Maliyet (USD)

(1)

Bilgi Toplumu = Herkes İçin Bilgi, Alt Yapı ve Fırsat

Yaşar Tonta

H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

(2)

Plan

• Bilgi ve İletişim Teknolojilerindeki (BİT) başlıca yönelimler

• Internet bağlantısı

• Güney Doğu Avrupa’da Bilgi Toplumu gelişmeleri

• Dijital uçurum

• BİT’ler dünyayı nasıl değiştirebilir?

• Sonuç

(3)

“Müthiş Düzen Çağı”

“En iyi fiyata dünyanın her yerinden tam istediğimizi anında almaya doğru

gidiyoruz.”

Kaynak: Reich, 2000, p. 15

(4)

Sanayi Toplumu

• Kitlesel üretim ve kitlesel dağıtım

• “Üret, depola, sat”

• “Mekanistik örgütlenme”

• “Sürekli gelişme”

• Geleneksek eğitim

• Katı/hiyerarşik yönetim

• Merkezileşmeye dayanan ekonomik

modeller

(5)

Bilgi Toplumu

• Kitlesel özelleştirme ve kişiselleştirme

• “Sat, üret, teslim et”

• “Dinamik örgütlenme”

• Müşteri odaklı eğitim / Sürekli gelişme

• Gevşek / yatay yönetim

• Özelleşmeye dayanan ekonomik

modeller

(6)

Bilgi . . .

• “Zenginlik yaratmak için kullanılan

kaynakların hiç biri bilgi kadar önemli değildir.”

• Bilgi Æ “kalkınmanın can damarı”

• Bilgi Æ rekabetin vazgeçilmez unsuru

(7)

İnsan Bilgisinin Küreselleşmesi

“ Tüm insanlığın belleği herkes tarafından

erişilebilir hale getirilebilir, ve muhtemelen yakın bir gelecekte getirilecektir.... Bu yeni tüm

insanlığın beyninin...tek bir yerde toplanması gerekli değildir. Bu beyin insan kafası ya da

kalbi gibi kolayca tahrip edilemez. Kesin ve tam olarak Peru’da, Çin’de, İzlanda’da, Merkezi

Afrika’da ya da tehlikeye ve engellemeye karşı garanti altına alınabilecek herhangi bir yerde bu beynin röprodüksiyonu yapılabilir. ”

Kaynak: Dyson (1997, p. 10-11)

(8)

Başlıca Yönelimler

• Bilgisayar gücünde artış

• Bilginin işlenmesi, depolanması ve bilgiye erişim

• Maliyetlerdeki düşüş

• Bilgi işleme ve iletim

• Bilgi patlaması

(9)

Depolama Maliyetleri

Kaynak: http://www.berghell.com/whitepapers/Storage%20Costs.pdf

(10)

Depolama Maliyetleri

Depolama Fiyatları (1992-2023)

0,0 0,1 1,0 10,0 100,0 1.000,0 10.000,0 100.000,0 1.000.000,0

1992 1993

1994 1995

1996 1997

1998 1999

2000 2001

2002 2003

2004 2005

2006 2007

2008 2009

2010 2011

2012 2013

2014 2015

2016 2017

2018 2019

2020 2021

2022 2023 Yıl

Maliyet (USD)

1 Gigabyte (USD) 1 Terabyte (USD)

0,42 USD

Fiyatlar her yıl %45 düşüyor

421 USD

Kaynak: http://www.berghell.com/whitepapers/Storage%20Costs.pdf

(11)

İletim Maliyetleri

Kaynak: ULAKBİM Faaliyet Raporu, 2003 (www.ulakbim.gov.tr/hakkimizda/faaliyet/faaliyet03.uhtml)

(12)

Bilgi Patlaması

• 5 Exabyte (5 x 10

¹⁸

byte)

• 2002’de dünyada üretilen yeni bilgi miktarı (5 x 10

¹⁸

byte)

• 5 Exabyte’lık bilgi = 37,000 yeni Kongre Kütüphanesi!

• “Yüzey web”de 10 milyar belge var (167 Terabyte) var

• “Derin web”de 550 milyar belge var (91857 Terabyte)

Kaynak: BrightPlanet & Lyman and Varian

(13)

Tablo 1. 2002’de dünyada üretilen özgün dijital bilgi üretimi. İyimser

tahminlerde bilginin dijital olarak tarandığı varsayıldı, alt tahminlerde dijital içeriğin sıkıştırıldığı varsayıldı.

Depolama ortamı 2002 Üst tahmin (Terabyte

olarak)

2002 Alt tahmin (Terabyte

olarak)

1999- 2000 Üst

tahmin

1999- 2000 Alt

tahmin

% Değişim

Üst tahminler

Kâğıt 1,634 327 1,200 240 %36

Film 420,254 76,69 431,690 58,209 %-3

Manyetik 5187130 3,416,230 2,779,760 2,073,760 %87

Optik 103 51 81 29 %28

TOPLAM 5,609,121 3,416,281 3,212,731 2,132,238 %74.5

Kaynak:Lyman ve Varian

Bilgi Artışı

(14)

Internet

• Zaman ve mekân engelinin ortadan kalkması

• Bilgi kaynaklarına ve hizmetlerine günde 24 saat haftada 7 gün

uzaktan erişim

• “Anında memnuniyet”

(15)

Dünyada Internet Kullanımı ve Nüfus İstatistikleri

Kaynak: www.internetworldstats.com/stats.htm, 3 Aralık 2004

(16)

Avrupa’da Internet Kullanımı

www.InternetWorldStats.com

Kaynak: www.internetworldstats.com/stats4.htm, 3 Aralık 2004

(17)

Bölgelere göre dünya nüfusu ve Internet kullanım oranları ve yaygınlığı

14

57

11

4 5

9

1 1

7

32

7

68

10

49

2

32

28

2

27

7

2 0

10 20 30 40 50 60 70 80

Afrika

Asya

Avrupa

Orta Do ğu

Kuzey Ame rika

Latin Amerika/Kayayibl er

Okyanusya/Avu stralya

Yüzde (%)

Dünya nüfusuna oranı (%)

Yaygınlık (Internet kullananların ülke nüfusuna oranı %)

Dünyadaki Internet kullanıcılarına oranı (%)

Kaynak: www.internetworldstats.com/stats.htm, 3 Aralık 2004

(18)

OECD ülkelerinde hane halkı bilgisayar kullanımı (2000-2002)

Kaynak: OECD, 2003. ICT Usage Survey

(19)

OECD ülkelerinde hane halkı Internet kullanımı (2000-2002)

Kaynak: OECD, 2003. ICT Usage Survey

(20)

DİE Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanımı Araştırması, 2004

Kaynak: DİE, http://www.die.gov.tr/TURKISH/SONIST/HHBilisim/151004/kapak.html

Internet erişimi olan hane oranı:

%7,02

(21)

GÉANT Topolojisi

Kaynak: http://www.geant.net/upload/pdf/Topology_October_2004.pdf

(22)

Ağa Hazırlıklılık İndeksi

• Ağ kullanımı

– 100 nüfus başına düşen Internet kullanıcısı/cep telefonu sayısı

– “Host” başına düşen Internet kullanıcı sayısı – Internet’e bağlı bilgisayarların oranı

– Halka açık Internet olanaklarının varlığı

• Destekleyici etmenler

– Ağ erişim değişkenleri (alt yapı, donanım/yazılım ve destek)

– Ağ politikası değişkenleri (BİT politikası, iş çevresi ve ekonomik çevre)

– Ağ toplumu değişkenleri (Ağa dayalı öğrenme, BİT fırsatları, sosyal sermaye)

– Ağa dayalı ekonomi (e-ticaret, e-devlet, genel alt yapı)

Kaynak: www.weforum.org/pdf/Gcr/GITR_2003_2004/

(23)

Ağa Hazırlıklılık İndeksi Ülke Sıralamaları

Kaynak: www.weforum.org/pdf/Gcr/GITR_2003_2004/Framework_Chapter.pdf

(24)

Kişi Başına Düşen GSYİH ile Ağa Hazırlıklı Olma Arasındaki İlişki

Kaynak:

www.weforum.org/pdf/Gcr/GITR_2003_2004/Framework_Chapter.pdf

(25)

Kişi Başına Düşen GSYİH ile BT

Harcamalarının GSYİH’ye Oranı (%)

Kaynak: Pohjola, 2000, p.9

(26)

Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanımı Araştırması, 2004

Kaynak: ww/w.die.gov.tr/TURKISH/SONIST/HHBilisim/151004/kapak.html

(27)

DİE Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanımı Araştırması, 2004

Internet erişimi olan hane oranı:

%7,02

(28)

Cinsiyete ve yaş gruplarına göre bilgisayar kullanım oranları

Yaş grubu Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek

16-24 5,6 M 5,2 M 21,1 44,4 15,9 38,3

25-34 6,3 M 6,4 M 13,1 26,4 9,9 21,5

35-44 4,7 M 4,7 M 7,1 19,2 4,9 13,9

45-54 3,4 M 3,5 M 2,8 12,9 1,7 9,3

55-64 2,2 M 2,1 M 0,7 4,0 0,6 2,7

65-74 1,5 M 1,3 M 0,1 0,8 0,1 0,9

Toplam birey sayısı Bilgisayar kullanan (%) İnternet Kullanan (%)

Cinsiyete ve yaş gruplarına göre bilgisayar kullanım oranları

21

13

7 3 1 0

44

26

19

13

4 1

0 10 20 30 40 50

16-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74

Yaş Grubu

Yüzde (%)

Kadın Erkek

(29)

Cinsiyete ve yaş gruplarına göre Internet kullanım oranları

Cinsiyete ve yaş gruplarına göre Internet kullanım oranları

16

10 5

2 1 0

38

21

14 9

3 1

0 10 20 30 40 50

16-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74

Yaş grubu

Yüzde (%)

Kadın Erkek

(30)

Eğitim durumuna göre

bilgisayar kullanım oranları

T o p la m K a d ın E rk e k T o p la m K a d ın E rk e k

B ir o k u l b itir m e d i 7 1 8 8 8 9 9 0 ,9 2 0 ,2 6 0 ,6 6 0 ,6 9 0 ,1 8 0 ,5 1

İlk o k u l 2 1 1 3 5 0 5 2 2 ,1 9 0 ,3 8 1 ,8 1 1 ,3 1 0 ,1 9 1 ,1 2

İlk ö ğ re tim /o rta o k u l v e d e n g i 6 1 5 6 1 3 9 2 4 ,1 3 6 ,0 2 1 8 ,1 2 1 7 ,5 8 3 ,5 9 1 3 ,9 9

L is e v e d e n g i 8 9 9 1 9 8 0 3 7 ,8 4 1 1 ,6 8 2 6 ,1 6 2 9 ,8 4 8 ,2 5 2 1 ,5 9

Ü n iv e rs ite /m a s te r/d o k to ra 3 5 6 7 1 1 4 6 9 ,6 9 2 6 ,1 8 4 3 ,5 0 6 0 ,0 7 2 2 ,6 3 3 7 ,4 4 T o p la m b ire y

s a y ıs ı

B ilg is a y a r k u lla n a n İn te rn e t k u lla n a n

Eğitim durumuna göre bilgisayar kullanımı

0 0 6 12

26

1 2

18

26

44

1 2

24

38

70

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Bir okul bitirmedi İlkokul İlköğretim/ortaokul ve dengi Lise ve dengi Üniversite/master/doktora Eğitim durumu

Yüzde (%) Kadın Erkek Toplam

(31)

Eğitim durumuna göre Internet kullanım oranları

Eğitim durumuna göre Internet kullanım oranları

0 0 4 8

23

1 1

14

22

37

1 1

18

30

60

0 10 20 30 40 50 60 70

Bir okul bitirmedi İlkokul İlköğretim/ortaokul ve dengi Lise ve dengi Üniversite/master/doktora Eğitim durumu

Yüzde (%) Kadın Erkek Toplam

(32)

İşgücü durumuna göre

bilgisayar kullanım oranları

İşgücü durum una göre bilgisayar kullanım ı

9 1 1 3 7 2

22

0 24

10 5 0

16

2

43

3 34

11 7 3

22

4

64

3 0

10 20 30 40 50 60 70

ücretli/maaşlı

serbest meslek

ücretsiz ai le işçisi

ev kadını/ev kızı

işsiz/iş ar ıyor

emekli

öğrenc i

diğer

Yüzde (%)

Kadın Erkek Toplam

T a b lo 4 :R e fe ra n s d ö n e m in d e k i iş g ü c ü d u ru m u n a g ö re b ilg is a y a r v e İn te rn e t k u lla n ım o ra n ı (% )

T o p la m K a d ın E rk e k T o p la m K a d ın E rk e k

1 0 8 7 7 6 1 0 3 3 ,6 4 9 ,3 9 2 4 ,2 5 2 6 ,6 2 7 ,5 3 1 9 ,0 9

7 3 3 0 4 6 1 1 1 ,1 5 0 ,9 3 1 0 ,2 2 8 ,5 3 0 ,8 7 7 ,6 6

3 8 8 1 1 5 7 6 ,6 3 1 ,4 6 5 ,1 7 5 ,1 1 0 ,9 4 4 ,1 7

1 4 9 8 0 7 0 8 2 ,5 6 2 ,5 6 - 1 ,1 7 1 ,1 7 -

2 6 9 5 0 5 1 2 2 ,4 6 6 ,9 1 1 5 ,5 5 2 0 ,7 1 5 ,8 8 1 4 ,8 2

2 9 5 7 2 9 5 4 ,3 2 1 ,9 9 2 ,3 3 2 ,6 5 1 ,2 9 1 ,3 5

3 1 3 8 6 5 3 6 4 ,4 1 2 1 ,6 8 4 2 ,7 3 5 3 ,4 7 1 6 ,9 7 3 6 ,5 1

1 2 7 8 2 5 1 3 ,2 7 - 3 ,2 7 2 ,6 8 - 2 ,6 8

İş s iz /iş a rıy o r E m e k li Ö ğ re n c i D iğ e r

Ü c re tli/m a a ş lı

S e rb e s t m e s le k (k e n d i Ü c re ts iz a ile iş ç is i E v k a d ın ı/e v k ız ı İş g ü c ü d u ru m u

T o p la m b ire y s a y ıs ı

B ilg is a y a r k u lla n a n İn te rn e t k u lla n a n

(33)

İşgücü durumuna göre Internet kullanım oranları

İşgücü durumuna göre Internet kullanım oranları

8 1 1 1 6

1

17

0 19

8 4

0

15

1

37

3 27

9 5 1

21

3

53

3 0

10 20 30 40 50 60

ücretli/maaşlı

serbest m eslek

ücretsiz aile işçisi

ev kadını/ev kızı

işsiz/iş ar

ıyor eme

kli

öğrenc i

diğer

Yüzde (%)

Kadın Erkek Toplam

(34)

Hanelerde bilişim teknolojilerine sahip olma durumu

Tablo 5:Hanelerde bilişim teknolojileri ekipman durumu (%)

Bilişim teknolojilerine sahip olan hane oranı

İnternete bağlı araçlara sahip olan hane oranı

Kişisel bilgisayar 9,98 5,86

Taşınabilir bilgisayar 0,85 0,55

El bilgisayarı 0,13 0,06

Cep/araç telefonu 53,64 2,08

Televizyon (uydu yayını ve

kablo TV dahil) 92,19 0,13

Oyun konsolu 2,85 0,24

(35)

Kullanılan yere göre bilgisayar ve Internet kullanım oranları

(36)

Internet kullanım amaçları

Tablo 6 : Hanehalkı bireylerinin İnternet kullanma amaçları

Amaçlar (%)

İletişim 76

Bilgi arama ve çevirimiçi (on-line) hizmetler 93 Mal ve hizmet siparişi vermek ve satmak, bankacılık 17

Kamu kurum/kuruluşlarıyla iletişim 45

Eğitim 43

(37)

ULAKNET Omurgası ve Yurt Dışı Çıkışı

Küresel Internet Geçişi: 465 Mbps Omurga Kapasitesi: 155 Mbps

Uç bağlantı kapasitesi: 4-75 kat arttı

(38)

ULAKNET Uçlar Haritası

Kaynak: www.ulakbim.gov.tr/servisler/uclar/harita/

(39)

Avrupa Ülkeleri GÉANT ve Internet bağlantı kapasiteleri

(40)

Güney Doğu Avrupa’da Bilgi Toplumu Gelişmeleri

• SEEREN: Güney Doğu Avrupa Araştırma ve Eğitim Ağı

• SEE - Grid Proposal: Güney Doğu Avrupa Grid Önerisi

• Varna Çalıştayı (2003): Güney Doğu Avrupa’daki Ulusal Araştırma ve Eğitim Ağlarıyla İlgili Poitika Konuları

• Ulusal Bilgi Toplumu Politikaları: eSEEurope

Initiative (Elektronik Güney Doğu Avrupa Girişimi)

• eEurope Bilgi Toplumu değerlendirme (benchmark) göstergeleri

• Meydan okumalar ve fırsatlar

(41)

Güney Doğu Avrupa Araştırma ve Eğitim Ağı

: SEEREN

• GRNET, Hungarnet, RoEduNet, TERENA and DANTE

• Proje Aralık 2002’de başladı

• Mali destek: AB IST Programı

• Amaç:

– Güney Doğu Avrupa ülkeleriyle gelişmiş ülkeler arasındaki dijital uçurumu kapatmak

– Taraf ülkelerde ulusal araştırma ve eğitim ağları (NREN) kurmak

(42)

SEE-GRID Önerisi

• Güney Doğu Avrupa GRID destekli Elektronik Alt Yapı Geliştirme

• Güney Doğu Avrupa ülkelerinde (YUN, ARN, BUL, MAK, SIR-KAR, BOS-HER, ROM, TÜR, HIR) GRID

etkinliklerini başlatmak

• GRID’ler, eBilim ve eAlt Yapı insan ağı yaratmak

• Güney Doğu Avrupa bölgesindeki tüm Avrupa GRID çabalarına destek olmak

• GEANT, SEEREN ve IPv6 girişimleriyle işbirliği yapmak

• GRID test yatakları kurmak

• Dijital uçurumu kapatmak

Kaynak: ULAKBİM sayfası

(43)

SEE-GRID Projesi

Kaynak: ULAKBİM, www.ulakbim.gov.tr/ulaknet/see_grid/

(44)

ULAKBİM ve SEE-GRID

Kaynak: ULAKBİM, www.ulakbim.gov.tr/ulaknet/see_grid/ulakbim.uhtml

(45)

EGEE

• Avrupa’da eBilim için Destekleyici GRID’ler

• Mayıs 2004’de başladı

• Amaç Avrupa’da üretim için GRID alt yapısı kurmak

• 30MEuro destek

• Büyük Hadron Çarpıştırıcı Hesaplama Grid’i

• Biyotıp Grid’leri

(46)

Varna Çalıştayı (7-9 Eylül 2003, Bulgaristan)

• TERENA, CEENet ve SEEREN EU Projesi

• “Avrupa’da araştırma ve eğitim ağlaşmasında önemli bir dijital uçurum var. Ağ bağlantısı ve hizmet sunma

bakımından ülkeler arasında büyük bir dağılım söz konusu.

Güney Doğu Avrupa’daki ülkeler tayfın en altlarında”

• Telekom bağlantılarının çok yüksek fiyatlandırılması

• Tekelci telekom operatörlerinin hakimiyeti

• Liberalleştirme

• Hükûmetlerin rolü

• Avrupa Araştırma Alanı’nın (AAA) gerçekleşmesi gecikebilir

• eAvrupa Bilgi Toplumu kurmanın tek yolu GDA ülkeleriyle diğer Avrupa ülkeleri arasındaki “dijital uçurumu” kapatmak

(47)

Güney Doğu Avrupa’da Ulusal Araştırma ve Eğitim Ağlarıyla İlgili Politika Konuları

• Bilgi Toplumu (BT) gelişmelerinin önemi

– Avrupa’yı 2010’a kadar dünyanın önde gelen bilgiye dayalı ekonomisi haline getirmek

– Bunun için uygun bilgi ve iletişim alt yapısı gerekli

• BT için araştırma ve eğitim camiasının anahtar rolü

– İletişim omurgasının yaşamsal önemi

– Sadece pazar güçlerine güvenmek olanaksız.

– Sağlam, dinamik, profesyonel ve kâr amacı gütmeyen bir örgüt gerekli

• BT geliştirme sürecinde makul bir ücretle sağlanan

standart Internet hizmetleri önemli

(48)

Dijital Uçurum

• Küresel bölünme

– Sanayileşmiş ve daha az gelişmiş uluslar arasındaki farklar

• Toplumsal uçurum

– Bir ulusun insanları arasındaki eşitsizlikler

• Demokratik uçurum

– Kamu yaşamına katılmak için dijital

teknolojileri kullananlarla kullanmayanlar arasındaki farklar

Kaynak: Hargittai, p. 828

(49)

Dijital Adaletsizlik

• Etkin Internet kullanımı için sadece Internet’e bağlı olmak yeterli değil

• Daha duyarlı ölçüler gerekli

– Teknik araçlar

– Kullanım otonomisi – Toplumsal destek ağı – Deneyim

– Beceri

• Eşitlik – adalet/hakkaniyet

(50)

BİT’ler Dünyayı Gerçekten Nasıl Değiştirebilir? I

• Bağlantı ve erişim değişim yaratıyor

• Eş düzeyli veya aygıttan aygıta bağlantılı ağlar

• Her aygıt ve uygulamaya kesin yerel mekan verisinin gömülmesi

• Algılayıcıların birleştirilmesi

– sıcaklığı, hareketi, basıncı, hızı, akışı, elektrik kullanımını, radyoaktiviteyi, kimyasal bileşimi ölçen aygıtların entegrasyonu

Kaynak: Gage, 2002

(51)

Bağlantı + İçerik

(52)

Internet Telefon Değildir

• Internet: Potansiyel bir eşitleyici araç

• Bağlantılılık önemli

• İçerik üretim ve dağıtımı

– Web’in etkin ve etkili kullanımı – Web kapsamı

– Arama becerilerinin eksikliği – Dil ve okur yazarlık engeli

• Mevcut ile Erişilebilir arasındaki fark

(53)

Internet Gezici Kütüphanesi – Brewster Kahle

Kaynak: joi.ito.com/archives/2002/12/09/brewster_showing_us_the_bookmobile.html

(54)

Internet Gezici Kütüphanesi – Brewster Kahle

Kaynak: joi.ito.com/archives/2002/12/09/brewster_showing_us_the_bookmobile.html

(55)

BM Bin Yıl Kalkınma Hedefleri

2015’e dek tüm BM üyesi devletler aşağıdaki hedefleri gerçekleştirme sözü verdi

• Yoksulluk ve açlığı ortadan kaldırmak

• Evrensel ilkokul eğitimi sağlamak

• Okullaşmada cinsiyet eşitliği sağlamak

• Çocuk ölümlerini azaltmak

• Anne sağlığını iyileştirmek

• HIV/AIDS vb. hastalıklarla savaşmak

• Sürdürülebilir çevre

• Kalkınma için küresel katılım ve ortaklıklar kurmak

(56)

BİT’ler Dünyayı Gerçekten Nasıl Değiştirebilir? II

• Bütün okulların, işyerlerinin vs. ağa bağlanması

• Telekom şirketlerinin okulları, işyerlerini sahiplenmesi, eğitim ve danışmanlık hizmetleri sağlaması

• Kuruluş ve kişilerin birbirleriyle bire bir bağlantı kurmaları

• Her bağlı kişinin/kuruluşun kendisini/çevresini tanımlaması, içerik yaratması

• Mikrokredi örgütleri aracılığıyla gereksinim duyanlara bire bir yardım yapılması

• Tekil kimlik sistemleri geliştirilmesi

• Her bireyin yaşam koşullarının iyileştirilmesi

• Bizi birbirimize bağlayan teknolojilerin seçilmesi

• Bizi birbirimize bağlayan kurumların yaratılması

Kaynak: Gage, 2002

(57)

Bilgi Toplumu = Herkes İçin Bilgi, Alt Yapı ve Fırsat

Yaşar Tonta

H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html