Bölüm 12. Mal ve Para Piyasalarıda Denge: IS-LM Modeli

(1)

MAKRO İKTİSAT II

BÖLÜM 12

MAL VE PARA PİYASALARINDA DENGE:IS-LM MODELİ

Doç. Dr. Oktay KIZILKAYA

(2)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Planlanan toplam harcamayı oluşturan unsurlardan biri olan planlanan yatırımı etkileyen en önemli unsur, faiz haddidir.

Planlanan yatırım faiz haddi ile ters yönlü bir ilişkiye sahiptir.

IP = IP (Planlanan Yatırım); Faiz Haddi  IP, Faiz Haddi IP,

2 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

(3)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Bir firma portföyündeki bir yatırım projesini değerlendirirken, o projenin beklenen reel getirisi ile beklenen reel faiz haddini karşılaştırır.

Dolayısıyla planlanan yatırım ile faiz haddi arasındaki ters yönlü ilişkiyi, I_P planlanan yatırımın beklenen yatırımın beklenen faiz haddinin ters yönlü bir fonksiyonudur şeklinde ifade etmek gerekir.

I_P=I_P(re), I

P=(i-πe) (re=i-πe) IP, (re=i-πe) IP

3 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

(4)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

IS-LM modeli, P genel fiyat düzeyinin sabit olduğu-değişmediği varsayımı üzerine inşa edilmiştir.

Genel fiyat düzeyinin değişmediği ortamda, beklenen enflasyon haddi sıfıra ve dolayısıyla da beklenen faiz haddi nominal faiz haddine eşittir.

re_=i-πe_{, π=π}e_{=0, π}e_=i

Bu eşitlik dahilinde IS-LM modelinde planlanan yatırımın nominal faiz haddinin ters yönlü bir fonksiyonu olduğu söylenebilir.

I_P=I_P(i), i I_P, i I_P

4 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

(5)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Faiz haddi ile planlanan yatırım arasında ters yönlü ilişki olmasının nedeni, faiz haddi düşünce yatırımın maliyetlerinin düşmesi ve dolayısıyla da yatırımın karlılığının artmasıdır.

Bu husus firmanın yatırım projeleri üzerinden açıklanacaktır.

5 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

(6)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

(1)

Proje Projenin Değeri(2) (Milyon TL) (3) Yatırılan 1 Milyon TL’nin Getirisi (4) Yatırılan 1 Milyon TL’nin Maliyeti %5 %10 (5) Yatırılan 1 Milyon TL’den Elde Edilen

Kar %5 %10 A 1 250 (%25) 50 100 200 150 B 4 220 (%22) 50 100 170 120 C 10 160 (%16) 50 100 110 60 D 10 130 (%13) 50 100 80 30 E 5 110 (%11) 50 100 60 10 F 15 90 (%9) 50 100 40 -10 G 10 60 (%6) 50 100 10 -40 H 20 40 (%4) 50 100 -10 -60

6 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

(7)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

7 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

i i₁ i₂ I_P1 I_P2 I_P0 0 I_P A B

Şekildeki yatırım talep grafiğinin eğimi, yatırımın faize duyarlılığını; yani faiz haddindeki %1’lik değişmenin yatırımda kaç birimlik değişmeye yol açtığını gösterir.

Yatırım faize ne kadar duyarlı olursa, yatırım grafiği o kadar yatık olur ve faiz haddindeki bir artış sonucu yatırım talebinde meydana gelecek azalma o kadar büyük olur.

(8)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

8 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

i i₁ i₂ I_P1 I_P2 I_P0 0 I_P A B

Yatırım-talep doğrusunun yatay ekseni kestiği nokta, faiz haddi sıfır iken yapılmak istenen yatırım büyüklüğünü-faiz haddi dışındaki unsurlar tarafından belirlenen yatırım büyüklüğünü temsil eder ve otonom yatırım olarak adlandırılır (I₀).

(9)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

9 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

i I₀₁ I₀₂ I₀₃ 0 I_P I_P3 I_P1

I_P2 I0 otonom yatırım büyüklüğünü belirleyen

önemli unsur bekleyişlerdir.

Daha önce açıklandığı gibi firmalar bir yatırım projesini, o projesinin kendilerine faiz haddinden yüksek getiri sağlayacağına inandıkları zaman gerçekleştirirler.

(10)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

10 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

i I₀₁ I₀₂ I₀₃ 0 I_P I_P3 I_P1 I_P2

Firmaların bir yatırım projesinden elde etmeyi umdukları kazanç, proje gerçekleşince üretilecek malların satışından her yıl elde edilmesi beklenen satış hasılatı ile proje gerçekleşince firmanın üretim sürecinde maruz kalacağı emek maliyeti ve hammadde giderleri gibi kalemlerden oluşan beklenen işletme masrafları arasındaki farka eşittir.

(11)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

11 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

i I₀₁ I₀₂ I₀₃ 0 I_P I_P3 I_P1 I_P2 Firmaların bekleyişlerinin daha olumlu olması firmaların subjektif olarak geleceğe daha güvenle bakmaları, beklenen satış hasılatı konusunda daha iyimser olmalarına ve böylece daha yüksek bir getiri elde edeceklerine inanmalarına yol açar.

Bu da firmaların her alternatif faiz haddinde daha fazla yatırım yapmalarına yol açar.

(12)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Planlanan yatırımın (IP) faiz haddinin (i) ters yönlü bir fonksiyonu olduğu

(iIP, iIP) bir ekonomide, her farklı faiz haddinde farklı bir planlanan yatırım ve buna bağlı olarak farklı bir planlanan toplam harcama (AE=C+IP(i)

+G) ve dolayısıyla da mal piyasasında dengenin (AE=Y) sağlandığı farklı bir hasıla düzeyi vardır.

12 FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL

(13)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

13

AE Y Y 0 0 (a) (b) E₁ E₂ E₁ E₂ Y₂ Y₁ Y₁ Y₂ AE=C+I(i₂)+G AE=C+I(i₁)+G i₂ i₁ IS IS Eğrisinin Türetilmesi

E₂(E₁) noktasında faiz haddi i₂(i₁) iken mal piyasasında denge hasıla düzeyi Y₂(Y₁)’dir.

Farklı faiz hadlerinde farklı denge hasıla düzeylerinin geometrik yerini gösteren negatif eğimli eğri IS eğrisi olarak adlandırılır.

FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL

PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ

(14)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

14

Faiz haddi (i), planlanan yatırım (I_P), planlanan toplam harcama (AE) ve denge hasıla düzeyi (Y) arasındaki ilişkiyi yansıtan IS eğrisini aşağıda gösterilen süreçle anlamak gerekmektedir.

iI_PAE=(C+I_P+G)Y iI_PAE=(C+I_P+G)Y

FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL

PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ

(15)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

15

IS eğrisi aslında değeri para piyasasında belirlenen faiz haddi değişince denge hasıla düzeyinin değiştiğini, mal ve para piyasaları arasında para piyasasından mal piyasasına doğru bir etkileşim olduğunu belirtir.

IS eğrisi değeri para piyasasında belirlenen faiz haddi bilinmeden denge hasıla düzeyinin bilinemeyeceğini gösterir.

FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL

PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ

(16)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

IS eğrisinin konumunu belirleyen unsur, hasıladan ve faiz haddinden bağımsız harcama demek olan A0 otonom harcamadır,

A0=C0+I0+G0+cTR0-cT0.

A0 otonom harcama artınca veya azalınca, IS eğrisi sırasıyla sağa veya sola

doğru paralel biçimde kayar.

16 FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL

(17)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

17

AE Y Y 0 0 (a) (b) E₁ E₂ E₁ E₂ Y₂ Y₁ Y₁ Y₂ AE=C+I(i₂)+G₀₂ AE=C+I(i₁)+G₀₁ i₂ IS₂

IS Eğrisinin Konumu: Hükümet Alımlarının Artması

IS₁

ΔY = k_EΔA(ΔG₀)

FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL

PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ

IS eğrisinin konumuna ilişkin olarak; hükümet alımlarının (G₀), otonom tüketimin (C₀) ve otonom yatırımın (I₀) artması (azalması), IS eğrisini sağa (sola) kaydırır.

(18)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

18

IS Eğrisinin Konumu: Transfer Harcamaları ve Vergiler

IS₁

FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL

PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ

Transfer harcamaları artınca veya vergiler azalınca harcanabilir kişisel gelir artar.

Harcanabilir gelirde ortaya çıkan artış kişilerin daha fazla harcama yapmalarına ve buna bağlı olarak planlanan toplam harcamanın-hasılanın artmasına yol açar.

(19)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

19

IS Eğrisinin Konumu: Transfer Harcamaları ve Vergiler

IS₁

FAİZ HADDİ, PLANLANAN HARCAMA VE MAL

PİYASASINDA DENGE : IS EĞRİSİ

Hasılada meydana gelen artış, transfer ödemelerindeki artışla transfer ödemeleri çarpanının çarpımına (ΔY=ΔTRxck_E) veya vergilerdeki azalmayla vergi çarpanının çarpımına (ΔY=ΔTx-ck_E) eşittir.

Transfer harcamaları artınca veya vergiler azalınca IS eğrisi ΔY=ΔTR(ΔT)xck_E kadar sağa kayar.

(20)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Kişiler geçmişte yaptıkları tasarruflardan oluşan mali servetlerinin bir kısmını cüzdanlarında nakit olarak ve bankalarda tasarruf olarak tutarlar.

Kişilerin mali servetlerinin bir kısmını nakit ve vadesiz mevduat olarak tutmaları para talebi olarak nitelendirilir.

Hicks tarafından geliştirilen IS-LM modelinde, kişilerin mali servetlerini para ve tahvil olarak tuttukları, tahvilin getirisinin paranın getirisinden yüksek olduğu kabul edilir.

20 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ

(21)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Kişilerin para talep etmelerinin belirli bir fırsat maliyeti vardır. Bu fırsat maliyeti diğer varlık olan tahvilin faiz getirisidir.

Kişiler para talep edince, talep ettikleri parayla tahvil alsalar elde edecekleri faiz gelirinden vazgeçmiş olurlar.

Para talebinin fırsat maliyetini temsil eden faiz yükselince, kişiler para talebi konusunda daha iktisadi davranarak para talebini azaltırlar.

Dolayısıyla para talebi ile faiz haddi ters yönlü değişmektedir.

21 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ

(22)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

22 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

L L 0 Para Talebi 0 i i L L 0 i i 0 L L₁ L2 L₁ L2 L₁ L2 (a) (b) (d) (c) L=L(i) L=L(Y ) L=L(I, PxY) L=L(P ) E E G H F E G F H i₁ i₂ i₂ i₁ i₁ i₂ L₁₁ L₂₁ L₂₁ L₂₂ L₁₁ L₂₁ L₂₁ L₂₂

(23)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Para talebine yönelik açıklamalar genel fiyat düzeyinin sabit olduğu varsayımı üzerine inşa edilen IS-LM modeli açısından değerlendirilirse, IS-LM modelinde para talebi faiz haddi ile ters yönlü, reel hasıla ile aynı yönlü değişir: Faiz haddi yükselince (düşünce) para talebi azalırken (artarken), hasıla artınca (azalınca) para talebi artar (azalır).

23 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ

(24)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Para piyasasının bir tarafında para talebi, diğer tarafında merkez bankası ve bankalar tarafından yaratılan para arzı vardır.

IS-LM modelinde merkez bankasının para arzını istediği düzeyde belirlediği varsayılır.

Para arz eğrisi dikey eksene paraleldir yani para arzı faiz haddinden bağımsızdır, faiz haddinden etkilenmez.

24 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ

(25)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Merkez bankası açık piyasa işlemleriyle tahvil satın aldığında, gerekli karşılık oranı veya iskonto haddini düşürdüğünde,

nominal para arzı şekilde olduğu gibi sağa kayarak yer değiştirir.

25

i 0 i 0 (a) (b) E E J J i₁ i₂ i₁ i₂ Para Arzı M₁/P₁ M/P M₁/P₁ M₂/P₁ M/P

PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ

HADDİ

(26)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Para piyasasında dengeyi sağlayan i₁ denge faiz haddinin tahvil faiz haddinin tahvil piyasası açısından anlamı ve ekonominin para piyasasındaki denge dışı bir durumdan denge durumuna nasıl geldiği, kişilerin mali servetlerini tahvil ve para gibi iki varlık biçiminde tuttukları hesaba katarak açıklanır.

26

i 0 L₂ M₁/P₁ L₃ L, M/P i₂ i₁ i₃ E₂ E₁ E₃ M₁/P₁> L (B_D>B_S) M₁/P₁= L (B_D=B_S) L> M₁/P₁ (B_S>B_D) L

Para Piyasasında Denge: Denge Faiz Haddi

PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ

HADDİ

(27)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Kişiler mali servetlerini para ve tahvil gibi iki varlık biçiminde tuttukları için, reel mali servet reel para talebi (L) ve tahvil talebinin (BD) toplamına eşittir:

Reel Mali Servet= L + BD

27 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ

HADDİ

(28)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Arz açısından bakıldığında ise, reel mali servet, reel para arzı (M/P) ve reel tahvil arzının (BS)

toplamına eşittir:

Reel Mali Servet= BS + M/P

28 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ

HADDİ

(29)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Şekilde i₁ faiz düzeyinde reel para arzının reel para talebine eşit olması (para piyasasında denge) reel tahvil arzının reel tahvil talebine eşit olmasını içerir: L+B_D=(M/P)+B_S, B_D-B_S=(M/P)-L, L=(M/P) iken B_D=B_S

29 PARA TALEBİ, PARA ARZI VE DENGE FAİZ

HADDİ

(30)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Keynesyen modelde faiz haddi, para arzı ile hasılanın (reel gelir) pozitif bir fonksiyonu, faiz haddinin ise negatif bir fonksiyonu olan para talebi tarafından para piyasasında belirlenir.

30

i 0 i 0 (a) (b) E₂ E₂ E₁ E₁ i₂ i₁ i₂ i₁ LM Eğrisi M/P L Y₁ Y₂ Y E₃ LM L₁(Y₁) L₂(Y₂)

HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM

EĞRİSİ

(31)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Şekilde (a) para piyasasında dengeyi sağlayan faiz haddi, Y₁ hasıla düzeyi için i₁’dir.

(a)’da hasılanın Y₁’den Y₂’ye yükselmesi ve buna bağlı olarak para talebinin artması sonucu, L para talep eğrisi L₂Y₂’ye gelir ve denge faiz haddi i1’den i₂’ye yükselir.

31 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM

EĞRİSİ

(32)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

(a)’da hasıla-para talebi-para arzı-faiz haddi arasında kurulan ilişki (b)’de faiz haddi ile hasıla arasındaki ilişki biçiminde gösterilmiştir.

32 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM

EĞRİSİ

(33)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

(b)’deki E₁ noktası, hasıla düzeyi Y₁ iken para piyasasında dengenin i₁ düzeyinde olduğunu gösterir.

(b)’deki E₂ noktası da, hasıla düzeyi Y₂ iken denge faiz düzeyinin i₂ olduğunu gösterir.

33 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM

EĞRİSİ

(34)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

(b)’de yer alan ve para arzını para talebine eşit kılan alternatif faiz haddi-hasıla düzeylerinin geometrik yerlerini temsil eden pozitif eğimli eğri LM eğrisi olarak adlandırılır.

L likiditeyi, M’de para arzını temsil eder.

34 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM

EĞRİSİ

(35)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

LM eğrisi Y ile I arasındaki pozitif yönlü ilişkiyi gösterir.

LM’yi şu şekilde

açıklamak da mümkündür. YL, M/P Verii; YL, M/P Verii

35 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM

EĞRİSİ

(36)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Hasıla düzeyi mal piyasasında planlanan toplam harcama tarafından belirlenir. Dolayısıyla LM eğrisi aslında değeri mal piyasasında belirlenen hasıla düzeyi değişince denge faiz haddinin değiştiğini, mal ve para piyasaları arasında mal piyasasından para piyasasına doğru bir etkileşim olduğunu gösterir.

LM eğrisi değeri mal piyasasında belirlenen hasıla düzeyi bilinmeden denge faiz haddinin belirlenemeyeceğini gösterir.

36 HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM

(37)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

(a)’daki E₁ noktası, reel para arzı (M₁/P₁) ve reel para talebi L(Y₁) iken söz konusu denge faiz haddini (i1); E₂ noktası ise, reel para arzı (M₂/P) ve reel para talebi yine L(Y₁) iken söz konusu olan denge faiz haddini (i₂) temsil eder.

37

i 0 i 0 (a) (b) E₂ E₂ E₁ E₁ i₁ i₂ i₁ i₂ LM Eğrisinin Konumu M₂/P _Y 1 L Y E₃ LM₁(M₁) L₁(Y₁) M₁/P LM₂(M₂)

HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM

EĞRİSİ

(38)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Mal piyasasında dengeyi (AE=Y) sağlayan alternatif faiz haddi-hasıla düzeyi bileşimlerinin geometrik yerini gösterenIS eğrisi ile, para piyasasında dengeyi (L=M/P) sağlayan alternatif faiz haddi-hasıla düzeyini gösteren LM eğrisi beraber gösterilmiştir.

E noktasında mal ve para piyasalarında eşanlı denge sağlanmıştır.

38

i

0 Y₁ Y

i₁

Mal ve Para Piyasalarında Eşanlı Denge

IS LM

E

HASILA, PARA TALEBİ VE FAİZ HADDİ: LM

EĞRİSİ

(39)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Eşanlı denge, merkez bankasının M para arzını arttırması (azalması) ve buna bağlı olarak LM eğrisinin aşağıya (yukarıya) doğru kayması sonucu değişir.

Merkez bankası para arzını M₁’den M₂’ye yükseltiği ve böylece sabit fiyat düzeyi üzeründen reel para arzının (M₁/P)’den (M₂/P)’ye yükselmesi sonucu LM eğrisinin aşağıya doğru kayarak LM(M₁) konumundan LM(M₂) konumuna geldiği kabul edilmiştir.

39

i 0 E₁ E₂ i₁ i₂

Eşanlı Dengenin Değişmesi: Genişletici Para Politikası

Y₁ Y₂ Y

LM(M₁)

LM(M₂)

IS

EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: PARA

POLİTİKASI

(40)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Genişletici para politikası, faiz haddinin i1’den i2’ye düşmesine

hasılanın ise Y1’den Y2’ye

yükselmesine neden olmuştur.

40

i 0 E₁ E₂ i₁ i₂

Y₁ Y₂ Y Y

LM(M₁)

LM(M₂)

IS

EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: PARA

POLİTİKASI

(41)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Mal ve para piyasalarında eşanlı dengenin başlangıçta E1 noktasında

sağlandığı şekilde merkez bankasının nominal para arzı (M) üzerinden reel para arzını (M/P) arttırınca, para piyasasında para arz fazlası ortaya çıkar ve kişilerin bu para arz fazlasıyla tahvil almak istemeleri sonucu tahvil fiyatı tükselir ve böylece faiz haddi düşer.

Faiz haddi düşünce de, planlanan yatırım üzerinden planlanan toplam harcama ve hasıla artar.

41

i 0 E₁ E₂ i₁ i₂

Y₁ Y₂ Y

LM(M₁)

LM(M₂)

IS

EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: PARA

POLİTİKASI

(42)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Daralltıcı para politikasının mal-para piyasalarında eşanlı denge üzerindeki etkisi şu şekilde ifade edilir;

42

i 0 E₂ E₁ i₂ i₁

Eşanlı Dengenin Değişmesi: Daraltıcı Para Politikası

Y₂ Y₁ Y

LM(M₂)

LM(M₁)

IS

EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: PARA

POLİTİKASI

(43)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Mal ve para piyasalarında eşanlı denge, A₀ otonom harcama değişince değişir.

Dolayısıyla da otonom harcamayı etkileyen unsurlardan hükümet alımları (G₀) ve/veya transfer ödemeleri ve/veya vergiler değişince-maliye politikası izlenince, mal ve para piyasalarında eşanlı dengenin sağladığı hasıl faiz haddi bileşimi değişir.

43

i 0 E₂ E₁ i₂ i₁

Eşanlı Dengenin Değişmesi: Genişletici Maliye Politikası

Y₁ Y₂ Y LM IS(G₀₂) Y₃ IS(G₀₁) E₃ k_EΔG

EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: MALİYE

POLİTİKASI

(44)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

IS(G₀₁) konumundan IS(G₀₂) konumuna gelmiş ve kısaca maliye politikası diye nitelendirilen bu uygulama, mal ve para piyasalarında eşanlı dengenin sağlandığı noktanın E₁’den E₂’ye kaymasına yol açar.

44

i 0 E₂ E₁ i₂ i₁

EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: MALİYE

POLİTİKASI

(45)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

IS-LM modelinde hükümet alımlarındaki artış sonucu özel yatırım harcamaları azalır.

Özel yatırımlarda hükümet

alımlarının neden olduğu

azalmaya Dışlama Etkisi denir.

45

i 0 E₂ E₁ i₂ i₁

EŞANLI DENGENİN DEĞİŞMESİ: MALİYE

POLİTİKASI

(46)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Genişletici maliye politikalasının neden olduğu yatırımlardaki daraltıcı etkiyi engellemek mümkündür.

Genişletici maliye politikalarının para politikalarıyla desteklemek suretiyle, genişletici maliye politikasının hasıla düzeyi üzerindeki olumlu etkisi sonucu para talebinde ortaya çıkan artışı para arzı arzını arttırarak karşılamak ve böylece faiz haddinin artmasını-yatırımın azalmasını engellemek mümkündür.

46 FAİZ HADDİ VE PLANLANAN YATIRIM

i 0 E₂ E₁ i₂ i₁

Destekleyici Para Politikası

Y₁ Y₂ Y LM₁ IS(G₀₂) Y₃ IS(G₀₁) E₃ B LM₂

(47)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Belirli bir hasıla hedefine ulaşmak için, faiz haddini ve hasıla düzeyini ters yönde etkileyen para politkası ile faiz haddini ve hasıla düzeyini aynı yönde etkileyen maliye politikası birlikte uygulanabilir.

Para ve maliye politikalarının birlikte uygulanmalarına POLİTİKA KARMASI denir.

47 POLİTİKA KARMASI

MALİYE POLİTİKASI GENİŞLETİCİ (G↑, t↓) DARALTICI (G↓, t↑) PAR A PO LİTİ KA SI GEN İŞLE TİCİ (M/P ) ↑

Y↑, i?, I?, C↑ Y?, i↓, I↑, C?

DAR ALTI

CI (M/P

) ↓

(48)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Politika karmasını oluşturan politikalardan birincisi, her iki politikanın da genişletici biçimde uygulandığı genişletici para ve maliye politikası alternatifidir.

Her iki politikada hasılayı ve tüketimi arttırır; -genişletici para politikası faiz haddini düşürürken,

-genişletici maliye politikası faiz haddini yükselmesine sebep olur.

48 POLİTİKA KARMASI

Y↑, i?, I?, C↑ Y?, i↓, I↑, C?

DAR ALTI

CI (M/P

) ↓

(49)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Genişletici para ve maliye politikaları beraber uygulandıklarında, faiz haddinin ve dolayısıyla yatırımın ne yönde değişeceği konusunda öngörüde bulunmak mümkün değildir.

Para politikası ağırlıklı uygulanırsa, faiz düşer yatırım artar, hasıla bileşimi özel sektör lehine (hükümet aleyhine) değişir.

49 POLİTİKA KARMASI

Y↑, i?, I?, C↑ Y?, i↓, I↑, C?

DAR ALTI

CI (M/P

) ↓

(50)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Politika karmasını oluşturan politikalardan ikincisi, her iki politikanın da daraltıcı biçimde uygulandığı daraltıcı para ve maliye politikası alternatifidir.

Her iki politikada hasılayı azaltır;

-daraltıcı para politikası faiz haddini yükseltirken,

-daraltıcı maliye politikası faiz haddini düşmesine sebep olur.

50 POLİTİKA KARMASI

Y↑, i?, I?, C↑ Y?, i↓, I↑, C?

DAR ALTI

CI (M/P

) ↓

(51)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

51 POLİTİKA KARMASI

Y↑, i?, I?, C↑ Y?, i↓, I↑, C?

DAR ALTI

CI (M/P

) ↓

Y?, i↑, I↓, C? Y↓, i?, I?, C↓

Daraltıcı para ve maliye politikaları beraber uygulandıklarında, faiz haddinin ve dolayısıyla yatırımın ne yönde değişeceği konusunda öngörüde bulunmak mümkün değildir.

Maliye politikası ağırlıklı uygulanırsa, faiz düşer yatırım artar, hasıla bileşimi özel sektör lehine (hükümet aleyhine) değişir.

(52)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

52 POLİTİKA KARMASI

Y↑, i?, I?, C↑ Y?, i↓, I↑, C?

DAR ALTI

CI (M/P

) ↓

Y?, i↑, I↓, C? Y↓, i?, I?, C↓

Politika karmasını oluşturan politikalardan üçüncüsü, genişletici maliye ve daraltıcı para politkasının uygulandığı para ve maliye politikası alternatifidir.

Her iki politikanın uygulanması sonucu faiz haddini yükseltmekte ve dolayısıyla yatırımları düşürmektedir, genişletici maliye politikasının hasılayı arttırmasına karşılık daraltıcı para politikası hasılayı düşürür.

(53)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

53 POLİTİKA KARMASI

Y↑, i?, I?, C↑ Y?, i↓, I↑, C?

DAR ALTI

CI (M/P

) ↓

Y?, i↑, I↓, C? Y↓, i?, I?, C↓

Genişletici maliye ve daraltıcı para politikaları birlikte uygulandıklarında, faiz haddindeki yükselmeye bağlı olarak yatırım azalırken, hasılanını ne yönde değişeceği konusunda bir öngörüde bulunmak mümkün değildir.

Genişletici maliye politkasının hasıla üzerinde etkisi daraltıcı para politikasının hasıla üzerindeki etkisinden büyükse, hasıla artar.

(54)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

54 POLİTİKA KARMASI

Y↑, i?, I?, C↑ Y?, i↓, I↑, C?

DAR ALTI

CI (M/P

) ↓

Y?, i↑, I↓, C? Y↓, i?, I?, C↓

Politika karmasını oluşturan politikalardan dördüncüsü, genişletici para ve daraltıcı maliye politkasının uygulandığı para ve maliye politikası alternatifidir.

Her iki politikanın uygulanması sonucu faiz haddini düşürmekte ve dolayısıyla yatırımları arttırmaktadır, genişletici para politikasının hasılayı arttırmasına karşılık daraltıcı maliye politikası hasılayı düşürür.

(55)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

55 POLİTİKA KARMASI

Y↑, i?, I?, C↑ Y?, i↓, I↑, C?

DAR ALTI

CI (M/P

) ↓

Y?, i↑, I↓, C? Y↓, i?, I?, C↓

Genişletici para ve daraltıcı maliye politikaları birlikte uygulandıklarında, faiz haddindeki düşmeye bağlı olarak yatırım artarken, hasılanını ne yönde değişeceği konusunda bir öngörüde bulunmak mümkün değildir.

Daraltıcı maliye politkasının hasıla üzerinde etkisi genişletici para politikasının hasıla üzerindeki etkisinden büyükse, hasıla düşer.

(56)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

Basit keynesyen modeled olduğu gibi IS-LM modelinde de, ekonominin kendiliğinden tam istihdam düzeyinde dengeye gelmesi-piyasa mekanizmasının kendiliğinden tam istihdamı sağlaması, söz konusu değildir.

IS-LM modelinde, hükümetlerin harcama yetersizliği nedeniyle tam istihdam hasıla düzeyinin altında bir hasıla düzeyinde üretim yapan bir ekonomiyi tam istihdam düzeyine çekebilmek için “2” alternative vardır;

Para ve Maliye Politikası

56 POLİTİKA SEÇİMİ

i 0 E E₁ i₀ Y₀ Y_N Y LM IS’ IS E₂ LM’

(57)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

IS-LM eğrilerinin kesiştikleri E noktasında ekonomi düşük istihdam düzeyinde dengededir.

Y0 düşük istihdam hasıla düzeyinden YN tam

istihdam düzeyine taşımanın birinci yolu, genişletici maliye politikası izleyerek IS eğrisini E1 noktasından geçecek biçimde saga

kaydırmaktır.

57 POLİTİKA SEÇİMİ

(58)

MAL VE PARA PİYASALARINDA

DENGE:IS-LM MODELİ

IS-LM modelinde ekonomiyi tam istihdama taşımanın ikinci ve faiz haddinin sabit olduğunun kabul edildiği basit Keynesyen modelde olmayan yolu, genişletici para politkası izleyerek LM eğrisini E2 noktasından

geçecek biçimde yine sağa doğru kaydırmaktır. *Ekonomiyi genişletici para ve maliye politikaları karması üzerinden de tam istihdam hasıla düzeyine taşımak mümkündür.

58 POLİTİKA SEÇİMİ

(59)

Dinlediğiniz için teşekkürler….