1996 “G renzfalle: Sunassura und Sirkeli oder die G eschichte K izzuw atnas” , U F, X X V III, 39-104 B ruyn, M . J. de.
1989 “The B attle o f Q adesh: Som e R econsiderations”, T o th e E u p h ra te s a n d B eyond. A rc h aeo lo g ica l S tu d ie s in H o n o u r o f M a u r its N. v a n L o on . (Edited by O .M .C. H aex, H.H. C urves, P.M .M .G . A kkerm ans), R otherdam , 135-165, Levha 5 B ryce, T. R.
1974 “Som e G eographical and Political A spects o f M urâilis’Arzavvan C am paign”, AS, X X IV , (1974-
1975), 103-116, Levha 1
1985 “A R einterpreatation o f the M ilaw ata L etter in the Light o f the N ew Join P iece”, A S, X X X V , 13-23 1986 “M adduw atta and H ittite Policy in W estem
A natolia”, H isto ria , X X X V /1, 1986, 1-12
1987 “The B ounderies o f Hatti and H ittite B order P olicy”, T el-A viv, X III-X IV /1, (1986-1987), 85-
102
1989 1992 C arruba, O.
1988
C avaignac, E.
1932 1937
“T ette and R ebellions in N uhassi”, A S, X X X V III, 21-28
“Som e O bservations on the C hronology o f S uppilulium a’s R eign”, A S, X X X IX , 19-30
“T he R ole o f Telipinu, the Priest, in the H ittite K ingdom ”, H e th itic a , XI, 5-18
“D ie H ajasa-V etrâge H attis” , D o c u m e n tu m A siae M in o ris A n tiq u a e . F e s ts c h rift fü r H e in ric h O tte n z u m 75. G e b u rts ta g . (Edited by E. N eu, Ch. R üster), 59-75
“D adasa-D attass”, R H A , IX, 65-76
“L ’Egypte et les H atti vers 1302”, M e m o ire s de l ’I n s titu t F ra n ç a is d ’A rch eo lo g ie O rie n ta le . M elan g e s M a s p e ro , LX V I, (1935-1937), 357- 360
1949 “L ’A m uw andas d ’Ism irika”, S y m b o la e ad S tu d ia O rie n tis P e rtin e n te s F re d e ric o H ro z n y d e d ic a ta e . (Edited by V. C ihar, J. K lim a, L.
M atous), A rO r, X V II, 85-87 D arga, A. M.
1992 H itit S a n a tı, İstanbul D esideri, P.- Jasink, M . A.
1990 C ilicia. D a ll’e tâ d i K iz z u w a tn a alla C o n q u ista M ac ed o n e, T urin
D ietrich, M .- Loretz, O.
1966 “D er V ertrag zw ischen Suppilulium a und N iqm andu. Eine P hilologische und K ulturhistorische Studie”, W d O , III, (1964-
1966), 206-245
D inçol, A., D inçol. B.
1996 D inçol, A.M .
2000
D inçol, A.
1998a
1998b
Edel, E.
,1969
1997 Forlanini, M.
1998
Forrer, E.
1926
“ H atip A n ıtı’ndaki H iyeroglif Y azıt”, A rk e o lo ji ve S a n a t, LX X III, 8-9
Y akar-B. Dinçol-A . Taffer,
“The B orders o f the A ppanage K ingdom o f Tarhuntassa. A G eographical and A rchaeological A ssessm ent”, A n a to lica , X X V I, 1-29
“D ie Entdeckung des Felsm onum ents in Hatip und ihre A usw irkungen über die H istorischen und geographischen Fragen des H ethiterreichs”, T ü rk is h A cad em y o f S ciences J o u r n a l of A rc h aeo lo g y , T Ü B A -A R I, A nkara, 27-35
“T he Rock M onum ent o f the G reat King K urunta and its H ieroglyphic Inscription”, III.
U lu s la ra ra s ı H itito lo ji K o n g re si B ild irile ri (Ç o ru m 16-22 E ylül 1996), A nkara, 159-166
“Die T eilnehm er der âgyptisch-hethitischen Friedensgesandtschaft im 21. Jahr R am ses’ II”, O r, X X X V III, 177-186
D e r V e rtra g Zvvischen R am ses II von  g y p ten u n d H a ttu sili II I von H a tti, B erlin
“The G eography o f H ittite A natolia in the Light o f the R ecent Epigraphical D iscoveries”, III.
U lu s la ra ra s ı H itito lo ji K o n g re si B ild irile ri (Ç o ru m 16-22 E ylül 1996), A nkara, 217-222 F o rsc h u n g e n , I-II, B erlin
Freydank, H.
1959
Friedrich, J.
1925
1926 1930 G ardiner, A.
1960 G arstang, J.-
1959 G arstang, J.
1943
1944 G eorgiou, H.
1979
G oetze, A.
1928 1933
“Eine H ethitische Fassung des V ertrages zw ischen dem H ethiterkönig Suppilulium a und A ziru von A m urru”, M IO , VII, 356-381
“E ine B ruchstück des V ertrages M attiw aza- Suppilulium a in H ethitischer Sprache?”, A fO , II, (1924-1925), 119-124
S ta a ts v e rtr â g e des H a tti-R e ic h e s in H e th itis c h e r S p ra c h e , I, Leipzig
S ta a ts v e rtr â g e des H a tti-R e ic h e s in H e th itis c h e r S p ra c h e , II, Leipzig
T h e K a d e sh In s c rip tio n s o f R am esses II, O xford
G um ey, O. R.
T h e G e o g ra p h y o f th e H ittite E m p ire , A nkara
“H ittite M ilitary Roads in A sia M inör. A Study in Im perial Strategy w ith a M ap (Plate X V III)”, A JA , X LV II, 35-62
“The H ulaia R iver Land and Dadassa: A Crucial Problem in H ittite G eography”, JN E S , III, 14-37
“Relations betvveen C yprus and the N ear East in the M iddle and Late B ronze A ge”, L e v a n t, XI, 84-100
M ad d u v v attas, (M V A eG X X X II), Leipzig D ie A n n a llen des M u rsilis (M V A eG X X X V III), Leipzig
1940 1955a
1955b
1957 1969
G ordon, E. I.
1969
G um ey, O. R.
1993 G üterbock, H.
1940 1961
“P hilological R em arks on the B ilingual B ulla from Tarsus” , AJA, X L/2, 210-214
Kizzuwatna and the Problem of Hittite Geography, N ew H aven
“H ittites T reaties”, Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, (Edited by J.B.
Pritchard), 200-206
“H ittite H istorical T exts” , Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, (Edited by J.B. Pritchard), 318-319
Kleinasien. Kulturgeschhichte des Aiten Orients, M ünchen
“T he Predecessors o f âuppilulium as o f Hatti and the C hronology o f the A ncient N ear East”, JC S , X X II (1968-1969), 46-50
“T he M eaning o f the Ideogram
°K A S K A L .K U R = ‘U nder G round W ater-C o urses’
and Its Signifıcance for B ronze A ge H istorical G eography”, J C S , X X I, 70-79
“T he Treaty w ith U lm i-T esup”, A S, X LIII, 13-28 Siegel aus Boğazköy, (AfO V), B erlin
“T he N orth-C entral A rea H ittite A natolia” , JN E S , X X , 1961, 85-97
“Survival o f the H ittite D ynasty”, The Crisis Years: The 12,h Century B.C. From Beyond the Danube to the Tigris. (Edited by A. W ard, M.
Sharp Joukow sky), D ubuque, Iow a, 53-55
H agenbuchner, A.
1993 “Schutz-und Loyalitâtsverpflichtungen in H ethitischen Staatsvertrâgen”, Bulletin o f the Middle EastSrn Culture Çenter in Japan, VII, 90-118
H aw kins, J. D.
1988 “K uzi-Teâub and the ‘G reat K in g s’ o f K arkam is”, AS, X X X V III, 99-108
1994 “The E nd o f the B ronze A ge in A natolian. N ew L ight From R ecent D iscoveries”, Anatolian Iron Ages 3 (Anadolu Demir Çağları). The Proceedingsof the Third Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Van, 6-12 August 1990, X X X IV , 91-94
1995 The Hieroglyphic Inscription of the Sacred Pool Complex at HattuSa (SÜDBURG), (StB oT B eiheft 3). W ith an A rchaelogical Introduction by P. N eve, W iesbaden
H einhold-K rahm er, S.
1977 Arzawa. Untersuchungen zu seiner Geschichte nach den Hethitischen Quellen, H eidelberg 1990 “M anapa-°U ”, RİA, VII, (1987-1990), 332
1992 “Z ur B ronzetafel aus B oğazköy und ihrem H istorischen Inhalt”, AfO, X X X V III-X X X IX (1991-1992), 138-158
H eltzer, M.
1978 Good, Prices and the Organization o f Trade in Ugarit, W iesbaden
H offner, H. A.
1989 “U lm itesub Treaty (K B o 4.10=C T H 106) w ith a New Join” A n a to lia A n d T h e A n c ie n t N e a r E a s t S tu d ies in H o n o u r T . Ö zgü ç, T a h s in Ö z g ü ç ’e A rm a ğ a n , (Edited by K. Em re, M.
M ellink, B. Hrouda, N. Ö zgüç), 199-200
1992 “T he Last D ays o f K hattusha”, T h e C risis Y e a rs :T h e 12th C e n tu ry B .C . F ro m B eyo nd th e D a n u b e to th e T ig ris. (Edited by A. W ard, M.
Sharp Joukow sky), D ubuque, Iow a, 46-52 H out, Th. P. J. van den
1984 “K urunta und die D atierung einiger H ethitischen T exte”, R A , LX X V III, 89-92
1989 “A C hronology o f T arhuntassa-T reaties”, JC S , X LI, 100-114
1995 D e r U lm ite su b -V e rtra g . E in e P ro s p o g ra p h is c h e U n te rsu c h u n g . (StB oT X X X V III), W iesbaden
H ouw ink ten C ate Ph. H. J.
1961 T h e L u v ia n P o p u la tio n G ro u p s o f L y cia a n d C ilicia A sp e ra D u rin g
th e H ellen istic P e rio d , Leiden
1963 “K.A. K itchen, ‘Suppilulium a and the A m am a Pharaos. Liverpool, Liverpool U niversity Press, 1962 (8 vo, X+62 pp.)=Liverpool M onographs in A rchaeology and O riental Studies” , B iO r, XX, 270-276
1970 T h e R e c o rd s o f th e E a r ly H ittite E m p ire (C.
1450-1380 B .C .), İstanbul
1974 “The Early and Late Phases o f U rhi-T esub’s C areer”, AS, (P re se n te d to H . G. G ü te rb o c k on th e O ccasio n o f his 65lh B irth d a y ), 123-150 1980 “The Mashuiluvvas Affair: A jo in (KBo X IX 46)
and a duplicate (KBo IX 77) to M ursilis’s C om prehensive A nnals (12lh years o f his reign”, S tu d ia M e d ite rr a n e a P ie ro M erig g i d icata . (Edited by O Carruba), (1979-1980), 267-292 1992 “The Bronze T ablet o f T uthaliias IV and its
G eographical and H istorical R elations”, ZA , LX X X II, 233-270
Im parati, F.- Pecchioli Daddi, F.
1993 “ La relazioni Politiche fra Hatti e Tarhutassa a ll’epoca di H attusili III e T uthaliya IV ”, Q u a tro S tu d i Ittiti, Frienze, 23-68
Im parati, F.
1974 “U na C oncessione Di T erra D a Parte Di T uthaliia” R H A , X X X II, 1-208
1992 “A Propos des Tem onis du Traitee A vec K urunta de Tarhuntassa”, H ittite A n d N e a r E a s te rn S tu d ie s In H o n o u r o f S. A lp, S. A lp ’e A rm a ğ a n , (E dided by, H. Otten, E. A kurgal, H.
Ertem , A. Süel), 1992, 305-322
1995 “A pology o f H attusili III or D esignation o f his Successor?” , S tu d io H isto ria e A rd e n s: A n c ie n t N e a r E a s te rn S tu d ie s P re s e n te d to P .H .J.H o u w in k ten C a te on his th e O c casio n o f his 65th B irth d a y , (Edited by Th. P. J. van den H out, J. de R oos), İstanbul, 143-157
Jahukyan, G.B.
1961
Jew ell, E. R.
1974
K arauğuz, G.
2000
2001 K em pinski, A.-
1970 K estem ont, G.
1974 1980
K ınal, F.
1947 1953 K lengel, H.
1963
“The H ayasa L anguage and ıts R elation to the Indo-E uropean Languages”, A rO r, X X IX , 353- 405
T h e A rc h eo lo g ical a n d H is to ry o f VVestern A n a to lia D u rin g th e S eco n d M ille n iu m B .C ., Pensylvania (D issertation)
A rk e o lo jik ve F ilo lo jik B elgeler Iş ığ ın d a M .Ö . II. B in d e O r t a A n a d o lu ’n u n G ü n e y K esim i, K onya (Y ayınlanm am ış D oktora Tezi).
H itit M ito lo jisi, K onya K osak, S.
“D er Ism eriga-V ertrag”, W d O , V, 191-217
D ip lo m a tiq u e e t d r o it in te rn a tio n a l en Asie O c c id e n ta le (1600-1200 av. J .C ., Louvain
“A ccords Intem ationaux R elatifs aux Ligues H ittites (1600-1200 av. J.C). D ossier C: le D ossier Egyptien” , O L P , X II, (1980-1982), 15-78
“Ş uppilulium a’nm Suriye S eferleri”, B elleten, X I/4 1, 1-13
A rz a v a M e m le k e tle rin in M ev k ii ve T a rih i, A nkara
“D er Schiedsspruch des M ursili II. H insichtlich B arga und Seine Ü bereinkunft m it D uppi-Tesup von A m urru (K B o III 3), O r, X X X II, 32-55
1964a “Ein N eues Fragm ent zur H istorischen Einleitung des T alm isarrum a-V ertrages”, Z A , L V I=N F X X II, 213-217
1964b “A ziru von A m urru und seine R olle in der G eschichte der A m âm azeit”, M IO , X, 57-83 1965 G e sc h ich te S y rien s im 2. J a h r ta u s e n d v.u.z,
N o rd sy rie n , I, B erlin
1969 G e sc h ich te S y rien s im 2. J a h r ta u s e n d v.u.z, M itte l-u n d S ü d sy rie n , II, B erlin
1991 “T uthaliia IV von Hatti: P rolegom ena zu Einer B iographie”, A oF , X V III, 224-238
1992 S y ria , 3000 to 300 B .C ., B erlin K orosec, V.
1931 H e th itisc h e S ta a ts v e rtrâ g e . E in B e itra g zu ih r e r ju ris tis c h e n W e rtu n g , Leipzig
1943 “Politev hetitske pokrajini D attasse U lm i-T esupu (=K B o IV 10) (Pravna presoja z besedilom in prevodom ) (II conferim ento della provincia hittita di D attassa a U lm i-Tesup/K B o IV 10/), R a z p ra v i P ra v n e g a ra z re d a , II, 53-103, L evha 104-112 K osak, S.
1981 “W estem N eighbors o f the H ittites” , E re tz - Isra e l, X V , 12-16
K ühne, C .-O tten, H.
1971
K ühne, C.
1975
D e r S a u § g a m u w a -V e rtra g (E in e U n te rs u c h u n g zu S p ra c h e u n d G ra p h ik ), (StB oT XVI), W iesbaden
“Z um neu G ew onnenen N iqm epa’-V ertrag (U F 6 85 ff)”, U F, VII, 239-251
Labat, R.
1932 L ’A k k a d ie n de B oghaz-köi. E tü d e s u r la L a n g u e des L e ttre s. T ra ite s et V o c a b u la ire s A k k a d ie n s tro u v e s â B ogh az-K ö i, B ordeaux L aroche, E.
1948 “U n Point d ’histoire: U lm i-T essub”, R H A , V III/48, (1947-1948), 40-48
1959 D ic tio n n a ire de la L a n g u e L o u v ite, Paris 1966 Les N om s des H ittite s, Paris,
1969 “Fragm ents H ittites du T raite M ittannien de Suppilulium a Icr”, U g a ritic a , VI, 369-373
Lebrun, R.
1992 “Les Traites H ittites”, T ra ite s et S e rm e n ts d a n s le P ro c h e -O rie n t A ncien . S u p p le m e n t au C h a ie r E v an g ile 81, (Edited by J. B riend, R.
Lebrun, E Puech), Paris, 15-59 Liverani, M.
1973 “Storiografı P olitica Hittita. I. Sunassura, ovvero:
della reciprocitâ”, O A , XII, 267-297 Luckenbill, D. D.
1921 “H ittites Treaties and Lettres”, A JS L , X X X V II, 161-211
M acqueen, J. G.
1968 “G eography and H istory in W estem A sia M inör in the Second M illenium B .C .”, AS, X V III, 169-
185 M eissner, B.
1917 “D er Staatsvertrag R am ses’II. von  gypten und H attusils von Hatti in A kkadischer Fassung”, S itz u n g sb e ric h te d e r K ö n ig lic h e r P re u ssic h e n A k a d e m ie d e r W isse n c h a fte n , X X , 282-295
M ellaart, J.
1974 “W estem A natolia, B eycesultan and The H ittites”, M elan g es M a n se l (M a n se l’e A rm a ğ a n ), I, 493-526
1986 “ Som e R eflections on the H istory and G eography o f W estem A natolia in the Late Fourteenth and Thirteenth C enturies B .C .”, J K F /A n A r, X, P rof.
D r. U. B a h a d ır A lk ım H a tır a S ayısı, 215-231, Levha I
M eyer, G. R.
1953 “Zw ei N eue Kizzuvvatna-V ertrâge”, M IO , I, 108- 124
M onte, G. F. del-J. Tischler
1978 D ie O rts u n d G e w â sse rn a m e n d e r H e th itisc h e T ex te (R eportoire G eographique des Textes C uneiform es VI), W iesbaden
M onte, G. F. del.
1974 “M ashuiluw a. K önig von M ira” , O r, XLIII, (1974-1975), 355-368
1980 “N eue B ruchstücke zum M anapa-dU -V ertrag” , O r, 58-66
1981 “N ote Sui Trattati fra H attusa e K izuw atna”, O A , X X , 203-221
1983 “N iqm adu di U garit e la R ivolta di Tette di N uhasse (RS 17.344)” , O A , X X II, 221-231 1985 “N uovi Fram m enti di Trattati H ittiti”, O A , XXIV,
263-269
1986 II T r a tta to fr a M u rsili II di H a ttu s a e N iq m e p a ’ d i U g a rit, R om a
M ontet, P.
1960 N a ’am an, N.
1980 E. N eu,
1979 N ougayrol, J.
1956 O tten, H., Rüster,
1973 O tten, H.
1951 1957 1963 1967
D ie O rts -u n d G e w â s se rn a m e n d e r H e th itisc h e n T ex te, Suplem ent, (R eportoire G eographique des Textes C uneiform es V I/2), W iesbaden
“D e T jarou â Q adech avec R am ses II” , R H A , X V III/67, 109-115
“The H istorical Introduction o f the A leppo Treaty R econsidered”, J C S , X X X II/1, 34-42
“Z um Sprachlichen A lter des H uqqana- V ertrages”, K Z , X C III, 64-84
L e P a la is R o y al d ’U g a rit, IV , T ex tes A ccad ien s des A rc h iv es S u d , Paris, K lincksieck
,C .
“T extanschlüsse von B oğazköy-T afeln (21-30)”, Z A , LX III, 83-91
“ Ein A lthethitischer V ertrag m it K izzuw atna”, J C S , V, 129-132
“Zw ei A lthethitische B eleğe zu den H apiru (SA .G A Z )”, Z A , LII, 216-223
“N eue Q uellen zum A usklang des H ethitischen R eiches” , M D O G , X C IV , 1-23
“ Ein H ethitischer V ertrag aus dem 15./14.
Jahrhundert v. Chr. (KBo X V I 47), IM , X V II, 55- 62
D ie A pologie H a ttu s ilis II I, (StB oT X X IV ), W iesbaden
1987 “ Staatsvertrag von Tuthaliya IV m it K urunta von TarhuntaSâa”, A A , III, 410-441
1988 D ie B ro n z e ta fe l a u s B oğazköy. E in S ta a ts v e rtr a g T u th a lijis IV , (StB oT B eiheft 1), W iesbaden
P arpola, S., W atanabe, K.
1988 N e o -A ssy rian T re a tie s a n d L o y a lty O a th s.
S ta te A rc h iv es o f A ssy ria II, H elsinki Pestchow , H.
1963 R ainey, A. F.
1973 Schuler E. von
1964
1965a
1965b Singer, I.
1983
1985
“Z u r N oxalhaftung im H ethitischen R echt” , ZA , LV , 237-250
“R eflections on the B attle o f Q edesh”, U F, V, 280-282
“ S taatsvertrâge und D okum ente H ethitischen R echts”, N e u e re H e th ite rfo rs c h u n g (Edited by G. W alser), 34-53
“S onderform en H ethitischer S taatsvertrâge”, H e lm u th T h e o d o r B o s s e rt’in H a tıra s ın a A rm a ğ a n , J K F /A n A r, II, 445-464
D ie K aS k aer, B erlin
“W estem A natolia in the T hirteenth C entury B.C.
A ccording to the H ittite Sources” , A S, X III, 206- 217
“T he B attle o f N ihriia and the End o f the Hittite Em pire” , Z A , LX X V , 100-123
“T he ‘L and of' A m urru’ and the ‘Lands o f A m urru’ in the Sausgam uw a T reaty” , I r a q , LIII, 69-74
1996a “G reat K ings o f T arhuntassa”, S M E A , X X X V III, 63-71
1996b M uvvatalli’s P r a y e r to th e A ssem b ly o f G o d s T h ro u g h th e S to rm G o d o f L ig h tn in g (C T H 381), A tlanta, G eorgia,
1997 “Theo van den Hout- D er U lm iTesup- V ertrag/Eine P rosopographische U ntersuchung.
(StBoT X X X V III), V erlag Otto H arrassow itz, W iesbaden, 1995”, B iO r, LIV /3-4, 416-424 1998 “From H attusa to Tarhuntassa: Som e T houghts on
M u w attalli’s R eign”, I I I. U lu s la ra ra s ı H itito lo ji K o n g re si B ild irile ri (Ç o ru m 16-22 E y lü l 1996), A nkara, 535-541
Som m er F., Falkenstein A.
1938 Die H e th itisc h -A k a d isc h e B iling ue des H a ttu sili I, M ünchen
Som m er, F.
1932 Die A h h iy a w a -U rk u n d e n , M unich S ürenhagen, D.
1992 “U ntersuchungen zur B ronzetafel und W eiteren V ertrâgen m it der S ekundogenitur in Tarhuntassa”, O L Z , LX X X V II, 341-371
S zem erenyi, O.
1945 “V ertrag des H ethiterkönigs T udhaliji IV. m it Istarm üw a von A m urru (KU B X X III 1)”, O A , IX, 113-129
Ü nal, A.
1991
1997
V irolleaud, Ch.
1940 W eidner, E.
1923
W einfeld, M.
1970 1972 1973
1975
“T he Peoples on B oth Sides o f the A egean Sea:
Did the A chaeans and the H ittites K now Each O ther?” A n c ie n t A n a to lia n a n d S y ria n S tu d ies in th e 2nd a n d l st M ille n n ia B .C . B u lletin o f T h e M id d le C u ltu r e Ç e n te r in J a p a n IV , (Edited by Prince Takahito Mikasa), 15-44, Levha I
“Z ur H istorischen G eographie von K izzuw atna und Lage von Sirkeli-Eine B ılanz”, IM , XLVII,
143-150
“ Suppilulium a et N iqm ad d ’U garit”, R H A , V/38, 173-174
P o litisch e D o k u m e n te a u s K lein asien . Die S ta a ts v e rtra g e in A k k a d is c h e r S p ra c h e au s d em A rc h iv von B oghazköi. (B oghazköi-Studien 8-9), Leipzig
“The C ovenant o f G rant in the Old T estam ent and in the A ncient N ear E ast”, JA O S , X C , 184-203
“The C ovenant o f G rant in the Old T estam ent and in the A ncient N ear East”, JA O S , X C II, 468-469
“C ovenant T erm inology in the A ncient N ear East and its Influence on the W est”, JA O S , XCIII, 190-199
“The Loyalty O ath in the A ncient N ear East”, S h n a to n , I, 51-88
“The Loyalty O ath in the A ncient N ear E ast”, UF, VIII, (1976-1977), 379-414
1993 W ilhelm , G.
1988
1989 W oudhuizen, F
1995
“C ovenant M aking in A natolia and M esopotam ia”, XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi, 6-10/VII/1987, 58-59
“C ovenant M aking in A natolia and M esopotam ia”, JANES, X X II, 135-139
“Z ur ersten Z eile des Sunassura-V ertrages”, Documentum Asiae Minoris Antiquae.
Festschrift für H. Otten zum 75. Geburtstag.
(Edited by E. N eu, Ch. R üster), 359-370 The Hurrians, England
. C.
“The L ate H ittite E m pire in the L ight o f R ecently D iscovered Luw ian H ieroglyphic T exts”, JIES, X X III/1-2, 53-81
AA ABoT AfO AJA AnAr Anadolu/
Anatolia Anatolica
Antichthon AJSL AoF ArOr AS ASJ BAR Bar-Ilan Belleten
KISALTM ALAR
A rchâologischer A nzeiger, B eiblatt zum D eutschen A rchâeologischen Instituts, B erlin A nkara A rkeoloji M üzesi’nde B ulunan B oğazköy Tabletleri, İstanbul
A rchiv fur O rientforschung, B erlin/G raz/W ien A m erican Journal o f A rchaeology, P rinceton/B oston
A nadolu A raştırm aları, İstanbul
R evue annuelle de l ’Institut d ’A rcheologie de l’U niversite d ’A nkara, A nkara
A natolica. A nnuaire Internationale po u r les civilisations de l’A sie anterieure, publie sous les auspices de l ’Institut H istorique et A rcheologique N ederlandais â İstanbul, Leiden
A ntichthon. Journal o f the A ustralian Society for C lassical Studies, A rm idale
A m erican Journal o f Sem itic L anguages and Literatures, C hicago
A ltorientalische F orschungen, B erlin
A rchiv O rientâlnî, Journal o f the Czechoslovvak O riental Institute, Praha
A natolian Studies. Journal o f the B ritish Institute o f A rchaeology at A nkara, London
A çta Sum erologica, H iroshim a
B iblical A rchaeology R eview , W ashington Bar-Ilan. R am at G an
B elleten. T ürk T arih K urum u, A nkara
B iO r B ibliotheca O rientalis, Leiden
Bo. B oğazköy K azılarında B ulunm uş ve
N eşredilm em iş B oğazköy M etinleri
C T H E. Laroche, C a ta lo g u e des T ex tes H ittite s, Paris, 1971; “C atalogue des Textes Hittites, Prem ier Supplem ent”, R H A , XX X , 1972, 94-133
D T C F D A nkara Ü niversitesi Dil ve T arih-C oğrafya Fakültesi D ergisi, A nkara
E A J.D. K nudtzon, Die E l-A m a rn a -T a fe ln , Leipzig, 1915
E re tz -Is r a e l A rchaeological, H istorical and G eographical Studies, Jerusalem
G lo tta G lotta. Zeitschrift fur griechische und lateinische Sprache, G öttingen
H e th itic a H ethitica. Traveux edites, par G uy Jaquois.
Travaux de la faculte de philosophie et lettres de Puniversite catholiques de Louvain. Section de philologie et historie orientale, Louvain
H T H ittite Texts in the C uneiform C harakter from Tablets in the British M useum , London
H is to ria Zeitschrift für A lte G eschichte. R evue d ’histoire ancienne. Journal o f A ncient History. R ivista di storia antica, W iesbaden
I I J Indo-Iranian Journal, ‘s-G ravenhage IM Istanbuler M itteilungen, İstanbul
I r a q Iraq, B ritish School o f A rchaeology in Iraq, London
JA N E S Journal o f the A ncient N ear E astem Society o f C olum bia U niversity, N ew Y ork
JA O S Journal o f the A m erican O riental Society, B altim ore
J C S Journal o f C uneiform Studies, N ew H aven/C onn J E A Journal o f E gyptian A rchaeology, London
J E O L Jaarbericht van het V ooraziatisch-E gyptisch G enootschap “ Ex O riente Lux”, Leiden
J IE S Journal o f Indo-European Studies, H attiesburg J K F Jahrbuch fur kleinasiatische Forschung, İstanbul JN E S Journal o f N ear E astem Studies, C hicago
J S O T Journal för the Study o f the O ld Testam ent, N ew Y ork
K B o K eilschrifttexte aus B oghazköi, Leipzig, B erlin K U B K eilschrifturkunden aus B oghazköi, B erlin
K Z Z eitschrift für vergleichende S prachforschung a u f dem G ebiete der indogerm anischen Sprachen, G öttingen
L e v a n t Levant. B ritish School in Jerusalem , L ondon M A O G M itteilungen der A ltorientalischen G esellschaft,
Leipzig
M D O G M itteilungen d er D eutschen O rientgesellschaft, B erlin
M IO M itteilungen des Instituts fiir O rientforschung, B erlin
M V A G / M itteilungen der V orderasiatisch(-A egyptischen) M V A eG G esellschaft, B erlin/Leipzig
O A O riens A ntiquus, Studia B iblica et O rientalia, R om a
O L P O rientalia Lovaniensia Periodica, Leuven O L Z O rientalistische Literaturzeitung, B erlin/Leipzig O r O rientalia, A Q uarterly P ublished by the Faculty
o f A ncient O riental Studies, Pontifıcal Biblical Institute, R om a
PRU
RA RHA RİA RS RSO Shnaton SMEA SSEAJ StBoT Syria
Talanta/
T atanta Tel Aviv TTKong UF
VBoT VT
Le Palais R oyale d ’U garit, publiee sous la direction de Cl. F.- A. Scahaeffer, IV (M ission de Ras Sham ra IX), Paris
R evue d ’A ssyriologie et d ’A rcheologie orientale, Paris
R evue H ittite et A sianique, Paris
R eallexikon der A ssyriologie, B erlin/L eipzig Ras Ş am ra T abletelerinin E nvanter N um arası R ivista degli Studi O rientali, R om a
Shnaton. An A nnual for B iblical and A ncient N ear E astem Studies, Jerusalem
Studi M icenei ed Egeo A natolici, R om a
Society for the Study o f E gyptian A ntiquities Journal, Toronto
Studien zu den B oğazköy-Texten, W iesbaden Syria. R evue d ’A rt O riental et d ’A rcheologie, publie p ar l ’Institut français d ’A rcheologie de B eyrouth, Paris
Proceedings o f the D utch A rchaeological and H istorical Society, The N etherlands
Journal o f the Tel A viv U niversity, Institute o f A rchaeology, Tel A viv
Türk T arih K ongresi B ildirileri, A nkara
U garit F orschungen, Intem ationales Jahrbuch für die A ltertum skunde S yrien-Palâstinas, N eukirchen-V luyn U krains’ka akadem iji nauk V erstreute B ogazköi-T exte. H erausgegeben von A. G oetze, M arburg, 1930
V etus Testam entum , Leiden
WdO ZA NF
ZDMG
D ie W elt des O rients. W issenschaftliche B eitrâge zur K unde des M orgenlandes, S tuttgart/G öttingen Z eitschrift fiir A ssyriologie und w erw andte G ebiete-V orderasiatische A rchâologie, Leipzig/B erlin
Z eitschrift d er D eutschen M orgenlândischen G esgllschaft, LeipzigAViesbaden
[ ] : Tabletin o kısm ının kırık olduğunu gösterir.
( ) : Ç evirinin anlaşılm ası için yapılan ilaveyi gösterir.
( ? ) : Ç evirideki kelim enin şüpheli olduğunu gösterir.
< > : M etni yazan H ititli katip tarafından yanlışlıkla unutulm uş olan kelim eyi gösterir.
: Sum erce birden fazla işaretlerden oluşan kelim elerde işaretlerin arasına konur.
^ : Luw ice veya başka yabancı dilden kelim elerin başında kullanılır.
: M etinde çevrilem eyen kelim e ya da cüm leyi gösterir.
§ : P arag raf başını belirtir.
+ : Y aklaşık olarak
A .kn. : A lt kenar
Ay. : A rka yüz
Bkz. : B akınız
Kn. : K enar
M .Ö . : M ilattan Önce
S.kn. : Sol kenar
Öy. : Ön yüz
vd. : ve devamı
Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre
G İR İŞ
A s lın d a ta rih in ö ğ re tm e si g e r e k ir d i k i d ü n y a d a y e n i hiçb ir ş e y o lm a z.
J . W. v o n G o eth e
Bu antlaşm a m etinlerinin bir kısm ı H ititçe (ishiul, lingâi) ve bir kısm ı A kadca (R İK SU . R İK İL T İ. M Â M lT U ) olarak kalem e alınm ıştır. K onu başlıkları ise genellikle şöyle sıralanm ıştır:
Ö nsöz (CTH 41, 131 §1; CTH 49 §1; CTH 62 §1; CTH 66
§1; C TH 68 §1; C TH 75 §1-3; CTH 76 §1; CTH 91 §1; CTH 92 §1;
C TH 105 §1-2; B o .86/299 §1),
Tarihsel eiris (CTH 41, 131 §2; CTH 42 §1; CTH 46 §1-2;
CTH 49 §2; CTH 51 §1-6; CTH 52 §1-7; CTH 53 §1-2; CTH 62
§2-4; CTH 68 §2-8; C TH 69 §1-3; CTH 75 §4-12; CTH 76 §2-4;
CTH 92 §2-5; CTH 105 §3-5; Bo. 86/299 §2),
H itit kralına sadakat (CTH 42 §2-4, 31-33; CTH 68 §11;
CTH 92 §9; CTH 105 §6-10),
Sınırlar (CTH 41, 131 §60-64; CTH 46 §5; CTH 51 §10-12;
CTH 68 §9-10; CTH 69 §5; CTH 106 §2-4; Bo. 86/299 § 3-11), A skeri yüküm lülükler (CTH 41. 131 §56-57; CTH 106 §6; Bo 86/299 §22-23),
A yaklanm aya ve dıs düşm anlara karsı savunm a (CTH 41, 131 §13-55; CTH 42 §15-22),
Tutsakların durum u (CTH 26 §1-2; CTH 41, 131 § 5 (H ititçe); CTH 46 §3-4; CTH 49 §8-14; CTH 51 §9; CTH 53 §7-11;
C TH 62 §11, 13-15; C TH 66 §7-9, 11-14; C TH 67 §6; C T H 68
§22-24; C TH 69 §4; C TH 76 §15; C TH 91 §12-19),
D edikodu (CTH 67 §5; CTH 68 §20-21; C TH 76 §12-13), Tabletin yıllık o larak okunm ası (CTH 68 §28; C TH 76 §16), Yemin tanrıları (C TH 42 §7-8; CTH 46 §7; CTH 49 §16;
C TH 51 §13-14; CTH 52 §8; C TH 53 §13-17; C TH 62 §16-20;
C TH 66 §16-19; C TH 67 §14; C TH 68 §29-31; C TH 69 §13-19;
C TH 76 §17-20; C TH 106 §7-8),
Tanıklar listesi (CTH 75 §15; CTH 106 §15; B o.86/299 §27), B eddua (C TH 42 §9-10, 36-37; CTH 49 §17-18; CTH 51
§15; C TH 52 §9; C TH 62 §21; C TH 66 §20; C TH 69 §20),
D ua (C TH 42 §11, 34-35; CTH 51 §16; C TH 52 § 10-11;
C TH 62 §22; CTH 66 §21; C TH 67 §15; CTH 69 §21; C TH 76
§21; C TH 106 §9-13; B o.86/299 §25-26).
Y ine H itit kralının korunm asına dair şartlar (pahs-, N A S Â R U : C TH 66 §1, PR U 17.353, 5) yanında, H itit kralından başka herhangi b ir kralı y a da beyi tanım am ak (sak-; Labat 1932, 175; C TH 42 § 3 ,1 2 -1 4 ); isyancıları y a da kışkırtıcıları saklam am ak (sanna-, m unna-; C TH 42 §4, 27-30 ve CTH 41, 131 § 18, II 16-18);
H itit kralının dostu ile dost, düşm anı ile düşm an olm ak (C TH 41, 131 §13, 15; CTH 67 §6; C TH 68 §24; C TH 76 §7; CTH 42 §13;
C TH 46 §6; CTH 66 §2; CTH 49 §4; CTH 62 §7; C TH 92 §10;
C TH 105 §11) gibi m addeler de sıralanm ıştır.
B unların yanı sıra H itit siyasi antlaşm alarında “içten, yü rekten b ir işi ye rin e g etirm ek" ((IN A K U L L İB B İK A Labat
1932, 156), sakuw assarit Z l-it) deyim ine sıkça rastlanm aktadır (C TH 66 §2 20-21; CTH 105 §8 Öy. II 32-36; W einfeld 1976, 385;
H agenbuchner 1993, 90-118).
A yrıca M ısır belgeleri içinde H itit devleti antlaşm a m etinleri karakterini yansıtan belgelere rastlanm am ıştır (W einfeld 1976, 413;
W ienfeld 1993, 1352). A ncak M .Ö . I. bin aintlaşmaları, H itit
antlaşm a geleneğinden geliştirilm iştir. Fakat H itit antlaşm alarında tarihsel giriş kısım ları daha çok “apologie/savunm a” şeklinde görülürken, böyle bir durum a özellikle A sur antlaşm alarında rastlanm az.
Y ine A su r antlaşm alarında beddua bölüm ü özenle hazırlanm asına karşılık dua kısım ları ve gerektiğinde vasal devletin yardım a çağrılm ası şartlan ihm al edilm iştir (W ienfeld 1975, 51-88;
W ienfeld 1976, 380; W ienfeld 1987, 58-59; W ienfeld 1993, 136).
B ununla birlikte kral ve hanedana sadakat, ayaklananlara karşı takınılacak tavır ve antlaşm anın bozulm ası halinde uygulanacak şartlar, H itit an tlaşm alannda olduğu gibi, tam olarak belirtilm iştir (P arpola-W atanabe 1988).
H itit devletinin antlaşm a geleneği daha sonraları, G rek ve R om a an tlaşm alannda da (horkia tem nein, syntheke kai horkos, fılia kai sym m achia, am icitia et societas, parabaineinde/lesasthai, ram pere/fragere) görülm ektedir. Ö zellikle H itit antlaşm alarından bilinen tanrı listesi ve bu liste içinde sayılan yer, gök, dağlar, nehirler ve “dostum a dost, düşm anım a düşm an o l”, “tüm g ü cün le ve tüm kalbinle ya rd ım et” cüm leleri G rek antlaşm alarında yansıtılm ıştır (W einfeld 1970, 184-203; W einfeld 1972, 468-469;
W einfeld 1973, 1917, 198103' 110).
B ütün bunlara rağm en, H itit antlaşm alarının s o n u ç la n d ırm a s ın d a n sonra antlaşm anın anısına herhangi b ir anıt dikildiğine dair b ir kayda rastlanılm am ıştır. O ysaki A sur antlaşm alarında, antlaşm anın anısına bir anıt dikildiği (W einfeld 1973, 198107; W einfeld 1993, 137) ve bunun yanısıra M ari ve A lalah belgelerinde bazı h ayvanlann kurban edildiği anlaşılm aktadır (W einfeld 1993, 137-138).
H itit antlaşm a m etinleri im zalanm adan önce de, b ir koyun boğazlandığı izlenim i, Eski H itit dönem i antlaşm alarından olan H uhalzam a antlaşm asından (CTH 28, §3) çıkartılabilm ektedir.
İlk zam anlar K aradeniz’in güney sahili boyunca aranan K izzuw atna2 (K lasik D önem K ilikia)’nın, daha sonraları, A n ad o lu ’nun güneydoğusunda olduğu anlaşılm ıştır (Harita: 1-2).
M .Ö . II. binin başlarında, Luwi halkının yoğun bir şekilde yerleştiği Kizzuvvatna’da, M .Ö. XV. yy.da H urri etkisi görülm eye başlam ıştır3.
Ö te yandan, I. H attusili’nin, birinci Suriye seferi sırasında H ititleşm iş olan K izzuw atna, A m m una dönem inde, H urri etkisinin çok yoğun görüldüğü bağım sız bir devlet olm uştur4.
B u dönem de, Telipinu ferm anında anlatıldığı kadarıyla, A m m una’ya karşı ayaklanan Galm iia, A rzaw a ülkeleri ve Sallapa arasında A daniia da sayılm aktadır5. A yrıca, Kizzuvvatna’nın bilinen
2 H.R. Hail, “The Hittites and Egypt” Anatolian Studies. Presented to Sir W. M. Ramsay (Edited by W.H. Bucler, W.M. Calder), 1923, 178, (165- 185); Forrer 1926, 38 vd.; Garstang-Gumey 1959, 50; Kınal 1953, 7 14;
Kizzuvvatna konusunda daha fazla bibliyografya için bkz. Goetze 1940, 1 V. Soucek-J. Siegelovâ, Systematische Bibliographie Der Hethitologie, 1915-1995, (I-III), Praha, 1996, III, 49-50; Ayrıca Kizzuwatna coğrafi isminin Hurrice olduğu konusunda bkz. Goetze 1940, 5-6
3 A. Goetze, “Cilicians”, JCS, XV-XVI, 1961-1962, 48, 57, (48-58); P.
Desideri, “Cilicia from Kizzuwatna to the First Century B.C.”, TTKong.
X /l, 1990, 328,(327-335) 4 Bryce 1987, 868
5 KUB XI 5 Öy. 14-15; KUB II 1 Öy. II 7-8
ilk kralı ve İsputah su’nun babası Pariiaw atri, A m m una dönem inde hüküm sürm üş olm alıdır6.
Y ine Tarsus kazıları sırasında bulunm uş ve kendini “B üyük K ral" olarak tanıtan İsputahsu’y a ait m ühürden7, antlaşm a m etninden8 bu ve daha sonraki dönem lerde Kizzuvvatna’nın, bağım sız bir ülke olduğu anlaşılm aktadır.
A ncak I. Suppilulium a dönem inde ise, Kizzuvvatna bağım sız bir ülke değildi. Ç ünkü I. Suppilulium a ikinci karısı Henti dönem inde9 ve m uhtem elen birinci Suriye seferi sırasında10, oğlu T elip in u ’yu “K izzuw atna R ahibi ya da B ü yü k R a h ip '1” olarak bölgeye tayin etm iştir12. Prenses H enti, prens A rnuw anda ve saray
6 Beal 1986, 426"
7 H. Goldman, Excavations at Gözlükule, Tarsus II (Text-Plates). From the Neolithic Through the Bronze Age, New Jersey, 1956, II, 246; Ayrıca mühür için bkz. Goetze 1936, 210 vd.; Goetze 1940, 8, 73-74; E. Laroche,
“Etudes sur les Hieroglyphes Hittites”, Syria, XXXV, 1958, 253, N o.l, (252-283); E. Akurgal-M. Hirmer, Die Kunst Der Hethiter, München, 1976, Levha. 45; J. Faucounau, “Quelques Remarques Sur Le Dechiffrement Du ‘Hittite Hieroglyphique”, Belleten, XLVIII/191-192, 1985, 393, Figür 8, (381-397, Figür 1-8); A. Goetze, İsputahsu isminin Luwice olduğu üzerinde durmaktadır (Goetze 1940, 8; Goetze 1957, 73).
8 CTH 21
9 Bu kraliçeden ayrı olarak, Suppiluliuma döneminin diğer kraliçeleri:
Suppiluliuma’nın annesi Danuhepa ve Tawananna’dır (H.G. Güterbock, Siegel aus Boğazköy, (AfO 5), Berlin, 1940, 4 vd.; H. Otten, “Die hethitischen ‘Königslisten’ und die altorientalische Chronologie”, MDOG, LXXXIII, 1951, 57-58, (47-71)).
10 Bryce 1992,8 11 Bryce 1992, 9 İ5
12 Telipinu hakkında bilgi veren diğer belgeler: CTH 44=KUB XIX 25-26;
CTH 83=KUB XIX 9 I 17 vd.; CTH 88=KBo VI 28+KUB XXVI 48 Öy.
19 vd.; CTH 63=KBo III 27-29; CTH 40=KBo V 6 II 1-14
m uhafızlarının şefi Z id a13 onunla vasal antlaşm ası karakteri taşıyan b ir protokol yapm ışlardır14. B u protokole göre, Telipinu, K izzuw atna şehrinde, F ırtına Tanrısı, T anrıça H epat ve â a rru m a ’ya köleliğe verilm iş ve rahip yapılm ıştır15.
Ö te yandan, rahip T elipinu’dan önce, K izzu w atn a’ya K antuzili isim li bir başka prens daha atanm ıştır16. Bu da K izzuw atna’nın, III. T uthaliia dönem inde H itit devletine ilhak etm iş olduğunu gösterm ektedir.
III. H attusili dönem ine tarihlendirilen bir m etin 17, bu dönem de H atti ülkesinin çok zor durum da olduğu ve A rm atalı düşm anın H atti ülkelerine saldırarak, K izzuw atna ülkesini sınır yaptığı hakkında ilginç bilgiler verm ektedir. Bu m etin, im paratorluğun bu güç durum unda bile, K izzuw atna’nın bir Hitit eyaleti olarak kaldığını gösterm esi açısından ilginçtir.
A yrıca K izzuw atna’nın, III. T uthaliia dönem inden önce de H itit devletine katıldığı yönünde ip uçları bulunm aktadır. I.
A m uw anda dönem ine tarihlendirilen ÎSmerik antlaşm asında, Hitit kralına sadakat yem ini ettirilen îsm erik halkı, Kizzuvvatna’da
131. Suppiluliuma’nm erkek kardeşidir.
14 CTH 44=KUB XIX 25 Öy.I 1-14; Goetze 1940, 12-14; Ayrıca yorum için bkz. Bryce 1989,25
15 KUB XIX 26 Öy. 14 -27. ve IV 1-13; Ayrıca bkz. Goetze 1940, 14-16.;
O.R. Gumey, “The Hittite Title Tuhkanti-”, AS, (Special Number in Honour o f the Seventy-fifth B'ırthday o f Dr. Richard Barnett), XXXIII, 1983, 100-101, (97-101); Wilhelm 1989, 37; Bryce 1989, 25; Bryce 1992, 5 vd.
16 S. de Martino, “Himuili, Kantuzili”, Quattro Studi Ittiti (a cura di Fiorella Imparati), 1991, 12-14, (5-21); Bryce 1992, 9 16,59
17 KBo V I 28 Öy. 13-15
değişik şehirlere yerleştirilerek, H itit devleti için sınır karakolu„ ... 10 görevim yürütm üştür .
Ö te yandan K izzuw atna’nm güneydoğu sınırını oluşturan K onya B ölgesi (Tarhuntassa-H ulaia N ehri Ü lkesi), daha çok Batı A nadolu ile ilişki içinde olm uştur. Şüphesiz bunda aşılm ası oldukça zor T oroslar yanında, Kizzuvvatna’nın I. A m uw anda dönem inde başlayan H a tti’ye ilhakının da büyük rolü vard ır19.
B ununla birlikte, K izzuw atna antlaşm a m etinlerinin kırık olm alarından dolayı, bunların hangi H itit kralları ile yapıldığı bilinm em ektedir. B u yüzden bu antlaşm aların tarihlendirilm eleri konusunda problem ler ortaya çıkm aktadır. B u problem leri çözm ek için bir çok teori ortaya atılmıştır.
B u konuda kapsam lı bir çalışm a, R.H. B eal tarafından yapılm ıştır20. O, bu m etinleri lingustik açıdan değerlendirm iştir.
B unlardan İsputahsu21, E heia22, Pilliia23, Paddatissu ve Sunassura antlaşm aları üzerinde bazı y orum lar yapm ıştır. Ö zellikle bu antlaşm alardan A kadca olarak yazılm ış Paddatissu antlaşm asının, E heia v e İsputahsu antlaşm alarında kullanılan A kadca ile çok yakın benzerlik gösterdiği üzerinde durarak, bu üç kralın G asıp ve O rta K rallık dönem lerinde yaşam ış olabileceklerini düşünm üştür24.
18 Bu antlaşma konusunda bkz. Cavaignac 1949, 85 vd.; Kempinski-Kosak 1970, 191 vd. Ayrıca aşağıda CTH 133’teki çeviriye bkz.
19 Karauğuz 2000, 230 20 Beal 1986,424-445 21 CTH 21
22 CTH 29
23 CTH 25; Bu antlaşma metinleri hakkında bibliyografya için bkz.
Antlaşma Metinlerinin Katalog Numaraları
24 Beal 1986, 431; Ayrıca bkz. V. KoroSec, “L ’evolution des Traites Publics Cuneiformes”, Actes du XXIX* Congres international des
A yrıca, Sunassura antlaşm alarının A kadca nüshası, daha önceleri II. Muvvattalli, II. M ursili25 ve I. Suppiluliuma26 dönem ine tarihlendirilirken o, II. Tuthaliia dönem ine yerleştirilm esi üzerinde durm uştur27.
B öylece, ona göre, K izzuw atna antlaşm aları şöyle gruplandırılm alıdır28:
P ariiaw atri-A m m una (M.Ö. 1550-1525)
İsputahsu-I. H uzziia/T elipinu (M .Ö. 1525-1500) E heia-T ahurw aili/A lluw am na (M .Ö. 1595-1495/0) Paddatissu-II. H antili (M .Ö. 1490-1480)
Pilliia-II. Z idanta (M .Ö. 1490-1470) Talzu-II. H u zziia(M .Ö . 1470-1460) Sunassura-II. T uthaliia (M .Ö. 1460-1430) K antuzzili-I. A m uw anda (M .Ö. 1430-1410) T elipinu-1. Suppilulium a (M .Ö. 1380-1340)
Ö te yandan, Sunassura antlaşm asında geçen K izzuw atna’da bulunan şehirler (§60-64: IV 40-66) O valık K ilikia’da sıralanm ış olm alıdır. Bu şehirler dağlık kısım dan hem en sonra başlam alıdır.
Orientalistes. Section organisee par Arnaud D. Assyriologi, 1975, Paris, (13-22)
25 Weidner 1923, 888 26 Beal 1986,43243
27 Beal 1986, 432; Ayrıca bu konuda bkz. del Monte 1981, 219-220;
Wilhelm 1988, 368 vd.; Yine G. Wilhelm, Akadca-Hititçe olarak yazılmış olan Sunassura antlaşmalarını, II. Tuthaliia döneminden biraz daha erken döneme koyar. V. Korosec’e göre ise, Sunassura antlaşma metinlerinden, Akadcasmın 11-16. paragrafları, daha önce yazılmış bir antlaşmanın izlerini taşımaktadır (Korosec 1982, 168 vd.).
28 Beal 1986,441,443,445
D olayısı ile dağlık kısım, doğal K izzuw atna sınırını belirlem iş olm alıdır. Sınırın K ayseri kışımı ise, Fraktin29, H anyeri30, T aşçı31 ve 29 Bilindiği üzere bütün bu anıtlar, tanrıların kutsanması ve Hitit Büyük Kralının elde ettiği başarılar karşısında, tanrıya duyduğu saygıyı göstermek amacıyla yapılmışlardır. 3,25 m. uzunluğunda, 1,30 m.
yükseklikte olan Fraktin anıtında, kral-kraliçe, tanrı ve tanrıçanın önünde libasyon yapar şekilde, Büyük Kral Hattusili ve Biiyük Kraliçe Pudu- Hepa’nın adları yazılı olarak resmedilmişlerdir. Buradaki diğer hiyeroglif yazıt “Kizzuwatna ülkesinin kızı, tanrı tarafından sevileri' şeklinde çözülmüştür (Darga 1992, 175, 177-179). Ancak son yıllarda F.C.
Woudhuizen anıt üzerindeki bu yazıtı “Tanrı <tarhunt>, Büyük Kral Hattusili, Tanrıça Hepat, Kizzuwatna ’nın kızı Büyük kraliçe Pudu-Hepa tanrı oldu (öldü)” şeklinde okuyarak, yazıtın IV. Tuthalliia döneminde ölü çiftin anısına yapıldığı düşüncesindedir (F.C. Woudhuizen 1995, 192-194) Ayrıca bu anıt için bkz. E. Laroche, “Les Relief de Fraktin”, Anatolia And The Ancient Near East Studies in Honour T. Özgüç, Tahsin Ozgiiç’e Armağan,(Edited by K. Emre, M. Mellink, B. Hrouda, N. Özgüç), Ankara, 1989,(301-302).
30 3,40 m. uzunlukta ve 2,10 m. yükseklikte olan bu anıtta, yerel bir kral olan “Kral Tarhunta-mT işlenmiştir. Ayrıca tarihi-mitolojik bir metin olan CTH 775=KUB XXVII 38 nolu metinde nakarat halinde tekrarlanan
“Dağlar, Tesup’un danası Sarruma’yı (sinesinej alsın” deyimi, bu anıtta bulunan ve boğa üzerinde tasvir edilmiş figür, Fırtına Tanrısı Tesup ile ilişkilendirilmek istenmiştir (A. Ünal, “Hurriler, Hurri Tarihi, Kültürü ve Arkeolojisiyle İlgili Yeni Buluntular ve Gelişmeler”, 1996 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, Ankara, (11-35), 26). Ayrıca bkz. E.
Laroche, “Les Deux Reliefs de Fıraktin”, Anadolu XXIII, 1984-1997, (123-129).
31 Bu anıt Kayseri’nin 60 km. güney-doğusunda Bakırdağ beldesindedir. 3 m. yükseklikte olan bu anıtta, III. Hattusili’nin kartuşu yer almaktadır.
Ayrıca Taşçı I anıtından ayrı olarak, bu anıtın bulunduğu dere yatağının 100 metre güneyinde, kalker üzerine işlenmiş, Taşçı II olarak adlandırılan başka bir kabartma daha keşfedilmişitir ( Darga 1992, 175-177).
İm am kulu32 anıtları ile çevrilm iştir. B ilindiği üzere bu anıtlar, H ititlerin güneye düzenledikleri askeri seferler sırasında kullanılm ış, T oroslar üzerindeki önem li yöl geçitleridir (H arita:2).
A yrıca Sunassura antlaşm asının II. T uthaliia dönem ine tarihlendirilm esi doğru ise, bu antlaşm ada geçen (§61) ve genellikle P orsuk H öyük ile eşitlenen âaliia şehri, im paratorluğun başından beri, K izzuw atna’y a geçişte önem li b ir rol oynam ış olm alıdır (H arita:2).
32 Kayseri-İmamkulu yöresinde bulunan bu anıtta, yerel bir kral “Prens Tesupa ya da KARA$-muwa”'nm önünde, başlan öne eğik üç dağ tannsmın sırtına basan Fırtına Tannsı, boğa koşulu (Hurri-Serri) arabasına sol ayağını atar şekilde ve Dağ Tanrılan ile birlikte resmedilmiştir (Darga 1992, 179-181).
1. P addatissu ve B ir H itit Kralı A rasın daki A ntlaşm a
C T H 2 ^
§1 (Ö y. 1-5)
[Eğer B üyük K ral’ın bir kölesi (tebaası), beyine karşı kom plo kurarsa ve sonra K izzuw atna ülkesine giderse ve B üyük Kral]
kaçağı arkadan [gönderirse ve şöyle söylerse: “O bana karşı isyan etti. B en onu geri verdirteceğim !”] E ğer suç [doğru ise, k açak geri verilsin. F akat kaçak onu redder (ve şöyle) iddia ederse]: “B en [bizzat kendim ] ona karşı isyan etm edim .” O nun sözü [doğru değildir. H ititler ne kadar güvenilir olursa olsun], P addatissu yem in istesin. (V e) bu konu hakkında yem in etsinler. Ve k açak geri verilsin.
§2 (Öy. 6-10)
E ğer P addatissu’nun bir kölesi, beyine karşı kom plo kurar ve sonra H atti ülkesine giderse [ve] P addatissu kaçağı arkadan gönderir (ve) şöyle söylerse: “O b ana karşı isyan etti. B en onu geri verdirteceğim !” [Eğer] suç doğru ise, kaçak geri verilsin. Fakat kaçak (suçu) reddeder (ve şöyle) iddia ederse: “ [B en bizzat kendim ] ona karşı isyan etm edim .” O nun sözü doğru değildir.
K izzuw atnalılar ne kadar güvenilir olursa olsun], [B üyük Kral]
33 Akadca:KUB XXXIV 1+KBo XXVIII 105a+KBo XXVIII 105b T ranskripsiyon: Meyer 1953, 112-118
Çeviri: Meyer 1953, 113-119; Bryce 1987, 95-96 (I 17-20; II 21-29);
Beckman 1996, 12-13
Y orum : Kestemont 1974, 91-92; Alpman 1982, 297; Bryce 1987, 95-96;
Desideri-Jasink 1990, 66-67; Ünal 1997, 146
