Amaç: Multipl sklerozda (MS) kortikal demiyelinizasyon ve atrofi ile ilişkili bellek, dikkat, bilgi işleme hızı ve yönetici işlev bozuklukları hastalığın ilk dönemlerinden itibaren görülmektedir. Esansiyel tremorda (ET) ise serebello-talamo-kortikal yol disfonksiyonunu ile viziospasyal fonksiyonlar, verbal hafıza ve yine yürütücü işlevlerin bozulması ile karakterize kognitif etkilenmenin olduğu gösterilmiştir. Çalışmamızda MS ve ET hastalarında kognitif bozukluğunun değerlendirilmesini ve özellikleri açısından karşılaştırılmasını amaçladık.
Gereç ve Yöntem: Çalışmamıza 30 ET (27,7±6,8), 30 MS (32,4±6,6) ve 20 sağlıklı gönüllü (28,81±7,3) dahil edildi. Katılımcılara kognitif fonksiyonları değerlendirmek amacıyla Montreal Kognitif Değerlendirme Ölçeği (MoCA) testi, hastalık derecesini değerlendirmek amacıyla ET grubuna Fahn Tolosa Marin- Tremor Değerlendirme Ölçeği ve MS grubuna Genişletilmiş Özürlülük Durum Ölçeği uygulandı.
Bulgular: MoCA toplam skor ortalaması MS hastalarında 22,4±4,34, ET hastalarında 25,8±2,7 ve kontrol grubunda 28,2±1,8 olarak saptandı. Hasta gruplarının skorları kontrol grubu ile karşılaştırıldığında düşük olarak bulundu. MS hastalarıyla ET hastaları karşılaştırıldığında MS hastalarında kognitif bozulmanın daha fazla olduğu; adlandırma, dikkat, lisan ve gecikmeli hatırlama alt gruplarının ET hastalarına göre daha belirgin etkilendiği görüldü.
Sonuç: Bu çalışmada her iki hastalık grubunda erken dönemde dahi kognitif bozukluğun görülebileceği ve bu bozulmanın MS hastalarında daha belirgin olduğu tespit edildi. Bununla birlikte MoCA testinin bu hastalık gruplarında kognitif bozulmanın gösterilebilmesi amacıyla kullanılabileceği saptandı.
Anahtar Kelimeler: Multipl skleroz, esansiyel tremor, kognitif bozulma, Montreal Kognitif Değerlendirme Ölçeği
Objective: In multiple sclerosis (MS); memory, attention, information processing speed, and executive function deficits associated with cortical demyelination and atrophy can be seen in the early phases. In essential tremor (ET) cognitive impairment associated with cerebral-thalamocortical pathway dysfunction, which is characterized by visuospatial functions, verbal memory, and executive functions were seen. We aimed to evaluate cognitive impairment in patients with MS and ET, and to compare the features of impairment.
Materials and Methods: Thirty patients ET (mean age 27.7±6.8 years), 30 patients with MS (mean age 32.4±6.6 years) and 20 healthy controls (mean age 28.81±7.3 years) were recruited for the study. For assessing cognitive impairment, the Montreal Cognitive Assessment (MoCA) test was applied to all participants.
For grading the disease, the Fahn-Tolosa-Marin Tremor Rating Scale was used in the ET group, and the Expanded Disability Status Scale was used in the MS group.
Genç Multipl Skleroz ve Esansiyel Tremor Hastalarında Kognitif Bozulma: Karşılaştırmalı Bir Çalışma
Cognitive Impairment in Young Multiple Sclerosis and Essential Tremor Patients:
A Comparative Study
Hakan Serdar Şengül1, Yıldızhan Şengül2, Selma Yücel3, Hulki Forta4
1Gaziosmanpaşa Taksim İlk Yardım Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Psikoloji Kliniği, İstanbul, Türkiye
2Bezmialem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, Nöroloji Kliniği, İstanbul, Türkiye
3Ezine Devlet Hastanesi, Nöroloji Kliniği, Çanakkale, Türkiye
4Özel Sektör, Serbest Nörolog
Öz
Sum mary
Ya z›fl ma Ad re si/Ad dress for Cor res pon den ce: Dr. Yıldızhan Şengül, Bezmialem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, Nöroloji Kliniği, İstanbul, Türkiye Tel.: +90 505 938 34 76 E-posta: yysengul@gmail.com
Ge lifl Ta ri hi/Re cei ved: 26.08.2015 Ka bul Ta ri hi/Ac cep ted: 06.03.2016
©Türk Nöroloji Dergisi, Galenos Yayınevi tarafından basılmıştır.
Giriş
Multipl skleroz (MS) kronik demiyelinizan, inflamatuvar bir hastalık olup genç erişkinlerde travmaya bağlı olmayan nörolojik hastalıklar arasında en fazla fiziksel özürlülüğe sebep olan hastalıkların başında gelmektedir (1). Hastalık klinik özellikler, seyir, prognoz, patogenez ve anatomik özellikler açısından geniş bir yelpazeye sahiptir (2). Hastalığın bulguları arasında duysal yakınmalar, görme bozuklukları, kas güçsüzlüğü, depresyon, bilişsel bozulma, koordinasyon ve konuşma bozuklukları, ciddi yorgunluk, denge problemleri ve ağrı sayılabilir (3). Kognitif bozulma hastaların %40-65’ini etkiler ve hastalıkla ilişkili özürlülüğün önemli sebeplerinden biridir (4). MS olgularında en çok etkilenen kognitif alanlar dikkat, öğrenme, görsel-mekansal işlevler, bellek, bilgi işleme hızı ve yönetici işlevlerdir (5).
Esansiyel tremor (ET) monosemptomatik, yavaş ilerleyen, benign, istemli hareket sırasında görülen tremor ile karakterize motor sistem hastalığı olarak tanımlanırken son yıllarda gittikçe artan çalışmalar bize hastalığın non-motor bulgulara da sahip olduğunu ve belki de bir grubunun nörodejeneratif doğada olabileceğini göstermektedir (6). Hastalığın tremor, bradikinezi (hafif), serebellar disfonksiyon, postural instabilite, koku ve işitme bozukluğu gibi motor bulgularının yanında hafif kognitif bozukluk, nöropsikiyatrik semptomlar, uyku bozuklukları gibi non-motor bulguları kapsadığı gittikçe artan oranda tanımlanmaktadır (7). Çeşitli çalışmalarda ET hastalarında serebello-talamo-kortikal yol disfonksiyonunu düşündürecek bulgular saptanmıştır. Genç hastalarda ise görsel-mekansal işlevler, sözel bellek ve yürütücü işlev bozukluğu ile karakterize hafif kognitif etkilenmenin olduğu gösterilmiştir (8,9,10,11,12,13).
Montreal Kognitif Değerlendirme Ölçeği (MoCA) klinisyenler tarafından kognitif etkilenmenin hızlı bir şekilde değerlendirilmesi amacıyla en çok kullanılan testlerden biri haline gelmiştir. Kognitif fonksiyonların değerlendirilmesinde standardize mini mental teste (SMMT) alternatiftir; ayrıca daha kapsamlı ve daha hassastır (14,15). SMMT gibi tek sayfadan oluşan testin uygulanması yaklaşık 5-10 dakika kadardır. MoCA testi ile kısa süreli bellek, görsel-mekansal işlevler, yürütücü fonksiyonlar, dikkat, konsantrasyon, çalışma belleği, dil ve oryantasyon değerlendirilebilir. Hafif kognitif bozukluğun saptanmasındaki duyarlılığı %90 oranındadır (16).
Çalışmamızda genç MS ve ET hastalarında MoCA testi kullanarak kognitif fonksiyonların değerlendirilmesi ve kognitif bozulmanın özelliklerinin hastalık grupları arasında karşılaştırılmasını amaçladık.
Gereç ve Yöntem
Çalışmamıza Kasım 2012 ve Ekim 2013 tarihleri arasında Erzurum Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Nöroloji
Polikliniği’mizden takipli, gözden geçirilmiş McDonald 2010 kriterlerine göre MS tanısı konmuş 30 relapsing remitting MS hastası, Bain P. tanı kriterlerine göre tanı konulan 30 ET hastası ve hasta grubuyla benzer özellikler (yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi) gösteren 20 sağlıklı kontrol dahil edildi (17,18). Çalışmamızın prensipleri tüm katılımcılara anlatıldı ve gönüllü onamı alındı.
Çalışmamız hastanemiz etik kurulunca onaylandı. Bilinen MS dışında nörolojik hastalığının olması, bir yıldan kısa hastalık süresi, 6 haftadan kısa süre içinde atak geçirmiş olma veya steroid tedavisi almış olma MS hastaları için dışlama kriterleri olarak kabul edildi.
ET hastalarında dışlama kriterleri ET dışında nörolojik hastalığının olması ve tremora neden olabilecek ilaç kullanımıydı. Her iki hastalık grubunda okuma-yazma bilmeyen, kognitif fonksiyonları etkileyecek ilaç kullanımı olan, düşük hemogram veya vitamin B12 seviyeleri bulunan, tiroid fonksiyon bozuklukları olan hastalar çalışmamıza dahil edilmedi. ET grubundaki tüm hastalar Wilson hastalığı açısından değerlendirildi. Göz hastalıkları birimi ile konsülte edilerek Kayser-Fleischer halkası bakıldı.
Tüm katılımcıların sosyo-demografik özellikleri kaydedildi.
Kognitif fonksiyonların değerlendirilmesinde MoCA test, ET hastalarında hastalığın derecelendirilmesinde Fahn-Tolosa-Marin tremor değerlendirme ölçeği (FTM-TDÖ), MS hastalarında ise Genişletilmiş Özürlülük Durum Ölçeği (EDSS) kullanıldı.
MoCA: Hafıza (geri çağırma ve gecikmeli hatırlama-5 puan), görsel-mekansal beceriler (saat çizme testi-3 puan ve üç boyutlu küp kopyalama-1 puan), yürütücü işlevler (iz sürme testi-1 puan), sözel akıcılık (1 puan) ve soyut düşünme (2 puan), dikkat, konsantrasyon ve çalışma belleği (art arda çıkarma işlemi-3 puan ve ileriye ve geriye doğru sayı uzamı-1’er puan), dil (üç hayvan resmini adlandırma-3 puan, karmaşık iki cümleyi söz dizilimsel olarak tekrar etme-2 puan) ve son olarak zaman ve yer oryantasyonu (6 puan) değerlendirilir. Ölçekte alınabilecek en düşük puan 0, en yüksek puan 30’dur (19). Bu çalışmada 26 puanın üstü değerler normal olarak değerlendirildi (20).
FTM-TDÖ: İstirahat, postural ve aksiyon tremorunun değerlendirilmesinde kullanılan bir ölçektir. Şiddeti temsil eden 5 skor vardır (0-4 arası). Artan skorlar artmış şiddeti gösterir (21).
EDSS: MS’ye bağlı oluşan nörolojik hasarın derecelendirilmesi amacıyla sekiz farklı sistemin (piramidal, serebellar, beyin sapı, duyu, barsak ve mesane) muayene edilerek değerlendirilmesinde kullanılan bir metottur. Özürlülük skoru 0-10 arasındadır (22).
İstatistiksel Analiz
Verilerin analizi SPSS versiyon 21.0 paket programında yapıldı. Tanımlayıcı istatistiklerde kesikli sayısal değişkenler için ortalama±standart deviasyon (SD) olarak kategorik değişkenler ise olgu sayısı ve (%) şeklinde gösterildi. Ortalamaların karşılaştırılmasında çapraz tablo yöntemi kullanıldı. Gruplar arasında ortalamalar yönünden fark ve farkın önemliliği bağımsız
Results: The total MoCA mean scores in patients with MS was 22.4±4.34, 25.8±2.7 in patients with ET, and 28.2±1.8 in controls. When we compared the patients with the controls, the patients’ mean score was lower than in the controls. Cognitive impairment in patients with MS was more apparent than in patients with ET. Naming, attention, language, and delayed recall subgroups in patients with MS were more affected than in patients with ET.
Conclusion: In this present study, we determined cognitive impairment can be seen in both group of patients, and MS can cause more prominent deficit than ET. In addition, our study confirms that cognitive impairment in MS and ET can be detected using the MoCA test.
Keywords: Multiple sclerosis, essential tremor, cognitive impairment, Montreal Cognitive Assessment test
örneklem t testi ile incelendi. Hastalık süresi ve hastalık seviyesinin kognitif bozulma üzerine etkisine çoklu regresyon analizi kullanılarak bakıldı.
Bulgular
ET ve MS hastalarının yaş ortalamaları sırasıyla 27,7±6,8 ve 32,4±6,6 idi. Kontrol grubunun yaş ortalaması 28,8±7,3 idi (ortalama±SD). Tablo 1’de demografik özellikler gösterilmektedir.
Hastalık süresinin ortalaması ET hastalarında 5,1±4,4 iken MS hastalarında 5,3±4,7 idi. ET grubunda FTM-TDÖ ortalaması 10,1±3,9 idi. MS grubunda EDSS ortalaması 1,2±1,7 idi (ortalama±SD). Her iki hastalık grubunun hastalık süresi görece kısa ve hastalığın derecesi düşüktü.
MS hastalarının %53,3’ünde kognitif bozulma saptandı. Bu oran ET hastalarında %30,0’dı. MoCA toplam skor ortalaması MS hastalarında 22,4±4,34, ET hastalarında 25,8±2,7 ve kontrol grubunda 28,2±1,8 idi (ortalama±SD). Hasta gruplarının skorları kontrol grubu ile bağımsız örneklem t testi kullanılarak karşılaştırıldığında düşük saptandı (ET için p=0,001, MS için p<0,001).
MS hastalarıyla kontrol grubunun alt grup skorları karşılaştırıldığında soyut düşünme ve yönelim dışında kalan alanlarda fonksiyon bozukluğu olduğu görüldü. ET hastaları ile kontrol grubu arasında yaptığımız alt grup skor karşılaştırılmasında ise görsel-mekansal beceriler ve gecikmeli hatırlama alt grupları dışında tüm alanlarda benzer sonuçlar ortaya çıktığı gözlendi.
MS hastalarıyla ET hastaları karşılaştırıldığında MS hastalarında kognitif bozulmanın daha fazla olduğu (p=0,001) saptandı. Alt grup skor ortalamaları bağımsız örneklem t testi kullanılarak karşılaştırıldığında MS hastalarının adlandırma (p=0,03), dikkat (p=0,004), lisan (p=0,007) ve gecikmeli hatırlama (p=0,012) alt gruplarının ET hastalarına göre daha belirgin etkilendiği görüldü.
Tablo 2 ve 3 MS ve ET hastalarının MoCA toplam skor ve alt grup skor ortalamalarının kontrol grubuyla karşılaştırmalarını göstermektedir.
Çoklu regresyon analizi kullanılarak yapılan değerlendirmede MS hastalarının kognitif bozulması üzerinde hastalık süresi ve EDSS
puanının etkisi olmadığı saptandı. Aynı yöntem kullanılarak ET hastaları değerlendirildiğinde ise benzer şekilde kognitif bozulma üzerinde hastalık süresi ve FTM-TDÖ skorunun etkisi olmadığı saptandı. Tablo 4’de kognitif fonksiyonlar üzerinde hastalık süresi ve hastalık derecesinin etkisi gösterilmiştir.
Tartışma
Genç yaşlarda kognitif bozukluklara yol açabilecek nörolojik hastalıkların başında demiyelinizan hastalıklar ve nörodejeneratif bozukluklar yer almaktadır. Demiyelinizan hastalıklar arasında en sık görülen hastalık MS’dir. Nörodejeneratif hastalıklara bağlı genç yaşta kognitif yıkımın görüldüğü hastalıklar ise görece nadir görülen hastalıklardır. ET’nin son yıllarda nörodejeneratif doğada olabileceğini destekleyen hem anatomik hem klinik çalışmalar
Tablo 3. Esansiyel tremor hastalarıyla kontrol grubunun Montreal Kognitif Değerlendirme Ölçeği toplam skor ve alt grup karşılaştırmaları
ET hastaları (n=30)
Kontrol grubu (n=20)
p değeri*
MoCA toplam skor 25,76±2,73 28,20±1,88 0,001 Alt gruplar
Visuospasyal fonksiyonlar 3,90±1,09 4,60±0,59 0,01
Adlandırma 2,73±0,44 2,90±0,30 0,15
Dikkat 5,60±0,62 5,85±0,36 0,11
Dil 2,33±0,76 2,60±0,68 0,21
Soyut düşünme 1,56±0,50 1,75±0,44 0,19 Gecikmeli hatırlama 3,53±1,19 4,50±0,60 0,002 Oryantasyon 5,90±0,31 6,00±0,00 0,15
ET: Esansiyel tremor, MoCA: Montreal Kognitif Değerlendirme Ölçeği, *Bağımsız örneklem t testi
Tablo 2. Multipl skleroz hastalarıyla kontrol grubunun Montreal Kognitif Değerlendirme Ölçeği toplam skor ve alt grup karşılaştırmaları
MS hastaları (n=30)
Kontrol grubu (n=20)
p değeri*
MoCA toplam skor 22,43±4,39 28,20±1,88 <0,001 Alt gruplar
Visuospasyal fonksiyonlar 3,90±1,24 4,60±0,59 0,02 Adlandırma 2,33±0,51 2,90±0,30 <0,001
Dikkat 5,66±0,56 5,85±0,36 0,002
Dil 1,63±1,12 2,60±0,68 0,001
Soyut düşünme 1,43±0,72 1,75±0,44 0,09 Gecikmeli hatırlama 2,63±1,47 4,50±0,60 <0,001 Oryantasyon 5,90±0,30 6,00±0,00 0,08
MS: Multipl skleroz, MoCA: Montreal Kognitif Değerlendirme Ölçeği, *Bağımsız örneklem t testi
Tablo 1. Demografik özellikler MS
hastaları (n=30)
ET hastaları (n=30)
Kontrol grubu (n=20)
p değeri
Yaş 32,4±6,6 27,7±6,8 28,8±7,3 0,12-0,50*
Cinsiyet
Kadın 18 (%60,0) 18 (%60,0) 14 (%70,0) 0,72**
Erkek 12 (%40,0) 12 (%40,0) 6 (%30,0) Eğitim seviyesi
İlköğretim 13 (%43,3) 11 (%36,7) 6 (%30)
0,91**
Lise 5 (%16,7) 5 (%16,7) 4 (%20) Üniversite 12 (%40,0) 14 (%46,7) 10 (%50)
MS: Multipl skleroz, ET: Esansiyel tremor, *Bağımsız örneklem t testi. İlk değer multipl skleroz hastalarıyla kontrol grubunun, ikinci değer esansiyel tremor hastalarıyla kontrol grubunun karşılaştırılmasın göstermektedir. **Çapraz tablo yöntemi
vardır. Genç hasta grubunda ET ve MS günlük klinik pratiğimizde diğer hastalıklara göre daha sık görülmektedir.
Bu çalışmada erken dönem genç MS ve ET hastalarının kognitif fonksiyonlarının MoCA testi kullanılarak değerlendirilmesi, görülen kognitif etkilenmenin her iki grupta karşılaştırılması ve özelliklerinin değerlendirilmesi amaçlandı. Çalışmamız her iki hastalık grubunda kognitif etkilenme olduğu ve bu etkilenmenin MS hastalarında daha belirgin olduğunu göstermektedir. MoCA testinin alt grupları değerlendirildiğinde MS hastalarında görsel- mekansal beceriler, adlandırma, dikkat ve gecikmeli bellek fonksiyonlarının etkilendiği, ET grubunda ise sadece görsel- mekansal beceriler ve gecikmeli bellek alanlarında bozulma olduğu görüldü. Adlandırma, dikkat, lisan ve gecikmeli hatırlama alt gruplarındaki bozulma MS hastalarında ET ile karşılaştırıldığında anlamlı derecede bozulmuştu.
Bundan yaklaşık 30 yıl önce MS hastalarında kognitif etkilenmenin %3 kadar olduğu ve bu etkilenmenin hastalığın geç dönemlerinde görüldüğü düşünülüyordu (23). Günümüzde ise kognitif etkilenmenin çok daha sık ve hastalığın erken dönemlerinde dahi görülebildiğini biliyoruz (24). Bu konuyla ilgili yapılan bir derleme çalışmasında daha önceden yayınlanmış olan kırk makale incelenmiş ve hafıza, bilgi işleme hızı, yönetici fonksiyonlar, dikkat ve konsantrasyon alanlarında kognitif etkilenmenin erken dönemde daha belirgin olarak bozulduğu gösterilmiştir (5). Bizim çalışmamız da birçok alanda bozulmanın olduğunu ve bunun MoCA gibi bir tarama testi kullanılarak da saptanabileceğini göstermiştir. Kognitif bozulma hastalığa bağlı görülen özürlülüğün de önemli sebeplerinden biridir (25).
MS hastalığında görülen kognitif bozulma duygusal, sosyal ve çalışma aktivitelerini etkilediği gibi aynı zamanda cinsellik ve rutin aktiviteleri de etkilemesi ve hafif fiziksel özürlülüğü olan hastalarda dahi yaşam kalitesini belirgin derecede düşürmesi nedeniyle son yıllarda klinisyenler tarafından ilgi odağı olmuştur (26,27,28,29). Çoğu kez günlük klinik pratiğimizde ihmal edilen kognitif etkilenmenin muayenesi MoCA gibi hassas ve uygulanması kısa süren bir testle saptanabilir. Çalışmamızı destekler nitelikte son birkaç yıl içinde tarama testi olarak MoCA test kullanılan çalışmalar hafif kognitif bozulmanın dahi bu testle saptanabileceğini bize göstermiştir (30,31,32).
EDSS ile kognitif etkilenme arasındaki ilişkiyi gösteren çalışmaların sonuçları çelişkilidir. Aksoy ve ark. (19), Dagenais ve ark.’nın (30) çalışmalarında bizim çalışmamıza benzer şekilde iki değişken arasında bir ilişki saptanmamıştır. Bununla birlikte yine
son dönemde yapılan bir çalışmada EDSS kognitif bozulmanın güçlü bir ön göstergesi olarak saptanmıştır. Fakat yine bu çalışmada EDSS’si düşük olan hastalarda %31 oranında kognitif bozulma saptanmıştır (32). Bu durum bizim çalışmamızda ortalama EDSS skorunun çok düşük olmasıyla açıklanabilir.
ET hastalarında kognitif bozulmanın olması ise görece daha yeni bir konudur. Bu konuda yapılan çalışmalar ET’de görsel- mekansal beceriler, sözel bellek, yönetici işlevler, sözel akıcılık, isimlendirme ve çalışma belleğinin etkilendiği bir kognitif bozulmayı göstermiştir (12,33,34,35,36). Genç hastalarla yapılan kısıtlı sayıdaki çalışmalarda da bu durumun genç hastalarda erken dönemde de var olduğunu kanıtlamıştır (6,13). Biz de çalışmamızda görsel-mekansal beceriler ve gecikmeli hatırlama fonksiyonlarının kontrollere göre anlamlı derecede bozuk olduğunu saptadık.
Daha önce Kim ve ark. (37) tremorun şiddeti ile kognitif bozukluk arasında anlamlı bir ilişki saptamışlarsa da bizim çalışmamızda hastalık derecesiyle kognitif fonksiyonların arasında (negatif korelasyon olsa da) anlamlı bir ilişki saptamadık.
Çalışmanın Kısıtlılıkları
Hasta sayısının az olması, hasta ve kontrollerin daha önce tanı konulmamış var olan depresyon, uyku bozukluğu gibi kognitif fonksiyonlarda bozulmaya neden olan durumların ekarte edilmemiş olması, ilaç kullanımı sorgulanmış olmasına rağmen madde bağımlılığının sorgulanmamış olması çalışmamızın kısıtlılıklarıdır. Genç hasta gruplarıyla çalışılmış olması, daha önce literatürde benzer bir araştırmanın olmaması çalışmamızın güçlü yönleridir.
Sonuç
Çalışmamız MS ve ET’nin genç yaşlarda erken dönemde dahi kognitif bozulmaya neden olabileceğini göstermiştir. Etkilenme MS hastalarında daha belirgin olmakla birlikte her iki grupta da birden fazla fonksiyonu kapsamaktadır. Göze çarpan motor bulguların yanında günlük pratiğimizde erken dönem hafif kognitif etkilenme kolayca atlanmaktadır ve bu durum hastanın yaşam kalitesinde önemli ölçüde bozulmaya mal olmaktadır. Erken dönemde kognitif rehabilitasyonun önemi büyüktür. Bu nedenle, erken dönem genç hastaların da kognitif açıdan değerlendirilmesi gerekmektedir.
Etik
Etik Kurul Onayı: Çalışmamız Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Etik Kurulu tarafından ve Erzurum Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin 19.03.2013 tarih 2013/4-1 karar ve dosya numarası ile onaylanan çalışmalarımızın devamı niteliğindedir. Devam çalışması olarak tasarlanmıştır, Hasta Onayı: Çalışmamıza dahil edilmiş tüm hasta ve kontrol grubundan bilgilendirilmiş onam formu alınmıştır.
Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.
Yazarlık Katkıları
Dizayn: Yıldızhan Şengül, Hulki Forta, Hakan Serdar Şengül, Veri Toplama veya İşleme: Yıldızhan Şengül, Selma Yücel, Hakan Serdar Şengül, Analiz veya Yorumlama: Yıldızhan Şengül, Hakan Serdar Şengül, Literatür Arama: Yıldızhan Şengül, Yazan: Yıldızhan Şengül, Hakan Serdar Şengül.
Tablo 4. Montreal Kognitif Değerlendirme Ölçeği toplam skor üzerinde hastalık süresi ve hastalık derecesinin etkisi gösteren çoklu regresyon analizi
MS p değeri* OR Güven aralığı
Hastalık süresi 0,06 -3,50 -0,71-0,01
EDSS skoru 0,53 -3,09 -1,3-0,69
ET p değeri* OR Güven aralığı
Hastalık süresi 0,69 0,05 -0,21-0,31
EDSS skoru 0,43 -0,11 -0,40-0,18
EDSS: Genişletilmiş Özürlülük Durum Ölçeği, ET: Esansiyel tremor, OR:
Göreceli olasılıklar oranı, *Çoklu regresyon analizi
Çıkar Çatışması: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir.
Finansal Destek: Çalışmamız için hiçbir kurum ya da kişiden finansal destek alınmamıştır.
Kaynaklar
1. Guimaraes J, Sa MJ. Cognitive dysfunction in multiple sclerosis. Front Neurol 2012;3:74.
2. Cerezo Garcia M, Martin Plasencia P, Aladro Benito Y, Balseiro Gomez JJ, Rueda Marcos A. Executive function and memory in patients with relapsing- remitting multiple sclerosis. Psicothema 2009;21:416-420.
3. Opara JA, Jaracz K, Brola W. Quality of life in multiple sclerosis. J Med Life 2010;3:352-358.
4. Amato MP, Portaccio E, Goretti B, Zipoli V, Hakiki B, Giannini M, Pasto L, Razzolini L. Cognitive impairment in early stages of multiple sclerosis.
Neurol Sci 2010;31:S211-214.
5. Ferreira ML. Cognitive deficits in multiple sclerosis: a systematic review. Arq Neuropsiquiatr 2010;68:632-641.
6. Sengul Y, Sengul HS, Yucekaya SK, Yucel S, Bakim B, Pazarci NK, Ozdemir G. Cognitive functions, fatigue, depression, anxiety, and sleep disturbances:
assessment of nonmotor features in young patients with essential tremor.
Acta Neurol Belg 2015;115:281-287.
7. Benito-Leon J, Louis ED. Essential tremor: emerging views of a common disorder. Nat Clin Pract Neurol 2006;2:666-678.
8. Gasparini M, Bonifati V, Fabrizio E, Fabbrini G, Brusa L, Lenzi GL, Meco G.
Frontal lobe dysfunction in essential tremor: a preliminary study. J Neurol 2001;248:399-402.
9. Lombardi WJ, Woolston DJ, Roberts JW, Gross RE. Cognitive deficits in patients with essential tremor. Neurology 2001;57:785-790.
10. Lacritz LH, Dewey R, Giller C, Cullum CM. Cognitive functioning in individuals with "benign" essential tremor. J Int Neuropsychol Soc 2002;8:125-129.
11. Troster AI, Woods SP, Fields JA, Lyons KE, Pahwa R, Higginson CI, Koller WC. Neuropsychological deficits in essential tremor: an expression of cerebello-thalamo-cortical pathophysiology? Eur J Neurol 2002;9:143-151.
12. Benito-Leon J, Louis ED, Bermejo-Pareja F, Neurological Disorders in Central Spain Study G. Population-based case-control study of cognitive function in essential tremor. Neurology 2006;66:69-74.
13. Sahin HA, Terzi M, Ucak S, Yapici O, Basoglu T, Onar M. Frontal functions in young patients with essential tremor: a case comparison study. J Neuropsychiatry Clin Neurosci 2006;18:64-72.
14. Nasreddine ZS, Phillips NA, Bedirian V, Charbonneau S, Whitehead V, Collin I, Cummings JL, Chertkow H. The Montreal Cognitive Assessment. 2003.
15. Nasreddine ZS, Phillips NA, Bedirian V, Charbonneau S, Whitehead V, Collin I, Cummings JL, Chertkow H. The Montreal Cognitive Assessment, MoCA: a brief screening tool for mild cognitive impairment. J Am Geriatr Soc 2005;53:695-699.
16. Zadikoff C, Fox SH, Tang-Wai DF, Thomsen T, de Bie RM, Wadia P, Miyasaki J, Duff-Canning S, Lang AE, Marras C. A comparison of the mini mental state exam to the Montreal cognitive assessment in identifying cognitive deficits in Parkinson's disease. Mov Disord 2008;23:297-299.
17. Polman CH, Reingold SC, Banwell B, Clanet M, Cohen JA, Filippi M, Fujihara K, Havrdova E, Hutchinson M, Kappos L, Lublin FD, Montalban X, O'Connor P, Sandberg-Wollheim M, Thompson AJ, Waubant E, Weinshenker B, Wolinsky JS. Diagnostic criteria for multiple sclerosis: 2010 revisions to the McDonald criteria. Ann Neurol 2011;69:292-302.
18. Bain P, Brin M, Deuschl G, Elble R, Jankovic J, Findley L, Koller WC, Pahwa R. Criteria for the diagnosis of essential tremor. Neurology 2000;54:S7.
19. Aksoy S, Timer E, Mumcu S, Akgün M, Kıvrak E, DN Ö. Multipl Sklerozda Bilişsel Etkilenmenin MOBİD Ölçeği ile Taranması. Turk J Neurol 2013;19:52-55.
20. Pendlebury ST, Mariz J, Bull L, Mehta Z, Rothwell PM. MoCA, ACE-R, and MMSE versus the National Institute of Neurological Disorders and Stroke- Canadian Stroke Network Vascular Cognitive Impairment Harmonization Standards Neuropsychological Battery after TIA and stroke. Stroke 2012;43:464-469.
21. Stacy MA, Elble RJ, Ondo WG, Wu SC, Hulihan J, group TRSs. Assessment of interrater and intrarater reliability of the Fahn-Tolosa-Marin Tremor Rating Scale in essential tremor. Mov Disord 2007;22:833-838.
22. Kurtzke JF. Rating neurologic impairment in multiple sclerosis: an expanded disability status scale (EDSS). Neurology 1983;33:1444-1452.
23. Schulz D, Kopp B, Kunkel A, Faiss JH. Cognition in the early stage of multiple sclerosis. J Neurol 2006;253:1002-1010.
24. Chiaravalloti ND, DeLuca J. Cognitive impairment in multiple sclerosis.
Lancet Neurol 2008;7:1139-51.
25. Engel C, Greim B, Zettl UK. Diagnostics of cognitive dysfunctions in multiple sclerosis. J Neurol 2007;254 Suppl 2:II30-34.
26. Amato MP, Portaccio E, Zipoli V. Are there protective treatments for cognitive decline in MS? J Neurol Sci 2006;245:183-186.
27. Bobholz JA, Rao SM. Cognitive dysfunction in multiple sclerosis: a review of recent developments. Curr Opin Neurol 2003;16:283-288.
28. Cutajar R, Ferriani E, Scandellari C, Sabattini L, Trocino C, Marchello LP, Stecchi S. Cognitive function and quality of life in multiple sclerosis patients.
J Neurovirol 2000;6 Suppl 2:S186-190.
29. Kalmar JH, Gaudino EA, Moore NB, Halper J, Deluca J. The relationship between cognitive deficits and everyday functional activities in multiple sclerosis. Neuropsychology 2008;22:442-449.
30. Dagenais E, Rouleau I, Demers M, Jobin C, Roger E, Chamelian L, Duquette P. Value of the MoCA test as a screening instrument in multiple sclerosis. Can J Neurol Sci 2013;40:410-415.
31. Kaur D, Kumar G, Singh AK. Quick screening of cognitive function in Indian multiple sclerosis patients using Montreal cognitive assessment test- short version. Ann Indian Acad Neurol 2013;16:585-589.
32. Charvet LE, Taub E, Cersosimo B, Rosicki C, Melville P, Krupp LB. The Montreal Cognitive Assessment (MoCA) in Multiple Sclerosis: Relation to Clinical Features. J Mult Scler 2015;2:2.
33. Gasparini M, Bonifati V, Fabrizio E, Fabbrini G, Brusa L, Lenzi GL, Meco G.
Frontal lobe dysfunction in essential tremor: a preliminary study. J Neurol 2001;248:399-402.
34. Lombardi WJ, Woolston DJ, Roberts JW, Gross RE. Cognitive deficits in patients with essential tremor. Neurology 2001;57:785-790.
35. Lacritz LH, Dewey R, Giller C, Cullum CM. Cognitive functioning in individuals with "benign" essential tremor. J Int Neuropsychol Soc 2002;8:125-129.
36. Troster AI, Woods SP, Fields JA, Lyons KE, Pahwa R, Higginson CI, Koller WC. Neuropsychological deficits in essential tremor: an expression of cerebello-thalamo-cortical pathophysiology? Eur J Neurol 2002;9:143- 151.
37. Kim JS, Song IU, Shim YS, Park JW, Yoo JY, Kim YI, Lee KS. Impact of tremor severity on cognition in elderly patients with essential tremor.
Neurocase 2010;16:50-58.
