Konusunda 20+10 yıllık bilgi ve deneyimini sizinle paylaşmak için!
METOT VALİDASYONU VE ÖNEMİ (5N+1K)
Laboratuvar Akreditasyon Danışmanlık Ltd. Şti.
ATAKENT MAH. 3.ETAP AKASYA SK. B-32 D.14 34303 KÜÇÜKÇEKMECE-İSTANBUL Gsm: 0505-652 78 14
E-Posta: ibrahim@uzmanakreditasyon.com Web: http: // www.uzmanakreditasyon.com
İbrahim AKDAĞ Kimya Mühendisi
➢Metot Validasyonu ve önemi
➢Kavramlar ve tanımlar
➢Metot Validasyonu (5N+1K)
➢ Metot Validasyonu Planlama
➢Metot Validasyonu Yapılması
➢Metot Validasyonu Raporlama
➢Validasyon sonuçlarının kalite kontrolde kullanımı
Sunum İçeriği
5N+1K
Amaca uygun faaliyet planlayıp gerçekleştirmek için kılavuz !
✓ Nedir ?
✓ Neden gereklidir?
✓ Ne zaman yapılmalıdır?
✓ Nasıl yapılır ?
✓ Nerede ?
✓ Kim ?
5N +1K
✓ Nedir ?
✓ Planlanan faaliyetin amaca uygun olarak yapılmasını sağlayan bir yöntem.
✓ Neden gereklidir?
✓ Bu yöntem uygulanmadığında yapılan faaliyet amacına ulaşmayabilir. Problemlere sistematik yaklaşarak doğru çözüm ve uygulama için gerekli ve zorunludur
✓ Sorgulama sonucu vereceğiniz, karar yapacağınız uygulama:
✓ Mantıklı, makul, bilimsel ve uygulanabilir olmalıdır !
5N+1K ?
✓ Ne yapıyoruz?
✓ Ölçme
✓ Kalibrasyon
✓ Test
✓ Analiz
✓ Neden yapıyoruz?
✓ Karar vermek için
✓ Hammadde
✓ Ürün
✓ Proses
✓ Kalite belirlemek
✓ Yasal kontrol
✓ Nasıl yapıyoruz?
✓ Standart metot ile
✓ SOP
✓ Talimat
✓ Protokol
✓ Valide edilmiş metot
✓ Kim yapıyor?
✓ Eğitimli personel
✓ Deneyimli personel
✓ Yeterliliğini kanıtlanmış personel ( Validasyon, KK)
✓ Yetkilendirilmiş personel
Ölçme, Kalibrasyon, Analiz, Test
✓ Ölçme: Bir büyüklüğün değerinin bulunmasına yönelik işlemler dizisidir.
✓ Kalibrasyon: Belli koşullarda bir ölçüm cihazının gösterdiği değer ile referansın gösterdiği değer arasındaki ilişkiyi
belirlemek için yapılan işlemlerdir.
✓ Analiz : Verilen bir maddeyi veya malzemeyi oluşturan yapı taşlarını bulmak için yapılan işlemler dizisidir.( Kalitatif ve kantitatif analiz olarak iki gruba ayrılır)
✓ Test : Bir ürün , cihazın veya prosesin bir veya birden fazla özelliğini belirlemek için belli bir prosedüre göre yapılan teknik işlemlerdir. Test sonuçları ölçme ve analizle veya görsel olarak değerlendirilerek raporlanır. ( Örneğin çekme testi, sıcaklığa dayanım testi, çözünme testi, stabilite testi )
Test Analiz ve Ölçmenin Amacı
✓ Test ve analizin amacı ölçüm sonucuna
dayanarak çeşitli konularda karar oluşturmaktır Bu karar
✓ Bir ürünün belli standartlara uygunluğu
✓ Bir ürünün belli kalite kriterlerine uygunluğu
✓ Bir üretim prosesin kontrolü
✓ Kanuni kararlar için kriter
✓ Gıda ve çevre kontrol
✓ Sağlık tanı ve tedavi kontrol
✓ İş güvenliği ve emniyet kontrol
✓ Ürünlerin ticari olarak değerlendirilmesi, sınıflandırılması
Üretim Tesislerinde Ölçme ve Önemi
Üretim tesislerinde ölçme amaçları:
✓Hammadde Kontrol
✓Üretim Proses Kontrol
✓Ürün Kalite Kontrolü
✓İş Güvenliği ve Emniyet Kontrol (Fiziksel ve kimyasal ölçümler)
Test, Analiz ve Ölçüm Sonuçları
Güvenilir olmalı , Kaliteli olmalı !
✓Doğru olmalı
✓Tekrarlanabilir, tekrar üretilebilir olmalı
✓Belirlenen amaca uygun kalitede olmalı
✓Karşılaştırılabilir olmalı
✓Ulusal ve uluslararası boyutta karşılaştırılabilir olmalı,
✓Ölçüm sonuçlarının kalitesi amaca uygun olmalı !!
Nasıl?
Güvenilir Analiz Koşulları
( VAM Prensipleri)✓ Belirlenen (müşteri) ihtiyaçlara göre analiz metodu kullanılmalı
✓ Yeterli eğitim ve deneyimli personel
✓ Valide edilmiş metot ve ölçüm cihazları kullanılmalı
✓ Ölçüm sonuçlarının karşılaştırılabilir olması( ölçümler izlenebilir olmalı ve belirsizliği hesaplanmalı)
✓ Kalite güvence sistemine ve istatistik kalite kontrol sistemine sahip olmalı( İç QC)
✓ Dış kalite kontrol ( PT) sistemi olmalı
Ölçüm Parametreleri
(önem sırasına göre)
✓ Personel eğitimi ve deneyimi ( belirleyici faktör !!)
✓ Kullanılan analiz metodu-Metot Validasyonu
✓ Ölçüm cihazları -Kalibrasyon
✓ Örnek alma –Temsili örnek alma ve hazırlama
✓ Ortam koşulları
Metot Validasyonu 5N+1K
Metot Validasyonu
✓ Nedir ?
✓ Neden gereklidir?
✓ Ne zaman yapılmalıdır?
✓ Nasıl yapılmalıdır ?
✓ Nerede ?
✓ Kim ?
Metot Validasyonu Nedir ?
✓ Bir metodun, ölçüm prosedürünün belirlenen amaçlara uygunluğunun objektif olarak test edilerek yazılı delillerle kanıtlanmasıdır.
✓ Bir metodun performansını belirlemek için yapılan test ve ölçme işlemleridir.
✓ Laboratuvarın bir ölçümü hangi kalitede yaptığının belirlenmesi çalışması- Tüm sistemin performansının belirlenmesi
Sistem Validasyonu= Personel+Metot+Cihaz+Laboratuvar
Metot Validasyonu
Neden ?
✓ Bir metotla yapılan ölçümün sonuçları bir çok faktöre bağlıdır.(Laboratuvar koşulları, cihaz, kullanılan kimyasal madde , standart, personel deneyimi)
✓ Bu nedenle metodun ölçüm sonucuna etki eden
parametreleri ölçülerek ölçüm sonucuna etkileri belirlenmeli ve ölçülmelidir.
✓ Metotla elde edilen sonuçların doğruluğu, tekrarlanabilirliği ve tekrar üretilebilirliği belirlenmelidir.
Metot Validasyonu
Ne zaman ?
✓ Herhangi bir metot bir laboratuvarda ilk defa uygulanacağı zaman
✓ Bir analiz için yeni metot geliştirildiği zaman
✓ Kullanılmakta olan metotta değişiklik yapıldığı zaman
✓ Valide edilmiş bir metot başka bir laboratuvarda
kullanılacağı zaman veya farklı bir kişi veya farklı bir cihazla kullanılacağı zaman;
✓ İki metodu karşılaştırmak için.
✓ Kalite kontrol testleri sonunda metodun performansında zamanla bir değişme olduğu anlaşıldığında
Nasıl ?
Validasyon Planı
✓ Analitik ölçüm gereksiniminin belirlenmesi
✓ Metot validasyon strateji planı yapılması
✓ Validasyon deneylerinin yapılması
✓ Validasyon raporunun hazırlanması
✓ Uygulama eğitimi ve transfer ( Yeni kişi yetkilendirme)
✓ Kalite kontrol ( istatiksel kalite kontrol)
Metot Validasyonu Kim ?
✓ Validasyon çalışmalarını yürütecek kişi bu konuda yeterli ve gerekli bilgi ve deneyime sahip olmalıdır.
✓ Yapılan test, ölçüm ve analizin bilimsel prensibini anlamış olmalıdır.
✓ Validasyon sonuçlarının hesaplanması, yorumlanması konusunda yeterli istatistik bilgisine sahip olmalıdır.
✓ Metroloji konusunda yeterli temel bilgiye sahip olmalıdır.
✓ Validasyon çalışmalarını bir laboratuvarda bu konularda yeterli olan kişiler tarafından planlanıp yürütülmelidir.
✓ Validasyon çalışmalarının raporlanması ve yorumlanması için gerekiyorsa dışarıdan hizmet alınmalıdır.
Metot Validasyon Planı
Metot Validasyon planı:
✓ Metodun türüne göre, ( ölçüm, kalibrasyon, test , analiz)
✓ Ölçüm aralığına göre
✓ Kullanılan cihazlara
✓ Metodu uygulayan kişi sayısına göre
✓ Metot sonucu istenen kaliteye göre
✓ Analiz hızı
✓ Analiz maliyetine göre belirlenmelidir.
Metot Sınıflandırma
Metot Türü ( Metrolojik prensibi-Fiziksel-Kimyasal)
✓ Kalibrasyon
✓ Ölçüm Metodu
✓ Analiz Metodu
✓ Test Metodu
Metot Türü ( Metodun geçmişine-kaynağına göre)
✓ Standart Metot
✓ Tek laboratuvarda geliştirilmiş metot ( In-House Metot)
✓ Değiştirilmiş Standart veya Valide edilmiş Metot ( Add- Hoc metot)
✓ Deneysel Metot ( Empirical Metot)
Analiz Metotları ( Konsantrasyona göre)
✓ Kalitatif Tanımlama (var-Yok)
✓ Saflık-Limit
✓ Saflık- Miktar
✓ Miktar –Assay
Analiz Metot Türü ( Kullanım amacına göre)
✓ Tarama ( Screening)
✓ Kalitatif
✓ Kantitatif
✓ Doğrulama ( Cofirmation)
✓ Kalitatif
✓ Kantitatif
Metot Sınıflandırma
Metot Sınıflandırma
Metot Türü ( Metrolojik prensibi-Fiziksel-Kimyasal)
Validasyon Parametreleri Kalibrasyon Ölçüm Metodu
Analiz Metodu
Test Metodu
Spesifiklik/ Seçicilik - - + -
Doğruluk + + + -
Tekrarlanabilirlik + + + +
Tekrar Üretilebilirlik - + + +
LOD - - + -
LOQ - - + -
Lineer Aralık - - + -
Geri Kazanım - - + -
Metot Türü ( Metodun geçmişine-kaynağına göre)
Validasyon Parametreleri Standart Metot
Laboratuvarda geliştirilmiş
metot ( In- House Metot)
Değiştirilmiş Standart veya
Valide edilmil Metot ( Add-
Hoc metot)
Deneysel Metot ( Empirical
Metot)
Spesifiklik/ Seçicilik - + - -
Doğruluk + + + -
Tekrarlanabilirlik + + + +
Tekrar Üretilebilirlik + + + +
LOD ( Eser analiz için) + + - -
LOQ ( Eser analiz için) + + - -
Lineer Aralık - + - -
Geri Kazanım + + + -
Metot Sınıflandırma
Metot Sınıflandırma
Analiz Metot Türü ( Kullanım amacına göre)
Validasyon Parametreleri Tarama ( Screening)
Doğrulama ( Cofirmation)
Tarama ( Screening)
Doğrulama ( Cofirmation)
Spesifiklik/ Seçicilik + + + +
Doğruluk - - - +
Tekrarlanabilirlik - - + +
Tekrar Üretilebilirlik - - + +
LOD Detection limit CCß + + + +
LOQ Karar Limiti (desicion) CCa - + - +
Lineer Aralık - - - +
Geri Kazanım - - - +
Uygulanabilirlik -Stabilite - - + +
KALİTATİF KANTİTATİF
Metot Sınıflandırma
Analiz Metotları ( Konsantrasyona göre)
Validasyon Parametreleri
Kalitatif Tanımlama
(var-Yok)
Saflık-Limit Saflık-
Miktar Assay
Spesifiklik/ Seçicilik + + + +
Doğruluk - - + +
Tekrarlanabilirlik - - + +
Tekrar Üretilebilirlik - - + +
LOD - + - -
LOQ - - + -
Lineer Aralık - - + +
Geri Kazanım - - + +
Metot Validasyon Planı
Metot Validasyon planı:
✓ Parametrelerin seçimi
✓ Kapsamının belirlenmesi
✓ Kullanılacak örnek ve referansların seçimi
✓ Kaç kişi validasyon yapacak
✓ Tekrar sayısının belirlenmesi
✓ Validasyon sonuçlarının istatiksel değerlendirilmesi
✓ Sonuçların amaca uygunluğunun değerlendirilmesi
✓ Rutin kullanımda metot performansının izlenmesi
✓ Kontrol parametrelerinin ve kriterlerinin belirlenmesi
Metot Validasyon Parametreleri
Ölçüm Metotları
✓ Doğruluk (Accuracy)
✓ Tekrarlanabilirlik (Repeatability)
✓ Tekrar Üretilebilirlik ( Reproducibility, Uyarlık)
✓ Ölçüm Aralığı (Range) Test Metotları
✓Tekrarlanabilirlik,
✓Tekrar üretilebilirlik
✓Karşılaştırılabilirlik (Doğruluk ?)
1 GRAVİMETRİK TAYİN METOTLARI 2-TİTRASYON ANALİZ METOTLARI
3-ENSTRÜMENTAL ANALİZ METOTLARI
ANALİZ METOTLARI
W0 t°C, T W1
100
*
%
0 1 0
W W m = W −
GRAVİMETRİK TAYİN SÜREÇ
✓ HOMOJEN ÖRNEK HAZIRLANAMASI
✓ ÖRNEK TARTIM
✓ FİZİKSEL-KİMYASAL DÖNÜŞÜM (Sabit koşullarda işlem tamamlana kadar)
✓ SON TARTIM VE HESAPLAMA Metot Performans Parametreleri
✓ Tekrarlanabilirlik
✓ Tekrar Üretilebilirlik
✓ Doğruluk
✓ LOQ
TİTRASYON ANALİZ SÜREÇ
W
xM V N 1.407(Va b)
% = −
N: % Azot
W: Örnek tartım
Va Örnek titrasyon Hacmi Vb Blank titrasyon hacmi M: Asit Normalitesi
✓ HOMOJEN ÖRNEK HAZIRLANAMASI
✓ ÖRNEK TARTIM
✓ ÖRNEK ÇÖZÜLMESİ
✓ TİTRASYON İÇİN ÇÖZELTİ HAZIRLANMASI VE FAKTÖR TAİNİ
✓ ÖRNEĞİN STANDARTLA TİTASYONI
✓ HESAPLAMA
W0
Metot Performans Parametreleri
✓ Tekrarlanabilirlik
✓ Tekrar Üretilebilirlik
✓ Spesifiklik
3- ENSTRÜMENTAL ANALİZ METOTLARI 3.1. SPEKTROMETRİK METOTLAR
✓ UV-VİS SPEKTROMETRE
✓ AAS
✓ ICP-OES
✓ ICP-MS
✓ IR
✓ FT-IR
3.2. KROMATRIGRAFİK METORLAR :
✓ GAZ KROMATOGRAFİSİ (GC, GC-MS)
✓ SIVI KROMATOGRAFİSİ (HPLC LC-MS)
✓ İYON KROMATOGRAFİ (IC)
ANALİZ METOTLARI
ENSTRÜMENTAL ANALİZ SÜREÇ
S = 0.00269246 r = 0.99990560
Cr + mg/L
Abs.
0.0 0.0 0.1 0.1 0.1 0.2 0.2
0.00 0.09 0.19 0.28 0.37 0.46 0.55
Metot Performans Parametreleri
✓ Tekrarlanabilirlik
✓ Tekrar Üretilebilirlik
✓ Spesifiklik
✓ Lineerlik
✓ Doğruluk ( Geri Kazanım)
✓ LOQ Metot Performans Parametreleri
✓ Örnek tartım
✓ Fiziksel-Kimyasal İşlem- Dönüşüm ( Geri Kazanım)
✓ Örneğin belli hacme tamamlanması
✓ Kalibrasyon standartlarının hazırlanması
✓ Kalibrasyon grafiğinin oluşturulması ve kontrolü
✓ Örneğin okunması
✓ Hesaplama-Raporlama
Metot Validasyon Parametreleri
Analiz Metotları
✓ Spesifiklik(Specifity)
✓ Seçicilik (Selectivity)
✓ Kesinlik(Precision)
✓Tekrarlanabilirlik(Repeatability)
✓Ara-Tekrarlanabilirlik(Intermediate Repeatability)
✓Tekrar Üretilebilirlik (Reproducibility)
✓ Doğruluk (Accuracy)
✓ Geri Kazanım ( Recovery)
✓ Lineerlik (Linearity)
✓ Ölçüm Aralığı (Range)
✓ Tayin Limiti( Limit of detection, LOD)
✓ Ölçüm Limiti( Limit of quantitation, LOQ)
✓ Sağlamlık (Robustness/Ruggedness)
Spesifiklik/Seçicilik
✓ Spesifiklik testinin amacı analiz edilen maddenin
matriksin yanında doğru olarak ölçülüp ölçülemediğinin belirlenmesidir.
✓ Kullanılan metodun veya ölçüm cihazının (dedektörün) o madde için spesifik olup olmamasına göre spesifiklik için deneyler yapmak gereklidir.
✓ Eğer kullanılan dedektör ölçülen madde için spesifik bir dedektör ise fazla deney yapmaya gerek yoktur.
✓ Matrikste bulunan girişim yapan bileşenlerin girişim etkisi incelenmelidir.
Spesifiklik/Seçicilik
Referans madde valide edilen metotla analiz edilerek bulunan sonuçlar sertifika değeri ile karşılaştırılır.
➢ Eğer referans madde yoksa analiz edilen örnek valide
edilen metotla ve referans metotla analiz edilerek sonuçlar karşılaştırılır.
➢ Girişime neden olacak ve matrikste bulunan maddeler
standart üzerine eklenerek girişime neden olup olmadığı kontrol edilir.
➢ Matriksin hangi derişimlerde ne kadar girişime neden olduğu belirlenir.
✓ Bu sonuçlara göre metotta gerekli önlemler belirlenir.(
Matriks eşleme, standart ekleme ile kalibrasyon, girişim önleyici eklenmesi gibi)
Tayin Limiti Ölçüm Limiti (LOD-LOQ)
✓ Tayin limiti örnekte ölçülebilen fakat kesin olarak miktarı belirlenemeyen en düşük miktardır.
✓ Örneğin sinyal olarak okunabildiği düşük derişimdir.
✓ XL= Xb1+ksb1 Xb1 blank ortalaması sb1 blank ölçümlerinin standart sapması , k çarpan faktörü
✓ K genellikle 3 alınır.
✓ Tayin limiti (XL ) genellikle sinyal/gürültü oranını 3 katı olarak alınır.
✓ Ölçüm limiti sonucun belirli bir güvenilirlikle raporlanabildiği en küçük değerdir. Blank SD nin 10 katı alınarak
hesaplanır.
✓ Tayin limiti gerçek matriks örnekle yapılmalıdır.
Tayin Limiti Ölçüm Limiti (LOD-LOQ)
LOD Hesaplama
✓ Okumaların standart sapması hesaplanır.
✓ Tayin limiti 0+ 3s veya kör örnek derişimi C0+ 3s
olarak hesaplanır.
Analiz
✓ Kör örnek 10 kere ölçülür.
veya
✓ Kör örneğe tayin limitine yakın derişimde örnek ilave edilir ve 10 okuma yapılır.
LOQ Hesaplama
✓ Tayin limiti 0+ 10s veya
kör örnek derişimi C0+ 10s olarak hesaplanır.
Gerçeklik testi (Trueness)
✓ Bir metodun sistematik hatasını belirlemek için analizi
bilinen matriks referans madde( CRM) kullanılarak analiz yapılır.
✓ Bulunan sonuçtan metodun sistematik hatası hesaplanır.
✓ Sistematik hata analiz edilerek (t-testi) düzeltme uygulanıp uygulanamayacağına karar verilir.
✓ Düzeltme uygulanacaksa düzeltme faktörü hesaplanır.
✓ Referans madde mevcut değilse metot sonucu sistematik hatası bilinen ( sıfır sistematik hatalı) referans metot
sonuçları ile karşılaştırarak veya belirlenmiş konvansiyonel gerçek değerle karşılaştırılarak sistematik hata hesaplanır.
Gerçeklik testi(Trueness)
✓ Hesaplanan sistematik hata için düzeltme yapılıp yapılmayacağına karar vermek için t testi yapılır.
✓ Düzeltme yapılması gerekiyorsa düzeltme faktörü hesaplanır.
✓ Örnek: referans madde sertifika değeri 2.14 mg/L
✓ 5 tekrar sonucu bulunan ortalama sonuç 2.03 mg/l
✓ Standart sapma 0.05 mg/L ise
✓ Tcrt n-1 için 2.77 t>tcrt olduğu için düzeltme yapılmalıdır.
✓ DF=2.14/2.03=1.054
✓ sistematik hata hesaplanır.
9 . 5 4
/ 05 . 0
14 . 2 03
. 2 /
)
( − =
− =
= s n
t x
Gerçeklik(Trueness)
✓ Sertifikalı referans madde ile yapılan gerçeklik sonucunun değerlendirilmesi
:
C
CRMCm m = −
m u ( ) u ( ) = u
2(CRM)+ u
m2Gerçek Değer:29.5±1.30) 29.5
Ortalama değer 30.24
Fark 0.74
u(CRM) 0.65
u(T) 0.16
U(T) k=2 1.34
fark <U(T) 0.74<1.34
Analiz Doğruluğu Üç Bileşeni
Geri Kazanım Spesifiklik Kalibrasyon DOĞRU
Geri Kazanım (Recovery)
✓ Kimyasal ölçümde gerçek değerin ölçülmesi uygulanan metoda bağımlı olarak değişim gösterir.
✓ Deneysel işlemler esnasında çeşitli nedenlerle bir kayıp oluşur.
✓ Bu kayıp miktarının oranını ve belirsizliğini hesaplamak gerekir.
✓ Kayıp miktarı metodun geri kazanım oranı olarak ifade edilir.
Geri Kazanım Belirleme Yöntemleri
✓ Sertifikalı referans madde ile geri kazanım belirleme
✓ “SPİKE” yöntemi ile geri kazanım belirleme
✓Kör matriks madde ile
✓Gerçek örnek ile
✓ Referans metotla analiz ederek geri kazanım belirleme
100
*
%
C
C
CRM obs
Rm = % *100
C C
spik e obs
Rm =
100
*
%
C
C
spik e sam p obs
m
R − C
=
Lineer Ölçüm Aralığı
➢ Ölçüm aralığında derişim/sinyal bağıntısının lineer olduğu derişim aralığıdır.
➢ Lineer ölçüm aralığını belirlemek için artan derişimde 6 kalibrasyon standardı hazırlanarak ölçüm yapılır.
➢ Derişime karşılık okunan sinyal grafiğe geçirilerek lineer bölge belirlenir.
➢ Kalibrasyon doğrusunun korelasyon katsayısı ve Residual Standart sapması hesaplanır.
Lineer Ölçüm Aralığı
0.000 0.200 0.400 0.600 0.800 1.000 1.200 1.400 1.600
0 200 400 600 800 1000 1200
Derişim (ug/L)
Absorbans
Kalibrasyon Metotları
✓Eksternal Standart Kalibrasyon
✓İnternal Standart Kalibrasyon
✓Standart Ekleme Kalibrasyon
Eksternal Standart Kalibrasyon
Normal Kalibrasyon C(ppm) Abs.
0 0.000
2 0.058
4 0.121
6 0.178
8 0.238
10 0.298
Örnek 0.162
Cör(ppm) 5.4 Linear Fit: y=a+bx Coefficient Data:
a = -0.00024 b = 0.029814
S = 0.0 0 12 6 6 79 r = 0.9 9 99 4 8 42
C (ppm)
Abs.
0.0 1.8 3.7 5.5 7.3 9.2 11.0
0.000 0.055 0.109 0.164 0.219 0.273 0.328
İnternal Standart Kalibrasyon
X( ppm)
IS (ppm) Ca/Cis Aa/Ais 200 750 0.2667 0.271 200 750 0.2667 0.280 400 750 0.5333 0.551 400 750 0.5333 0.553 600 750 0.8000 0.837 600 750 0.8000 0.832 800 750 1.0667 1.084 800 750 1.0667 1.056 1000 750 1.3333 1.364 1000 750 1.3333 1.383
S = 0.01663865 r = 0.99924914
Cx/Cis
Ax/Ais
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4
0.16 0.38 0.60 0.83 1.05 1.27 1.49
1 100
% x
A x A
C sam = R c
Standart Ekleme Kalibrasyon
N+C(ppm) C(ppm) Abs.
N 0 0.058
N+2 2 0.121
N+4 4 0.178
N+6 6 0.238
S = 0.00177482 r = 0.99982328
Abs
-3.0 -1.9 -0.8 0.3 1.4 2.5 3.6 4.7 5.8
0.00 0.04 0.07 0.11 0.14 0.18 0.22 0.25
Kalibrasyon doğrusu hazırlama ve kullanımı Kalibrasyon doğrusu;
✓
Kalibrasyon aralığı ( Çalışma aralığına göre belirlenmelidir)✓ Kalibrasyon nokta sayısı ( 3-6 Nokta )
✓ Kalibrasyon kontrol periyodu (kalibrasyon sapma kriterine-miktarına göre belirlenir)
✓ Kontrol sapma kriteri cihazın kısa dönem
tekrarlanabilirlik standart sapmasından hesaplanır.
✓ Hesaplanan sapma miktarı belirlenen ihtiyacı karşılamalıdır.
Tekrarlanabilirlik
Bir metodun;
➢ Aynı laboratuvarda
➢ Aynı cihazla
➢ Aynı kişi tarafından
➢ Kısa zaman aralığında yaptığı ölçüm sonuçlarının
biri birine yakınlığının ölçüsüdür.
Laboratuvar İçi Tekrar Üretilebilirlik
Bir metodun;
➢ Laboratuvar içi tekrar üretilebilirlik koşullarında
➢ Aynı laboratuvarda
➢Farklı cihazla
➢Farklı kişi tarafından
➢Farklı kimyasallar kullanarak
➢Farklı günlerde yaptığı ölçüm sonuçlarının biri birine yakınlığının ölçüsüdür.
Tekrar Üretilebilirlik
Bir metodun;
➢ Laboratuvarlar arası ölçüm-test veya analiz sonuçlarının biri birine yakınlığının ölçüsüdür.
➢Farklı laboratuvarlarda
➢Farklı cihazla
➢Farklı kişi tarafından
➢Farklı kimyasallar kullanarak
➢Farklı günlerde yaptığı ölçüm sonuçlarının biri birine yakınlığının ölçüsüdür.
Tekrarlanabilirlik Kesinliği
:Aynı analizi yapan, aynı cihaz, aynı laboratuvarda kısa zaman aralığında yapılan ölçüm sonuçlarının standart sapması hesaplanır.➢ Ölçüm aralığında farklı derişimlerde ( en az üç farklı derişimde) yapılmalıdır.
➢ Her derişim için standart sapma veya rölatif standart sapma olarak (%RSD) hesaplanır
Tekrar Üretilebilirlik Kesinliği : Analizi yapan farklı kişi, farklı cihaz, farklı Laboratuar ve farklı günlerde elde edilen sonuçların standart sapması olarak hesaplanır.
➢ Tekrar üretilebilirlik hangi değişken için yapılıyorsa o değişken için hesaplanır.
➢ Laboratuvar tekrar üretilebilirlik koşulları belirlenerek ( kişi, gün cihaz gibi ) tekrar üretilebilirlik testleri planlanıp yapılmalıdır.
➢ Her derişim için standart sapma veya rölatif standart sapma olarak (%RSD) hesaplanır
Tekrarlanabilirlik ve Tekrar Üretilebilirlik Çalışmaları
➢ Tekrarlanabilirlik için yapılan çalışma deneysel işlemin tamamını kapsamalıdır.
➢ Sadece cihazla okuma tekrarlanabilirliği eksik bilgi verecektir. ( Enjeksiyon tekrarlanabilirliği, okuma tekrarlanabilirliği gibi)
➢ Tekrarlanabilirlik analiz-test işleminin başlangıç noktasından son noktasına kadar tüm işlemleri kapsayacak şekilde yapılmalıdır.
➢ Analizin işlemlerin belli bir aşamasının tekrarlanabilirlik bilgisi de
belirlenip ölçüm prosedürün o aşamasını günlük çalışmalarda kontrol altında tutmak için ( Sistem uygunluğu testleri için) kullanılmalıdır.
➢ Örneğin enjeksiyon tekrarlanabilirliği, alan tekrarlanabilirliği, RT
tekrarlanabilirliği belirlenip her gün analiz yaparken belli değerlerde olduğu kontrol edilmelidir.
➢ Analiz sürecinin ara işlemlerin tekrarlanabilirliği tüm deneysel tekrarlanabilirliği belirler.
Tekrarlanabilirlik -Tekrar Üretilebilirlik Çalışması Planlama
➢
Laboratuvar tekrarlanabilirlik koşullarına göre belirlenmelidir.
➢
Metot tekrarlanabilirlik koşulları
➢ Ürün cinsi ( matriks )
➢ Konsantrasyon
➢ Kişi
➢
Laboratuvar tekrar üretilebilirlik koşullarına göre belirlenmelidir.
➢
Metot tekrar üretilebilirlik koşulları
➢ Ürün cinsi ( matriks )
➢ Konsantrasyon
➢ Farklı kişi
Validasyon Sonuçların Hesaplanması-1
1. Tekrarlanabilirlik koşullarında analiz yapılarak sonuçlar hesaplanır.
2. Sonuçların dağılımının NORMAL dağılım olup olmadığı kontrol edilir.
3. Sapan değerler varsa atılır. (OUTLIER TEST ASTM E- 178, Dixon test, Grub test)
4. Her iki kişinin sonuçlarının ortalaması standart sapması ve % RSD değerleri hesaplanır.
5. F testi yapılarak tekrarlanabilirlikleri kontrol edilir.
6. t Testi yapılarak ortalamalar arasında fark olup olmadığı kontrol eldir.
Validasyon Sonuçların Hesaplanması-2
7. F ve t testi uygunsa ortak tekrarlanabilirlik ( POOLED % RSD , RSD ler yakınsa aritmetik ortalamada olabilir) % RSD olarak hesaplanır.
8. Laboratuvar tekrarlanabilirliği değerlendirilir
✓ Standart metot varsa standart metottaki %RSD ile karşılaştırılır
✓ Standart yoksa genel formül Horwitz formülüne göre değerlendirilir.
✓ Amaca uygunluk kriterine göre değerlendirilir.
9. Validasyon sonrası uygulanacak kalite kontrol işlemleri belirlenir
✓ Tekrarlanabilirlik kontrol
✓ Tekrar üretilebilirlik kontrolü
✓ Doğruluk Kontrolü
Tekrarlanabilirlik Sonuçları
No A % B %
1 24.11 24.15
2 24.32 24.12
3 24.16 24.19
4 24.15 24.19
5 24.20 24.17
6 24.19 24.21
7 24.16 24.21
8 24.19 24.24
9 24.14 24.28
10 24.15 24.28
ORT 24.18 24.20
SD 0.0581 0.0524
%RSD 0.24 0.22
F test 1.23
FCrt 3.18
t-Test: Two-Sample Assuming Equal Variances
Variable 1 Variable 2
Mean 24.178 24.204
Variance 0.003 0.003
Observations 10 10
Pooled Variance 0.00305862 Hypothesized Mean
Difference 0
df 18
t Stat -1.072UYGUN
P(T<=t) one-tail 0.149 t Critical one-tail 1.734 P(T<=t) two-tail 0.298 t Critical two-tail 2.101
Validasyon Sonucu-Amaca Uygunluk Değerlendirme
24 24.4 25.6 26
Ürün Toleransı 25±1
MİN MAX Range
24 26 2
Hedef SD (Range/10) 0.2 24.4
Lab SD 0.058 25.6
r=2.83*SDr 0.566
Validasyon Sonucu-Amaca Uygunluk Değerlendirme
Safsızlık sonucu değerlendirme:
Max Safsızlık 0.6 ppm
Max. Impürity 0.6 ppm
0.57 % 5 Belirsizlik
0.54 %5 Proses Tolerans
0.51 %10 Belirsizilik
Valide Edilmiş Metodun Kullanımı
➢ Valide edilmiş metodun belirlenen analitik amaca uygun olup olmadığı değil, metodu kullanan kişinin metodu uygulama performansının belirlenen analitik amaca uygun olup
olmadığı kontrol edilmelidir.
➢ Valide edilmiş metodu kullanan her kişinin metodu uygulama performansı, validasyon bilgileri ile karşılaştırılmalıdır.
➢ Kişinin metodu uygulama performansı metodun geçmişte validasyon sırasında elde edilen performansından daha önemlidir.
➢ Bu nedenle amaca uygun kalite kontrol prosedürünün uygulanması büyük önem taşır.
Validasyon Verilerinin Kalite Kontrolde Kullanımı
➢ Metot validasyonu metodun performansını ölçer ve
metodun rutin kullanım koşullarındaki performansını ve bu performansın gerçekleşmesi koşullarını ve sınırlarını belirler.
➢ Metodun rutin kullanım sırasında kontrol altında tutmak için belirli bir kalite kontrol işleminin uygulanması gerekir.
➢ Uygun kontrol aracı olarak bilinen bileşimdeki kontrol örneği belirli aralıklarla normal örnek gibi analiz edilir ve bulunan sonuç grafiksel olarak kaydedilir. ( Kalite kontrol örneği)
Analiz kalitesinin sürekliliğinin kontrolü
➢ Analiz sonucuna etki eden faktörlerin belirlenmesi gerekir.
➢ Analiz süresince yapılan ölçümlerin sonucun kalitesine ( belirsizliğine) etkisi incelenmelidir.
İncelemede:
➢ Örnekten kaynaklanan etkiler
➢ Kullanılan kimyasallar ve standarttan kaynaklanan etkiler
➢ Cihazdan kaynaklanan etkiler
➢ Personelden kaynaklanan etkileri
➢ Çevre koşullarından kaynaklanan etikler değerlendirilmelidir.
İç Kalite Kontrol
➢ Hangi kalite kontrol araçlarının kullanılacağı metodun özelliğine göre değişmektedir.
➢ Her metot için kullanılacak kalite kontrol parametrelerini ve periyodunu nasıl uygulanacağını ve kontrol limitlerini validasyon sonuçlarından yararlanarak belirlenmelidir.
➢ Uygulanacak kontrol işlemleri metotta belirlenen performansı sağlayacak etkinlikte olmalıdır.
Gravimetrik Analizlerde Kalite Kontrol
➢ Tekrarlanabilirlik:
➢ Örneğin homojenliğine
➢ Analiz koşullarının tekrarlanabilirliğine bağlıdır.
➢ Doğruluk:
➢ Deneysel prosedürün tam olarak gerçekleştirilmesine ( Geri kazanım kontrolü )
➢ Deneysel prosedürün spesifikliğine
➢ Ölçüm doğruluğuna ( tartım, hacim kalibrasyonu)
➢ Deneysel prosedürün tam olarak gerçekleştirilmesi kontrolü
➢ Belli aralıklarla deneysel prosedürün kontrolü ile ( Sabit tartım kriteri kontrolü)
Volumetrik Analizlerde Kalite Kontrol
➢ Tekrarlanabilirlik:
➢ Örneğin homojenliğine
➢ Analiz koşullarının tekrarlanabilirliğine
➢ Ölçümün tekrarlanabilirliğine bağlıdır.
➢ Doğruluk:
➢ Deneysel prosedürün tam olarak gerçekleştirilmesine
➢ Deneysel prosedürün spesifikliğine
➢ Hazırlanan titrasyon standardın doğruluğu- Titrasyon standardının saflığı, primer standartla standardizasyonu( Faktör tayini)
➢ Ölçüm doğruluğuna ( tartım, hacim kalibrasyonu)
Enstrümental Analizlerde Kalite Kontrol
➢ Tekrarlanabilirlik:
➢ Örneğin homojenliğine,
➢ Deneysel prosedürün tekrarlanabilirliğine,
➢ Cihazın tekrarlanabilirliğine
➢ Kalibrasyon doğrusunun kararlılığına
➢ Doğruluk:
➢ Örnek hazırlama prosedürün tam olarak gerçekleştirilmesi ( Geri Kazanım)
➢ Kalibrasyon standardının doğruluğuna
➢ Kalibrasyon doğrusunun kontrolü ile ( kalibrasyon kontrol)
➢ Cihazın Spesifikliğine
➢ Ölçüm doğruluğuna ( tartım, hacim kalibrasyonu)
İç Kalite Kontrol Planı
✓
İç kalite kontrol iki ana başlık altında yapılmalıdır.
✓
1-Analizin sürecinin değişik aşamalarında yapılan kontroller
✓
2-Analiz sonucu ile kontrol
✓
Tekrarlanabilirlik,
✓
Tekrar üretilebilirlik,
✓
Doğruluk
✓
LOQ
İç Kalite Kontrol
➢ İç kalite kontrol metodu uygulama aşamalarını kontrol için kullanılan test araçlarıdır.
➢ Bunlar; kör örnek, kalibrasyon standardı, spike örnek, paralel analiz ve kalite kontrol (QC) örneğidir.
➢ Kalite kontrol ölçüm sonuçları “Kalite Kontrol Grafiğine” işaretlenir.
➢ Kalite Kontrol örneği (QC) olarak yeterince homojen ve kullanım süresince bileşimi değişmeyen analiz örneği ile benzer bileşimde ve yeterli miktarda temin edilmiş bir örnektir.
➢ Kontrol limiti olarak uyarı limiti ±2s , önlem limiti olarak ±3s kullanılabilir.
Kaynaklar : ISO 7870-2:2013 - Control charts -- Part 2: Shewhart control charts) ASTMD 6299 Statistical Quality Assurance
ISO 5725 Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results -Part 6:
Use in practice of accuracy values
Örnek İç Kalite Kontrol Protokolü
➢ Örnek: Alevli AAS ile içme suyunda metal tayini için uygulanacak kontrol işlemleri
Sistem Uygunluğu Parametreleri
Parametre (Cu AAS) Değer
Hassasiyet( en az Abs/ppm) 0.450
Absorbans tekrarlanabilirlik (%RSD) 0.5
Blank değeri( max Abs.) 0.003
QC Protokol
Parametre Periyot Limit/değer
Blank okuma 5 okumada bir max. 0.003
Kalibrasyon kontrol 10 okumada bir max % 2 sapma
Kalibrasyon tekrarı % 2'ten fazla sapma veya 20 örnekte bir QC kontrol örnek analizi Her hafta
Örnek İç Kalite Kontrol Protokolü
Örnek: HPLC Sistem Uygunluk ve kalibrasyon kontrol işlemleri
Kalibrasyon Kontrol
Kalibrasyon Kontrol ve/veya
Reslope kalibrasyon 10 enjeksiyonda bir < % 2 sapma Kalibrasyon tekrarı % 2'ten fazla sapma
veya 20 örnekte bir
>max % 2 sapma HPLCSistem Uygunluğu Parametreleri
Parametre Değer
RT aralığı (± min) ± 0.1 min)
Sensivity ( Metot spesifik) Alan/ppm >35000 Resolüsyon ( Metot spesifik) > 2.0
RT tekrarlanabilirlik (%RSD) 0.5
Alan Tekrarlanabilirlik % RSD 1.2
Kalibrasyon R > 0.998
S/N oranı ( Metot spesifik) 20
Analiz Sonucu İzlenerek Kontrol
Analiz sonucu hesaplandıktan sonra sonuçların karşılaştırılarak kontrol edilmesi.
✓ Tekrarlanabilirlik kontrolü
✓ Tekrar Üretilebilirlik Kontrolü
✓ Doğruluk Kontrolü ( Hata Kontrolü)
Tekrarlanabilirlik ve Tekrar Üretilebilirlik Kontrolü
Kontrol diyagramları için gerekli örnekler
➢ Tekrarlanabilirlik Kontrolü :
➢ 1- Her örnekle paralel analiz sonuçlardan tekrarlanabilirlik kontrolü
➢ 2-KK örneği ile yapılan paralel analiz sonuçlardan tekrarlanabilirlik kontrolü
➢ Tekrar Üretilebilirlik Kontrolü:
➢ 1- Her örnekle farklı zamanda yapılan analiz sonuçlardan tekrar üretilebilirlik kontrolü
➢ 2- KK örneği ile farklı zamanda yapılan analiz sonuçlardan tekrar üretilebilirlik kontrolü
Hata Kontrolü
➢ Hata Kontrol diyagramları için gerekli örnekler
➢ Kalite Kontrol örneği:
➢ KK örneği belli periyotla analiz edilerek bulunan sonuç KK örneği değeri ile karşılaştırılır.
➢ KK örneği olarak CRM kullanılabilir
➢ Laboratuvarın doğal örnek hazırlayıp analiz ederek hesaplanan ortalama değer kullanılarak kontrol yapılabilir
➢ Formülasyonla hazırlanan KK örneği kullanılabilir.
➢ Doğal örneğe standart spike yapılarak hazırlanan örnek kullanılabilir.
Kontrol Limitleri
➢ Kontrol limitlerini belirlemek için:
➢ Tekrarlanabilirlik standart sapması belirlenmeli
➢ Tekrar Üretilebilirlik standart sapması belirlenmeli
➢ KK örneği ortalama değeri bilinmelidir.
Kontrol Limitleri
➢ Tekrarlanabilirlik Kontrol Limiti:
2SD sapma limiti: r=2.83*SDr 3SD sapma limiti r=3.69*SDr
➢ Tekrar Üretilebilirlik Kontrol Limiti:
2SD sapma limiti: R=2.83*SDR 3SD sapma limiti R=3.69*SDR
➢ Hata Kontrol Grafiği Limitleri:
2SD sapma limiti: ±2XSDR 3SD sapma limiti ±3XSDR
Tekrarlanabilirlik Kontrol Tablosu
✓ Validasyon sonucu bulunan tekrarlanabilirlik değeri kullanılarak tekrarlanabilirlik limiti%r=2.83*%RSDr hesaplanır.
Günlük paralel analiz sonuçları kontrolü için hesaplama tablosu
%RSD ( Hedef ) 0.25
%r = 2.83*%RSD 0.708
Analiz No A B ORT % FARK KARAR Yapan
A1 24.11 24.15 24.1 0.2 Uygun
A2 24.32 24.12 24.2 0.8 Uyarı
A3 24.16 24.19 24.2 0.1 Uygun
A4 24.15 24.19 24.2 0.2 Uygun
A5 24.20 24.17 24.2 0.2 Uygun
A6 24.19 24.21 24.2 0.1 Uygun
A7 24.16 24.21 24.2 0.2 Uygun
A8 24.19 24.24 24.2 0.2 Uygun
A9 24.14 24.28 24.2 0.6 Uygun
A10 24.44 24.20 24.3 1.0 Uyarı
A11 25.14 25.21 25.2 0.3 Uygun
A12 24.19 24.13 24.2 0.2 Uygun
A13 24.30 24.11 24.2 0.8 Uyarı
A14
Tekrarlanabilirlik Kontrol Tablosu
✓ Validasyon sonucu bulunan tekrarlanabilirlik değeri kullanılarak tekrarlanabilirlik limiti%r=2.83*%RSDr hesaplanır.
0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0
1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40
% Fark
Cu-Tekrarlanabilirlik Kontrol Grafiği
% (A-B)/Ort CL +2S +3S
Hata Kontrol Grafiği Tablo
HATA KALİTE KONTROL TABLOSU Kontrol Örneği Değeri % 12.4 2S 0.74
Metot Tekrarlanabilirlik %RSD 2 3S 1.12 2009 Metot Tekrarl Üretilebilirlik
%RSD 3
No Tarih A B Ortalama CL -2S +2S -3S +3S
1 12.4 12.6 12.5 12.4 11.66 13.14 11.28 13.52
2 12.2 12.6 12.4 12.4 11.66 13.14 11.28 13.52
3 11.8 11.9 11.9 12.4 11.66 13.14 11.28 13.52
4 12.3 12.1 12.2 12.4 11.66 13.14 11.28 13.52
5 11.6 11.4 11.5 12.4 11.66 13.14 11.28 13.52
6 12.6 12.2 12.4 12.4 11.66 13.14 11.28 13.52
7 12.3 12.1 12.2 12.4 11.66 13.14 11.28 13.52
8 12.1 12.7 12.4 12.4 11.66 13.14 11.28 13.52
9 12.8 12.6 12.7 12.4 11.66 13.14 11.28 13.52
10 12.3 12.1 12.2 12.4 11.66 13.14 11.28 13.52
Hata Kontrol Grafiği
Hata Kontrol Grafiği
11.0 11.5 12.0 12.5 13.0 13.5 14.0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Hafta
% N
Ortalama CL -2S +2S -3S +3S
Referanslar
✓ The Fitness for Purpose of Analytical Methods A Laboratory Guide to Method Validation and Related Topics EURACHEM Guide
✓ European cooperation for Accreditation of Laboratories Validation of Test Methods General principles and concepts(EAL-P11 )
✓ Validation of Analytical Methods Review and Strategy (LC/GC International February 1998, 96-105)
✓ Analytical Procedures and Methods Validation , DRAFT GUIDANCE U.S. Department of Health and Human Services Food and Drug Administration August 2000 CMC
✓ ISO 8258-1991 Shewhart Control Chats
✓ ISO 5725-6 Accuracy of measurement methods and results
✓ EURACHEM/CITAC Guide Quantifying Uncertainty in Analytical Measurement Third Edition QUAM:2012.
