Ahmed Cevad’ın sarf u nahv adlı eseri ile MEB VI sınıf ders kitabının karşılaştırılması

Tam metin

(1)T.C. SAKARYA ÜNøVERSøTESø SOSYAL BøLøMLER ENSTøTÜSÜ. AHMET CEVAD’IN SARF U NAHV ADLI ESERø øLE MEB VI. SINIF DERS KøTABININ KARùILAùTIRILMASI. YÜKSEK LøSANS TEZø Hilmi KAPAN. Enstitü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Yeni Türk Dili. Tez Danıúmanı: Yard. Doç. Dr. Cevdet ùANLI. TEMMUZ - 2008.

(2) T.C. SAKARYA ÜNøVERSøTESø SOSYAL BøLøMLER ENSTøTÜSÜ. AHMET CEVAD’IN SARF U NAHV ADLI ESERø øLE MEB VI. SINIF DERS KøTABININ KARùILAùTIRILMASI. YÜKSEK LøSANS TEZø Hilmi KAPAN. Enstitü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Yeni Türk Dili. Bu tez 04 / 07 / 2008 tarihinde aúa÷ıdaki jüri tarafından Oybirli÷i ile kabul edilmiútir.. Prof. Dr. Zikri TURAN. Yard. Doç. Dr.Kazım YILDIRIM. Jüri Baúkanı. Jüri Üyesi. Yard. Doç. Dr.Cevdet ùANLI Jüri Üyesi. . . . . . .

(3) .

(4) . .

(5) . . . . . . . .

(6) BEYAN Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyuldu÷unu, baúkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıfta bulunuldu÷unu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadı÷ını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya baúka bir üniversitedeki baúka bir tez çalıúması olarak sunulmadı÷ını beyan ederim. Hilmi KAPAN 30.04.2008. .

(7) ÖNSÖZ Bilim ve teknolojideki geliúmeler, toplum ihtiyaçlarının de÷iúmesi, maddi imkânların artması ve sosyal,kültürel faktörlerdeki de÷iúmeler sonucu uygulanmakta olan e÷itim müfredatları ihtiyaca cevap vermekte yetersiz kalmakta ve de÷iútirilmektedir. Ülkemizde özellikle 20. yüzyılda gerek ülke içinde gerekse ülke dıúındaki de÷iúmeler ve geliúmelerden (savaúlar, ekonomik geliúmeler vs.) co÷rafi konumu sebebiyle çok fazla etkilenmiútir. Bu sebeplerden dolayı da birçok kez e÷itim müfredatı de÷iútirilmiútir. øptidaiye kurumları müfredat programı niteli÷inde sayabilece÷imiz ilk kanun. “1913’de Tedrisat-ı øptidaiye Kanunu Muvakkati (ølkö÷retim geçici. kanunu)”dir. Bu kanun geçici baúlı÷ı ile çıkarılmıú daha sonra birçok maddesi de÷iútirilerek. 1915. yılında “Mekatib-i. øptidaiye-i. Umumiye Talimatnamesi”. çıkarılmıútır. ølkö÷retimler için müfredat programlarını temeli sayabilece÷imiz bu iki kanundan sonra 2004 yılına kadar de÷iúik tarihlerde ( 1924, 1926, 1936, 1948, 1963,1968, 1980) yedi defa ilkokulların müfredat programları de÷iútirilmiú en son esaslı de÷iúiklik için 2004 yılında kapsamlı bir çalıúma baúlatılmıútır. Bu çalıúmalar sonucu ortaya çıkan müfredat programına 1. Sınıflardan baúlamak üzere kademeli olarak tüm sınıfların geçmesi kararlaútırılmıútır. ølkö÷retim 6. sınıflar bu kanun gere÷ince 2006-2007 E÷itim-Ö÷retim yılında yeni müfredata göre e÷itim görmeye baúlamıúlardır. Bu çalıúmada amacımız, 20. yüzyılın ilk çeyre÷inde okutulan bir Türkçe ders kitabının çevirisini yaparak çevirisi yapılan Türkçe ders kitabı (Sarf uNahv) ile 21. yüzyılın ilk çeyre÷inde uygulanmak üzere de÷iútirilen e÷itim-ö÷retim müfredatına uygun hazırlanan Türkçe ders kitabını karúılaútırmak ve iki dönemin Türkçe e÷itim seviyesi hakkında bilgi edinmektir. Yüksek Lisans e÷itimim boyunca yardımlarını esirgemeyen danıúman hocam Yard. Doç. Dr. Cevdet ùANLI’ ya ve deste÷ini sonuna kadar hissettiren eúim Birten KAPAN’a teúekkürlerimi sunarım. Hilmi KAPAN 30 Nisan 2008.

(8) øÇøNDEKøLER TABLOLAR ………… …………………………………………………….. ... iii. ÖZET…………………………………………………………………………... iv. SUMMARY …………………………………………………………….……. v. GøRøù .......................................................................................................…….. 1. AHMED CEVAD’IN SARF-U NAHV ESERø øLE M.E.B 6. SINIF DERS KøTABININ KARùILAùTIRILMASI BÖLÜM 1: 2007/2008 TÜRKÇE 6. SINIF TÜRKÇE ÖöRETøM MÜFREDATI øLE 1913-1915 YILLARINDA ÇIKARTILAN KANUNLAR 1.1. 2007/2008 Türkçe 6. Sınıf Türkçe Ö÷retim Müfredatı ……………………. 3 1.1.1.Dinleme/ øzleme ..........................................................................………. 5. 1.1.2. Konuúma ....................................................................................………. 5. 1.1.3.Okuma .........................................................................................………. 6. 1.1.4.Yazma .........................................................................................………. 7. 1.1.5.Dilbilgisi......................................................................................………. 8. 1.2. 1913-1915 Yıllarında Çıkarılan Kanunların Tanıtımı ........................ ………. 9. BÖLÜM 2: DERS KøTAPLARI ve KøTAP øÇERøKLERøNøN TANITIMI 2.1. 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabının øçeri÷i ve Konu Da÷ılımı……… ………... 10. 2.2. Sarf u Nahv Kitabının øçeri÷i ve Konu Da÷ılımı ………………………. ... 13. BÖLÜM 3: 6. SINIF TÜRKÇE DERS KøTABI’NDA øùLENEN KONULAR 3.1. Ses Bilgisi ……………………………………………………………………. 14. 3.2. Sözcükte Anlam……………………………………………………………………... 15. 3.3. Sözcük Türleri……………………………………………………………………….. 16 BÖLÜM 4: øKø KøTAPTA ORTAK øùLENEN KONULARIN øùLENøù BøÇøMLERø 4.1. øsmin Halleri……………………………………………………………….. 18. 4.2. Zamir ………………………………………………………………………. 23. 4.3. Edat ……………………………………………………………………….. 28. 4.4. Zarf ………………………………………………………………………... 31. .

(9) 4.5. Fiil ……………………………………………………………………….. 35. 4.6.Karma Etkinlikler ………………………………………………………….. 43. SONUÇ……………………………………………………………….……….. 45. KAYNAKLAR…………………………………………………………………. 49. EKLER…………………….……………………………………………………. 50. ÖZGEÇMøù……………………………………………………………………. 191. .

(10) TABLOLAR LøSTESø Tablo 1. Temel Dil Beceri ve Dilbilgisi Yüzdelik Oranı ……………………… 8 Tablo 2. 1915 Programına Göre Okutulacak Dersler ..…………………………. 9 Tablo 3. Ana Temalar ve Alt Temalar ………………………………… …….. 10. Tablo 4. “6. SINIF TÜRKÇE DERS KøTABI” Konu Da÷ılımı ………… ... ... 12. Tablo 5. “SARF U NAHV” Kitabının Konu Da÷ılımı …………………… .. ... 13. .

(11) SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tez Özeti. Tezin Baúlı÷ı: Ahmed Cevad’ın Sarf u Nahv Adlı Eseri øle MEB VI. Sınıf Ders Kitabının Karúılaútırılması. KARùILAùTIRILMASI Tezin Yazarı: Hilmi KAPAN Danıúman: Yard. Doç. Dr. Cevdet ùANLI Kabul Tarihi: 04/07/2008. Sayfa Sayısı: 5 (ön kısım) 48 (tez) 143 (ekler). Anabilim Dalı: Türk Dili Edebiyatı Bilim Dalı: Yeni Türk Dili. Bu çalıúma, Hicri 1138 (Miladi 1919) yılında 2 dönemli 6 sınıflı ilkokullarda okutulmak üzere basılan Sarf u Nahv kitabının metin transkripsiyonu ve Çeviri yapılan ders kitabı ile 2007-2008 E÷itim Ö÷retim yılında okutulan Türkçe Ders 6. Sınıflar Ders Kitabı ile karúılaútırılmasından oluúmaktadır. Çalıúmanın “Giriú” bölümünde, üzerinde çalıúma yapılacak ders kitaplarının genel tanıtımları yapılıp,. 1913-1915 yıllarında çıkarılan “Mekatib-i øptidaiye-i Umumiye. Talimatnamesi” ile 2004yılında çalıúmalarına baúlanan ve 2006-2007 E÷itim Ö÷retim yılında uygulanan e÷itim müfredatları hakkında bilgi verilmiú. Müfredatların amaçları, içerikleri tanıtılmıú. øki kitap içerik bakımından tanıtılıp konu da÷ılımları verilmiú. Ortak konuların karúılaútırılması yapılmıútır. “Sonuç” bölümünde ise iki dönemin ders müfredatları ile ö÷renim düzeylerine ait tespitler yapıúmıútır. “Metin” bölümünde ise “Sarf u Nahv” kitabının karúılaútırılmalı nüsha çalıúmasına dayanan tam metin transkripsiyonu verilmiú. Çalıúmanın sonuna transkripsiyonlu metnin orijinal fotokopisi verilmiú.. Anahtar Kelimeler : Sarf u Nahv, E÷itim Müfredatı, Dil Becerileri, Dilbilgisi. .

(12) Sakarya Universty, Insitute of Social Sciences. Abstract of Master’s Thesis. Title of the Thesis: Comparison Between the Study of Sarf u Nahv by Ahmed Cevad and the Sixth Grad Coursebook Which is Studies øn the Schools of MEB ( Ministry of Education) Author of the Thesis: Hilmi KAPAN Supervisor: Assist Prof.Dr.Cevdet ùANLI Date: 04/07/2008. Nu. of pages :5() 48(

(13) ) 143( ). Department:Turkish Language and lit. Subfield:Modern Turkish Language. This work is consist of comparation of texts which are the trancriptions of Sarf uNahv ,which was pressed to be read in primary schools of 6 degres in 1919 (based on 1138 A D .the year of Hegira ) ,the course book which is translated from and the Turkish course book for 6. degres students in 2007 2008 Education and Academic year . In the chapter of introduction , general explanations of the books which wıll be studied on is given, some imformations about ‘Mektebi øptidaiye –i umumiye Talimathanesi’, which was pressed in 1913-1915, and education curriculum ,which was begin to work on in 2004 and applied in 2006-2007 educatin academıc year, are given. Objectives and contents of curriculums are explained.The two books are presented according to their contents ,distribution of subjects are explained, and shared subjets are comparated. In the chapter of conclusion ,establishing of related currıculums and educatıon levels are revealed. In the chapter of text, complete text transcription which is based on comperatative copy of Sarf-uNahv is given.. In the end of the study original copy of transcriptional text is given.. Key words: Sarf uNahv, Education Curriculum, Gramer, Skills of Language. .

(14) GøRøù Çalıúmanın Amacı Bu bölümde çalıúmanın amacı belirtilmiú, Türkçe programıyla genel bir bilgi verilmiú ve karúılaútırmanın boyutları belirtilmiútir. Çalıúmanın amacı Hicri 1338 (Miladi 1919) yılında 6. Sınıf ö÷rencileri için yazılmıú ders kitabının Ahmed CEVAD tarafından yazılmıú Sarf u Nahv (Türkçe dersi) bölümü ile günümüz 6. Türkçe dersi ders kitabının içerik bakımından karúılaútırılması ve iki dönemin 6. sınıfları düzeyleri hakkında bir sonuca varmaktır. Çalıúmanın Önemi Her iki dönemin(1918 ile 2008 dönemleri) 6. sınıf ö÷rencilerinin bilgi düzeyleri ve e÷itim seviyeleri hakkında bir yargıya varılacaktır. Çalıúmanın Yöntemi Çalıúmamızda öncelikle günümüz 6. Sınıf Türkçe dersi ö÷retim programının genel amaçları, içeri÷i ve temel dil becerileri hakkında genel bir bilgi verilecek. Her iki dönemim ders kitaplarının konu da÷ılımları ve konu iúleniúleri hakkında yapılan çalıúmalar sunulacak. Her iki kitapta da var olan konuların, konu iúleniúleri ve konu detayları karúılaútırılacak. Her iki dönemin 6. sınıf ö÷rencilerinin bilgi düzeyleri ve e÷itim seviyeleri hakkında bir yargıya varılacaktır. øçerik Bu çalıúma, a. 2007/2008 Türkçe 6. Sınıf Türkçe ö÷retim müfredatı ile 1913-1915 yıllarının da çıkartılan kanunların tanıtımı b. Ders kitapları ve kitap içeriklerinin tanıtımı c. 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabı’nda iúlenen konulara genel bir bakıú. .

(15) d. øki kitapta iúlenen konuların iúleniú biçimleri ve karúılaútırılması e. Sonuç olmak üzere 4 bölümden oluúmaktadır. “2007/2008 Türkçe 6. Sınıf Türkçe ö÷retim müfredatı ile 1913-1915 yıllarında çıkartılan kanunların tanıtımı” bölümünde iki program tanıtılmaya çalıúıldı. Özellikle 1913-1915. yıllarında. çıkartılan. ö÷retim. programı. hakkında. yeterli. bilgiye. ulaúamadı÷ımızdan Milli E÷itim Bakanlı÷ının internet sitesinden bulunan bilgilere yer verildi. 2008/2009 yıllarında okutulan Türkçe programının genel bir tanıtımı yapıldı. “Ders kitapları ve kitap içeriklerinin tanıtımı” bölümü iki ana bölümden oluúmaktadır. Birinci kısımda 6. sınıf Türkçe ders kitabının úekil özelli÷i, ders kitabının içeri÷i ve konularının da÷ılım tablo olarak verilmiú. økinci kısımda ise Sarf u Nahv’in konu da÷ılımı tablo halinde verilmiútir. “6. Sınıf Türkçe Ders Kitabı’nda iúlenen konular” bölümünde 6. Sınıf Türkçe ders kitabında iúlenen konuların ana baúlıklar halinde özetlenmiútir. “øki kitapta ortak iúlenen konuların iúleniú biçimleri.” Bu bölümde her iki kitapta ortak iúlenen konular kitaplardaki iúleniú biçimlerine (úekil olarak) sadık kalmak úartıyla aktarılmıútır. Aktarılırken konu uzunlu sebebiyle bazı bölümler alınmamıú ve alınmayan bölümler “…” ile belirtilmiútir. Konular kitaptaki sıralarına göre birbiri ardına ele alınmıútır. Ayrıca her konunun sonunda da konuların iúleniú biçimlerinin benzer ve farklı kısımları ele alınmıútır. “Sonuç” bölümünde ise çalıúmamızın sonucunda ortay çıkan bulgular yer almaktadır. Çalıúmamızın en sonuna ise Ahmed CEVAD’ın Sarf u Nahv adlı kitabının çeviri yazılı metni ve metnin orijinalinin fotokopisi de eklenmiútir.. .

(16) BÖLÜM 1 : 2007/2008 Türkçe 6. Sınıf Türkçe Ö÷retim Müfredatı øle 1913-1915 Yıllarında Çıkarılan ølk Müfredatlar 1.1.. 2007/2008 Türkçe 6. Sınıf Türkçe Ö÷retim Müfredatı. 2005/2006 e÷itim ö÷retim yılında Türkiye’nin de÷iúik bölgelerinden seçilen pilot okullarda ilk defa uygulanmaya baúlayan Türkçe dersi 6. sınıf ö÷retim müfredatı bir önceki Türkçe dersi ö÷retim müfredatlarına göre büyük de÷iúiklikler içermektedir. Türkçe dersi ö÷retim müfredatının temel yaklaúımı programın tanıtımında : “Türkçe Dersi Ö÷retim Programı’nda ö÷rencilerin kazanımlar ve etkinlikler yoluyla dinleme/izleme, konuúma, okuma, yazma becerilerini geliútirmeleri, dilimizin imkân ve zenginliklerinin farkına vararak Türkçeyi do÷ru, güzel ve etkili hedeflenmektedir. Böylece ö÷renciler, dil. kullanmaları. sevgisi ve bilinci kazanarak ö÷renme. sürecinde daha verimli olacak, kendilerini hayata ve gelece÷e hazırlayacak birikimi edineceklerdir.” úeklinde açıklanmaktadır(Türkçe Dersi E÷itim-Ö÷retim Müfredatı, 2007:3). Bu açıklamadan da anlaúılaca÷ı gibi öncelikle do÷ru dinleyen, dinledi÷ini do÷ru bir biçimde ifade edebilen, Türkçenin dil inceliklerini do÷ru kullanarak duygu ve düúüncelerini yazabilen, yazılanları do÷ru okuyabilen ö÷renciler yetiútirmektir. Ö÷retim programının amacı; dinlediklerini, izlediklerini, okuduklarını do÷ru anlayan; anladıklarını do÷ru yorumlayan, analiz eden, sentezleyebilen, sorumluluk üstlenen, giriúimci, duygusal zekası geliúmiú, olaylar arasında sa÷lam temeller kuran araútıran, irdeleyen, sorgulayan ve yaratıcı düúünebilen; duygu ve düúüncelerini anlatabilen; estetik düúünen ve milli de÷erlere sahip bireyler yetiútirmektir. Bunun içinde kazanımların kalıcı olması ve pekiútirilebilmesi için çeúitli etkinliklere yer verilmiútir. Programın temel hedefi ö÷rencinin ö÷retmeni rehberli÷inde etkili iletiúim kurabilmesi, grup çalıúmasına katılabilen, ö÷rendiklerini aúamalı olarak pekiútirmesidir. Program temel beceriler, dil etkinlikleri ve dilbilgisi etkinlikleri, bu becerilere uygun etkinlikler ve etkinliklerden oluúmaktadır.. .

(17) Programın genel amaçları programın tanıtımında úöyle ifade edilmektedir. Türkçe Dersi Ö÷retim Programı ile Türk Millî E÷itiminin genel amaçları ve temel ilkelerine uygun olarak ö÷rencilerin; 1. Dilimizin, millî birlik ve bütünlü÷ümüzün temel unsurlarından biri oldu÷unu benimsemeleri, 2. Duygu, düúünce ve hayallerini sözlü ve yazılı olarak etkili ve anlaúılır biçimde ifade etmeleri, 3. Türkçeyi, konuúma ve yazma kurallarına uygun olarak bilinçli, do÷ru ve özenli kullanmaları, 4. Anlama, sıralama, iliúki kurma, sınıflama, sorgulama, eleútirme, tahmin etme, analiz-sentez yapma, yorumlama ve de÷erlendirme becerilerini geliútirmeleri, 5. Seviyesine uygun eserleri okuma; bilim, kültür ve sanat etkinliklerini seçme, dinleme, izleme alıúkanlı÷ı ve zevki kazanmaları, 6. Okudu÷u, dinledi÷i ve izledi÷inden hareketle, söz varlı÷ını zenginleútirerek dil zevki ve bilincine ulaúmaları; duygu, düúünce ve hayal dünyalarını geliútirmeleri, 7. Yapıcı, yaratıcı, akılcı, eleútirel ve do÷ru düúünme yollarını ö÷renmeleri, bunları bir alıúkanlık hâline getirmeleri, 8. Bilgiye ulaúmada kitle iletiúim araçlarından yararlanmaları, bu araçlardan gelen mesajlara karúı eleútirel bakıú açısı kazanmaları ve seçici olmaları, 9. Türk ve dünya kültür ve sanatına ait eserler aracılı÷ıyla millî ve evrensel de÷erleri tanımaları, 10. Hoúgörülü, insan haklarına saygılı, yurt ve dünya sorunlarına duyarlı olmaları ve çözümler üretmeleri (Türkçe Dersi E÷itim-Ö÷retim Müfredatı, 2007: 4). Bu genel amaçlardan hareketle de Türkçe Dersi Ö÷retim Programı “okuma, dinleme/izleme, konuúma, yazma, temel dil becerileri ile dil bilgisinden”. .

(18) oluúmaktadır. Bu temel dil becerileri hem kendi içlerinde hem de birbirleriyle bir bütünlük içerisinde ele alınmıú ve iliúkilendirilmiútir. Bu çalıúmanın verimini artırmak için öncelikler bu dil becerilerin kısaca tanıyalım. Dil becerileri programın tanıtımında úöyle ifade edilmektedir: 1.1.1.Dinleme/øzleme Dinleme/izleme, iletiúim kurmanın ve ö÷renmenin temel yollarından biri olup verilen iletiyi do÷ru bir úekilde anlama, yorumlama ve de÷erlendirme becerisidir. Görsel ve iúitsel araçların hayatın her alanında giderek yaygınlaúması ve bu araçların e÷itimde kullanılması etkili bir dinleme/izleme e÷itimini gerekli kılmaktadır. Bu becerinin geliútirilmesiyle, ö÷rencilerden dinlediklerini/izlediklerini sıralama, sınıflama, sorgulama, iliúkilendirme, eleútirme ve bunlarla ilgili çıkarımlarda bulunma gibi üst becerileri gerçekleútirmesi beklenmektedir. Programda dinleme/izleme becerisi; ö÷rencilerin iyi bir dinleyici/izleyici olabilmesine yönelik olarak hazırlanmıú düzeye uygun kazanımlar ile bu kazanımları hayata geçirmeye yönelik etkinliklerden oluúmaktadır. Programın bu bölümü “dinleme/izleme kurallarını. uygulama,. anlama. ve. çözümleme,. de÷erlendirme,. söz. varlı÷ını. zenginleútirme, etkili dinleme/izleme alıúkanlı÷ı kazanma” amaçlarından oluúmaktadır. Ö÷rencilerin düzeylerine yönelik olarak hazırlanan kazanımların, uygun etkinliklerle desteklenerek uygulanması, ö÷rencilerin etkili iletiúim kurmalarını ve toplum hayatına aktif birer dinleyici/izleyici olarak katılmalarını sa÷layacaktır. 1.1.2.Konuúma Konuúma; bireyin sosyal hayatında iletiúim kurmasını, bilgi ve birikimlerini paylaúmasını, duygu, düúünce, hayal ve gözlemlerini ifade etmesini sa÷layan en etkili araçtır.. Programda, konuúma becerisinin geliútirilmesiyle; ö÷rencilerin Türkçenin. estetik zevkine vararak ve zengin söz varlı÷ından faydalanarak kendilerini do÷ru ve rahat ifade edebilmeleri, sosyal hayatta karúılaúacakları sorunları konuúarak çözebilmeleri, yorumlayıp de÷erlendirebilmeleri amaçlanmaktadır. Bu amaçlarla programdaki konuúma etkinlik örneklerinde; birikimlerden, çeúitli görsel ve iúitsel materyallerden yararlanma, düúüncelerini mantık akıúı ve bütünlük içinde. .

(19) sunma, karúılaútırma yapma, sebep-sonuç iliúkisi kurma, sınıflandırma, de÷erlendirme, özetleme gibi anlamayı ve zihinsel becerileri geliútirici çalıúmalara yer verilmiútir. Türkçe Ö÷retim Programı’nda, konuúma becerisine yönelik olarak, “konuúma kurallarını uygulama, sesini ve beden dilini etkili kullanma, hazırlıklı konuúmalar yapma, kendi konuúmasını de÷erlendirme, kendini sözlü olarak ifade etme alıúkanlı÷ı kazanma” amaçlarına yönelik kazanımlara yer verilmiútir. Konuúma becerisi, ö÷rencilerin çevreleriyle iletiúim kurmaları, iú birli÷i yapmaları, ortak karar vermeleri ve karúılaútıkları sorunları çözmeleri açısından da önemlidir. Bu nedenle ö÷retmenin konuúma etkinliklerinde ö÷rencilerin her birinin ayrı ayrı söz almalarını sa÷layarak, onları bu çalıúmalara katması gerekmektedir. 1.1.3.Okuma Okuma, ses organları ve göz yoluyla algılanan iúaret ve sembollerin beyin tarafından yorumlanarak de÷erlendirilmesi ve anlamlandırılması sürecidir. Okuma becerisi, ö÷rencinin farklı kaynaklara ulaúarak yeni bilgi, olay, durum ve deneyimlerle karúılaúmasını sa÷lar. Dolayısıyla bu beceri; ö÷renme, araútırma, yorumlama, tartıúma, eleútirel düúünmeyi sa÷layan bir süreci de içine alır. Programda okuma becerisiyle, ö÷rencilerin günlük hayatlarında karúılaútıkları yazılı metinleri do÷ru, akıcı bir biçimde ve uygun yöntemleri kullanarak okuyabilmeleri, okuduklarını de÷erlendirip eleútirel bir bakıú açıcısıyla yorumlayabilmeleri ve okumayı bir alıúkanlık hâline getirebilmeleri amaçlanmıútır. Programda, okuma becerisini geliútirmek amacıyla çeúitli etkinliklere yer verilmiútir. Etkinliklerde kullanılacak metinlerin, Türkçeyi bütün zenginlikleriyle ve do÷ru bir úekilde yansıtması ayrı bir önem taúımaktadır. Bu nedenle derslerde iúlenecek metinlerin taúıması gereken özellikler programda belirtilmiútir. Programda yer alan okuma dil becerisinde; okuma kuralları, okunan metinlerin anlaúılması ve çözümlenmesi, anlamlandırılması, okunan metinlerin de÷erlendirilmesi ve okumanın bir alıúkanlık hâline dönüútürülmesine yönelik olarak çeúitli kazanım ve etkinliklere yer verilmiútir. Bununla birlikle, söz varlı÷ını zenginleútirmeye ve araútırmaya yönelik olarak verilen baúlıklar, bütün dil becerilerini kapsayan bir önem arz etmektedir.. .

(20) 1.1.4.Yazma Yazılı anlatım, bireyin kendini do÷ru ve amacına uygun olarak ifade etmesinde ve iletiúim kurmasında en etkili araçlardan biridir. Türkçe Ö÷retim Programı’nda yazma becerisinin geliútirilmesiyle; ö÷rencilerin duygu, düúünce, hayal, tasarı ve izlenimlerini dilin imkânlarından yararlanarak ve yazılı anlatım kurallarına uygun úekilde anlatmaları, yazmayı kendini ifade etmede bir alıúkanlı÷a dönüútürmeleri ve yazma yetene÷i olanların bu becerilerini geliútirmeleri amaçlanmaktadır.Uzun bir süreç isteyen yazma becerisinin kazanılması ve istenen amaçlara ulaúılması, ancak çeúitli ve özendirici yazma uygulamalarıyla mümkün olur. Yazma becerisinin bilgi, birikim ve dili etkili kullanmayı gerektirdi÷i göz önüne alınarak bu sürecin dinleme/izleme, konuúma, okuma ve dil bilgisi etkinlikleriyle de desteklenmesi gerekmektedir. Hikâye, roman, úiir gibi türlerde ürün vermek, bireysel yetenek ve yaratıcılık gerektirse de ö÷rencilerin duygu, düúünce, hayal ve izlenimlerini do÷ru, açık, anlaúılır ve yazma kurallarına uygun úekilde anlatmaları yazma tekni÷ine uygun bilgi ve beceriler kazandırılarak sa÷lanabilir. Bu düúünceden hareketle programda yazmayla ilgili olarak yazma kurallarını uygulama, planlı yazma, farklı türlerde metinler yazma, kendi yazdıklarını de÷erlendirme, kendini yazılı olarak ifade etme alıúkanlı÷ı kazanma, yazım ve noktalama kurallarını kavrama ve uygulama” ile ilgili amaçlara yönelik kazanımlar yer almaktadır. Ö÷retmen, farklı yöntemlere uygun etkinliklerle yazmayı ö÷renciler açısından zevkli hâle getirerek yazma alıúkanlı÷ı kazanmalarına yardımcı olmalı, ö÷rencilerin hangi türlerde yazmaya yetenekli oldu÷unu belirleyerek onları baúarılı oldu÷u türlerde yazmaya yönlendirmelidir. Bitiúik e÷ik yazı ö÷retimi, ilk okuma yazma ö÷retimiyle birlikte baúlayıp ilk sınıflarda kazandırılaca÷ından 6, 7 ve 8. sınıflarda bitiúik e÷ik yazı için bir zaman dilimi ayrılmayacaktır. Ancak ö÷rencilerin bütün derslerde, bitiúik e÷ik yazıyı iúlek ve güzel kullanmalarına özen göstermeleri sa÷lanmalıdır.. .

(21) 1.1.5.Dil Bilgisi Dil bilgisi; bir dilin dinleme/izleme, konuúma, okuma, yazma temel becerilerini destekleyen kurallar bütünüdür. Ö÷renci açısından Türkçenin yapısını oluúturan ve iúleyiú kurallarını tanımlayan bilgilere sahip olmak oldukça önemlidir; ancak daha da önemli olan bu kuralların konuúma, yazma, dinlemeyle ilgili dil etkinliklerinde uygulanmasıdır. Bu amaçla dil bilgilerinin ö÷retiminde, kuralların verilmesinin yanında, bu kuralların kelime, cümle ve metin düzeyindeki uygulamaları amaçlanmıútır. Programda, Türkçenin kurallarıyla ilgili kazanımlar, ö÷rencilerin düzeylerine uygun olarak ve aúamalı bir biçimde verilmiútir. Dil bilgisinde kolaydan zora ilerleyen bir sıra izlenmiú olup konuların birbiriyle olan iliúkileri gözetilmiútir. Türkçeyle ilgili kural ve bilgilerin örneklerden hareket edilerek verilmesi daha do÷ru olacaktır. Derslerde konularla ilgili farklı uygulama örneklerinin yer aldı÷ı çalıúma kâ÷ıtlarının kullanılması. ve. konuların. görsel. materyallerle. desteklenmesi. ö÷renimi. kolaylaútıracaktır.. Dil bilgisiyle ilgili kazanımların de÷erlendirilmesinde, kuralların metin veya cümle bütünlü÷ü ve ba÷lamı içerisinde ele alınması, di÷er becerileri desteklemesi açısından oldukça önemlidir. Ö÷retim programında dil becerileri ve dilbilgisi oranları úöyledir: Tablo 1. Temel dil beceri ve dilbilgisi yüzdelik oranı TEMEL. DøL ORAN (%). BECERøLERø DøNLEME/øZLEME. 15. KONUùMA. 20. OKUMA. 30. YAZMA. 20. DøL BøLGøSø. 15. .

(22) 1.2.. 1913-1915 Yıllarında Çıkarılan Kanunların Tanıtımı. 1913’de Tedrisat-ı øptidaiye Kanunu Muvakkati (ølkö÷retim geçici kanunu) çıkarılmıú ve kanun ‘geçici’ baúlı÷ına ra÷men Cumhuriyet yıllarında da birçok maddesi yürürlükte kalmıútır (Akyüz, 1999, s. 231) . Bu kanun ile birlikte Cumhuriyet dönemine geçen bir di÷er belge 1915 yılında hazırlanan “Mekatib-i øptidaiye-i Umumiye Talimatnamesi”dir. Bu talimatnameye göre; üç devreli ve altı sınıflı ilkokullar için hazırlanmıú program úöyledir: Tablo 2. 1915 Programına Göre Okutulacak Dersler. Ö÷leden Önce. Ö÷leden Sonra. Okutulacak Dersler. Okutulacak Dersler. Kuran-ı Kerim. El øúleri. Malumat-ı Diniye. Ziraat. Musahabat-ı. Yazı. Türkçe, Kıraat, Sarf Resim Tarih. Musiki. Hesap ve Hendese. Terbiyye-i. Eúya Dersleri Kaynak : Cicio÷lu (1985:91). .

(23) BÖLÜM 2: Ders Kitapları Ve Kitap øçeriklerinin Tanıtımı 2.1. 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabının øçeri÷i ve Konu Da÷ılımı Programın genel tanıtımını bu úekilde yaptıktan sonra 6. Sınıf ö÷retim programı ve ders kitabını inceleyelim. 6. Sınıf Türkçe dersi ders kitabı da bu program çerçevesince temalardan oluúmaktadır. Ders kitaplarını önceki programa göre hazırlanan ders kitaplarından ayrılan en belirgin özelli÷inin úekil özelli÷i oldu÷unu söyleyebiliriz. Ders kitabı Türkçe 6. Sınıf ders kitabı ve 6. sınıf Türkçe dersi ö÷renci çalıúma kitabı olmak üzere 2 kitaptan oluúmaktadır. Ders kitabında okuma metinleri, çalıúma kitabında etkinlikler yer almaktadır. Programda ders kitaplarında yer alması gereken temalar ve alt temaları belirtilmiú ve kitapların bu temalardan hareketle en az 6 temadan oluúturulması istenmiútir. Bu temalardan Atatürkçülük teması her sınıf için zorunlu kılınmıú di÷er temaların ise belirtilen temalardan seçilmesi istenmiútir. Ders kitapları da bu düzeye uygun aúa÷ıda belirtilen tema ve alt temalardan oluúmaktadır. Tablo 3. Ana temalar ve alt temalar ANA TEMA. ALT TEMALAR. ANA TEMA. Okuma sevgisi Okuma. Okuma alıúkanlı÷ı. Kültürü. Kitaplar. Evimiz. Süreli yayınlar. Duygular. Zaman. Sınıfımız. ve. Okulumuz. Mekân. ølimiz. Kütüphaneler. ùehirler. Umut. Ülkeler. Mutluluk. Zaman planlaması. . ALT TEMALAR.

(24) Tablo 3’ün Devamı. Duygular ve Hayaller. Heyecan. Geçmiú,úimdi,. Korku. Çevremiz. Kaygı. øklim. Üzüntü. Do÷a olayları. Yalnızlık. Canlılar. Özlem. Do÷adaki. Sitem. Do÷al. Veda. Çevrenin korunması Do÷a. Kıskançlık. ve. Ba÷ıúlama. Evren. Takdir etme. Sevgi. fiziksel afetlerden. Manzaralar Kar Ya÷mur. Be÷enme. Yıldızlar. Mizah. Renkler. Aile sevgisi. Gezegenler. Vatan sevgisi. Dünya. Millet Sevgisi. Yeryüzü ve uzay. Bayrak sevgisi. Mevsimler. Dil sevgisi. Seçilen bu temalara ve alt temalarına uygun okuma ve dinleme metinleri seçilmiú ve metinler Türkçe Dersi 6. Sınıf kitabında yer almaktadır. Metinlerin içeri÷ine uygun dil becerileri ve dil bilgisi etkinlikleri ise ö÷renci çalıúma kitabında yer almaktadır.. .

(25) 2007 Türkçe dersi E÷itim Ö÷retim müfredatına göre hazırlanan ve 2007/2008 e÷itim ö÷retim yılında okutulması tavsiye edilip ilkö÷retim okullarına da÷ıtılan “ølkö÷retim 6. Sınıf Türkçe Dersi” ders kitabındaki konu da÷ılımı aúa÷ıdaki gibidir. Tablo 4. “6. SINIF TÜRKÇE DERS KøTABI” Konu da÷ılımı Noktalama kuralları:. iúaretleri. yazım Ses bilgisi. ve. 1.. Sesli ve sessiz harfler. 2.. Hece ve hece türleri. 3.. Kalınlık-incelik uyumu. 4.. Ünsüz benzeúmesi yumuúaması. 5. Tırnak iúaretini kullanıldı÷ı yerler. 5.. Ünlü düúmesi. 6. øki noktanın kullanıldı÷ı yerler. 6.. Ünlü daralması. 7. Kısa çizginin kullanıldı÷ı yerler. 7.. Yardımcı ünlü ve ünsüzler. 1. Büyük harflerin kullanıldı÷ım yerler 2. Nokta iúaretinin kullanıldı÷ı yerler 3. Virgülün kullanıldı÷ı yerler 4. Kesme iúaretini kullanıldı÷ı yerler. 8. Özel isimlere yazımı. getirilen. ve. ünsüz. eklerin. 9. Soru iúaretinin kullanımı 10. Ba÷laçların yazımı Sözcükte anlam. Sözcük türleri. 1.. Temel anlam. 1.. øsim ve isim türleri. 2.. Yan anlam. 2.. øsim tamlamaları. 3.. Mecaz. 3.. Zamir. 4.. Terim anlam. 4.. Sıfat. 5.. Atasözleri ve deyimler. 5.. Edat- Ba÷laç. 6.. Mecazlı ifadelerin kullanımı. 6.. Fiil. 7.. Özdeyiúler. 7.. Fiillerde zaman - Dilek kipleri. 8.. Sözcükler arası anlam iliúkileri. 8.. ùahıs ekleribiçimleri. 9.. Zarf. . olumsuzluk.

(26) 2.2. Sarf u Nahv Kitabının øçeri÷i ve Konu Da÷ılımı Hicri 1338 (Miladi 1919) yılında yazılmıú 6. Sınıf ders kitabı ise “Riyaziye, Eúya Dersleri, Tarih ve Sarf u Nahv” olmak dört bölümden oluúan tek ciltliktir. Türkçe bölümü sayfa 260’tan baúlayıp 361’e kadar sürmektedir. Türkçe bölümünün baúlangıcında “Sarf u Nahv” yazılmasından da anlaúılaca÷ı gibi kitapta dil bilgisi konuları yer almaktadır. Kitabın konu da÷ılımı aúa÷ıdaki gibidir: Tablo 5. “SAR-U NAHV” kitabının konu da÷ılımı Zamir. Arabî mastarlar. østikbal. ùahıslar- kemiyet-mercii. Mastarı mimiyye. Tasrif-i numune cetveli. Zamir-i úahsiye. Rubai mücerred. østikbal. Zamirlerin ahvali. Fiil. Mazı-i nakli. Zamiri izafiye. Faili aramak. Sı÷a-i sebebiyye. Zamiri mülki. Fiillerde úahıs ve kemiyet. Sı÷a-i ihbariye. Zamiri iúariye. Fiilin failine mutabakatı. Zaman-ı hal. Zamiri fi÷liye. Zaman. Sı÷a-i sıla. Zamiri müpheme. Müspet, menfi. Var – yok. Arabi zamirler. Cehriyenin menfisi. Yekúahsı fiiller. Mastar. østifham. Mutealakat fiil. Basit ve mastarlar. mürekkep Nefi istifham. Sıfatlardan mastar teúkili Mastarlardan isim teúkili øútikak Müteaddi, lazım Ta÷diye-i efali Ma÷lum, meçhul Mutavaat Lazım ve mutavaat. Sı÷a. Fail ve meful-u sarih. Tasrif. Ma÷rufe - nekre. Muzarinin teúkili. Gayri sarih mefuller. Zaman-ı halin teúkili. Ahval-i isim. østikbalin teúkili. Temyiz. Mazi-i úuhudi. Hal. Mazı-i nakli. Zarf. Sı÷a-i úartıyye. Edvat. Muzari. Nida. . Mefuller.

(27) BÖLÜM 3. 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabı’nda øúlenen Konular Bu genel bilgilerden sonra 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabı’nda iúlenen dilbilgisi konularına ve konu anlatımlarına kısaca bir göz atalım. 6. sınıf Türkçe ders kitabında, Türkçe ö÷retim programında da belirtildi÷i gibi temel dil becerileri etkinlikleri programın %85’ini, dilbilgisi etkinlikleri ise %15’ini oluúturmaktadır. Temel dil becerileri etkinlikleri; okunan ya da dinlenen metni anlama etkinlikleri, metinde geçen anlamı bilinmeyen kelimelerin anlamlarını kavrama etkinliklerini, okuma etkinlikleri, anladıklarından ve gördüklerinden hareketle yazma etkinlikleri, ö÷renci yaratıcılıklarını artırıcı hikaye, masal, úiir yazma etkinlikleri, ö÷rencinin yeteneklerini ve genel kültürlerini artırıcı etkinliklere yer verilmiú. Dilbilgisi etkinliklerinde amaç örneklerden hareketle kuralı sezdirmek ve bir sonraki etkinliklerde ise de÷iúik örnek ve etkinliklerle kuralın pekiúmesini sa÷lamaktır. Ama dilbilgisi etkinliklerinin programda yüzdelik olarak 15’lik gibi bir dilim olarak yer alması dilbilgisi konularının tamamen ve en ince ayrıntısına kadar iúlenmesi yerine amacın sadece kuralları sezdirmek ve tanıtmak olarak tanımlanabilir. Bu yüzden dilbilgisi etkinliklerine oldukça az verilmiú ve konular yüzeysel iúlenmiú. 3.1. Ses Bilgisi: “Sesli harf ile sessiz harf nedir?” Sorusuna cevap aranmıú. Tek baúına söylenebilen seslere ünlü, söylenemeyenlere seslere de ünsüz denildi÷i kavratılmaya çalıúılmıú. “Hece nedir?” ve “Kaç çeúit hece vardır?” sorularına cevap aranmıú çeúitleri örneklerle kavratılmaya çalıúılmıú. Hecelerin bir ünlü/ bir ünlü bir ünsüz/ bir ünsüz bir ünlü/ bire ünsüz bir ünlü bir ünsüz/ bir ünlü iki ünsüz/ bir ünsüz bir ünlü iki ünsüz úeklinde oluútu÷u kavratılmaya çalıúılmıú. Ünlülerin özellikleri anlatılıp “Kalınlık incelik uyumu” anlatılmıú. Kalınlık incelik uyumunu bozan eklerin neler oldu÷u sıralanmıú.. .

(28) Ünsüz benzeúmesi kuralı sezdirilmeye çalıúılmıú.( “f,ú,h,s,p,ç,t,k” sesleri ile biten kelimelere “b,c,d,g” ünsüzleri ile baúlayan ek getirildi÷inde “p,ç,t,k” ye dönüúmesine ünsüz benzeúmesi denir.) Ünsüz yumuúaması kuralı sezdirilmeye çalıúılmıú.( “p,ç,t,k” sert ünsüzleriyle biten kelimelere ünlü ile baúlayan ek getirildi÷inde “b,d,g,÷,c” ye dönüúmesine ünsüz yumuúaması denir.) Ünlü düúmesi kuralı sezdirilmeye çalıúılmıú. (ikinci hecesinde “ı.i.u.ü”. ünlüleri. bulunan kelimeye ünlü ile baúlayan ek getirildi÷inde ikinci hecedeki ünlü düúer.) Ünlü daralması kuralı sezdirilmeye çalıúılmıú. (“a,e” geniú ünlüleri ile biten kelimelerin “y” ile baúlayan ek getirildi÷inde “a,e” sesi “ı,i” ye dönüúür.) 3.2. Sözcükte Anlam: Temel ve yan anlamın ne oldu÷u kavratılmaya çalıúılmıú. ( Kelimenin akla gelen ilk anlamına temel anlam temel anlama ba÷lı sonradan kazandı÷ı di÷er anlamlara yan anlam denilir.) Mecaz anlamın ne oldu÷u kavratılmaya çalıúılmıú. ( Kelimenin temel anlamının dıúında baúka kelimenin ya da kavramın yerine kullanılmasına denir.) Terim anlamın ne oldu÷u kavratılmaya çalıúılmıú. ( Bilim, sanat, spor ya da bir meslek dalına ait olan sözcüklere denir.) Deyim ve atasözünün ne oldu÷u; benzer ve farklarının neler oldu÷u kavratılmaya çalıúılmıú. (Atasözlerinin: 1. Anlatılmak istenenin en kısa ve en etkili yolla anlatan; 2. Söyleyeni belli olmayan; 3. Nasihat veren; 4. Kalıplaúmıú özlü sözler oldu÷u.) (Deyimlerin: 1. Birden fazla kelimeden oluúan; 2. Asıl anlatmak istedi÷inden baúka úeyler anlatan; 3. Özlü sözler oldu÷u.) Kelimeler arasındaki eú anlamlılık iliúkisi sezdirilmeye çalıúılmıú. (Yazılıúları farklı ancak anlamları aynı olan kelimeler getirildi÷inde anlamlın de÷iúmedi÷i bu tür kelimelere eú anlamlı kelimeler denir.). .

(29) Kelimeler arasındaki zıt anlamlılık iliúkisi sezdirilmeye çalıúılmıú. (Nitelik, durum, zaman hareket vb. yönlerden birbirinin karúıtı olan kelimelere zıt anlam denir.) 3.3 Sözcük Türleri: Basit örneklerden hareketle “aile, sanayi, nagoya, kasaba” gibi sözcüklerin varlıkları nesneleri karúılayıp karúılamadıklarına bakarak isim konusunun kavratılmasına çalıúılmıú. (øsim: Canlı cansız bütün varlıkları, kavramları karúılayan, tanımaya, birbirinden ayırmaya yarayan kelimelere isim (ad) denir.) Basit örneklerden hareketle özel ve cins isim tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. (Özel isimlerin evrende tek olan ve tam benzeri bulunmayan varlıları karúılayan kavramlar; cins isimlerin ise aynı cinsten varlıkları karúılayan kavramlar oldu÷u kavratılmaya çalıúılmıú.) Sayı bakımından tekil, ço÷ul, topluluk isimleri tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. ( Tekil isimlerin sayı bakımından bir tane olan varlıkları karúılayan; ço÷ul isimlerin sayı bakımından birden fazla olan varlıkları karúılayan; topluluk ismi ise yapı bakımından tekil anlam bakımından ço÷ul olan varlıkları karúılayan isimler oldukları ve ço÷ul isimlerin “-ler,-lar” ekleri ile yapıldı÷ı kavratılamaya çalıúılmıú.) Nitelik bakımından soyut ve somut isim tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. øsim tamlamaları tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. (øsim tamlamalarının en az iki isimden oluútu÷u ve tek bir varlı÷ı karúıladıkları; belirtili isim tamlamasında her iki ismin, belirtisiz isim tamlamasında sadece ikinci ismin ek aldı÷ını; zincirleme isim tamlamalarının ise belirtili ve belirtisiz isim tamlamalarının iç içe geçmesiyle oluútu÷u kavratılmaya çalıúılmıú.) Zamirler tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. (øsimlerin yerine kullanılan sözcüklere zamir denildi÷i; zamirlerin isimlerin yerini kiúi, iúaret, soru ve belgisizlik yönleriyle tuttu÷u kavratılmaya çalıúılmıú.). .

(30) Sıfatlar tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. (Sıfatların isimlerden önce gelen, isimleri çeúitli yönlerden etkileyen isimlere zamir denildi÷i kavratılamaya çalıúılmıú.) Pekiútirme ve küçültme sıfatları tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. (Sıfatların anlamlarının “-m,-p,-r,-s ünsüzlerinden birinin getirilmesi ile kuvvetlendirildi÷i; “-ca,cık,- mtrak,-msı” eklerinin getirilmesi ile de anlamlarında küçültme yaptı÷ı kavratılmaya çalıúılmıú.) Edat ve ba÷laçlar tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. (Edatların kelimeler arasında anlam ilgisi kurdu÷unu; ba÷laçların ise kelime ve cümleleri birbirine ba÷ladı÷ı kavratılmaya çalıúılmıú.) øsimlerin ve fiillerin arasında farkın tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. (isimlerin canlı ve cansız varlıkları, duygu ve düúünceleri bildiren kelimeler oldu÷u; fiillerin ise olumlu ve olumsuz çekimlerinde zaman ve kiúi anlamı veren kelimeler oldu÷u kavratılmaya çalıúılmıú.) Fiillerde zaman kiplerinin tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. (Haber kiplerinin iúin, oluúun, hareketin zaman ve úahsa ba÷lı olarak meydana geldi÷ini bildiren kipler oldu÷unu söyleyerek bu kiplerin görülen geçmiú zaman, ö÷renilen geçmiú zaman, úimdiki zaman, gelecek zaman, geniú zaman olarak beú kısma ayrıldı÷ı kavratılmaya çalıúılmıú.) ùahıs ekleri ve olumsuzluk eki tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. Zarf tanıtılmaya ve kavratılmaya çalıúılmıú. (Fiillerin önüne gelerek onları yer, zaman, ölçü, nitelik ve soru anları bakımından etkileyen sözcüklere zarf denildi÷i kavratılmaya çalıúılmıú.) Son temada da yıl içinde iúlenen konuların pekiútirilmesi yapılmıú. .

(31) BÖLÜM 4: øki Kitapta Ortak øúlenen Konuların øúleniú Biçimleri 2007-2008 e÷itim ö÷retim yılı 6. Sınıf Türkçe ders kitabında iúlenen dilbilgisi konularına ve iúleniú biçimine kısaca baktıktan sonra iki kitapta da var olan ortak konulara ve iúleniú biçimlerine bakalım. Her iki kitapta da ortak iúlenen konular: 1. øsmin halleri 2. Zamir 3. Edat 4. Zarf 5. Fiil Bu ortak konuların her iki kitaptaki iúleniúlerini karúılaútıracak olursak; öncelikle konuların iúleniú sırasında bir fark görüyoruz. 2007-2008 e÷itim ö÷retim yılı 6. Sınıf Türkçe ders kitabında konuların iúleniú sırası, ismin halleri, zamir, sıfat, edat, fiil, zarf úeklindedir. Sarf u nahv’de ise zamir, fiil, ismin halleri, sıfat, zarf ve edat úeklindedir. Sırası ile konuların her iki kitapta nasıl iúlendiklerini karúılaútıralım. 4.1. Konu: øsmin Halleri SARF U NAHV’de konu kitabın 349,350. sayfalarında aúa÷ıdaki gibi iúlenmiú… øsmin halleri øsim : fail, mefulu-u sarih, mefulu-u gayri sarih, muzaaf-ı ileyh ve muzaaf oldu÷una göre tahvilata u÷rar. Bu tahvilata ahval-i isim namı verilir. Zamirler de ve gaibe muzaaf olan isimlerde aynı tahvilata u÷rarlar. øúte bu tahvilata mücmel bir surette aúa÷ıdaki cetvelde gösterilmiútir.. .

(32) Nihayeti samitli. Nihayeti saitli. Nihayeti samitli Nihayeti. ahval. isim. isim. ism-i muzaaf. ism-i. mücerred- fail. kitab. çanta. kitabı. çantası. meful-u bih. kitabı. çantayı. kitabını. çantasını. meful-u ileyh. kitaba. çantaya. kitabına. çantasına. meful-u fih. kitabda. çantada. kitabında. çantasınd. meful-u anh. kitabdan. çantadan. kitabından. çantasınd. meful-u maah. kitab ile (kitabla). çanta ile. kitabı ile. çantası ile. muzaaf-ı ileyh. kitabıñ. çantanıñ. kitabıyla. çantasıyla. muzaaf. (úakirdiñ) kitabı. (úakirdiñ). kitabınıñ. çantasınıñ. zamirleriñ ahvali mücerred. ben - sen - o. biz – siz - onlar. Mef’ul-u bih. beni - seni – oni. bizi – sizi – onları. Mef’ul-u ileyh. baña - saña - oña. bize – size – onlara. Mef’ul-u fih. bende - sende - onda. bizde – sizde – onlarda. Mef’ul-u anh. benden - senden – ondan. bizden. Mef’ul-u maah. benimle - seniñle – onuñla. bizimle – siziñle – onlarla. muzaaf-ı ileyh. benim - seniñ - onuñ. bizim – siziñ - onlarıñ. –. sizden. –. øLKÖöRETøM 6. SINIF TÜRKÇE ÖöRETMEN KILAVUZ KøTABI’nda konu kitabın 184,197. sayfalarında aúa÷ıdaki gibi iúlenmiú… V. DøL BøLGøSø. (SAYFA 184). Ö÷rencilerinize hâl eklerini sezdiriniz ( 9. Etkinlik) Bu etkinlikten sonra ö÷rencilerinize cümlede isimlerin yalın hâlde ek almadı÷ını, "-i" ekinin yükleme, "-e" ekinin yönelme, "-da" ekinin bulunma ve "-den" ekininde ayrılma anlamları kattı÷ını kavratınız. Bu eklerin ünlü ve ünsüz uyumuna uydu÷una da dikkat çekiniz. Ö÷rencilerinize iyelik eklerini sezdiriniz (10. Etkinlik). .

(33) Sonra ö÷rencilerinize isimlerin sonuna gelerek onların kime, neye, kaçıncı kiúiye ait oldu÷unu gösteren eklerin (-m, -ın,-i, -niz,-leri) iyelik ekleri oldu÷unu kavratınız. Ö÷rencilerinize etkinlikte verilen cümlelerde boú bırakılan yerlere iyelik eklerinden uygun olanları yazmalarını söyleyiniz. (11. Etkinlik). Aúa÷ıdaki cümleleri tahtaya yazınız. • Evi temizledi. • Evi çok temizdi. "Neyi temizledi? Temiz olan ne? sorularının cevaplarını vermelerini isteyiniz. Ardından aúa÷ıdaki cümleleri tahtaya yazınız. Ayraç içindeki soruları sorunuz. • Okudum. (Neyi okudum?) • Gittim. (Nereye gittim?) • Konuútum. (Nerede konuútum?) • Çıktım. (Nereden çıktım?) Verilen cevaplardan yola çıkarak her bir cümledeki hâl eklerinin farklı oldu÷una dikkat çekiniz.. Ö÷rencilerinizin hâl ekleriyle iyelik ekleri arasındaki farkı bulmaya. yönelik etkinli÷i yapmalarını sa÷layınız (12. Etkinlik) 9.Etkinlik: a. Aúa÷ıdaki boúlu÷a gelmesi gereken kelimeyi yuvarlak içine alınız ve noktalı yerlere yazınız.. b. Yuvarlak içine aldı÷ınız kelimedeki a çizili ekin cümleye hangi anlamı kazandırdı÷ını iúaretleyiniz.. Evde Evi . …varabildik. Evden Eve. a. Eve yönelme anlamı b. Evden ayrılma anlamı c. Evde bulunma anlamı d. Evi belirtme anlamı a. Kitapta bulunma anlamı b. Kitaptan ayrılma anlamı c. Kitaba yönelme anlamı d. Kitabı belirtme anlamı. Kitaba Kitabı …bahçede okudu. Kitaptan Kitapta. 10. Etkinlik: Aúa÷ıdaki cümlelere bakınız. Altı çizili ekin yandaki hangi kelimeyle ilgili oldu÷unu belirleyiniz. Bunları eúleútiriniz.. .

(34) Saatin kaç?. Bizim. Arkadaúlarınız geldi mi?. Benim. Silgisi yere düútü.. Senin. Hikâyelerimiz çok güzel.. Onun. Cüzdanım kayboldu.. Sizin. Bardakları sütle doluydu.. Onların. 11 .Etkinlik: Aúa÷ıdaki cümlelerde boú bırakılan yerlere kutucuklardaki iyelik eklerinden uygun olanları getiriniz. Senin burnu. . da çok iyi koku alıyormuú.. -ımız. Onların resim... bu ay sonunda sergilenecekmiú.. -n. Ö÷retmenimizin düúünceleri benim düúünceler... ile aynıydı.. -ınız. Bizim sınıf... bilgi yarıúmasında birinci oldu.. -ı. Çok teúekkür ederini, sizin yardım ... olmasaydı bu iúi yetiútiremezdik.. -im. Kütüphanemizde onun kitab... en üst rafta duruyordu.. -leri. 12. Etkinlik: Aúa÷ıdaki altı çizili eklerden hangisinin iyelik eki hangisinin hâl eki oldu÷unu bulup yanlarına yazınız. Dolaptaki ceketi verir misin? (............) Kardeúim eve yeni gelmiúti. (............) Yazınız oldukça be÷enilmiúti. (...........) … V. DøL BøLGøSø. (SAYFA 197). øsimlerle ilgili bilgileri uygulamaya yönelik etkinli÷i yaptırınız (12. Etkinlik) øsimlere getirilen hâl eklerinin iúlevleri ile ilgili etkinli÷i yaptırınız (13. Etkinlik) øyelik eklerini pekiútirmeye yönelik etkinli÷i yaptırınız (14. Etkinlik) Bu etkinlikten sonra iyelik ekleri ile hâl eklerini ayırmaya yönelik bulmaca etkinli÷ini yaptırınız (15. Etkinlik). øsim tamlamalarının türlerini bulmaya yönelik etkinli÷i yaptırınız (16. Etkinlik) 5. Etkinlik: Bulmacayı çözünüz. Numaralandırılmıú harfleri aúa÷ıdaki kutucuklara yazıp úifreyi bulunuz.. .

(35) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10. 1 14. 4. 12 10 6 7. 9 3 2. 13. 8 11 5. 1. Çiçek kelimesinin belirtme durum eki almıú hâli 2. A÷aç kelimesinin çokluk iyelik i.teklik kiúi eki almıú hal: 3. Nine kelimesinin iyelik 3.teklik kiúi eki almıú hâli 4. Toka kelimesinin iyelik 2.çokluk kiúi eki almıú hâli 5. Araba kelimesinin bulunma hâli 6. Okul kelimesinin ayrılma hâli 7. Kitap kelimesinin iyelik 2.teklik eki almıú hâli 8. Hikâye kelimesinin yönelme hâli 9. Saç kelimesinin iyelik 2.teklik kiúi bulunma hâli 10. ùeker kelimesinin iyelik 1. çokluk eki atmıú hâli 16. Etkinlik: Aúa÷ıdaki metinde geçen øsim tamlamalarını bulup türlerini tablodaki uygun yerlere yazınız. " Türkülerin dilinden anlamayan bizi anlayamaz." der bir úairimiz. Anadolu ønsanı, sevincini, üzüntüsünü, kederini, acılarını hep türkülerle anlatmıútır. Kahramanlık türküleri, onların coúkusunu; gurbet türküleri onlardaki sıla özlemini; oyun türküleri, onların hareketlili÷ini dile getirir. Do÷anın güzelliklerini de türkülerinde renk renk. nakıú nakıú iúlemiúlerdir. Anadolu kadınının fedakârlı÷ını görmek istiyorsanız türkülerin derinli÷ine inmeniz yeterlidir." Belirtisiz øsim Tamlaması. Belirtili øsim Tamlaması. . Zincirleme øsim Tamlaması.

(36) øsmin Halleri Konusunun øúleniú Biçiminin Karúılaútırılması Konu her iki kitapta hemen hemen birbirine yakın iúlenmiú. Sarf u Nahv kitabında ismin fail, muzaaf ve meful olmasına göre getirilen ekleri belirten bir cetvel verilmiú. Cetvelde sesli harfle biten bir isimle, sessiz harfle biten bir isim örnek alınmıú. Cetvelin bir tarafında isimlerin hal eki ve iyelik eki getirilmiú halleri verilmiú, cetvelin di÷er tarafında ise aynı isimlerin iyelik eki aldıktan sonra hal eklerini nasıl alabilece÷i gösterilmiú. Aynı úekilde zamirlerin de ismin hal eklerini alabilece÷i belirtilip baúka bir cetvelde de zamirlerin (ben, sen, o, biz, siz, onlar) çekimleri verilmiú. 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabı’nda ise isimlere getirilen hal ekleri ile konu iúlenmeye baúlanmıú. Ev, kitap, okul, oda kelimelerine hal ekleri getirilen bir etkinlik verilmiú. Sonra isimlere getirilen iyelik eklerinin kelimeye kattıkları anlamların ö÷renciler tarafından fark edilmesi istenmiú. Sonraki iki etkinlikte ise hal ekleri ile iyelik eklerinin pekiútirilmesi amaçlanmıú.. 4.2. Konu : Zamir SARF U NAHV’de konu kitabın 359-367. sayfalarında aúa÷ıdaki gibi iúlenmiú… Zamir izah – bazen bir isim zikir veya tekrar edilmeyerek onun yerine di÷er bir kelime kullanılır. mesela : Ahmed her gün hem mektebe gidiyor, hem babasına yardım ediyor; (o). gayretli. bir çocuktur. ibaresinde (o). kelimesi Ahmed isminin yerine. kullanılmıútır. iúte bu kelimeye zamir dinilir. tarif – ismin yerine kullanılan kelimelere zamir tesmiye olunur. 1 - zamirler altı nevidir.. .

(37) 1 - zemair-i sehsıyye , 2- zemair-i izafiye, 3- zemair-i mülkiyye, 4- zemair-i iúariye, 5- zemair-i fiiliyye, 6- zemair-i mübheme úahıslar – kemiyet – mercii 2- zamirlerde üç sahsa mütesavvırdır. 1- mütekellim ( lakırdı söyleyen úahıs) , 2- muhatab. ( lakırdıyı dinleyen úahıs) .. 3- gaíb. ( kendisinden bahs olunan úahıs).. 1- zemair-i sehsıyye zemair-i sehsıyye úunlardır: müfred mütekellim. :. ben. ,. cemı mütekellim. :. biz. “. muhatab. :. sen. ,. “. muhatab. :. siz. “. gaíb. :. o. ,. “. gaíb. :. onlar. 2- zemair-i izafiye eúhası seleseye muzaaf isimlerin nihayetine getirilen zamirlerdir. onlarda úunlardır : m , ñ , y , v , s , ñiz , y , s veyalarí. misalleri: … 3- zemair-i mülki zamiri mülki ( ki ) den ibaretdir. mülkiyet ve nisbet ifade eder. zemairi sehsıyyeniñ veya isimleriñ muzaaf-ı ileyhine dahıl olur : benimkí , seninkí, onuñkí, bizimkí, siziñkí, onlarıñki ;ahmediñki , gibi. 4- zemair-i iúariyye. .

(38) iúarete hıdmet iden zamírlerdir. müfredde : bu, úu, o ; cemide : bunlar, úunlar, onlar; kelimeleridir. bu kelimeler isimlerle beraber bulundukları zaman sıfat-ı isariye olurlar, isimlerden uzak bulunup onlar yerine veya cümleden ıvaz olarak kullanılmıú olurlarsa zemair-i isariye olurlar. … 5- zemair-i fiiliyye fiillerin nihayetine ilave olunan zamirlerdir ki failden ıvaz olurlar yani failin yerini tutarlar. zemair-i fiiliye úunlardır : müfred mütekellimde : m ; cemı mütekellimde : z veya (k , k ) muhatabda. :. ñ. veya. señ. ;. cemı. muhatabda. ñiz. veya. siñizdir.. … 6- zemair-i mübheme isimleri mübhem bir suretde taviz iden zamirlerdir. baúlıcaları : biri, birisi, di÷eri, öbiri, beher, her biri, felan, bazısı,kimi, ne, her ne, bir ço÷u, bir kaçı, bir takımı, kaffesi, cümlesi, haylisi, aynı, kimse, kim, kimler, hangisi, arab-i zamirler bazı arabi zamirler lisanımızda nadiren müstameldir. ista÷melleride mutlaka arabi ibareler arasındadır. 1- ene – ben. mesela: enelhak. 2- ente = sen. mesela: entettevvabür rahim. 3- hu - o ( mezkur ) misalleri: ya hu ! huvelhallakulbaki. 4 – he = o ( müennes ) . mesela : kemahe hakkahe. .

(39) … øLKÖöRETøM 6. SINIF TÜRKÇE ÖöRETMEN KILAVUZ KøTABI’nda konu kitabın 184,197. sayfalarında aúa÷ıdaki gibi iúlenmiú… V. DøL BøLGøSø. (SAYFA 184). Ö÷rencilerinizin iúlevlerini fark etmelerini sa÷layınız (12. Etkinlik) Aúa÷ıdaki cümleleri tahtaya yazınız. Altı çizili kelimelerin hangi kelimelerin yerine kullanıldı÷ını sorunuz. •Ayúe, Sima'yı arıyordu, onu bulamamıú. •Kırmızı kalem kırıldı, úunu uzatır mısın? •Pazardan ne alacaktır? •Ahmet, Sait ve Büúra sınıfta oturuyor, bazıları da dıúarı çıkıyordu? Ö÷rencilerinize bu cümlelerde geçen "onu, úunu, ne, bazılarının ismin yerine kullanıldı÷ını, bu tür kelimelere zamir dendi÷ini söyleyiniz. Örneklerden hareketle zamirlerin kiúi, iúaret, soru ve belirsizlik yönleriyle isimlerin yerini tuttu÷unu kavratınız. Ö÷rencilerinizin zamirleri iúlevlerine uygun olarak kullanmalarını sa÷layınız (13. Etkinlik). 12.Etkinlik: Aúa÷ıdaki cümleleri inceleyiniz. Altı çizili kelimelerin üstündeki cümlelerde hangi kelime veya kelime gruplarının yerine kullanıldı÷ını boú bırakılan yerlere yazınız. •"Ö÷retmenler toplumu aydınlatır. • Onlar toplumu aydınlatır. "Onlar" kelimesi......................................kelimesinin yerine kullanılmıútır. • Ö÷rencilerimden Kemal, Sinan. Dilek topladıktan çiçeklerden bir buket hazırlamıúlar. • Ö÷rencilerimden bazıları topladıktan çiçeklerden bir buket hazırlamıúlar. "Bazıları" kelimesi........................... kelimesinin yerine kullanılmıútır.. .

(40) • Elbise dolabından kaza÷ı aldım. • Elbise dolabından neyi aldın? -Neyi" kelimesi......................................kelimesinin yerine kullanılmıútır. 13.Etkinlik: ùimdi de aúa÷ıdaki metinde bulunan altı çizili kelimelere bakınız. Altı çizili kelimelerden zamir olanların altına artı {+) iúareti koyunuz. Ardından iúaretledi÷iniz kelimeleri cümle içerisinde kullanınız. Benim Güzel, Benim Yi÷it Ö÷rencilerim, ùunu bilmelisiniz ki sizler bu ülkenin gelece÷isiniz. Bu ülkeyi siz kalkındıracaksınız. Peki, ülkemizi kalkındırmak için ne gerekiyor? Daha çok ve özenli çalıúmak. Eminim ki hepiniz bunu göz önünde bulunduracaksınız. Unutmayın! Bu ülke sizinle yükselecektir. Zamir Konusunun øúleniú Biçiminin Karúılaútırılması Zamir konusu Sarf u Nahv kitabında detaylı olarak iúlenen konulardan birisidir. Sarf u nahv kitabında zamir konusu; zamir ile ilgili izah ile konu anlatımı baúlamıú. Örnekle izah pekiútirilip zamir konusunun tanımı yapılmıú. Zamir çeúitleri sayılıp teker teker iúlenmiú. Zamirlerin mercileri hakkında bilgi verilmiú. Karıútırılması muhtemel zamir çeúitleri (iúaret zamir olan “o” ve “onlar” sözcü÷ü gibi) hakkında bilgi verilmiú ve konular sayfaların alt kısmında verilen alıútırma ve örneklerle pekiútirilmiú. Arapça zamirler hakkında da bilgi verilmiú. 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabı’nda ise tahtaya yazılacak cümlelerde var olan isimlerin yerine yazılabilecek sözcüklerin ö÷renciler tarafından bulunması istenerek zamirin tanımının yapılması istenmiú. Kullanılan yeni sözcüklerden hareketle hangi isimin yerine kullanıldıysa o isme bakılarak zamirin çeúitlerinin bulunması istenmiú. Daha sonraki verilen etkinliklerle de zamirlerin pekiútirilmesi sa÷lanıp sıfatla zamirin arasındaki farkın kavranması amaçlanmıú.. .

(41) 4.3. Konu : Edat SARF U NAHV’de konu kitabın 358-361. sayfalarında aúa÷ıdaki gibi iúlenmiú… edat edevat-ı ahval-i isim, muteallakt-ı fiil ve mütemmimat-ı cümle teúkiline, cümleleri veya eksam-ı cümleyi rabta, müstekat-ı tevlidine hıdmet iden huruf veya kelimatdır. … 1 – mütemmim edatları besıt olanlar : ñ, (nıñ), (yi), (ye), de, den, çe, ile (le), içün (çün), üzere, siz, sizin, gibi, ise (se); ye-i meksure, men, ile, an, ali, maèa; ye-i meftuha , ya, ez ; mürekkeb olanlar : e dair (taalluk); e ra÷men ( adm-i mubalat) , e göre, e nazaran , e do÷ru ( istikamet), e gelince (tecrid ve celb dikkat), e kadar, e dek ( intiha), den dolayı (sebeb), den tercih), … 2 – rabt edatları besıt olanlar : ve, ile, hem, de, ne, ya, yahud, gibi, fakat, ama, lakin, ancak, gerek, ister, zira, ger, úayed, güya, nitekim, bari, yani, bunuñla beraber, hal buña, isede, la beraber, çünki, mademki, … 3 – iútikak edatları. .

(42) cek, cak, ce÷iz, ca÷ız, ce, li, lü, siz, ne, bi, gayri,vir, mend, fem, gin, a÷in, yar, lik, lık, den, kah, … sittan, zar, sar, veú, deú, daú, hem, kar, gar, var,ger ; y ( yay-ı maãdariyet) ,yet, çe, y (ya-i nisbet), cı, ban,ler, le, len, lan, leú, laú. … øLKÖöRETøM 6. SINIF TÜRKÇE ÖöRETMEN KILAVUZ KøTABI’nda konu kitabın 225, 226, 227. sayfalarında aúa÷ıdaki gibi iúlenmiú… V-DøL BøLGøSø Çalıúma Kitabı'nda yer alan edat ve ba÷laçlarla ilgili etkinlikleri ö÷rencilerinize yaptırınız (6 ve 7. Etkinlik) Ö÷rencilerinize, edatların kelimeler arasında anlam ilgisi kurdu÷unu, ba÷laçların ise kelime ve cümleleri birbirine ba÷ladı÷ını söyleyiniz. Edat ve ba÷laçları ayırt etmelerini isteyiniz (8. Etkinlik). Bazı kelimelerin hem edat hem de ba÷laç olarak kullanıldı÷ını, "ile, ancak" kelimelerinin bu kelimelerden oldu÷unu ö÷rencilerinize söyleyiniz. Edat ve ba÷laçlarla ilgili bilgilerini pekiútirmek amacıyla hazırlanan etkinlikleri yaptırınız (9 ve 10. Etkinlik). "için" kelimesinin kullanımı ile ilgili etkinli÷i yaptırınız (11.Etkinlik). Bu etkinlikte amaçlanan, ö÷rencinin "için" edatının kimi zaman cümledeki amacı kimi zaman da nedeni belirtti÷ini görmesidir. Edat ve ba÷laçların cümlede kullanımı ile ilgili etkinli÷i yaptırınız (12. Etkinlik). 6.Etkinlik: Aúa÷ıdaki kelime ve kelime gruplarından tek baúına anlamı olmayanları örnekteki gibi iúaretleyiniz. sıra, ile, ancak.-e kadar, kalem, gibi, defter, bilgisayar, çünkü, -e göre, -den beri, e do÷ru, -ya... ya..., ya... ya da..., ve, masa, için 7. Etkinlik: Metinde boú kalan yerlere aúa÷ıdaki kutucuktan uygun kelimeleri yerleútiriniz.. .