Hellenistik krallıkları ve onların Roma ile olan ilişkilerini ele aldık. Bu kez, genel bir değerlendirme paragrafıyla konuyu kapatacağız. Aşağıda da görüleceği üzere, Hellenistik krallıkların Roma ile mücadelesi başarısız olmuş, sonunda tümü Roma'nın egemenliğine geçmiştir. M.Ö. 190 yılında Seleukos Kralı III. Antiokhos'un Magnesia (Manisa) Savaşı'nda Romalılara yenilmesi sonucu imzalanan Apameia Barış Antlaşması (M.Ö. 188) hükümlerine göre, Seleukos topraklan Roma'nın müttefikleri Bergama ve Rodos (Rhodos) arasında paylaştırıldı. Bu yenilgiden sonra Seleukoslar bir daha eski güçlerine kavuşamadılar. M.Ö.
146 yılında Romalıların Makedonya ve Akhaia Konfederasyonu'nun gücünü kırarak, bu toprakları, Yunanistan ile birlikte, Roma Cumhuriyet yönetiminin bireyaleti (Provincia Macedonia= Makedonya Eyaleti) haline getirmesiyle, askeri, siyasal ve kültürel alandaki gücün Yunanistan'dan Roma'ya ve doğudaki Hellenistik merkezlere geçtiğini söyleyebiliriz.
Bir süre sonra, M.Ö. 133'te de, Anadolu'nun güçlü devletlerinden Bergama Krallığı, son kral Ill. Attalos'un vasiyeti ile Roma topraklarına katılmış; Roma, M.Ö. 129 yılında, adı geçen krallığın toprakları üzerinde Asya Eyaleti'ni (Provincia Asia) kurmuştur. Roma'nın başına dert olan en önemli Hellenistik hükümdarlardan biri de Pontos Kralı "Büyük" lakaplı Vl . Mithradates Eupatoros (M.Ö. 1 20- 63) idi. Tarihe "Mithradates Savaşları" olarak geçen Roma ile Mithradates arasındaki savaşların sonunda Roma, Mithradates'in gücünü kırmayı başarmıştır. M.Ö. 3 1 yılında, Yunanistan'ın doğu kıyısı açıklarında yapılan Actium Savaşı'nda ise Roma, Ptolemaios Krallığı ile karşı karşıya gelmiş ve Romalı Marcus Antonius'u da yanına çeken Ptolemaiosların Kraliçesi Vll . Kleopatra'nın, Romalı Octavianus karşısında yenilgiye uğramasıyla son Hellenistik krallık da tarih sahnesinden silinmiştir. Bu savaştan sonra Akdeniz dünyasının en büyük gücü, M.Ö. 27'den itibaren Augustus tarafından bir imparatorluk haline getirilen Roma olmuştur. Augustus'un 40 yıla yakın iktidarı Akdeniz dünyasında "bir barış sürecinin başlamasına" da (pax Romana) damgasını vurmuştur.
ESKİ ROMA TARİHİNİN KAYNAKLARI
Kaynakların Niteliği
Aşağıda sıralanan antikçağ yazarlarının eserleri dışında önemli olan kaynakların neler olduğuna ilişkin genel bilgi "Eski Yunan Tarihi"ne ayrılan I . Kısım, Birinci Bölüm'ün başında verilmiş olduğundan burada tekrar edilmeyecektir. Ancak, okuyucunun aşağıdaki yazarlara ve eserlerine geçmeden önce, orada verilmiş olan kısa bilgiye göz atmasının yararlı olacağını vurgulamak isterim; çünkü kaynaklar sadece antikçağ yazarlarının eserleriyle sınırlı değildir. Romalılar tarafından Roma tarihine ilişkin yazılmış en eski kaynaklarımızın başında
yıllara göre düzenlenmiş olan ve annales (yıllık) olarak adlandırılan resmi kayıtlar gelmektedir. Söz konusu Roma olmasına rağmen ilk annales yazarlarının, çalışmalarında Latinceyi değil, Eski Yunancayı kullanmış olduklarının vurgulanması gerekir; eserini Latince yazan ilk Roma tarihçisi ise Cato'dur (M.Ö. 234- 1 49). Aşağıda, yaşadıkları döneme göre kronolojik olarak sıralanmış yazarlar ve eserleri yer almaktadır. Eserlerini Eski Yunanca veya Latince yazmış olmalarına göre bir sınıflandırma yapılmamış ancak her yazar ele alınırken bu durum belirtilmiştir. Bazı yazarlar (ör. Polybios, Strabon gibi) hem Eski Yunan hem de Roma tarihi için bilgiler verdiklerinden, elinizdeki kitabın her iki kısmında da tekrar edilmiştir.
ANTİKÇAĞ YAZARLARI VE ESERLERİ
Fabius Pictor (M.Ö. 3. yüzyıl): Roma Senatörü olup ilk Roma tarihçisi olarak da anılır. Roma tarihini Eski Yunanca olarak kaleme almıştır; ancak eserinden günümüze bazı parçalar dışında birşey kalmamıştır. Roma'nın ilk döneminden (kesintilerle) kendi zamanına kadar olan dönemi kapsayan çalışması ne yazık ki günümüze ulaşamamıştır;
ancak sonraki antik yazarlar onun eserinden yararlanmış olduklarından o yazarların F.
Pictor'dan yaptıklan alıntılar / aktarmalar aracılığıyla Fabius Pictor'un eseri ve eserinin içeriği hakında bilgi sahibi olabiliyoruz. Fabius Pictor'un yazdıklan efsanelerle örülüdür. Eserini Latince değil de Eski Yunanca kaleme almasının nedeni olasılıkla Yunancanın edebi gücü ve o dönemdeki popülaritesinin yanı sıra, Roma politikasının Yunanlara anlatılmasına aracı olmaktı.
Polybios (M.Ö. yak. 200- 1 1 8 sonrası): Hellenistik Çağ'ın en büyük tarihçisidir.
Peloponnesos'taki Arkadia'da yer alan Megalopolis kentinde dünyaya gelen Polybios, eserlerini Eski Yunanca yazan büyük tarihçilerin belki de sonuncusudur. M.Ö. 168 yılında Pydna Savaşı'nda rehin alınarak Roma'ya götürülmüş ve yaklaşık 15 yıl Roma'da yaşamıştır. Birçok yeri dolaşmış, yazacağı tarih kitabı için malzeme toplamıştır. Romanın erken tarihi ve Kartaca Savaşlan için asıl kaynağı, en erken Roma tarihçisi olarak kabul edilen ve eseri günümüze kalmamış olan Fabius Pictor idi.
Eserinin adı Historiai (Araştırmalar) olup 40 kitaptan oluşan eserin yalnızca beşi günümüze kalmıştır. Kitap, M.Ö. 3. yüzyıl sonlarından 2. yüzyıl ortalanna kadar olan olaylan kapsamaktadır. Yani Roma Cumhuriyet Dönemi ve Hellenistik Çağ olaylanndan kesitler yer almaktadır.
Varro (M.Ö. 1 16-27)
Terentius Varro'nun SOO'e yakın eserde imzası bulunduğu ileri sürülmektedir. Roma devletinin üst düzey memuriyetinde önemli bir görev olan praetor'luğa kadar yükselen Varro, lç Savaş sırasında çok sıkıntı çekti ve daha sonra da siyasetten tamamen uzaklaşarak kendini yazmaya adadı. Önemli eserleri arasında 25 kitaplık De lingua I..atina (Latin Dili Üzerine) ile üç kitaplık De re rustica veya Rerum rusticarum (Tarım ve Hayvancılık Üzerine) sayılabilir. Bu eserlerin bir kısmı kaybolmuş olsa da önemli bir kısmı günümüze ulaşabilmiştir. Bunlar dışında günümüze kalmayan çok sayıda inceleme eseri vardır (ör. Saturae Menippeae, Antiquitates rerum humanarum et divinarum, Logistorici, Hebdomades vel de imaginibus, Disciplinae gibi).
Cornelius Nepos (M.Ö. 110-24) : Biyografi yazan olarak tanfnan C. Nepos'un günümüze kalan eseri De viris illustribus'tur (Ünlü Kişiler Hakkında) En az 16 kitaptan oluşan eserde ünlü devlet adamlarına, komutanlara, tarihçilere ve yazarlara yer verilmiştir.
Cicero (M.Ö. 106-43) : latium'un güneyindeki Arpinumlu bir aileden gelen Atlı (Şövalye) sınıfına mensup bir yazar ve devlet adamıydı. Çalışmalarını Latince kaleme almış olan Cicero, M.Ö. 63 yılında consul'lük de yapmıştı. Hitabet üzerine denemeler kaleme almıştı. Çeşitli kamu kurumlarına ve meclislere hitaben yazılmış 50'den fazla konuşma metni kaleme almıştır. Aynca "retorik", "felsefe", "şiir" ve "mektuplar" başlıkları altında toplanabilen çalışmaları vardır.
Caesar (M.Ö. 100-44 ): Roma Cumhuriyet Dönemi'nin önemli isimlerinden biri olan ve yaşamının sonuna doğru hayat boyu dictator seçilen lulius Caesar'ın, katılmış olduğu Gallia'daki seferde tuttuğu kayıtları içeren (M.Ö. 58-52) yedi kitaplık eseri (De Bello Gallico) vardır; sekizinci kitap Caesar'ın subaylarından Hirtius tarafından eklenmiştir.
Ayrıca 3 kitaplık da lç Savaş (M.Ö. 49-48) üzerine bir eser (De Bello Civili) kaleme almıştır. Bu eserleri yazmasındaki amaç kendi başarılarını anlatmak, subaylara askeri taktikleri öğretmek, siyasi tutum ve davranışlarına yasal zemin hazırlamaktı. Sicilyalı Diodoros (M.Ö. 90-20): En önemli eseri olan Bibliotheke Historike (Tarih Kitaplığı) , mitolojik dönemlerden M.Ö. 60 yılına kadar olan uzun bir süreyi kapsayan 40 kitaplık evrensel bir tarihtir. Günümüze 15 ki abı tam olarak, diğerleri parçalar halinde kalmıştır.
Sallustius (M.Ö. 86-35): Iulius Caesar'ın subayı olarak da görev yapan Sallustius Crispus, Numidia (Cezayir) valiliğine kadar yükselmişti. Fakat daha sonra hakkında çıkan karalamalar nedeniyle devlet hizmetinden aynlarak tarihçilik üzerine yoğunlaşmıştır.
Roma tarihçisi Sallustius'un iki önemli eserinin adı Bellum Catilinae (Catilina Savaşı) ve Bellum Iugurthinum'dır (lugurtha Savaşı) . De Coniuratione Catilinae veya Bellum Catilinae'de olarak bilinen eserinde Catilina isyanı (M.Ö. 42 / 41) ve çevresinde gelişen olaylar anlatılmaktadır. Bellum Iugurthinum'da ise Numidia kralı Iugurtha ile olan savaş ele alınmıştır (M.Ö. 4 1 / 40). M.Ö. 78-67 arasındaki dönemi anlatan ve yıllara göre (annalistik düzende) kaleme alınmış Historiae (Araştırmalar) adlı bir eseri daha vardır;
ancak günümüze parçalar halinde gelmiştir.
Vergilius (M.Ö. 70- 19): Gallia'daki Mantua'da doğan Publius Vergilius Maro, Romalı bir ozandır. tık çalışmaları arasında on şiirinin toplanmış olduğu ve seçmeler anlamına gelen Eclogae (Eklo glar) bulunmaktadır. Bir diğer eseri dört kitaptan oluşan ve çiftçilige ilişkin didaktik şiirleri kapsayan Georgica'dır. Vergilius'un en ünlü eseri olan Aeneis ise 12 kitaptan oluşmakta olup Aeneas'ın Troia'dan kaçışından ltalya'da yeni bir yurt edinme süreci ve Roma'nın kuruluş yılları anlatılmaktadır. Destanda Troia ile Roma arasındaki bag vurgulanmaktadır. Aeneis , "Roma'nın ulusal destanı" olarak kabul edilmektedir.
Strabon (M.Ö. 64-M.S. 2 1 ) : Amaseia'lı (Amasya) Strabon'un en ünlü eseri 17 kitaptan meydana gelen Geographika (Coğrafya) adlı eseridir. Eski Yunanca kaleme aldıgı eserinin XII.- XIV. kitaplarında Anadolu ele alınmaktadır. Ele aldıgı bölge ve kentin coğrafyasını anlatırken tarihinden de bahsetmektedir. Bu nedenle hem cografyacı hem de tarihçi sıfatlarını hak etmektedir. 47 kitaplık Historika Hypomnemata (Tarih Notları) adlı eseri ise günümüze ulaşamamıştır.
Livius (M.Ö. 59-M.S. 1 7): Titus livius, Roma tarihçisidir. Roma tarihini kapasayan Ab urbe condita (Şehrin kuruluşundan itibaren) adlı eseriyle ünlüdür. 142 kitaptan oluşan eser, Roma'nın kuruluşundan M.Ö. 9 yılına kadar olan dönemi içermektedir; dolayısıyla Roma'nın Krallık ve Cumhuriyet dönemleri için önemli bir kaynaktır. Ancak, sadece 1 - 1 0 (M.Ö. 753-293) ve 2 1 -45 (M.Ö. 219-167) arasındaki kitapları günümüze gelebilmiştir.
Ovidius (M.Ö. 43-M.S. 1 7): Ovidius Naso, edebiyatın şiir yönüyle ilgilenmiş ve bu alanda eserler vermiştir. llk eseri Amores'tir (Aşklar) . Corinna adlı bir kadının çevresinde gelişen olaylar anlatılır. Diğer eserleri arasında Heroides, Ars Amatoria (Aşk Sanatı) , Remedia Amoris, Metamorphoses (Dönüşümler)sayılabilir. Halikamassoslu Dionysios (M.Ö. 30-8 / 7): Romaike Arkhaiologia (Roma Tarihi) adlı çalışması vardır. 20 kitaptan oluşan eseri Roma'nın kuruluş yıllarından 1. Kartaca Savaşı'nın başlamasına kadar olan dönemi (M.Ö. 3. yüzyıl ortası) kapsar. Günümüze sadece 1 1 kitabı ulaşmıştır. Suetonius
(M.S. yak. 69- 140) : Roma biyografi yazarı. Edebi danışman, kütüphane uzmanı ve yazışma sekreterliği gibi çeşitli görevlerde de bulunmuş olan Suetonius'un iki önemli eserinden biri Roma'nın ünlü adamlarının ele alındığı De viris illustribus, diğeri lulius Caesar'dan Domitianus'a kadar 12 imparatorun hayatını anlattığı De vita Caesarum'dur.
losephus (M.S. 37- yak. 100) : Flavius losephus üosephus) , aristokrasi sınıfından Yahudi bir din adamı olan Yunan tarihçisidir. M.S. 67 yılında (Roma İmparatoru Nero zamanında) lotapata'da yakalandı ve esir alındı; fakat Vespasianus'un Roma imparatoru olacağı kehaneti doğru çıkınca Vespasianus tarafından hayatı bağışlandı ve serbest bırakıldı. O tarihten sonra Roma'nın yanında yer aldı; Titus ile birlikte ludaia'da kaldı ve Kudüs'ün alınmasında Roma için savaştı. Daha sonra Roma'ya dönerek Roma yurttaşı oldu. Mezopotamya Yahudileri hakkında yazdığı ve "Yahudilerin Romalılara Karşı Savaşının Tarihi" olarak çevrilebilen Historia Ioudaikou Polemou pros Romaious (veya Latince şekliyle Bellum Iudaicum) , yedi kitaptan oluşmaktadır. Kitap önce Aramice yazılmış sonradan yine kendisi tarafından Yunanca'ya çevrilmiştir. Diğer eseri "Yahudi Tarihi" veya "Yahudilerin En Eski Devirleri" olarak çevrilebilen Ioudaike Arkhaiologia (Latince şekliyleAntiquitates Iudaicae) ise 20 kitaptan oluşur ve Yaratılıştan başlayarak Yahudi isyanına kadar olan dönemi içerir.
Plutarkhos (M.S. 46- 1 20): Bioi Paralleloi'da (Paralel Yaşamlar) ,50'ye yakın önemli devlet adamı ve kumandanın biyografilerini ele almıştır. Ardı ardına bir Yunan bir Romalı anlatılarak, bu kişilerin karşılaştınlması yapılır. Örneğin Büyük lskender ile Caesar, Demosthenes ile Cicero, Sulla ile Lysandros karşılaştırılmıştır. Plutarkhos'un Ethika (Ahlaka llişkin Eserler) adlı çeşitli incelemelerin toplandığı bir çalışması daha vardır.
Tacitus (M.S. yak. 56- 1 1 7) : Praetor'luk, consul'lük ve Asia valiliği yapmış olan G.
Cornelius Tacitus'un en önemli iki eseri Historiae (Araştırmalar) ve Annales'tir (Yıllık).
Historiae, Vitellius ile Domitianus (M.S. 69-96) arasındaki dönemi ele alır. Annales ise Tiberius ile Nero (M.S. 14-68) arasındaki dönemi kapsamaktadır. Diğer eserleri arasında, Britannia valiliği yapmış olan kayınpederi Agricola'nın biyografisini içeren De vita Iulii Agricolae, Germanlar ve Germania'yı anlatan De origine et situ Germanorum'u (veya kısaca Germania) ve hitabete yönelik eleştiriyi inceleyen Dialogus de oratoribus'u sayabiliriz.
Genç Plinius (M.S. 6 1 - 1 1 2): Vezüv yanardağının patlaması sırasında (M.S. 79) ölen ünlü doğabilimci Yaşlı Plinius'un yeğenidir. Plinius, praetor'luk, consul'lük ve Bithynia-
Pontus Eyaleti valiliği yapmış bir devlet adamıydı. Valiliği sırasında İmparator Traianus'a yazdığı mektuplarla ünlüdür. Bu mektuplarda Roma eyaletlerinin yönetimi ve Anadolu'daki Roma yönetimi hakkında değerli bilgiler vardır.
Appianos (M.S. 2. yüzyıl): lskenderiyeli olan Appianos'un Romaika (Roma Tarihi) adlı eseri 24 kitaptan oluşur ve ancak bir kısmı günümüze kalmıştır. Roma'nın krallık döneminden başlayıp Roma ile bir şekilde ilişki içinde olmuş çeşitli halkları ve kişileri (İtalikler, Samnitler, Keltler, Sicilyalılar, lberialılar, Hannibal, Kartacalılar, Makedonlar, Illyrialılar, Grekler, lonlar, Syrialılar, Parthlar, Büyük Mithradates vb.) ve M.S. 2. yüzyıl başlarına kadar (Traianus dönemi) Roma tarihini ele almıştır.
Pausanias (M.S. 2. yüzyıl): Lydia bölgesindeki Magnesia (Manisa) kentinden olan Pausanias, Roma imparatorları Antoninus Pius ve Marcus Aurelius dönemlerinde yaşamıştır. Pausanias'ın en ünlü eseri Yunanistan'ı anlattığı on kitaplık Periegesis tes Hellados (Hellas'ın Tasviri)'tur. 1. Kitap, Attika, Megara; il. Kitap, Argolis vd. ; III. Kitap, Lakonia; iV. Kitap, Messenia; V-VI, Elis, Olympia; Vll. Kitap, Akhaia; Vlll. Kitap, Arkadia; IX. Kitap, Boiotia, X. Kitap, Phokis ve Delphoi'u ele almaktadır. Eserinde topografyanın yanı sıra özellikle sanat eserleri ve din ile ilgilenmiştir.
Aristides (M.S. 1 17 / 1 29-181): Aelius Aristides'in en önemli eserinin adı Hieroi Logoi'dur (Kutsal Sözler). Hastalığı nedeniyle zamanının çoğunu Pergamon'da Asklepios sağlık merkezinde geçiren ve hastalığı hakkındaki bilgileri bir eserde toplayan Aristides'in
"Kutsal Sözler" adlı eseri, içlerinde çeşitli rüyalarının yer aldığı notların derlenmesinden oluşmuştur. Eser, Aristides'in sağlık tanrısı Asklepios ile olan ruhani iletişiminin yazıya dökülmüş halidir.
Cassius Dio (M.S. yak. 155-235): Cassius Dio Cocceianus'un en önemli eseri Romaike Historia'dır (Roma Tarihi) . 80 kitaplık oluşan eseri, Roma'nın kuruluşundan M.S. 229 yılına kadar olan süreyi kapsamaktadır; ancak sadece M.ô. 69-M.S. 46 dönemini anlatan kitaplar günümüze ulaşmıştır.
Aristides (M.S. 1 17 / 1 29-181): Aelius Aristides'in en önemli eserinin adı Hieroi Logoi'dur (Kutsal Sözler). Hastalığı nedeniyle zamanının çoğunu Pergamon'da Asklepios sağlık merkezinde geçiren ve hastalığı hakkındaki bilgileri bir eserde toplayan Aristides'in
"Kutsal Sözler" adlı eseri, içlerinde çeşitli rüyalarının yer aldığı notların derlenmesinden oluşmuştur. Eser, Aristides'in sağlık tanrısı Asklepios ile olan ruhani iletişiminin yazıya dökülmüş halidir.
Cassius Dio (M.S. yak. 155-235): Cassius Dio Cocceianus'un en önemli eseri Romaike Historia'dır (Roma Tarihi) . 80 kitaplık oluşan eseri, Roma'nın kuruluşundan M.S. 229 yılına kadar olan süreyi kapsamaktadır; ancak sadece M.ô. 69-M.S. 46 dönemini anlatan kitaplar günümüze ulaşmıştır.
Historia Augusta (M.S. 3 . yüzyıl sonu - 4. yüzyıl ilk yarısı) : M.S. 1 1 7- 284 arasında iktidarda olan Roma imparatorlarının ve gasıpların (Hadrianus'tan Numerianus'a) biyografilerini kapsamaktadır; çok az bir kısmı eksiktir. Biyografilerden bir kısmının Diocletianus veya Büyük Constantinus'a ithaf edilmiş olmaları nedeniyle, onların Diocletianus ile Büyük Constantinus arası dönemde ama bir görüşe göre altı farklı yazar, bir görüşe göre ise tek bir yazar tarafından kaleme alındığı öne sürülmektedir. Eserin başlığı orijinal değildir, biraraya getirilmiş biyografilere 17. yüzyıl başlarında verilmiş bir başlıktır. Historia Augusta'nın (veya Scriptores Historiae Augustae) Suetonius'un 12 caesar'ın hayatına ilişkin çalışmasını model aldığı düşünülmektedir. Biyografilerin yazıldığı tarih, yazılma nedeni ve yazarları konusunda tartışmalar vardır.
Zosimos (M.S. 5. yüzyıl sonu - 6. yüzyıl başı) : Eserlerini Yunanca yazmış ve Bizans (Doğu Roma) imparatoru Anastasius zamanında yaşamış bir tarihçidir. İmparatorluk hazinesi avukatı olarak da görev yaptığı bilinmektedir. Augustus'tan M.S. 5. yüzyıl başına kadar uzunca bir dönemi kapsayan ve 6 kitaptan oluşan Roma İmparatorluk Dönemi tarihini (Historia nova- Yeni Tarih) yazmıştır. Orijinali Eski Yunanca olan eser, Ortaçağda Latin- ceye çevrilmiştir. Özellikle imparatorluğun idari olarak Batı ve Doğu olarak ayrıldığı M.S. 4. yüzyıl sonu-5. yüzyıl başı için önemli bilgiler içerir.
Procopius (M.S. 6. yüzyıl) : Filistin'deki Kaisareia kentinden olan ve Yunanca yazan Procopius'un üç önemli eseri vardır. Bunlardan Bella'da (Savaşlar) lustinianus dönemi savaşları anlatılır; eser sekiz kitaptan oluşur. 1-11. Kitaplar lran'daki Sasanilerle; lll. -lV Kitaplar Afrika'daki Vandallarla; V-Vll. Kitaplar ltalya'daki Gothlarla yapılan savaşları ele alır; Vlll. Kitapta bazı ilave bilgiler bulunmaktadır. Anekdota ya da Historia Arcana adını taşıyan Gizli Tarih'te ise Bizans saray entrikaları ve saray erkanının bulaştığı kirli işler anlatılmıştır. Altı kitaptan oluşan ve lustinianus dönemi yapılarının ele alındığı Aedificia ise adeta imparatora yaranmak amacıyla kaleme alınmıştır; lustinianus zamanındaki imar ve bayındırlık faaliyetlerinin başarısı anlatılmaktadır.
İTALYANIN COĞRAFYASI
Önce İtalya adının nereden geldiği konusunda bir şeyler söylemek yerinde olacaktır.
İtalya (Lat. Italia) adının kökeni, olasılıkla İtalik bir sözcük olan Vitulus'tan gelmekte olup Vitalia'ya (dana ülkesi) dayanmaktır. Önceleri yanmadanın güneyi (Bruttium bölgesi) bu adı taşırken zamanla kuzeye doğru yayılarak tüm yarımadayı kapsamıştır.
İtalya, adeta bir çizmeyi andıran biçimde Akdeniz'e uzanan bir yarımadadır. Esas olarak Akdeniz'de yer alsa da, yarımadanın batısındaki deniz Tiren Denizi, doğusundaki deniz ise Adriya Denizi (Adriyatik) olarak adlandırılır. İtalya'ya en yakın büyük adalar, batıda Korsika ile Sardinya; hemen güney ucunda ise Sicilya'dır. İtalya yarımadası ile Sicilya Adası'nı Mesina Boğazı ayırmaktadır. ltalya'nın uzunluğu yaklaşık 1000 km'yi; genişliğide (en geniş noktadan ölçüldüğünde) yaklaşık 240 km'yi bulmaktadır.
Yazın sıcak ve kuru, kışın nispeten ılıman ve yağmurlu tipik bir Akdeniz ikliminin egemen olduğu İtalya yarımadası, coğrafi olarak Yukarı (Kuzey) , Orta ve Aşağı (Güney) İtalya olarak üç kısımda incelenebilir. ltalya'nın en önemli bölgeleri esas olarak Orta ve Aşağı ltalya'da bulunmaktadır. Orta İtalya'da: Etruria, Umbria, Picenum, Latium yer alır. Bu kesimde ayrıca Sabinler, Marslar gibi halkların yaşadığı bölgeler de bulunmaktadır. Aşağı İtalya'da ise Campania, Samnium, Apulia, Lucania, Bruttium (çizmenin burun kısmı) ve Calabria (topuk kısmı) bölgeleri vardır. Roma'nın ilk imparatoru Augustus zamanında İtalya 11 idari bölgeye ayrılmış olup 300 yıl boyunca bu bölge adları korunmuştur. Bunlar:
Latium ve Campania ile Picentinlerin (Picentini) bulunduğu bölge
Apulia ve Calabria ile Hirpinlerin (Hirpini) bulunduğu bölge
Lucania ve ager Bruttius
Samnitler, Marslar, Sabinler vd. halkların bulunduğu bölge
Picenum ile Praetuttilerin (Praetuttii) yaşadığı bölge
Umbria ve ager Gallicus
YIL Etruria
Gallia Cispadana
Liguria
Venetia ve lstria ile Cenomanlann ( Cenomani) bulunduğu bölge
Gallia Transpadana
