“Anadolu’nun 4 bin yıllık zengin yapı kültüründen, modern inşaat ve bilgi teknolojisinden nasibini almayan çirkin yapılar şehirlerimizde temizleme maliyeti yüksek olan çevre ve görüntü kirliliği oluşturmaktadır...”
Bu sözler Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’e ait... Yaklaşık 5 aydır yüzlerce uzmanın katılımıyla gerçekleşen “Kentleşme Şûrası”nın 4-7 Mayıs’taki “son değerlendirme oturumu”nu açarken söyledi...
Bu üst düzey “katkı”ya rağmen medyada yer bulamayan “şûra”, eski Bayındırlık ve İskân Bakanı Faruk Nafiz Özak’ın girişimi olmasına rağmen “sonuç bildirgesi”ni yeni Bakan Mustafa Demir okudu. Mimar Bakan, “kamuoyu”na diyordu ki:
“Kentleşme Şûrası’ndaki tüm tespit ve öneriler, ‘Kentsel Gelişme Strateji Belgesi ve Eylem Planı’ kapsamında değerlendirilecektir. Şûra kararlarının hayata geçirilmesi ve izleme süreci bu planla başlatılmış bulunmaktadır...” ‘HAYAT’TAN SORULAR
Bu kararlar nelerdi? Üniversitelerden, ilgili kamu ve meslek kurumlarından 400 kişiye yakın katılımla “Türkiye’nin Ortak Aklı” denerek gerçekleşen şûrada, artık herkesin “çözüm” beklediği şu “plansız ve yağmacı” kentleşme düzenimizin “planlı ve toplum yararına” bir sürece kavuşabilmesi için neler önerildi?
Soruların yanıtı için bakanlığın internet sitesinden tüm komisyon raporları ile sonuç bildirgesine ulaşılabilir. Ben de “meraklı”lara yardımcı olabilmek için, kimi “temel sorunları” kısaca anımsatmak istiyorum.
İşte “komisyon”ların çalışma konuları kapsamında kentleşmemizin “öncelikli soruları”ndan bir demet: PLANLAMA SİSTEMİ VE KURUMSAL YAPILANMA:
Kamu kurumlarına tanınan “bağımsız planlama yetkileri”yle tam bir “imar özgürlüğü”ne dönüştürülen “planlama karmaşası” giderilecek mi? Bunu sağlaması beklenen “imar ve şehircilik yasa tasarısı”nın neden “yok edildiği” açıklanıp, yeniden gündeme gelmesi sağlanacak mı?
KENTSEL TEKNİK ALTYAPI VE ULAŞIM:
Altyapısı tamamlanmayan ya da yetersiz yapılaşma artık sınırlanacak mı? Ulaşımda otomobillerin değil, “insan”ların uygarca “dolaşımı” hedeflenecek mi? Kentleri delik deşik eden, kent yaşamını cehenneme çeviren “bat-çık geçit” ilkelliğine önlem getirilecek mi?
KENTSEL DÖNÜŞÜM KONUT VE ARSA POLİTİKALARI:
Yeni rant alanları peşindeki kentsel dönüşüm kandırmacaları yerine, yaşanabilir alanlar için “kentsel sağlıklaştırma” benimsenecek mi? Sosyal konut üretimi “emlak pazarlaması”nı değil, çağdaş barınma gereksinimini hedefleyecek mi? Kamu arsaları özel inşaatlar yerine toplumsal alanlara ayrılacak mı? TOKİ’nin mimarlık kültürüne, planlamaya ve çevreye darbeleri önlenecek mi?
AFETLERE HAZIRLIK VE KENTSEL RİSK YÖNETİMİ:
Depreme dayanıklı yapılaşma ve afetleri gözeten imar düzeni yerine, sadece “arama-kurtarma”yı önemseyen politikalar terk edilecek mi? Planlamada bilim yerine rantı esas alan “risk”ler engellenecek mi?
KENTSEL MİRAS, MEKÂN KALİTESİ VE KENTSEL TASARIM:
Kimlikli kentleşmede tarihi dokuyla yetinmeyip, gelişme alanlarında da “yöresel karakterli çağdaş yerleşme” sağlanacak mı? Kentler her boş alanda inşaat yerine, tüm alanlarda yaşanabilir mekânlar yaratmaya dönük tasarlanabilecek mi?
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, DOĞAL KAYNAKLAR, EKOLOJİK DENGE VE ENERJİ VERİMLİLİĞİ:
Özel Çevre Koruma (ÖÇKK) bölgelerinde “ekolojik öncelikler” yerine “imar plancılığı”ndan vazgeçilecek mi? Kentsel ve arkeolojik yerleşimlerin değil, “lagüner alan” gibi çok özel doğal alanları önemsenerek, sit alanlarındaki ÖçKK dayatmaları engellenecek mi?
KENTSEL YOKSULLUK, GÖÇ VE SOSYAL POLİTİKALAR:
Ülke düzeyinde “dengeli kalkınma”yla göçü önleyebilmek için, 1930’ların ünlü “ulusal sanayi planlaması” yeniden anımsanabilecek mi? Göçün “vize” ile değil, bölgelerarası “yatırım adaleti”yle önleneceği gerçeği, siyasilerce de artık açıkça dile getirilecek mi?
BÖLGESEL EŞİTSİZLİK, YEREL KALKINMA VE REKABET EDEBİLİR KENTLER:
Ulusal kalkınma planlamasıyla birlikte “tarım” ve “hayvancılık” gibi yerel ekonomik kazanımlar ile her türlü yöresel değerlerin teşvik edileceği merkezi politikalara kavuşabilecek miyiz?
KENTLİLİK BİLİNCİ, KÜLTÜR VE EĞİTİM:
Geleneksel çarşı ve pazarların düşmanı olan, kentlilik bilinci yerine tüketim toplumu yaratan ve paramızı esnafımızla üleşmek yerine uluslararası tekellere yönlendiren ayrıcalıklı “alışveriş merkezleri” kent dışına çıkartılacak mı? İlköğretimden itibaren, kent kültürü, uygarlık değerlerimiz ve tarihsel mirasın korunması derslerine başlanacak mı? YEREL YÖNETİMLER, KATILIMCILIK VE KENTSEL YÖNETİM:
Belediyeler üzerinde “siyasi baskı” olanağı yaratan keyfi “merkezi vesayet” yerine ülke düzeyinde “eşgüdüm denetimi” gelecek mi? Belediye başkanlarını “yerel krallar” yapan sistem demokratikleşecek mi? Özellikle imar yetkilerinde akademik, mesleki ve toplumsal katılım ve denetim yasalaşacak mı?
‘...VE KAÇAK KENTLEŞME’
Özellikle metropolleri yüzde 70’i kaçak büyüyen ülkemizde, Kentleşme Şûrası’nın bu konuda özel bir komisyon kurmamış olması şaşırtıcıydı... Bu nedenle, şu sorular da bir bakıma tüm komisyonları ilgilendiriyor:
Kaçak kentleşmenin, sadece çarpık ve çevre düşmanı yapılaşmaya neden olmakla kalmayıp, aynı zamanda “yasadışı imar yağmasından nemalanan bir toplum” ve bunu “hoşgören siyaset”in güç kazandığı bir demokrasi yarattığı ne zaman önemsenecek?
Yasadışı emlak pazarına alım satım yasağının getirilebileceği; böylece “kaçak inşaat pazarı”nın da önlenebileceği yönündeki yasa tekliflerimiz ne zaman kabul görecek?
İşte bütün bu vb. “gerçekçi” soruların yanıtları eğer “evet” değilse, Kentleşme Şûrası da “doğruların konuşulduğu ama siyasetin umursamadığı” sayısız çalışmanın en büyüklerinden biri olarak Bayındırlık arşivlerinde tozlanacak demektir...
