BUYUK. MECiDiYE CAMİİ VE ORTAK OY KUUEYTTÜAK

•• ••

BUYUK

• •

MECiDiYE

CAMİİ VE _••

ORTAK OY

• KUUEYTTÜAK

e

Kuveyt Türk Katılım Bankası Kültür Yayınları Dizisi: 4

"BÜYÜK MECtDIYE CAMll VE ORTAKÖY"

EDİTÖR Mehmet Baha Tanınan

YAYIN KURULU Yrd. Doç. Dr. Gözde Çelik Prof. h.c. M. Uğur Derman Prof. Dr. Ahmet Ersen Cengiz Göncü

Dr. M. Çağhaa Keskin Serap Timaş Koçak Dr. Sevgi Parlak Prof. Dr. Turgut Saner Prof. Dr. M. Baha Tanınan

Ferhan T ekiıımirza

PROJE KOORDİNATÖRÜ Hasan Yılmaz

KURUMSAL ILETİŞL\11 Gökhaa Şengül

Esra Hebil

KiTAP TASARIM Abdüsselam Ferşatoğlu

FOTOCRAF Cihat Htdır

SON OKUMA Dr. Mustafa Demiray YAPIM Forografika Ltd. Şti.

Selami Ali Mh. Vakıf Sk. No: 2/2 D.7 34664 Tel: +90 (216) 201 10 94 Üsküdar lstanbul

BASKI ve ClL T Pasifik Ofset

Cihangir Mah. Güvercin Cad. No:3/1 Baha iş Mrk. A Blok 34310 Ha.ramidere / lstanbul

ISBN 978-605-63459-2-0.

". . ..

BASKI YERl ve YILI İstanbul 2014

Copyright © Her hakkı mahfuzdur.

Tüın yayın haklan Kuveyt Türk Kanlım Bankası'na aittir.

Tanıtun amacıyla yapılacak kısa alıncılar hariç, yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen, hiçbir yolla ve hiçbir ortamda yayınlanamaz ve çoğalnlaaıaz.

KUVEYT TÜRK KATILIM BANKASI A.Ş.

Büyükdere Cad. No: 129/1 34394 Esentepe I lST ANBUL Tel.: +90 (212) 354 11 11

www.kuveytturk.com.tr

BÜYÜK

(OR TAKÖY)

2011-2014 RESTORASYONU

•

1

bir yarımada üzerindedir. Kuzeyindeki Vapur İskelesi Sokağı ve doğusundaki Mecidiye Köprüsü Sokağı'nın çevrelediği

bir alanda, batı ve güneyi denizle çevrili

durumdadır (Rl).

Cami, Vakıflar Genel Müdürlüğü İstan­

bul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü ida- resinde, Kuveyt Türk Ka.tılım Bankası A.Ş. sponsorluğunda, Güryapı İnşaat

Taahhüt Turizm San. ve Dış Tic. A.Ş. ta-

rafından 21.03.2011 tarihinde yer tesli- mi alınarak restorasyon uygulamalarına başlanmıştır.

RESTORASYON

MEVCUT DURUM

Vaziyet

Ortaköy'de denize uzanmış burun üze- rine yerleşmiş olan cami, çevresinde dö- küm parmaklıklarla sınırlancLrılmış çok büyük olmayan bir giriş mekanına ve bahçeye sahiptir. Camiyi iki yönde çev- releyen döküm parmaklıklar ve araların-

daki taş babalar ilk yer teslimi sırasın­

da oldukça harap durumda idi. Döküm korkuluklara üst üste sürülmüş boyalar- dan dolayı detaylar kapanmış ve büyük bir bölümünde parça kayıpları meyda- na gelmişti. Parmaklıklar arasındaki taş babaların da büyük çoğunluğu beton ile yeniden dökülmüştü. Geriye kalan

taş ayakların çoğunda da malzeme kay-

bı gözleniyordu. Kuzeydeki meydandan

ulaşılan dökümden mamul ana giriş ka-

pısında da eksik parçalar vardı. Kuzey- den ana kapı ile girilen caminin önündeki avlunun döşemesi traverten olup, yer yer

kırıktı. Ayrıca bu alanda döşeme kotu- nun yükselmiş olmasından dolayı cephe- lerdeki alt kot silmeleri algılanamıyordu.

Caminin doğu yönündeki alan genel- de ağaçların bulunduğu bahçedir. Bu mekanda da daha sonradan mahalle sa- kinleri tarafından yapılmış derme çatma bir abdest alma mekanı yer almaktaydı.

Caminin batı cephesine, hünkar mahfi- linin giriş kapısının bulunduğu avluya döküm kapı ile geçilmektedir. Bu kapı

da diğer kapılar gibi oldukça kötü du- rumda idi. Ayrıca bu avlunun döşemesi

traverten kaplı olup, döşemede çatlaklar

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMii 2011 ·2014 RESTORASYONU 3 6 9

R2 Harimin güney cephesinde mihrap ve minber (Restorasyon öncesi)

ve yer yer ayrılmalar vardı. Caminin batı ve güney tarafında sadece traverten kaplı

parapetler vardı. Bu parapetlerin beton üzerine kaplama olduğu, dökülen traver- tenlerden açıkça görülüyordu.

Harinı

Kuzey cephesine bakan ana gırışten gi-

rildiğinde dikdörtgen planlı son cema- at mahalli vardır. Asma katJı ve basık tavanlı olan bu hacimden doğu ve batı

ekseninde hünkar dairesi odalarına geçil- mektedir. Son cemaat mahallinden güney yönüne doğru mahfil altlarından geçile- rek harime girilir. Kare planlı (13.00 x 13.00 ın.) harim mekanı kubbe kasnağı­

na kadar 19.70 m., toplamda 25.60 m.

yüksekliğindedir. Zemin katta sekiz, üst

3 70 8ÜYÜK MECİDiYE CAMii VE ORTAKÔY

kotta on iki adet demir konstrüksiyonlu, içbükey ve yuvarlak kemerli pencereye sahiptir. Doğu cephesinde vaaz kürsüsü, güney cephesinde ise mermer mihrap ve minber yer alır (R2).

Kasnak kotundaki betonarme kubbe 13.85 m. çapında, 5.90 m. yüksekliğin­

dedir. Oymalı ve altm varaklı bir ahşap göbeğe sahiptir (R9). Kubbe eteği 40 cm.

derinliğinde bir konsolla (kedi yolu) son-

lanır. Alçı motifli düşey taçlar tüm kedi yolunu korkuluk gibi sarar. Söz konusu

çıkma altında alçı konsol elemanları var-

dır ve buradan pandantiflere geçiş sağla­

nır (R3).

Restorasyondan önce zemin, betonarme

döşeme üzerine ahşap parke ve halı kap-

lam.aydı. Duvarlar ise çimento sıva, ştuko sıva ve alçı bezemelerden oluşmaktaydı.

Kalan tüm yüzeyler alçı bezemeli, ştuko sıvalı ve düz sıvalıdır (R4). Duvar yüzey- lerinin büyük bir kısmını ve pilasterlerin yüzeylerini kaplayan mermer taklitleri Viyana ştukosu tekniğiyle üretilmiştir.

Bu teknikte alabaster alçısı, tavşan tutka-

lı ve doğal renk pigmentleri hamur şek­

linde yoğrulmakta ve mermer damarlan

oluşturularak yüzeye uygulanmaktadır.

Harim duvar yüzeylerindeki ştukoların

1985 yılı onarımında kısmen yenilenmjş

ve çimento sıva üzerine yapılmış olduğu

tespit erulmjşti. Neme maruz kalan birta-

kım yüzeylerde patlamalar ve parça ka-

yıpları görülmekteydi (RS). Yeni yapılmış çoğu yüzeyde de özgün renk kompozis-

R2a Harimin güney cephesinde mihrap ve minber (Restorasyon sonrası)

yonlarını tutturmak pek mümkün olama- mıştı. Özgün kalabilen yüzeyler yalnızca cephelerdeki düşey sütunlar ve ana kubbe kasnak kotundaki alçı kafesin arkasında

yer alan ştuko panodur (R6).

Zemjn katın duvar yüzeylerinde ve pen- cere içlerinin yan kısımlarında krem

tonlarından oluşan bezeme kompozis-

yonları yer alır. Pencere kemerlerinin üst kotunda, yamuk formlu yüzeylerin bor- do tonlarında, ortadaki dairesel kısmın

ise pencere iç yüzeyindeki göbekle aynı yeşil tonda olduğu görülür. Pencere ke-

narlarındaki dar uzun panolar ve pencere kemerlerinin üstündeki ştukoların farklı

profil detayları altın varaklı ahşap çıta­

larla çerçevelenmiştir. Kat arası silmesi- nin alt kotundaki krem renkli dörtgen

BÜYÜK MECiDiYE (OATAJ<ÔY) CAMii 2011-2014 RESTORASYONU 3 71

R4 Harim

duvarlarında ve kubbedeki bezeme

programı

panolar ve pencerelerin iç yüzeyindeki

ştukolar ise düzensiz biçimde pahlı sı­

valarla bitirilmiştir. Süpürgelik kotunun üzerindeki dörtgen panoların çoğuna, çi- mento sıva üzerine kalem işiyle mermer taklidi yapılmıştır ve bunlar çimento sı­

vadan bir profille sonlanu. Özgün ştuko­

ların ise ahşap profille bittiği görülür (R7).

Kuzey cephesi mahfilleriyle doğu ve batı

yöndeki mahfil korkuluklarının harime bakan cephelerinin, çimento üzerine nite- liksiz taklit olduğu tespit edilmiştir. Yal-

nızca orta akstaki mahfil korkuluğunun

cephesinde ahşap kafes altındaki ştuko

özgündür. Bu cephede görülen ştuko yü- zeyler de pahlı sıvalarla son bulmaktadır.

Mahfil birimlerinin duvar ve tavanların­

daki ştukolardan ise, batı mahfili dışm-

~ dakilerin özgün olmadığı tespit edilmiş-

.rJ 3 72 BUYUK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

tir. Buradaki tüm yüzeyler altın varaklı ahşap çıtayla çerçevelenmiştir. Çimento üzerine yapılan ştukoların büyük bir kıs­

mında, rutubete bağlı olarak, parçalar halinde kopmalar görülmektedir (RS).

Üst katta, duvar yüzeylerinde ve pencere içlerinde bordo tonlarının hakim olduğu ştuko sıvalar mevcuttur. Sadece zemin kattan krem tonlarında olan sütunçeler, üst kotta aynı renkte devam eder. Bu kotta yalnızca pencere kenarlarında ve hacmin köşe noktalarında yer alan dar panolar, altın varaklı ahşap çıtayla biter.

Diğer tüm ştuko yüzeyler belirli bir dü- zende olmayan pahlı sıvalarla sonlanır.

Kubbe kotundaki tüm ştuko yüzeylerde, bir alt kotta olduğu gibi, bordo tonları

görülür. Orta akstaki kemerli ve üze- ri alçı kafesli ştuko yüzeyin göbeğinde,

pencere iç yüzeylerinin tepe noktasındaki ştukoda görülen yeşil renk kullanılmıştır.

Söz konusu ştukoların çerçevesi ise pro- filli alçı silmedir. Yapılan araştırmalar

sonucunda orta akstaki kafesli kısımda

yer alan ştuko yüzey dışında, diğer ştu­

kolann çimento sıva üzerine yapılmış ol-

duğu tespit edilmiştir.

Alçı kafesli, kemerli ştukonun üst kotun- da yer alan dörtgen biçimli ştukolarda

büyük bir form değişikliği söz konusu- dur: Arkası oldukça boşalan ve taşlaşmış

olan yüzey, duvardan dışarı doğru bom-

beleşmiştir. Batı cephesi kuzey ucundaki

ştuko yüzeyde ise büyük bir parça kop-

ması söz konusudur. Kemerli kısmın üst kotunda, iki yanında yer alan sütunçele- rin yüzeylerinde ise çok az miktarda ştu­

ko sıva parçalarına rastlanmıştır. Zaman

içinde dökülerek tamamen kaybolan yü- zeyin alt zemininin çimento sıva olduğu

görülmektedir. Yapı ibadete açık iken,

kullanıcılar tarafından ara kota dört cep- he boyunca gerilen yeşil file, üst kotlar- dan s.ıva parçalarının dökülmesinden do-

layı önlem alındığını göstermektedir.

Kalem

Ana kubbe ve dört pandantif yüzeyinde gökyüzünü tasvir eden, barok üslupta gölgeli kalem işleri görülmektedir ^(R9).

Harim iç cephelerinin geri kalan yüzeyin- de kalem işi yoktur. Ana kubbe kalem işi

yüzeyinde sadece kılcal çatlaklar tespit

edilmiştir. Pandantif yüzeylerinde de yo-

ğun rutubet ve tuzlanma vardır.

Hünkar kasrının doğu kolunda ve son cemaat mahallinde hiçbir kalem işine

R6 Harinı

duvarlarında ştuko

bezemeli pilasterler

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMii 2011 ·2014 RESTORASYONU 3 73

rastlanmazken hünkar gırışının yer al-

dığı batı kolundaki odalarda, kalem işi tekniğiyle yapılmış, barok üslupta farklı

tasvirler görülmektedir. Hünkar dairesi merdivenin tonozunda gökyüzü tasvir- leri, duvarlarında ise barok motifler var-

dır. Merdivenden geçilen hünkar dairesi tonozunda balkon ve sütun tasvirleri yer alırken duvarlarında barok motifler göbek ve köşe desenleri oluşturur. Gü- ney ucundaki odanın tonozunda madal- yon olup, duvarlarında baskı motifli fon üzerinde barok göbek ve köşe desenleri

vardır. Mekandan geçilen harime bakan hünkar mahfilinde, bir tek burada gör-

düğümüz altın varaklı kalem işi görülür.

Kalem işli yüzeylerin büyük bir kısmı

siyah çimento sıva üzerine yapılmıştır.

Özellikle merdiven tonozunda ve hünkar dairesinin batı duvarında yoğun rutu- bet ve tuzlanma görülmekteydi. Hünkar mahfili tonozundaki alçı bezeme simet- rik olmayıp bezeme formları değişkenlik

göstermekteydi.

Alçı İşleri

Kubbe eteği 40 cm. derinliğinde bir kon- solla (kedi yolu) sonlanır. Kasnak altında

yer alan büyük ve küçük eliptik (sepetkul- pu) kemerlerin alın kısımlarını yumurta motifli alçı silmeler çevreler. Küçük ke- merin iç kısmını kaplayan ştuko sıvanın

üzeri ise alçı kafesten oluşur. Harim iç cephe genelinde kemerlerin alt kotu ve birinci kat ara kotunda iç duvarları çev- releyen yumurta motifli alçı silmeler var-

dır. Alçı motifli di.işey taçlar tüm kedi yolunu korkuluk gibi sarar. Söz konusu

çıkma altında alçıdan konsollar vardır ve buradan pandantiflere geçiş sağlanır (R3).

Kubbe kasnağındaki alçı konsol ve taç elemanlardan kırık olanların kopan kı­

sımları tespit edildi. Ancak harim ge- nelinde yumurta motifli alçı silmeleri, modül sayılarında ve birbirinin tekrarı

olan desenleri arasında büyük farkWık­

lar görülmekteydi. Kuzey iç cephedeki

doğu ve batı balkon alt kısımlarında yer alan yaprak bezemesinin önceki dönem

fotoğrafları ile karşılaştırıldığında motif ölçüsünün ve bezeme niteliğinin sonraki

onarımlarda oldukça değişmiş olduğu

gözlenmekteydi.

Mihrap, Minber, Vaaz Kürsüsü

Harimde mihrap, minber ve vaaz kürsü- sü Marmara mermeri ve kırmızı renkli mermerden oluşmaktadır. Minberin ah-

şap külahındaki yıldız motiflerinde ek- sikler ve külah çevresindeki mermer taçta kopan kısımlar vardı. Minber yan cephe- lerinde ve korkuluk içlerinde yoğun siyah çimentolu derz/imitasyona rastlanmıştır.

Mihrabın kavsara kısmında yer alan sar-

kıtlar üstte, kitabenin bulunduğu düz ku-

şağa geçişi sağlamaktadır. Taç kısmında­

ki, mermer motiflerde ve sarkıtların bir

kısmında eksikler görülmekteydi. Mih- rap üst kotundaki ayna yüzeyden itiba- ren yarı kota kadar öne doğru yaklaşık

3 cm.ye varan açılmalar olduğu tespit edildi.

Vaaz kürsüsünün alt kısmında koçbaş­

lı konsollar bulunmaktadır ve kırmızı

mermer ile panolar oluşturulmuştur.

BÜYÜK MECiDiYE (OATAKÔY) CAMii 2011-2014 RESTORAS'ı'ONU 3 7 5

R12 Harim kubbesinin kasnağında gözlenen dökülmeler

Minberde ve mihrapta görülen siyah çi- mentolu derz ve imitasyon burada da görülmekteydi. Mihrap, minber ve vaaz kürsüsü alt kot süpürgelikleri betonarme

döşeme altına yaklaşık 8-12 cm. gömül-

müş durumdaydı.

Avizeler

Harinı ana kubbe merkezinden kalın bir zincir ile inen kristal taşlı ve sepet motifli, pirinç kasnaklı avizenin çevresinde sekiz adet avize bulunmaktadu. Ancak çevre- deki avizeler ana avizeden farklı olup tek ortak özellikleri kristal taşlı olmalarıdır.

Mahfil altlarında pirinç aplikler görül- mekteydi. Son cemaat tavanında kırmızı tonlarında, lale motifli, cam fanuslu avize yer almaktaydı. Hünkar dairesinin doğu ve batı kollarındaki odaların tonozların­

da ise oldukça niteliksiz sayılabilecek,

BÜYÜK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

farklı özellikler gösteren, değişik zaman- larda takılmış avizeler bulunmaktaydı.

Hünkar Mahfili

Batı kolunun güney ucundaki hacimden

açılan bir kapıyla hünkar mahfiline geçiş vardır. Kuzey cephesinden kemerli bir

açıklıkla son cemaat mahfiline geçiş sağ­

lanır. Zeminden 60 cm. yukarıda, 5 x 5 cm. kesitinde bir gergi demiri geçmekte- dir. Güney cephesinden basık bir kemerle balkon kısmına geçilir (R22).

Hünkar mahfilinin duvarlarında ve ayna-

lı tonozunda, 1985 onarımında yenilen-

diği anlaşılan, barok üslupta altın varaklı

bezemeler vardır. Duvarlarda yer alanlar, düz satıh üzerine, tonozdakiler ise kar- tonpiyer rölyefler üzerine uygulanmıştır.

Tavan genel olarak çok kaba bir işçiliğe

sahip olup yenilenen yerlerde oldukça kalitesiz malzeme kullanılmış olduğu gö- rülür. Altın varaklı bezemelerin alt ko- tunda, diğer hacimlerde olduğu gibi so- makiler yer alır. Hacmin güney ucunda, harime bakan ve daha dar olan balkon

kısmının korkuluğu içbükeydir. İki yan

duvarında ve tavanında ştuko panolar bulunmakta olup etrafları altın varaklı ahşap çıtayla sonlanmaktadu ^(R23).

Harim

Cepheleri

Ana kubbe kasnağı dış cephede yirmi se- kiz modül çiçek motifi oymalı taş ve her bir çiçek motifinin iki yanında salyangoz motifli koçbaşları mevcuttu. Yoğun kar- bon birikimi ve erozyona maruz kalan

taşlarda kavlanma nedeniyle dökülmeler görülmekteydi (Rll, 12). Kasnak motifle-

rinde erozyona bağlı büyük ölçüde form

kayıplarının yanı sıra parça kopmaları

da görülmekteydi. Önceki onarımlarda da çimento içerikli harçla sıvanan birçok

kısım vardı.

Ana kubbe kasnağının dört köşesinde yer alan ağırlık kulelerinin arasında büyük kemerler yer almaktadır. Ağırlık kulele- rinin cephelerinde, taş cephe genelinde

olduğu gibi, yoğun karbon birikimi, kav- lanma ve parça kopmaları görülmektey- di. Büyük kemerlerin alt yüzeylerinde iri çiçek motiflerinden oluşan modüller var-

dır. Kemerlerin alt böllimleri ise büyük

taş alemlerle üç kısma ayrılmıştır. Sağ ve sol kısımlar simetrik olup orta kısımda

büyük bir madalyon vardır. Madalyo- nun dört köşesinde küçük birere rozet görülür.

Cephede zemin kat ve birinci kat hizasın­

da iç hacimde alçılarda görülen yumurta motifli kat silmeleri vardır. Plan kesitinde 213 çaplı dairesel, derin yivli sütunçeler

vardır. Her bir sütunçe arasında demir

doğramalar vardı. Cephelerin birinci kat kotunun köşelerinde oymalı taş panolar mevcuttur. Alt kotlarda ise, genelde geo- metrik şekillerden oluşan panoların çer- çevesi tek yivli kısımlar oluşturur. Özel- likle yivli sütunlarda ve cephede sıvama şeklinde siyah çimentolu imitasyonlar görülmekteydi. Kuzey cephesindeki ke- merin alt kotunda ise kat silmesinde 15 cm.e varan açılma söz konusudur.

R11 Harim kubbesinin ve çevresinin restorasyon öncesi görünümü

Minareler

Minarelerin dış yüzeylerindeki erozyon

diğer cephelere oranla az sayılabilecek

düzeydeydi. Yalnız batı minaresinin şere­

fe üst kotunda, önceki onarımlarda içe- riden beton bir tabliyenin yapılmış oldu-

ğu tespit edildi. Beton tabliyenin olduğu

kotta, dış cephede yatay bir çatlak vardı (RlO). Batı minaresinin taş külahında ve

şerefe altındaki koçbaşlarında da parça

kopmaları ve çatlaklar mevcuttu.

BÜYÜK MECİDiYE (ORTAKÖY) CAMı 2011-2014 RESTORASYONU 3 77

R20 Hünkar kasrının batı kanadındaki çift kollu merdiven

R23 Hünkar mahfili

,f ~

Hünkar

Harimin kuzeyinde yer alan hünkar kasrı

"U" planlı ve iki katlıdır. Orta aksta son cemaat mahalli, doğu ve batı tarafmda da iki katlı odalar yer alır (R13). Dikdört- gen planlı (4.50 x 12.60 m.) son cemaat mahallinden harime, orta aksta bulunan çift kanatlı ahşap kapıyla geçiş sağlanır.

Kapının iki yanında döküm demir kor- kuluklu dikdörtgen birer pencere bulun-

maktaydı. Son cemaat mahallinin doğu

ve batı aksında kemerli birer kapıyla

hünkar kasrı odalarına geçiş vardı. Doğu

koluna geçiş mevcut hacim kotundan 35 cm. yukarıda olmasına karşın batı ko- lunun aynı kotta olduğu görülmekteydi

(R14).

Zemin betonarme döşemeydi. Duvarları

siyah çimento sıva üzerine boyalı olup herhangi bir bezeme yoktu. Profilli kol-

tukaltı silmelerinin çevrelediği tavanda

geniş ahşap kayıtlar çakılarak farklı bir

karolajın yapılmış olduğu görülmekteydi.

Son cemaat mahalli üst katının kuzey iç cephesinde kemerli ahşap oymalara sahip üç tane pencere vardı. Güney cephesin- den ise kemerli açıklıklarla mahfillere geçişler bulunmaktaydı (R15). Üç mahfile

geçişi sağlayan kemerlerden doğu ve orta aksta olanlarının baş kurtarma seviyesin- den kesilmiş olduğu ve üzengi kotundan geçen döküm demirden gergi bulunmadı­

ğı tespit edildi. Buna karşılık batı mahfi- line geçişte kemerin ve gergi demirlerinin

kesilmemiş olduğu görülmekteydi. Batı

cephesinin beden duvarında kemerin bir

kısım çürütülerek açılmış muhdes bir ka-

pıyla batı kolundaki odalara geçiş sağ-

!anmaktaydı. Döşeme çelik konstrüksi- yon üzerine ahşap kaplamaydı.

Çimento sıva üzerine boyalı olan duvar- larda herhangi bir bezeme yoktur. Do-

ğudaki beden duvarı kemerinin içinde ve

batı mahfilinin kemerinde 5 x 5 cm. kesi- tinde bir gergi demiri bulunur. Diğer hiç- bir geçişte gergi demiri görülmemektedir.

Hünkar mahfiliyle diğer mahfiller ara-

sında, doğu-batı doğrultusunda herhan- gi bir bağlantı söz konusu değildir. Tek

geçiş son cemaat mahallinin üst katından sağlanır. Doğu mahfilinin doğu cephe- sinden hünkar kasrının güney ucundaki odaya bir geçiş vardır (Rl6).

Son cemaat mahalünin üst katındaki to- nozlar çimento sıvalı olup, tonoz başlan­

gıç kotu profilli alçı kartonpiyer silmeyle

çevrelenmiştir. Ayrıca tonozların her bir

ayrıtında ve göbeğinde de aynı silmeler- den görülür ^(RJ7). Doğu ve orta akstaki mahfillerin kare planlı tonozlarında da

aynı silmeler görülürken hünkar mahfi- li tonozu alçı kabartmalı ve altın varaklı

bezemeyle süslenmiştir.

Hünkar kasrı üst örtüsünü kurşun kap-

lı tonozlar oluşturur. Farklı yöndeki ve eğimdeki dereler belirli noktalardan toplanarak suyun çinko yağmur boru- lanndan tahliyesi sağlanmaktaydı. Taş

cepheyle tonozların birleştiği yerler- deki kurşun derzleri çimento sıvadan yapılmıştı.

BUYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMil 2011-2014 RESTORASYONU 3 79

R24 Hünkar kasrının ban kanadındaki çift kollu merdivenin

duvarlarında bulunan kalem işleri

~

Doğu Tarafı

Son cemaat mahallinden iki basamakla

yukarıya çıkılan orta hacmin kuzey ve güney ucunda birer oda bulunmaktadır.

Orta hacimde, günümüzde kullanılan

bir tuvalet vardır. Güney ucundaki oda- dan tek kollu bir merdivenle üst kattaki

BÜYÜK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

mekanlara çıkılır. Tüm pencereler, diğer

zemin kat hacimlerinde olduğu gibi, ba-

sık kemerli ve çift kanatlı olup mermer denizliklere sahipti ^(R20). Zemin betonar- me döşemeydi. Hünkar kasrının doğu kanadındaki mekanların duvarlarında

herhangi bir bezeme yoktu. Zemin katta, önceki onarımda yenilenmiş, ahşap kap- lama üzerine klasik tarzda pasalı tavan

vardı.

Güney hacminden tek kollu basit bir merdivenle birinci kata ulaşılmaktaydı.

Ortadaki hacimde bir adet tuvalet ve

kurşun kaplı tonozlara çıkılan 50 x 50 cm. ebadında çıkış kapağıyla ulaşılan bir hacim daha bulunmaktaydı (R19). Döşe­

me, 1984 yılı yangını sonrasında yapıl­

dığı bilinen çelik konstrüksiyon üzerine

ahşap döşemeydi. Tonozlarda ve duvar- larda hiçbir bezeme yoktu, ancak tonoz

ayrıtlarında alçı silmeler vardı. Çimento

sıvalı tonozlarda yoğun rutubete bağlı çi- çeklenme ve boya kabarmaları görüldü.

Batı Tarafı

Orta akstaki giriş holü son cemaat ma- halliyle aynı kotta ancak diğer iki odadan bir basamak alt kotraydı. Sultan girişine

tahsis edilen deniz tarafından ayrı bir gi-

riş hacmi olup üst katlara çıkışı sağlayan

merdiven hacmi vardı. Batı cephesinde mermer sahanlıklı bir kapıyla orta ha- cimdeki giriş holüne girilir. Giriş holü- nün güney ucunda, bir basamak üst kotta bulunan bir odaya, kuzey ucunda ise yine bir kot yukarıda olan çift kollu merdive- ne geçilir (R20).

Giriş hacminin ve güney ucundaki

mekanın duvarlarında yeşil tonlarında

bir bordür tüm hacmi dönmekteydi. Ta- vanlar, doğu kolundaki gibi, klasik tarz- da çıtalı olmayıp, geniş kayıtlarla büyük- lü küçüklü modüllere ayrılmıştı (R21).

Oymalı, döner kollu ahşap merdivenden üst kat orta akstaki odaya, buradan da güney ucundaki hacme geçilir. Ortadaki hacmin doğu tarafında yer alan iki kü- çük mekandan kuzey tarafındaki tuvalet- tir. Güney tarafındakinden ise, sonradan

açılmış bir kapıyla son cemaat mahallinin üst katına geçilir. Hünkar kasrında yal-

nızca batı kanadının üst katındaki odala-

rın pencereleri giyotin doğramalıdır.

R18 Son cemaat mahallinin üst karındaki mekanların pencereleri

Hünkar kasrının batı kanadında merdi- ven birimi yer alır. Zemin katında güney cephe duvarları kavis]j olan bu mekanda

ahşap oymalı, çift döner kollu merdiven mevcuttur. 1985 onarımında sarı tonla-

rının ve baskılı olan kalem işinin uygu-

lanmış olduğu ve mevcutta bulunan mavi renkli dönemin birkaç pano şeklinde bı­

rakıldığı görülmektedir ^(R24).

Hünkar kasrının batı cephesindeki hünkar girişi holünde, bir basamak üst kotta olan hacimde, dönemin özellikleri- ni gösteren, çift kollu ve ahşap korkuluk- lu bir merdiven bulunmaktadır. Merdi-

ven altındaki boşluklar basit bir kapıyla

kapatılarak depo şeklinde kullanılmıştı

BÜYÜK MECiDIYE (OATAKÖY) CAMil 2011-2014 RESTORASYONU 3 81

R32 Restorasyondan önce hünkar kasrının cepheleri

(R25). Hacmin dış cephesinde zemin katta pencere nişleri vardı.

Hacmin içbükey olan güney duvarında ve merdiven sahanlığının tavanında farklı

bezemeler vardır. Kapının iki yanındaki

içbükey duvarlarda kalın bordürlü krem

tonlarında zemin üzerine köşe motifli iş­

lemeler bulunur. Tavanda ise, duvarlarda görülen bordürlerden, göbeğinde desenli motiflerin bulunduğu panolar yer alır.

Merdiven hacminin üst katında, batı ve

doğu duvarlarında sarı zemin üzerine

baskılı, yeşil tonlarında filetolu ve göbe-

ğinde motif bulunan panolar mevcuttur.

Pencere denizlik altları somaki panolar-

J.ı

yoğun

3 82 BÜYÜK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

rutubete bağlı boya kabarması görüldü. Kuzey cephesinde ise, genelinde olan sarı

zemin üzerine baskılı kalem işi dışında,

ikinci ve üçüncü pencere arasında, 1985

onarımında bırakıldığı bilinen mavili dö- nem vardı.

Güney cephesinde sahanlık kotundan hünkar dairesine geçişi sağlayan bir kapı vardır. Bu kapının iki yanında yeşil file- tolu, sarı zemin üzerine baskılı panoların ortasında barok desenli göbekler mevcut- tur. Yan duvarlardaki somaki panoların

bu cephelerde devam etmediği görülür.

Kapı üzerinde de, tonoz başlangıcına ka- dar filetolu ve baskılı pano yer alır. Kapı­

nın özellikle sol yanında, yoğun rutubete

bağlı olarak boya kabarması ve dökül- meler görülür (R26).

Duvarlar gibi, mekanı örten aynalı to- nozdaki kalem işlerinin de 1985'te elden geçirilirken bazı ayrıntıların tamamen ortadan kalktığı, bazılarının da özgün-

lüğünü yitirdiği, fotoğraflardan belli ol-

maktadır. Diğer mekanlarda olduğu gibi, genel olarak kompozisyonda eksen kay-

ması (filetolann aynı hatta olmaması),

motiflerde bozulmalar, renklerde hatalar dikkati çekmektedir (R27).

Hünkar kasrının batı kanadında, merdi- ven sofasını izleyen bir kapının ardında

iç içe iki mekan yer alır. Ortadaki hacim hünkar dairesidir. Doğu cephesinde, biri

R32a Restorasyondan sonra Hünkar kasnnın cepheleri

ıslak hacim olmak üzere iki mekan var-

dır. Islak hacim kullanıma açık değildi.

Döşeme mermer kaplama olup, duvarlar yan kota kadar mermerdi. Üst kotlar ise çimento sıva üzerine boyahydı ve yoğun

rutubet vardı. Hünkar dairesinden geçi- len diğer küçük hacimden ise son cemaat mahalli üst katına geçit veren muhdes bir

kapı açılmıştı (R28).

Duvarlarında, pencere alt kotları somaki olup, kalem işi kompozisyon san zemin üzerine yeşil tonlarındaydı. Ancak önce- ki dönem onarımında doğu duvarındaki

göbek motifinden bir çeyrek dilim müda- hale edilmeden bırakılmıştı.

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMİİ 2011-2014 RESTORASYONU 3 8 3

R34 Restorasyon öncesi hünkar kasrının batı (giriş} cephesi

Ahşap giyotin pencerelerin kanatlarından

ziyade kasalarında çürüme, mantarlaşma

ve parça kopmaları vardı. Dış denizlikle-

rin altında da yoğun siyah çimento görül-

mekteydi. Önceki onarımda yenilendiği

anlaşılan pencerelerin kesiti 3 cm. idi.

Tonoz başlangıcını, yüzeyini ve göbeğini

çevreleyen alçı kartonpiyer profilli silme- ler vardır. Tonoz başlangıcının hemen üst kotunda bir sıra dönen motifli bordür bulunur. Diğer hacimlerde olduğu gibi desenlerde eksenel kaymalar olup büyük renk farklılıkları göze çarpar. Batı tono- zunun neredeyse tamamı yoğun rutube-

~ ~ ı_ te maruz kalmış olup boya kabarmaları

)~]___

3 84 BÜYÜK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

Hünkar dairesinin güney ucundaki oda-

nın doğu tarafında, hünkar mahfiline

geçiş kapısı vardır. Odanın tavanında onarımlar sırasında çok daha az özgün bölüm korunmuştur. Duvarlarda, doğu

cephesinde kapı yanında çimento sıva

üzerine mavili döneme ait kalem işi (R29)

ve kuzey cephesinde bir dilim sarılı dö- nemden numune bırakılmıştır (R30). Hac- min pencereleri hünkar dairesinde oldu-

ğu gibi giyotindir. Ancak yapı genelinde

yalnızca bu hacimde görülen giyotin pen- cere kanatları çift yapılmıştır (R31).

Hünkar

Cepheleri

Tüm cephelerde taş ve sıvalı yüzeyler olup, cepheyi yatayda bölen taştan ve sı­

vadan mamul silmeler vardır. Ana giriş

cephesi (R32) ve hünkar kasrı giriş cephesi

farklılık göstermekteydi. Batı cephesi dı­ şında tüm cepheler siyah çimento sıvaycL.

Ana giriş cephesinde, mermerden çift kollu bir merdivenle sahanlığa çıkıldığın­

da, iki kenarı yivli mermer söveli olan gi-

riş kapısı ile karşılaşılır. Mermer sövele- rin üzerinde konsol elemanları, kitabe ve taç kısmı mevcuttur. Mermer kısımlarda şekerlenme, parça kopmaları ve çatlak- lar görüldü. Önceki onarımda değişti-

ği bilinen çift kanatlı giriş kapısı vardı.

Girişin iki yanında yer alan dikdörtgen pencerelerin döküm demir şebekelerinde

form bozuklukları ve korozyon vardı. lki

yanından yükselen, küfeki taşından yivli söveler ise büyük oranda erozyona uğra­

mıştı. Sövelerin hemen üzerinde yer alan konsol elemanlarında ve üst kotunda- ki profilli silmede erozyon, yosunlanma ve parça kopmaları gibi hasarlar vardı.

Cephedeki üç adet kemerli pencerede ise mantarlaşma, boya kabarmaları gibi hasarlar mevcuttu. Cepheden inen çin- ko yağmur borularının üzerinde döküm demirden çiçek motifi olan yağmur suyu haznesi bulunuyordu.

R34a Restorasyon

sonrası hünkar

kasrının batı (giriş)

cephesi

BÜYÜK MECiDiYE (ORTAKÖY) CAMii 2011 ·2014 RESTORASYO\IU 3 8 5

R33 Hünkar kasrı cephelerindeki silmelerde gözlenen tahribat

Cepheyi yatayda bölen silmelerin ^taştan

olanlarında, form kayıplarına neden olan erozyon, parça kopmaları, yosunlanma ve karbon birikimi gözlenmekteydi. Tra- verten kaplama olan bahçe kotundaki küfeki taş silmenin ise yarısı çoğu yerde

kaplamanın içine girmişti (R33). Bodrum katla zemin kat ara kotunda olan profilli

BÜYÜK MECiDİYE CAMİi VE ORTAKÖY

derin silme küfeki taşındandı ve ana giriş kısmı hariç tüm cepheyi dönmekteydi. Bi- rinci kat pencere denizlik kotunda devam eden silme de küfeki taşından olup yoğun hasarlıydı. Birinci kat üst kotundan dö- nen, parapetin alt ve üst kısımlarındaki

siline ise profilli ^donatısız döküm beton silmeydi. Aynı özelliği taşıyan silmeler, pencere söveleri ve zemin kat pencere üs- tünden geçen ince silmedir. Söz konusu silmelerin düzeni hünkar giriş cephesine kadar devam ediyordu. Batı cephesinde küfeki taşı olarak devam edenlerin yanı sıra, profili değişerek devam eden silme- ler de ^vardı. Zemin kat pencere üstünden

dolaşan silmelerin profili sıvalı cephede ince iken, taş cephede daha geniş bir pro- fille devam etmekteydi.

Hünkar kasrı girişinin yer aldığı batı cep- hesi tümüyle ^taştan olup sadece merdi- ven kısmına gelen pencere nişlerinin içi çimento sıvalıydı. Zemin kat pencereleri merdiven cephesi nişleri dışında döküm demir korkuluklarla donatılmıştır. Pen- cereler basık kemerli olup taş sövelere sa- hiptir. Doğramalar zemin katta çift açılır

kanat olup, üst katta giyotindir. Hünkar

giriş cephesinde sahanlık ve basamaklar mermerdendir.

Parapet üst silmesi kuzey ve güney ta-

raflarında çimento sıvalı olarak devam ederken, çıkma olan cephede taştandır.

Parapet ve alt silmesi de taştandır. Cep- he yüzeyinde yoğunlukla önceki ona-

rımlarda yapılan imitasyonlar görülür.

Özellikle taş sütunlarda ve cephenin bazı kısımlarında, taş yüzeylerde kumlanarak dökülme, kavlanma, renk değişimi gibi

hasarlar görülmektedir. Ara kat silme- si kotunda birtakım demir elemanların

korozyona uğraması sonucu taş cephede pas lekelerine de rastlanmaktadır. Bunun

dışında diğer cephelerde de rastlanan karbon birikimi ve bitkilenme sıklıkla

görülmektedir. Taş cephede saptanan

diğer sorun, önceki onarımlarda taş yü- zeylerin çimento içerikli harçla sıvanarak

imitasyon yapılmış olmasıydı (R34}.

Arşivlerde Yer Alan, Daha Önceki

Onarımlara ilişkin Belgeler

Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi'nden

1967-1975 onarımına ve 1985 yılı Va-

kıf İnşaat restorasyonuna ait belgelere

ulaşılmıştır. 1967 öncesi fotoğraflarda

ana kubbe yüzeyindeki büyük diyagonal çatlaklar görülmekteydi. 1967 restoras- yonu kapsamında zeminde beton kazık

ve kirişler ile yapı temeline takviye ve çimento enjeksiyon yapıldığı, ana kubbe- nin sökülerek çift cidarlı betonarme kub- be olarak yeniden inşa edildiği ve zemin kat döşemesinin betonarmeye çevrildiği

görülmektedir. Ana kubbe ve yapı teme- li ile ilgili projelere ve inşaat defterlerine

ulaşılmıştır.

1984 yılında yapının imam lojmanı ola- rak kullanılan hünkar kasrı bölümünde

yangın çıkmıştır. Hemen ardından 1985

yılında Vakıf İnşaat tarafından restoras- yona alınmıştır. Bu restorasyonda arşiv­

den ulaşdan fotoğraflar doğrultusunda

ana kubbe ve hünkar dairesi kalem iş­

lerinin yeniden yapıldığı, yanan ahşap döşeme konstrüksiyonunun çelik kons- trüksiyon olarak yenilendiği ve kapı,

R35 Harim kubbesinin güneybatı pandantifinde restorasyon uygulaması

R38 Harim duvarlarındaki pilasterlerin restorasyondan sonrası görünümü

pencerelerin de değiştiği görülmektedir.

Yine arşivden ulaşılan inşat defterlerinde 1988 yılı analizlerinde ştuko sıva yapıl­

ması kayıtlı olduğundan o dönemde si- yah çimento üzerine ştuko sıva yapılmış olduğu anlaşılmaktadır.

BÜYÜK MECİDiYE (ORTAKÖY) CAMii 2011-2014 RESTORASYONU 3 8 7

R42Mihrap

Raspa

Bulgular

Yapı genelinde öncelikle nitelikli veya ni- teliksiz tüm halı, avize, kitap vb. mater- yaller kodlanarak depolandı veya cami yönetimjne teslimi yapıldı. Siyah çimen-

~

kısımlar

itinalı

3 8 8 BÜYÜK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

de raspası yapıldı. Raspalar yapıldıkça

ve hacirrı iskeleleri yükseldikçe daha net veriler ortaya çıkmaya başladı. Siyah çi- mentolu sıvaların raspasından önce boya ve kalem işli yüzeyler üzerinde ince araş­

tırma raspası yapıldı. Veri bulunmadığı

tespit edilen ve belgelenen yüzeylerin sö- küm anlamında raspasına devam edildi.

Harimin

Cepheleri

İskelelerin ana kubbe kotuna kadar ku-

rulmasıyla ana kubbe ve pandantiflerin hasar durumunu ortaya koyan hasar tespit çalışması yapıldı. Sonrasında cami genelinde görülen oymalı alçı silmelerin

araştırma raspası yapıldı. Araştırma ras-

paları sonucunda özgün olup olmadığı anlaşılan alçı silmelerin değişik kot ve kı­

sımlarından örnekler

1Tü

ştuko sıvaların araştırma raspası yapıla­

rak siyah çirrıento üzerine yapılmış olan-

ların malzemeye ilişkin analizleri ve kop-

muş, parça kaybı olmuş kısımları içeren hasar tespit projeleri hazırlandı.

Hünkar Kasrı

Hünkar kasrı doğu kolundaki odalar bezemesiz ve sadeydi. Araştırma raspa-

larından sonuç alamayınca yüzeydeki

sıvanın raspası yapıldı. Doğu kolunun güney odasının batı duvarında raspa

sonrasında kapının, özgün olmadığı, ön- ceki dönem onarımlarında açıldığı tespit edildi. Merdivenin oturduğu duvarda ise eskiden limonluk kirişlerinin oturduğu dişlerinin sıvaya gömülerek yok edildi-

ği, üç kısım diş olduğu gözlendi. Hünkar

mahfillerinde önceki dönemlerde kapı ol-

duğu ancak bu boşlukların niteliksiz dol- gu malzemesiyle kapatılmış olduğu, son cemaat mahalli üzerindeki asma kata ge-

çişte kullanılan kemerlerin baş kurtarma seviyesinden kesildiği ve yine söz konusu kemerler arasındaki gergi demirlerinin

kesilmiş olduğu görüldü.

Son cemaat mahalli ara kat döşemesinin kaplamalarının sökülmesiyle çelik kons- trüksiyon ortaya çıkmış ve çelik putrel- lerin duvar çürütülerek ankre edilmiş olduğu görülmüştür. Hünkar kasrının batı kolundaki kalem işli odalarda özgi.in kalem işine ulaşılan yerler korunarak ni- teliksiz yerler söküldü. Orta oda hünkar dairesinden muhdes ara kat döşemesine geçiş için bir kapı boşluğu açılmış olma-

sından dolayı güney odanın tonozunda statiksel çatlaklar meydana gelmiş oldu-

ğu görüldü. Harimin iç duvarlarında ve

dış cephede, kalınlıkları yer yer 25-30 cm.e varan dövme demir çivi donatıh

çimento sıva vardı. Bu hususlar restoras- yon kısmında detaylı anlatılacaktır.

Restorasyon Uygulaması

Harinı

Ana kubbe yüzeyinde sekiz noktada ya-

pılan sondaj çalışmalarında 1950 dönemi kalem işine rastlanmamış olup, mevcut kalem işinin çimento sıva ve ince bir alçı tabakası üzerine yapılmış olduğu tespit

edilmiştir. Alınan karot numunelerinin

değerlendfrmesi sonucunda beton kalite- si iyi durumda çıktığından ve kalem işi

kompozisyonun özgün renklerine ulaşıla­

madığından ana kubbe korundu.

R43 Mihrabın

önceki yıllara ait bir

fotoğrafı

BÜYÜK MECiDfYE (ORTAKÖY) CAMii 2011-2014 RESTORASYONU 3 89

R44 Mihrapta ve minberde eksik ayrıntıların üretimi

Güneybatı pandantifinde yoğun rutubet- lenme olduğundan çimento sıvası itinay- la raspa edildi, Horasan sıvası, tezyinat

altı sıvası ve kalem işi yapıldı (R35). Diğer

cephelerdeki pandantif yüzeylerinde en- jeksiyonla sıva sağlamlaştırma ve kalem

işi yüzeyin ihyası gerçekleştirildi. Pan- dantif kotundaki beden duvarı yüzeyinde ve kemerlerin çimento sıvalarında itinalı sıva raspası yapıldı ve çıkan korozyona

uğramış dövme çivilerin itinalı sökümü

yapıldı. lnci motifli alçı silmelerin büyük bir kısmı özgün değildi ve farklı büyük- lüklerde düzensiz olarak dizilmişlerdi.

Sökümleri yapılarak yeniden alınan ka-

lıplara göre döküm yapıldı. Sıva raspası

uygulanan tüm yüzeylerde Horasan sıva uygulaması yapıldı. Ahşap karkas olan

kısımlarda konstrüksiyon sağlamlaştırı­

larak, bağdadi çıtaları çakıldı. Standart akslarda, rapor sonuç içeriklerine uygun dökümleri yapılan alçı silmelerin mon-

tajları ve altın varakları yapıldı (R36). Çi-

BÜYÜK MECiDiYE CAMii VE ORTAKÖY

mento sıva üzerine yapılmış olan ştuko sıvaların da sökümleri yapılarak, hora- san alt sıva üzerine, özgün malzeme içe-

riğinde ve uygun renklerde profesyonel ekip tarafından yapılarak yenileri monte edildi. Küçük kemer içindeki alçı kafes ve

altındaki özgi.in ştuko yüzey korunarak

sağlamlaştırılması yapıldı (R37).

Cami genelinde korunan, alçı kafeslerin, rozetlerin, sütun başlıklarının, alçı kon-

solların ve zemin katta sütunla pencere

kenarlarındaki özgün alçı silmelerin boya

raspaları itinalı biçimde yapıldı. Parça

tamamlamaları ve form düzeltmeleri ge- reken yerlerde, uygun içerikte çalışma yapılarak altın varakları yapıldı. Koru- nacak özgün sütunlardaki ştuko sıvaların sağlamlaştırılması ve temizliği yapılarak

cilaya hazır hale getirildi (R38).

Pencere içlerinde 25 cm. kalınlığa ulaşan

çimento ve ştuko sıvaların itinalı raspa-

ları yapdarak, korozyonlu dövme demir çivilerin sökümü yapıldı. Tuğla duvar ve kerner.lerde çürümüş ve kırılmış olan kı­

sımların özgün harman tuğlasıyla dikiş­

leri yapıldı. Horasan sıvalar yapılarak, ştuko sıvaların imalatı gerçekleşti.

Kavisli demir pencerelerin boya raspa-

sı yapıldı. Raspanın ardından, iki "L"

profilin birleşmesiyle oluşan kutu profil yüzeylerinin çürümüş ve delinmiş olduğu

görüldü. Gerekli kısımlarda parça deği­

şimleri yapılarak ve antipas sürülerek cam montajına hazır hale getirildi. Her pencereden kalıp alınarak imalatı ta-

mamlanmış olan kavisli, 4 + 4 mm. ka-

lınlığındaki !amine camların geleneksel

R45 Mihrapta eksik olan püsküllerin yerine yeniden üretilenlerin montajı

görüldü. Atölyede imalatları tamamlana- rak kenet ve zıvanayla uygun detayında montajı yapıldı (R54, 55).

Minarenin ve ana kubbenin alemleri, kodlanarak sökümlerinin yapılmasının ardından onarıldı. Antipas sürülmesini müteakip altın varakla kaplanıp montaj-

ları yapıldı (R56, 57).

~

L

Hünkar Kasrı

Son Cemaat Mahalli

T onozlarda araştırma raspaları yapıldı ve herhangi bir veriye ulaşılamadJ. Tüm alçı

silmelerin belgelenmesinin ardından itina-

lı biçimde çimento sıva raspaları yapıldı.

T onozlarda ve duvarlarda ortaya çıkan yapısal çatlaklara sağlamlaştırma harcı

enjekte edilerek güçlendirme yaptldı. Çelik konstrüksiyonlu muhdes ara kat döşemesi

söküldü (R58). Çelik döşeme elemanlarının

duvara montajı sırasında oldukça hasar gören taşıyıcı duvarların tuğla dikişleri yapıldı. Baş kurtarma seviyesinden kesilen

taşıyıcı kemerler çürütülerek ve tuğla di-

kiş yapılarak tamamlandı (R59, 60). Kesilen gergi demirlerinin, statik projesine ve ra- poruna uygun detaymda montajı yapıldı.

Raspanın ardmdan mahfiller arasında as-

lında birer kapının olduğu fakat önceki dönem onarımlarında taş dolguyla kapa-

tıldığı tespit edildi. Bu geçişler açılarak öz- gün haline getirildi. Doğu kolunun güney

odasından doğudaki mahfile açılmış olan muhdes kapı kapatılarak örgüsü yapıldı.

Böylelikle batı kolunun güney odasından

olan geçişle hünkar mahfiline ve buradan da diğer mahfillere kendi içinde geçişleri

oldu (R61).

Çift açılır kanatlı pencerelerin tamamı sö- külerek projesine uygun detayında ahşap

giyotin olarak imalatı ve montajı yapıldı.

Hünkar kasrında olan çift ahşap giyotin pencerelerin onarımı yapılarak korundu

{R62). Betonarme döşemesi sökülen tüm

zemin katın kotları ayarlanarak, ahşap

konstrüksiyon olarak montajı yapıldı (R63).