FETHİYE (MUĞLA) BATI KESİMİ
EMPREDOR TÜRÜ MERMER-BLOKTAŞ OLUŞUMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
Bektaş UZ 1 , Gürkan BACAK 2
1İstanbul Teknik Üniv. Maden Fak. Jeoloji Müh. Böl., Maslak, İstanbul/TÜRKİYE
2 Z. Karaelmas Üniv. Müh. Fak. Jeoloji Müh. Böl. İncivez, Zonguldak /TÜRKİYE
Fethiye (Muğla) bölgesinde Eşen, Karadere, Yanıkağıl, Pınara çevresinde (3 farklı kesimde, 1250km2) gerçekleştirilen bu çalışmada sahada yer alan mermer ve bloktaşların jeolojik, yapısal ve mermer olarak değerlendirilebilirlik ve bloktaş veriminin belirlenmesi amaçlanmıştır.
Bu kapsamda 3 kesimden derlenen örneklerde mineralojik-petrografik, fiziko-mekanik özellikler belirlenmiştir.
Karadere kesimi, tektonik olarak sakin olup ocaklardan 1. kademeden bloktaş alınmıştır.
Petrografik olarak mermerler, kalsitli kristalize dolomit özelliğinde olup, ortalama kalsit oranı %8-25, dolomit ise %60-80 ve iyi çila kabul özelliğine sahiptir. Tek eksenli basınç dayanımları 841-1530 kg/cm2, porotzite %1.7-1.9, özgül ağırlık 2.74-2.84g/cm3 olarak hesaplanmıştır.
Yanıkağıl kesiminde, ortam tektonik olarak kısmen sakindir, bloktaş veriminin yüksek olması beklenebilir. Kesimdeki mermerlerde dolomit %20-35, kalsit %7-15 oranındadır.
Pınara kesimi, ortalama 1000-1400 m. kotlarda, yoğun engebeli, ormanlık ve tektonik açıdan problemli bir saha özeliğindedir. Kesimde bej ve siyah empredor olmak üzere 2 farklı bloktaş izlenmiştir. Örneklerde mineralojik açıdan %5-12 kalsit, %66-90 dolomit, %4-5 kalsedon ve %7 opak belirlenmiştir. Fiziko-mekanik olarak su emme %0.6, porozite %1.3, tekeksenli basınç dayanımı 918-981 kg/cm2 olup % 55 oranında bej, % 25 oranında siyah empredor blok verimi elde edilmiştir.Saha genelinde Karadere kesimi işletme açısından ilk tercihli saha olacağı görülmektedir. Blok verimi yüksek, ulaşım sorunu olmayan, tektonik olarak sorunsuz-sakin, siyah empredor ve koyu bej tonda, petrografik ve fiziko-mekanik açıdan (ISRM 1981) iyi kalite, yüksek dayanımlı mermer içermektedir.
BÖLGESEL JEOLOJİ
Yaklaşık 1250 km2’ lik yüzey alanına sahip olan Fethiye, Eşen Bölgesi mermer oluşturan kireçtaşları MTA haritalarında Fethiye’yi içine alan karbonatlı seriler olarak tanımlanmıştır (Şekil 1). Kuzeyinde peridoditler, Kuzey ve Doğu kesimde Kuvaterner yaşlı post tektonik seriler yer alır. Karbonatlı seriler olarak tanımlanan kireçtaşları, Menderes Masifi’nin Alt Miyosen yaşlı serileriyle birlikte otokton birimleri oluşturur. Allokton seriler içinde ise ofiyolitik peridodit (tektonik ultramafikler) dilimleri, Toros Napları ve Lütesiyen Fliş yer alır.
İnceleme sahası içinde Karadere kesiminde Orta-Üst Jura yaşlı neritik , Pınara-Yaylalar kesiminde Orta-Üst Triyas- Üst Jura, Neritik, Eşen-Yanıkağıl kesiminde ise Orta-Üst Jura Neritik mermer oluşturan kireçtaşları yer almaktadır.
Akdağ Fethiye
Kalkan
Kaş
Susuz Dağ Erendağ
Elmalı
Teke Yarımadası Eşen Çayı
Pliyosen-Kuaterner (posttektonikler) Peridodit Dilimleri GB Toros Napları Lütesiyen Flişi
Alt Miyosen (Detritik seriler)
Karbonatlı seriler
Allokton Birimler Otokton Birimler
AKDENİZ K
0 25 km
Eşen
Katran Dağı Pınara
Yanıkağıl
Karadere
Çalışma Sahası
Örn.
1 2 3 4 Örn.
7 8 9 10 11 1e
Örn.
5 6
MERMER ETÜD
Fethiye (Muğla) güneybatısında yer alan Eşen ve çevresinde kireçtaşları (Mesozoyik-Tersiyer) genel olarak mermer bölgede K-G yönlü tektinik etkinin ve KB-GD, KD-GB yönlü tali faylarca sıkça kesilmiş dilimleri ve fayları oluşturan tektonik olayların yoğun ve etkin olduğu, buna bağlı olarakta deformasyonlar sonucunda kireçtaşlarında breşik yapı ve ilgili dokuların oluşması “Empredor” adı verilen, albenisi yüksek bir tür bloktaş-mermer oluşumları gelişmiştir. Bölgesel ölçekte içinde çalışılan karbonat platformu Fethiye GD’ sunda yer almakta olup, devamı Doğu yönünde devam etmektedir.
Karadere Kesimi
Bu kesim Karadere Vadisi boyunca sıralanmış İspanyol sahası ocak işletmesi, Batıya doğru Sadak Dağı olarak bilinen Neritrik kireçtaşlarından oluşan sırt ve tepeleri içine alır. Sahanın KB’ sında düzgün, geniş yüzeylerin varlığı izlenir.
Kademeli faylarla küçük atımlar olmasına rağmen ortam oldukça sakin bir yapılaşma sunar. Faylanmış sahada, fayların etkisiyle kalın fay breşleri ile kalsit ocak yerleri izlenmiştir. Sahadan derlenen örneklerin (N/1, 2, 3, 4) mineralojik-petrografik incelemelerinden, örneklerin açık-koyu renkli Empredor türü olduğu belirlenmiştir.
Yanıkağıl Kesimi
Eşen-Yanıkağıl arası kesimde Fethiye karbonat platformu olarak bilinen Jura- Kretse yaşlı Neritik kireçtaşları yer almaktadır. Özellikle Eşen-Yakabağ-Yanıkağıl arası kesimde küçük aralıklarla az çatlaklı, kırıklı, blok verimi orta düzeyde zonlar yeralır. Yanıkağıla yakın kesimde Çörtlü kireçtaşı zonu geçilir (Şekil 2). Bu zon mermer üretimi açısından sakıncalıdır. Yanıkağıl’ı 500-600 m. geçince 2 fay zonu arasında sakin, masif, geniş yüzeylerin yer aldığı (150 m) yapılaşma blok veriminin artacağını göstermiştir. Masif yüzeyler 3x4, 7x2, 2x1.5 m. boyutlarında yüzeylere sahiptir. Bu kesime ait mermerler esasen açık bej tonlarda, Epmredor (breşik) yapıdadırlar.
Yanıkağıl
Beyaz-Bej Empredor N/5
Eşen
Masif yapılı zon
Yakabağ Köyü
Fethiye-Antalya Asfaltı
Alüvyon Blok verimi yüksek kireçtaşı
Blok verimi
orta kireçtaşı Yamaç molozu
Çörtlü kireçtaşı
0 100 m.
K
Kırıklı-parçalı-eziki kireçtaşı
Pınara Kesimi
Pınara kesimi Eşen Nahiyesi KB’ sında yeralır.
Yaklaşık 1000-1400 m. yükseltiler arasında dağlık, engebeli olan saha (yayla) oldukça geniş yüzeye (18-20 km2) sahiptir. Kesimde 2 farklı koyu gri-siyah ve bej renkli Empredor türü mermer izlenir. Pınara’dan (Minare Mah.) gidilen, oldukça engebeli ve ormanlık yol üzerinde (898-900m. kotlarında), yaylalar yolu çıkışında bloktaş-mermer ocak aynasında Empredor türü (N/8) 2X2X1.5 m boyutlarında bloktaş üretilmiştir. Ocak ve çevresinde aynada izlenen bloktaş verimliliği açısından düzgün, masif yapılı, geniş yüzeyler veren bir özelliğe sahiptir. Bölgede Geriş sırtı ile Kırıntılı Tepe oldukça yüksek (1318 m) ve yaylalık kesimleri oluşturur. Şekil 3’ de izleneceği üzere vadinin batı yakasında koyu siyah renkli (N/9), karşı sırtta ise açık bej renkli Empredor türü, breşik yapılı mermer oluşturan kireçteşları (bloktaş- mermer oluşumları) yer almaktadır. Kesimdeki tabaka yapıları dikkate alındığında, antiklinal yapısı dikkat çekmiştir.
N/9
Siyah renkli empredor kireçtaşı-mermer
Bej renkli empredor kireçtaşı-mermer
Alüvyon Yaylalar Mevkii Kuzey Kesimi Siyah ve Bej Renkli Empredor Sahaları Jeoloji Haritası
K
30
38
0 150 m.
PETROGRAFİ
Karadere kesimine ait N/1, 2 ve 1e örneklerinin “Kalsitli Dolomit” olarak adlanmışlardır.
Makroskopik olarak bej renkli Empredor (breşik) özellikli, masif görünümlü, köşeli-yarı yuvarlak tane bileşenlere sahiptirler. Mikroskopik olarak; farklı tane boylu, kristalin, breşik ve kırıklanma geçirmiş (katklazm) ikincil çatlak ve damar dolgulları izlenir.
Kayaçta ikincil kristalleşmeler yaygındır. Tane boyu dağılımı ; kalsit: 0.3-0.6 mm. , Dolomit; 0.3-0.9 mm.’ dir. Mineralojik bileşimde; Kalsit (%5-15) + Kalsit (2.) (%6-8) + Dolomit (%60-80) + Opak (%4-5) yer alır. N/4 örneği “Silis içerikli dolomitik kireçtaşı”
olarak adlanmış olup koyu bej tonda 2. silis damar dolgularla kesilmiştir. Kayaçta farklı taneli, kristalin, çok çatlaklı ve breşik yapı egemendir. Benzer olarak N/6 örneği breşik kalsitli dolomitik özellikte olup, dolomit oranı %70-80 olarak belirlenmiştir. Karadere kesimi örnekleri petrografik özelikeri açısından “Az Kalsitli Dolomit” (Koyu bej Empredor) özelliğindedirler (Tablo 1). Yanıkağıl kesimine ait N/5, 6 ve 7 örnekleri petrografik açıdan “Dolomitik Kireçtaşı” ve “Kalsitli Dolomit” (N/6) olarak adlanmışlardır. Örnekler makroskopik olarak; açık bej-bej tonlarda, masif, kompakt breşik empredor görünümlüdürler. Makroskopik olarak taneli ve kristalin boşluklu (karstik), kırıklanma (kataklazm) ve breşik doku egem olup, matriks ince tanelidir.
Boşluklarda 2. jel silis-kalsedon oluşumları izlenmiştir. Kalsit taneleri 0.02-0.3 mm., Dolomitler ise 0.25-0.5 mm. tane boylarındadır. Ortalama mineralojik bileşimde; Kalsit (%44-45) + Kalsit (2.) (%7-15) + Dolomit (%20-35) + Opak (%2-3) yeralır. Sonuçta örnekler, kireçtaşı olarak aşırı tektonik deformasyon, faylanma, kırıklanma ve tane boyu küçülümü, ikincil kalsit, dolomit ve silis getirimleri gibi etkilere karşı kalmışlar ve breşik yapıda, Empredor görünümüne sahip “Dolomitik Kireçtaşları”dır.
Örn. Yeri Makroskopik Özellikler
Mikroskopik Özellikler
Değerlendirme Koordinat
1 Karadere Ocak Bej-koyu bej
Empredor
Kalsit 8-15 Kalsit (2.) 6-7 Dolomit 75-80 Opak 4-5
Az kalsitli dolomit, kesme ve cila kabul iyi
x: 72 900 y: 27 500
2 Karadere 6 nolu saha
Açık- koyu bej Empredor
Kalsit 5-10
Kalsit (2.) 7-8
Dolomit 80
Opak 4-5
Az kalsitli dolomit, cila kabulçok iyi
x: 96 915 y: 26 527
3 Karadere 1 nolu saha
Koyu bej Empredor Kalsit 12-25 Kalsit (2.) 10-12 Dolomit 60-70
Opak 6-7
Breşik, kalsitli dolomit, kesme, cila kabulçok iyi
x: 96 888 y: 26895
4 Karadere 6
molu saha
Koyu bej Kalsit 52-62
Kalsit (2.) 15 Dolomit 20-25
Kalsedon 2
Silis içerikli breşik dolomitik kireçtaşı
x: 96 291 y: 26 749
1e Karadere 6
nolu saha
Koyu bej- kahve Empredor
Kalsit 8-12
Kalsit (2.) 5-6
Dolomit 80
Opak 3-4
Kalsitli dolomit, kesme, cila kabulçok iyi
-
6e Karedere 6 nolu saha
Koyu bej Empredor Kalsit 11-23 Kalsit (2.) 5-6 Dolomit 70-80
Opak 2-3
Breşik kalsitli dolomit
-
5 Yanıkağıl Açık bej Empredor Kalsit 4-54 Kalsit (2.) 12-15 Kalsedon 2-3
Boşluk 8-10
Dolomit 20-25
Opak 2-3
Dolomitik kireçtaşı, Açık bej Empredor
x: 96 220 y: 26 770
6 Yanıkağıl Açık Bej Empredor Kalsit 20-25
Kalsit (2.) 7-8 Dolomit 65-70
Opak 2-3
Kalsitli dolomit, Empredor, kesme-cila iyi
x: 99 064 y: 38 404
7 Yanıkağıl Çok açık bej
Empredor
Kalsit 47-55 Klasit (2.) 8-10 Dolomit 35-40
Opak 2-3
Dolomitik kireçtaşı Empredor, kesme-cila iyi
-
8 Pınara Ocak Koyu kahve
Empredor, Breşik kayaçta aderans iyi değil, kopmalar var
Kalsit 15-20 Kalsit (2.) 8-10 Dolomit 66-74
Opak 3-4
Breşik kalsitli dolomit, kesme kötü
x: 99 076 y: 40 894
9 Pınara KB’sı Gri-koyu siyah
Empredor
Kalsit 7-8
Kalsit (2.) 10-12 Dolomit 66-70 Kalsedon 4-5
Opak 7-8
İkincil kalsitli dolomit %4-5
silis jel
kalsedoniçerir.
x: 97 315 y: 40 915
10 Pınara-Geriş Sır.
Kahve-bej Kalsit 7-8
Kalsit (2.) 3-4 Dolomit 87-90
Opak 1
Saf dolomit (%90)
Opak çok az % 0.05-1
x: 97 315 y: 40 915
11 Pınara-Sivri T. Koyu kahve Kalsit 11-17
Kalsit (2.) 5-6 Dolomit 75-80
Opak 2-3
Kalsitli Dolomit x: 99 285 y: 40 625
FİZİKO-MEKANİK ÖZELLİKLER
İnceleme alanı mermer oluşturan kireçtaşı-dolomit örneklerinin fiziko- mekanik özellikleri açısından; Karadere Kesimi örneklerinde (N/1e, 6e) su emme %0.6, porozite %1.7, tek eksenli basınç dayanımı 841-1530 kg/cm2, benzer şekilde
Pınara kesimi örneklerinde (N/9a, 9b) su emme %0.6, porozite %1.3, tek eksenli basınç dayanımı 920-981 kg/cm2 olarak belirlenmiştir. Örneklerde blok verimi Karadere sahası için % 55-60, Pınara sahası örneklerinde üst değerler %50-55 ve iyi düzeyde cila kabul, iyi düzeyde kesme değerleri belirlenmiştir (Tablo 2).
Fiziko-mekanik test sonuçları ve özellikle mermer örneklerinin tek eksenli basınç dayanım sonuçları dikkate alındığında Bieniawski ve Deer’e göre Karadere kesimi örneklerinde 841-1530 kg/cm3 değeri elde edilmiş olup, kayaçın yüksek dirençli sınıfta ve kompakt kayaç özelliğinde olduğu belirlenmiştir.
.
