Teori, İşleyiş ve Uygulama Örnekleri

(1)

Teori, İşleyiş

ve Uygulama

Örnekleri

(2)

Editörler

Prof. Dr. Şenol BABUŞCU Prof. Dr. Adalet HAZAR

Yazarlar

Prof. Dr. Şenol BABUŞCU Dr. Durmuş Ali KUZU Prof. Dr. Adalet HAZAR Dr. Nurcan ÖCAL

Doç. Dr. Savaş BAŞCI Dr. Emrah ÖZBAY

Doç. Dr. Ersan ERSOY Dr. Niyazi TELÇEKEN

Doç. Dr. Eyüp KADIOĞLU Dr. Ercan URKAN

Doç. Sedat YENİCE Dr. Barbaros YALÇINER

Dr. Yasin Erdem ÇEVİK Araş. Gör. Bade EKİM KOCAMAN Dr. M. Oğuz KÖKSAL

Eylül - 2021

(3)

Bu kitabın bütün hakları Akademi Araştırma Planlama Danışmanlık Eğitim ve Yayıncılık Limited Şirketi’ne aittir. Telif hakları yasası gereğince, tamamı veya herhangi bir bölümü yayınlayıcısının izni alınmadan basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyacak hiçbir işlem yapılamaz.

Dizgi Düzenleme:

Berrak ŞAPCIOĞLU

REPRO BİR

Repro Bir Mat. Kağ. Rek. Tas. Tic. Ltd. Şti.

İvogsan 1518. Sokak 2/30 Mat-Sit İş Merkezi Ostim Yenimahalle/Ankara Sertifika No: 47381

0 312 395 20 29

ISBN 978-605-9048-88-0 AKADEMİ Consulting & Training

www.akademiegitim.com.tr, e-mail: akademi@akademiegitim.com.tr Nenehatun Caddesi 42/2 Çankaya ANKARA

Tel: 0 312 446 58 01-02 Faks: 0 312 446 29 11

(4)

i

Önsöz

Ekonomik büyüme ve gelişmişliğin merkezinde yer alan tasarruf-yatırım döngüsünün sağlıklı ve etkin bir şekilde işlemesi için sermaye piyasalarının ve dolayısıyla sermaye piyasası araçlarının çeşitliliği ve derinliği son derece önemlidir. Son 40 yıldaki hızla artan globalleşme ve ülkelerarası finansal entegrasyonlar klasik sermaye piyasası araçlarının yanı sıra bir yandan türev ürünler ile egzotik finansal ürünlere olan arz ve talebi körüklerken, diğer yandan da finansal okuryazarlık veya finansal eğitim alanında da yazılı kaynaklara olan ihtiyacı gün yüzüne çıkarmaktadır.

Bu amaca yönelik olarak, kitabımızda klasik sermaye piyasası araçlarıyla birlikte türev ürünler ile finansal hayatımıza yeni yeni giren veya girmeye bağlayan egzotik finansal ürünler hakkında teorik ve uygulamaya yönelik bilgiler verilmiştir. Konuya ilgi duyan akademisyenlere, yatırımcılara, finans sektörü çalışanları, reel sektör finans çalışan ve yöneticileri ile finansal okuryazarlığını artırmak isteyen tüm bireylere yönelik olarak hazırlanmış olan bu kitabın yararlı olması dileğiyle…

Editörler

Prof. Dr. Adalet HAZAR Prof. Dr. Şenol BABUŞCU

(5)

ii

(6)

iii

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 1 ... 1

PAY (HİSSE SENEDİ) ... 1

1. Pay (Hisse Senedi) ... 1

1.1. Pay Kavramı ... 1

1.2. Pay Sahibinin Hakları ... 3

1.2.1. Mal Varlıksal Haklar ... 4

1.2.2. Yönetimsel Haklar ... 10

1.2.3. Diğer Haklar ... 12

1.3. Pay Sahibinin Yükümlülükleri ... 14

1.4. Pay Türleri ... 15

1.4.1. Çıplak (Senetsiz)/Senede Bağlanmış Pay ... 15

1.4.2. Hamiline/ Nama Yazılı Pay ... 18

1.4.3. İmtiyazlı/Adi (İmtiyazsız) Pay... 18

1.4.4. Fizikî/Kaydî Pay ... 19

1.4.5. Açık/Kapalı Pay, Fiili Dolaşımdaki Pay ... 20

1.4.6. Primli/Primsiz/Nominal Değerin Altında Pay ... 20

1.4.7. Bedelli/Bedelsiz Pay ... 21

1.5. Pay İhracı ... 21

1.5.1. Halka Açık/ Halka Kapalı Ortaklık ... 21

1.5.2. Esas/Kayıtlı Sermaye Sistemi ... 22

1.6. Payın İkincil Piyasa İşlemleri ... 24

1.7. Pay Değerleme Yöntemleri ... 26

1.7.1. Çarpanların/Oranların Kullanıldığı Yöntemler ... 27

1.7.2. İndirgenmiş Nakit Akımları ... 28

2. Sonuç ... 33

Kaynakça... 34

BÖLÜM 2 ... 37

BONO ve TAHVİL ... 37

1. Giriş ... 37

2. Borçlanma Araçlarından Bono ve Tahvil Türleri ... 39

3. Bono ve Tahvillerin İhraççıya ve Yatırımcıya

Tanığı Hak ve Yükümlülükler ... 42

(7)

iv

4. Bono ve Tahvil Değer Hesaplama ... 43

4.1. Bono Değer Hesaplama... 43

4.2. Tahvilde Değer Tanımları ... 46

4.3. Tahvil Değeri Hesaplama ... 46

4.4. Likidite Primi... 48

4.5. İkincil Piyasalarda Bono / Tahvil Getiri Oranı ... 48

5. Hazine Bonosu – Devlet Tahvili ... 50

5.1. Hazine Bonosu ... 51

5.2. Devlet Tahvili ... 51

6. Tahvillerde Faiz Oranlarının Vade Yapısı ... 51

7. Bono ve Tahvillerde Riskler ... 52

8. Tahvilin Fiyatı ile Faiz Oranı İlişkisi ... 54

9. Tahvilde Süre (Duration) ... 55

10. Tahvillerin Derecelendirmesi ... 57

11. Bono ve Tahvile İlişkin Türkiye’deki Yasal Düzenlemeler ... 58

12. Sonuç ... 59

Kaynakça... 61

BÖLÜM 3 ... 65

GELİR ORTAKLIĞI SENEDİ ve GELİRE ENDEKSLİ SENET ... 65

1. Giriş ... 65

2. Gelir Ortaklığı Senedi ... 66

2.1. Kavramsal Çerçeve ve Amaç ... 66

2.2. Gelir Ortaklığı Senedine İlişkin Genel Esaslar ... 68

2.3. Kamu Ortaklığı Fonu ... 70

3. Gelire Endeksli Senet ... 72

3.1. Kavramsal Çerçeve ve Amaç ... 72

3.2. Gelire Endeksli Senede İlişkin Genel Esaslar ... 74

4. Gelir Ortaklığı Senedi ve Gelire Endeksli Senet Uygulamaları ... 77

5. Sonuç ... 83

(8)

v

Kaynakça... 85

BÖLÜM 4 ... 87

VARLIĞA ve İPOTEĞE DAYALI MENKUL KIYMETLER- TEMİNATLI MENKUL KIYMETLER ... 87

1. Giriş ... 87

1.1. Teminatlı Menkul Kıymetler ... 88

1.1.1. TMK Sürecinin İşleyişi ve Türleri ... 89

1.1.2. Teminat Mekanizması ve Teminat Havuzu ... 91

1.1.3. TMK’ların Faydaları ... 92

1.2. Varlığa ve İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler ... 92

1.2.1. Menkul Kıymetleştirme ... 93

1.2.2. VİDMK İhracının Unsurları ... 95

1.2.3. VİDMK’ların Faydaları ... 97

1.2.4. Menkul Kıymetleştirmenin Dezavantajları ... 98

1.2.5. Menkul Kıymetleştirme Yöntemleri ... 99

1.2.6. VİDMK Türleri ... 99

1.3. VİDMK ile VTMK’ya Yönelik Değerlendirme ve Karşılaştırma ... 101

1.4. Türkiye Uygulamaları ... 102

1.4.1.Türkiye’de TMK ... 104

1.4.2. Varlığa ve İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler ... 114

1.4.3. Türkiye’de VİDMK ve TMK İhraçları ... 120

2. Sonuç ... 123

Kaynakça... 125

BÖLÜM 5 ... 129

VARANT ... 129

1. Giriş ... 129

2. Tanımı, Özellikleri ve Türleri ... 130

2.1. Tanımı ve Özellikleri ... 131

2.2. Türleri... 133

3. Varantların İşleyişi ve Fiyatlaması ... 134

3.1. Alım Varantı Kâr/Zarar Durumu ... 135

3.2.Satım Varantı Kâr/Zarar Durumu ... 139

3.3. Varantın Fiyatlaması veya Değerlemesi ... 141

(9)

vi

4. Varantların İşlem Görme Kuralları ve

Kodlama Sistemi ... 149

4.1. Varantların İşlem Görme Kuralları ... 149

4.2. Varantların Kod Yapısı ... 150

5. Varant İhracına İlişkin Yasal Düzenlemeler ... 155

5.1. Aracı Kuruluş Varantı ... 155

5.2. Ortaklık Varantı ... 156

6. Sonuç ... 158

Kaynakça... 159

BÖLÜM 6 ... 163

KİRA SERTİFİKASI ... 163

1. Giriş ... 163

2. Tanımlar ... 166

3. Kira Sertifikalarının Özellikleri ... 167

4. Kira Sertifikaları Türleri ... 169

4.1. Sahipliğe Dayalı Kira Sertifikaları (SDKS) ... 170

4.2. Yönetim Sözleşmesine Dayalı Kira Sertifikaları (YSDKS)... 173

4.3. Alım-Satıma Dayalı Kira Sertifikaları (ASDKS) ... 176

4.4. Ortaklığa Dayalı Kira Sertifikaları (ODKS) ... 179

4.4.1. Emek-Sermaye Ortaklıkları ... 180

4.4.2. Kar-Zarar Ortaklıkları ... 182

4.5. Eser Sözleşmesine Dayalı Kira Sertifikaları (ESDKS) ... 185

5. Kira Sertifikalarının İhracı ... 187

6. Sonuç ... 192

Kaynakça ... 194

BÖLÜM 7 ... 197

GAYRİMENKUL SERTİFİKASI ... 197

1. Giriş ... 197

2. Gayrimenkul Sertifikası Tanımı ve Önemi ... 198

3. Gayrimenkul Sertifikasını Düzenleyen Mevzuat ... 200

(10)

vii

3.1. Gayrimenkul Sertifikasına İlişkin Genel Esaslar... 201

3.2. Arsa Sahibi ve İhraççıya İlişkin Genel Esaslar ... 202

3.3. Gayrimenkul Sertifikasında Edimler ... 203

3.3.1. Asli Edim ve Kullanılması ... 203

3.3.2. Tali Edim ve Kullanılması ... 204

3.4. İhraçtan Elde Edilen Fonların Kullanımı... 205

4. Gayrimenkul Sertifikalarının İşleyişi ... 206

5. Türkiye’de Gayrimenkul Sertifikası Uygulamaları ... 209

6. Gayrimenkul Sertifikasının Avantajları ... 214

7. Sonuç ... 215

Kaynakça... 218

BÖLÜM 8 ... 221

TURBO SERTİFİKALAR ... 221

1. Genel Olarak Turbo Sertifikalar ... 221

2. Uzun Turbo Sertifika ... 225

3. Kısa Turbo Sertifika ... 227

4. Turbo Sertifikaların Avantajları ... 230

5. Turbo Sertifikaların Riskleri ... 231

5.1. Kaldıraçtan Kaynaklanan Riskler ... 231

5.2. Sertifikanın Nakavt Olması ... 231

5.3. Döviz Kuru Riski ... 232

5.4. Kredi Riski ... 232

5.5. Likidite ve Spread Riski ... 232

5.6. Diğer Riskler ... 233

6. Turbo Sertifikaların Diğer Benzer Ürünlerle Karşılaştırması ... 234

7. Turbo Sertifikanın Fiyatlaması ... 236

8. Turbo Sertifikalara İlişkin Mevzuat ... 240

9. Sertifikaların Borsa İstanbul’da İşlem Görmesi ... 242

10. Sonuç ... 243

Tanımlar ... 245

Notlar ... 246

(11)

viii

Kaynakça... 248

BÖLÜM 9 ... 251

TÜREV SÖZLEŞMELER-FORWARD ... 251

1. Giriş ... 251

2. Forward Sözleşmelerin Tanımı ve Temel Özellikleri... 253

3. Forward Sözleşmelerin Türleri ... 257

3.1. Emtia Forward Sözleşmeleri ... 257

3.2. Döviz Forward Sözleşmeleri ... 258

3.2.1. Faiz Oranları Paritesi Yöntemi... 259

3.2.2. Satınalma Gücü Paritesi Yöntemi ... 260

3.2.3. Reel Faiz Oranları (Uluslararası Fisher Etkisi) Yöntemi ... 260

3.3. Faiz Oranı Forwardı (FRA - Forward Rate Agreement) ... 261

4.Forward Primleri ve İskontoları ... 265

5. Forward İşlemler ve Arbitraj ... 266

6. Forward Sözleşmelerin Avantaj ve Dezavantajları ... 268

7. Sonuç ... 269

Kaynaklar ... 270

BÖLÜM 10 ... 273

TÜREV SÖZLEŞMELER - VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ (FUTURES SÖZLEŞMELER) ... 273

1. Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Özellikleri ... 275

1.1. Organize Piyasalarda İşlem Görme ... 275

1.2. Standardizasyon ... 276

1.3. Takas Odası ... 280

1.4. Risk ve Teminat Yönetimi ... 282

1.5. Hesapların Günlük Olarak Kapatılması (Marking to Market) ... 284

1.6. Kaldıraçlı İşlem Yapma ... 285

1.7. Pozisyon Kapatma ... 287

2. Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Kullanım Amaçları ... 287

2.1. Riskten Korunma (Hedging) ... 288

2.2. Spekülasyon ... 289

(12)

ix

2.3. Arbitraj ... 290

3. Vadeli İşlem Sözleşmelerine Konu Olan Varlıklar ... 293

4. Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Türleri ... 293

4.1. Emtia Vadeli İşlem Sözleşmeleri ... 294

4.2. Finansal Vadeli İşlem Sözleşmeleri ... 294

4.2.1. Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri ... 294

4.2.2. Faiz Vadeli İşlem Sözleşmeleri ... 295

4.2.3. Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri ... 295

5. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında İşlem Gören Sözleşmeler ... 296

6. Vadeli İşlem Sözleşmelerinde İşlemlere ve Emirlere İlişkin Bazı Esaslar... 298

6.1. Günlük İş Akışı ... 298

6.2. İşlem Saatleri ... 298

6.3. İşlem Yöntemi ... 299

6.4. Emirlerin Eşleşmesinde Öncelik Kuralları ... 299

6.5. Emir Yöntemleri ... 299

6.6. Emir Düzeltme ... 300

6.7. Emir İptali ... 300

6.8. Emir Geçerlilik Süreleri ... 300

6.9. Minimum ve Maksimum Emir Büyüklükleri ... 301

7. Sonuç ... 301

Kaynakça... 303

BÖLÜM 11 ... 307

TÜREV SÖZLEŞMELER-OPSİYON ... 307

1. Giriş ... 307

2. Türev Araçların Faydaları ... 308

3. Türev Araçların Fonksiyonları ... 309

4. Genel Olarak Opsiyonlar ... 310

4.1. Opsiyon Tanımı ... 310

4.2. Opsiyon Piyasalarının Tarihçesi ... 311

4.3. Opsiyonların Özellikleri ... 312

(13)

x

4.4.Opsiyon Çeşitleri ... 313

4.4.1.Alım ve Satım Opsiyonları... 313

4.4.2.Amerikan ve Avrupa tipi Opsiyon ... 314

4.4.3.Karlılık Açısından Opsiyon Çeşitleri ... 315

4.5.Opsiyonların Değerlemesi ... 316

4.6. Opsiyonlarda Getiri ... 318

4.6.1. Alım Opsiyonunun Alıcısı İçin Getiri: Alım Opsiyonunda Uzun Pozisyon ... 318

4.6.2. Alım Opsiyonunun Satıcısı İçin Getiri: Alım Opsiyonunda Kısa Pozisyon ... 319

4.6.3. Satım Opsiyonunun Alıcısı İçin Getiri: Satım Opsiyonunda Uzun Pozisyon ... 321

4.6.4. Satım Opsiyonunun Satıcısı İçin Getiri: Satım Opsiyonunda Kısa Pozisyon ... 322

4.7. Opsiyon Fiyatını Etkileyen Faktörler... 323

4.8. Opsiyonlarda Fiyatlama ... 325

4.8.1.Black & Scholes Modeli ... 325

4.8.2. Binom Modeli ... 328

5. Opsiyon Stratejileri ... 332

5.1. Yayılma (Spread) Stratejileri... 332

5.1.1. Alım Opsiyonlu Boğa Yayılma (Bull Call Spread) Stratejisi ... 332

5.1.2. Alım Opsiyonlu Ayı Yayılma (Bear Call Spread) Stratejisi ... 333

5.1.3. Satım Opsiyonlu Boğa Yayılma (Bull Put Spread) Stratejisi ... 334

5.1.4. Satım Opsiyonlu Ayı Yayılma (Bear Put Spread) Stratejisi ... 335

5.2. Kelebek Stratejisi ... 335

5.3. Pergel (Straddle) Stratejisi ... 337

5.4. Çanak (Strangle) Stratejisi ... 338

5.5. Strips and Straps ... 340

6. Ülkemizde Opsiyon İşlemlerinin Gelişimi ... 341

Kaynakça... 343

BÖLÜM 12 ... 347

TÜREV SÖZLEŞMELER- SWAP ... 347

1. Swap Nedir? ... 347

2. Swap İşleminin Tarihçesi ... 347

3. Swap İşleminin Tarafları ... 351

3.1. Son Kullanıcılar ... 351

3.2. Aracılar... 351

(14)

xi

4. Swap Türleri ... 352

4.1. Faiz Swapı ... 352

4.1.1. Sabit Faiz- Değişken Faiz Swap’ı (Coupon/Plain Vanilla Swap) ... 352

4.1.2. Değişken Faiz – Değişken Faiz Swap’ı (Basis Swap) ... 355

4.2. Para (Döviz) Swap’ı ... 356

4.2.1. Sabit-Sabit Döviz Swap’ı ... 357

4.2.2. Değişken- Değişken Döviz Swap’ı ... 358

4.2.3. Sabit-Değişken Döviz Swap’ı ... 359

4.3.Emtia (Mal) Swap’ı (Commodity Swap) ... 360

5. Swap İşleminin Bünyesinde Yer Alan Riskler ... 361

6. Sonuç Yerine ... 362

Kaynakça... 364

BÖLÜM 13 ... 367

YATIRIM FONU ... 367

1. Yatırım Fonu Tanımı ve Kapsamı ... 367

2. Yatırım Fonu Yasal Mevzuatı ... 370

3. Yatırım Fonu Çeşitleri... 370

4. Şemsiye Fon ve Türleri ... 371

5. Yatırımcıların Yatırım Fonlarını Tercih Etme Nedenleri ... 373

6. Uzmanlar Tarafından Yönetilen Yatırımlar (Fon Yöneticileri) ... 374

6.1. Açık Uçludur ... 374

6.2. Düşük Maliyetli ... 375

6.3. Sistematik Yatırım Planı ... 375

6.4. Fon Seçeneği Değiştirebilme ... 375

6.5. Hedefe Dayalı Fonlar ... 375

6.6. Çeşitlendirme ... 376

6.7. Likidite ... 376

6.8. Süreç Yönetiminde Kolaylıklar ... 376

6.9. Takip Kolaylığı ... 377

(15)

xii

7. Yatırımcı Bilgi Formu ... 377

8. Yatırım Fonlarından Performans Ölçümü ... 377

8.1. Sharpe Oranı ... 378

8.2. M² Oranı ... 379

8.3. Sortino Oranı ... 380

8.4. Treynor Oranı ... 381

8.5. T² Oranı ... 382

8.6. Jensen Oranı ... 382

8.7. Değerleme Oranı ... 384

8.8. Fama Oranı ... 384

9. Türkiye’de Yatırım Fonlarının Performansının İncelenmesi ... 385

Kaynakça... 389

BÖLÜM 14 ... 391

DEPO SERTİFİKASI ... 391

1. Giriş ... 391

2. Tanım ... 392

3. Özellikleri ... 393

4. Yararları ... 393

5. İşleyişi ... 395

6. Türleri ... 398

6.1. American Depositary Recepits (ADR) ... 403

6.2. Global Depositary Receipts (GDR) ... 408

7. Türk Hukukunda Depo Sertifikalarının Düzenlenişi ... 408

7.1. Mevzuat ... 408

7.2. Türk Hukukunda Depo Sertifikasına İlişkin Temel Kavramlar ... 410

8. Depo Sertifikası İhraç Süreci ... 412

8.1. Genel Olarak ... 412

8.2.Sözleşmelerin Yapılması ... 413

8.3. Kurul’a Başvuru ve Satış... 414

8.4. Mevzuata Uyumun Sağlanmasına İlişkin Olarak ... 415

(16)

xiii

8.5. Kamunun Aydınlatılmasına İlişkin Esaslar ... 416

8.5.1. Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Olarak ... 416

8.5.2. Finansal Raporlamaya İlişkin Hususlar ... 418

8.5.3. Bağımsız Denetim Yükümlülüğüne İlişkin Olarak ... 421

Kaynakça... 422

BÖLÜM 15 ... 425

FOREKS PİYASASI ve İŞLEMLERİ ... 425

1. Giriş ... 425

2. Foreks Piyasasının Tanımı, Tarihsel Gelişimi ve Özellikleri ... 426

2.1. Tanım ve Tarihsel Gelişim ... 426

2.2. Foreks Piyasasının Özellikleri ve Temel Terimler ... 427

3. Kaldıraçlı İşlem: Foreks Piyasasında İşlem Yapmak ... 430

3.1. Kaldıraçlı İşlem ... 431

3.2. Foreks Piyasası ve İşlem Örnekleri ... 432

4. Foreks İşlem Türleri ve Hacimleri ... 436

5. Türkiye’de Foreks İşlemleri ... 438

5.1. SPK Düzenlemeleri ... 439

5.2. Foreks İşlemlerde Taraflar ve Bunların İlişkileri ... 440

5.3. Foreks Piyasasına İlişkin Veriler ... 441

6. Başlıca İşlem Platformları ve Analiz Teknikleri ... 441

7. Yatırımcı Açısından Foreks İşlemlerinin Riskleri ... 442

8. Sonuç ... 444

Kaynakça... 446

Dizin ... 449

(17)

B Ö LÜ M 1 2 TÜREV SÖZLEŞMELER- SWAP

Bade EKİM KOCAMAN^

1. Swap Nedir?

ökeni İngilizce’den gelen swap’ın kelime anlamı değiştirme ve takasdır (Ersan 1998: 166). Finansal açıdan bakıldığında ise swap, iki tarafın nakit akımlarını gelecekte değiştirmek üzerine yaptıkları tezgahüstü (Over-The Counter-OTC) bir türev sözleşmedir. Swap işleminin temelinde iktisatın ana teorilerinden olan David Ricardo’nun

“Karşılaştırmalı Üstünlükler”

1 teorisi bulunmaktadır. Söz konusu teoriden hareketle, swap işlemine taraf olanların farklı kredi değerliliklerine sahip olmaları ve buna paralel olarak farklı kredi koşullarına maruz kalmaları mümkündür. Swap işleminde, farklı kredi koşullarına sahip olan taraflar değiş-tokuş yaparak fayda sağlamayı amaçlamaktadırlar. Böylece, finansal piyasalarda oluşan risklere karşı koruma altına girmeye çalışmaktadırlar. Karşılaştırmalı üstünlükler teorisi swap piyasasında 30 yıl önce önem teşkil ederken günümüzde büyük bir rol oynamamaktadır. Zira, artık günümüzde swap piyasası çok fazla likit ve geniş bir piyasa olduğundan yatırımcılar swap yapmak istediğinde swap dealerlarına kolayca ulaşabilmektedirler (Corb, 2012: 2).

2. Swap İşleminin Tarihçesi

Tarihte ilk swapın döviz swapı şeklinde Avusturya Merkez Bankası tarafından 1923 yılında yapıldığı tespit edilmiştir. İşlemde, Avusturya Şilini, İngiliz Sterlini karşılığında peşin piyasada satılıp vadeli piyasada geri alınmıştır (Keskin, 2007: 39). 1923 yılından sonra swap işlemleri farklı

 Yazar ile ilgili bilgileri bölüm sonunda yer almaktadır.

K

(18)

SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI

348

ülkelerin merkez bankaları tarafından yapılmış olsa da, 1929 ekonomik buhranı swap piyasalarının gelişimine engel olmuştur. Zira, ikinci dünya savaşını müteakiben kabul edilen Bretton-Woods sabit kur sistemi ile swap işlemlerinin de işlerliği sona ermiştir. 1973 yılına gelindiğinde ise Bretton- Woods sisteminin çökmesi ve sabit kur sisteminin terk edilmesi ile birlikte finansal piyasalarda ortaya çıkan riskler swap işlemlerinin yeniden işlerlik kazanmasına ortam hazırlamıştır.

Burada hemen belirtmek gerekir ki, swap sözleşmelerinin temelinde 1970’li yılların başında oldukça fazla kullanılan paralel ve karşılıklı (back to back) krediler yatmaktadır. 1970’li yıllarda ABD ve İngiltere’de sermaye hareketlerine getirilen kısıtlamaları ve döviz cinsinden borçlanma maliyetlerini artıran kambiyo kontrollerini aşmak amacı ile söz konusu krediler geliştirilmiştir (Kepçe, 2007: 38). Paralel ve karşılıklı krediler, farklı iki ülkede merkezi bulunan şirketlerin birbirlerine kendi ulusal para birimleri cinsinden borç vermelerini ve kararlaştırılan vade sonunda borçların geri ödenmesini ifade eder. Faiz oranları sabittir ve anaparalar vade başında belirlenen kur üzerinden ödenir (Keskin, 2007: 9). Swap işlemlerinden farklı olarak burada herhangi bir aracı kurum yer almamakta, kredi sözleşmesi doğrudan taraflar arasında yapılmaktadır (Alev, 1996: 5).

Özellikle 1980’li yıllarda para (döviz) swaplarının ortaya çıkışına zemin hazırlayan paralel ve karşılıklı (back to back) kredilerin etkisi yadsınamayacak düzeydedir. Bu kredilerden yola çıkılarak oluşturulan swap sözleşmeleri ise günümüzde oldukça karmaşık yapılara bürünmüştür (Kablan, 2005: 2).

1973 yılından sonra piyasalarda swap işlemleri yapılmaya başlansa da tezgahüstü swap piyasasının doğumu olarak nitelendirebilecek ilk resmi swap işlemi 1981 yılının Ağustos ayında Dünya Bankası ile IBM arasında yapılmış olan döviz (para) swap sözleşmesidir (Hull, 2018: 180; Kepçe, 2007:

39). Dünya Bankası’nın ABD Doları, IBM’in ise Alman Markı ve İsviçre Frangı cinsinden sabit faizli borçları bulunmakta iken; Dünya Bankası, IBM’in Alman Markı ve İsviçre Frangı cinsinden borçlarının faiz ödemelerini yapmayı kabul ederken, IBM ise Dünya Bankası’nın ABD Doları cinsinden borçlarına ait faiz ödemelerini yapmayı kabul etmiştir (Hull, 2018: 180). Yapılan işlem ile Dünya Bankası borçlanarak elde etmiş olduğu doları IBM firmasına vermiş ve karşılığında IBM’ in çıkardığı İsviçre Frangı ve Alman Markı tahvillerinin ihracından elde edilen parayı almıştır (Güner, 2018: 88). Salomon Brothers’ın aracılık ettiği işlemden her iki taraf da avantaj sağlamıştır (Corb, 2012: 1).

IBM ve Dünya Bankası arasında gerçekleştirilen işlemin ardından resmi olarak ilk faiz swapı işlemi ise 1981 yılında Citibank ve Continental Illinois arasında yapılmıştır (Ülgen, 2016: 51).

(19)

TÜREV SÖZLEŞMELER - SWAP

349

Türev piyasaların büyüklüğü ve zaman içerisinde ne kadar gelişim gösterdiği, türev işlemlerinin notional (varsayımsal) tutarlarına bakılarak anlaşılabilir. Bu kapsamda, Grafik 1 tezgahüstü türev ürün piyasasının ne denli hızlı gelişim gösterdiğini ve swap kullanımının günümüze kadar artarak devam ettiğini ortaya koymaktadır.

Grafik 1. Tezgahüstü Türev Ürün Piyasaları İşlem Hacimlerinin Dağılımı

Kaynak: BİS, Tezgahüstü (OTC) Türev Ürün İstatistikleri kullanılarak tarafımızca oluşturulmuştur.

BIS (Bank of International Settlements)’in 2019 yıl sonu verilerine göre tezgahüstü türev ürünler toplam işlem hacmi 558 trilyon dolar seviyesinde iken, faiz oranı türevleri 449 trilyon dolar hacime sahip olmuştur. Grafikten görülebileceği gibi faiz oranı türevleri, global tezgahüstü türev ürünler piyasasının hacim olarak en büyük bölümünü oluşturmakta olup faiz türevleri içerisinde 341 trilyon dolar ile en büyük payı da faiz swapları almaktadır.

1980’li yılların başlarından itibaren swap piyasasının hızlı bir gelişim göstermesi ile birlikte işlemleri standart hale getirerek etkili bir piyasa oluşumunu sağlamak üzere 1985 yılında International Swap Dealers Association (ISDA) (Uluslararası Swap Aracıları Birliği) kurulmuştur (Ülgen, 2016: 53). 74 ülkeden 925 üyesi bulunan ISDA swap dokümantasyonunun sağlanmasında tek yetkili kuruluş konumunda bulunmaktadır (Uluslararası Swap ve Türev Ürünler Birliği-ISDA, 2021). Birliğin kuruluşu ile swap işlemlerinin standartlaştırılmasına yönelik çalışmalar başlamış ve 1994 yılında uluslararası bir standart benimsenmiştir (Güner, 2018: 89).

16.5

80.4 1.2

0.4 Döviz sözleşmeleri 1.5

Faiz sözleşmeleri Özsermayeye bağlı sözleşmeler Emtia sözleşmeleri Kredi türevleri

(20)

350

Dünyada swap piyasası ile ilgili yukarıda bahsedilen gelişmeler yaşanırken, swap sözleşmelerinin Türkiye’deki gelişimi de dünyadakine paralel bir görünüm sergilemiştir. 24 Ocak 1980 kararları ile birlikte ithal ikâmeci politikalar bırakılmış ve “ihracata dayalı sanayileşme” stratejisi benimsenmiştir. Böylece piyasalara gelen serbesti ile swap işlemlerinin önü açılmıştır.

16 Temmuz 1985 tarihinde T.C. Merkez Bankası aldığı kararla, kendisi ile ticari bankalar arasında belirli koşullar altında “swap” işlemlerini başlatmıştır. Söz konusu talimat hükümleri uyarınca; “swap işlemlerinin en fazla bir ay süreli ve Merkez Bankası alış kuru üzerinden yapılması, döviz için uluslararası para piyasalarında uygulanan faizler esas alınırken, Türk Lirası için ise, değişen koşullara göre Merkez Bankası tarafından tespit edilen faiz oranlarının esas alınması” kararı hükme bağlanmıştır.

Türkiye’de zamanla “swap” sözleşmelerinin gerçekleştirilebilmesi için uygun ekonomik koşulların oluşmasına karşın, gerek Türk Lirasının değerinin diğer ülke para birimleri karşısında devamlı düşüş göstermesi, gerek ülkemizde bu işlemlere ilişkin hukuki çerçeve eksikliği, uygulanacak muhasebe yöntemlerinin ve ilgili vergi mevzuatının bulunmaması nedeniyle söz konusu sözleşmeler başlangıçta şirketler tarafından ilgi görmemiş, dolayısıyla da şirketlerle bankalar arasında “swap” işlemleri gelişmemiştir (Kepçe, 2007: 44).

1994 krizi sonrasında yeniden gündeme gelen swaplar T.C. Merkez Bankası’nın TL deposu karşılığı döviz deposu vermesi amacıyla kullanılmıştır (Özalp, 2003: 97).

Günümüze gelindiğinde ise Türkiye’de gerçekleştirilen swap işlemleri dünyada kullanılan swap sözleşmelerinden amaç ve vade olarak ayrışmaktadır. Bankalar swap işlemleri ile kısa vadede ihtiyaç duydukları döviz cinsini elde edebilmeyi ve bilançolarında etkin aktif pasif yönetimi ile risklerini yönetmeyi amaçlamaktadırlar (Kepçe, 2007: 44).

Kaynak: BDDK, Türk Bankacılık Sektörü Temel Göstergeleri, Eylül 2020

Grafik 2. Türk Bankacılık Sektörü Türev İşlemlerin Oransal Dağılımı Türk Bankacılık sektöründe bilanço dışında yer alan türev işlemlerin

%48’i swap para işlemlerinden, %36’sı swap faiz işlemlerinden

(21)

351

oluşmaktadır. Türk Bankacılık Sektöründe türev sözleşmeler bağlamında swap işlemlerinin yoğun olarak kullanıldığı görülmektedir.

3. Swap İşleminin Tarafları

Swap işlemlerinin tarafları, son kullanıcılar ve aracılar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

3.1. Son Kullanıcılar

En basit tanımı ile son kullanıcılar swap sözleşmesinin taraflarıdır.

Uygulamada özellikle uluslararası kuruluşlar, merkez bankaları, çok uluslu şirketler, yerel yönetimler, uluslararası fonlar, ithalatçı-ihracatçı kuruluşlar ve bankalar son kullanıcı olarak swap işlemlerine katılmaktadırlar (Keskin, 2007: 83). Swap işlemlerinde kural olarak her gerçek veya tüzel kişi taraf sıfatıyla yer alabilir (Gündoğdu, 2000: 73). Ancak swap işlemlerinde varsayımsal anapara miktarlarının yüksekliği ve gerçek kişi yatırımcıların kendi risk yönetim sistemlerini oluşturamamaları nedeniyle, swap piyasasında gerçek kişilerin sözleşme taraflarından olmadıkları görülmektedir (Keskin, 2007: 83-84). Swap piyasalarının en aktif kullanıcıları uluslararası ticaret ve yatırım bankalarıdır (Ülgen, 2016: 57).

3.2. Aracılar

Aracılar swap piyasasında kazanç elde etmek veya komisyon almak için swap işlemlerine taraf olurlar ve swap işlemlerinin gerçekleştirilebilmesi için tarafları bir araya getirirler (Kablan, 2005: 12). Aracıların piyasada garantörlük yapması, tarafların yükümlülüklerini yerine getirmeme riskini ortadan kaldırarak swap işlemlerinin yaygın bir kullanım kazanmasında önemli rol oynamaktadır (Yılmaz ve Şahin, 2009: 396).

Swap piyasasında aracıları piyasadaki faaliyet türlerine göre 3 alt başlıkta incelemek mümkündür.

Swap Broker’ı: Kişiye özel risk yönetim aracı arayışı içinde olanlar için swap işleminin iki taraflı işlem olması avantaj sağlamakla birlikte, işlem yapacak tarafların birbirleri ile zıt risk yönetim amaçlarına sahip olmaları gerekliliği kullanıcılar açısından zorluk teşkil edebilmektedir. Bu noktada, swap brokerı devreye girerek tarafları bir araya getirmektedir (Kolb ve Overdahl, 2010: 258). Swap sözleşmesinin yapılabilmesi için aynı vade ve aynı miktarda borç almış olan iki tarafın bulunması gerektiğinden, swap

(22)

352

piyasasının henüz gelişmediği başlangıç yıllarında swap brokerları iki tarafı bir araya getirmişlerdir (Önce, 1995: 23). Swap brokerları tarafları bir araya getirdikten sonra görüşmeler ve işlemlerin kayıt altına alınmasında asistanlık hizmeti sağlamaktadırlar. Geleneksel aracılık faaliyetleri kapsamına giren swap brokerları işlemlerin tarafı olmamakta, yalnızca “bilgi aracısı” olarak yer almaktadırlar. Yaptıkları aracılık ve sağladıkları hizmetler karşılığında ise swap işleminin taraflarından yalnızca komisyon tahsil etmektedirler (Carley, 2010: 258).

Swap Dealar’ı: Swap brokerlarının tarafları bir araya getirmesine karşın, bir müşterinin risk yönetimi amacıyla swap piyasasına girdiğinde karşısında hazır ve yeterli bir karşı tarafın bulunabilmesi ihtimali belirsiz olabilmektedir. Bu nedenle, bazı finansal aracılar swap işlemlerinde karşı taraf olarak hazır bekleyerek “risk aracıları” konumuna gelmektedirler (Carley, 2010: 258). Swap dealerı, swap işlemine giren her iki taraf için de karşı taraf olarak faaliyette bulunmaktadırlar (Önce, 1995: 23). İşlemlerde taraf olarak risk üstlenen swap dealarları, her iki tarafla yapmış olduğu anlaşmalara göre işlemler arasındaki spreadler yoluyla kâr sağlayabilmektedirler (Carley, 2010: 258). Daha açık bir ifadeyle, swap dealerları tarafların birinden tahsil ettiği tutar ile diğer tarafa ödediği tutar arasındaki olumlu farktan kâr elde edebilirken, negatif farktan ise zarar edebilmektedir (Kablan, 2005: 13).

Swap Bankası: Genelde yatırım bankaları olarak karşımıza çıkan swap bankası hem broker hem de dealer olarak faaliyet göstermektedirler (Kepçe, 2007: 50).

4. Swap Türleri

4.1. Faiz Swapı

Nakit akımlarının değiş-tokuşu anlamına gelen swap işleminde; aynı para cinsinden ödemelerin değiş tokuşu söz konusu ise işleme faiz swapı denilmektedir. Faiz swapları temelde 2 sınıfa ayrılmakta olup, çalışmamızda faiz swapları ikili ayrım doğrultusunda incelenecektir.

4.1.1. Sabit Faiz- Değişken Faiz Swap’ı (Coupon/Plain Vanilla Swap)

Sabit faiz-değişken faiz swaplarında varsayımsal bir tutar üzerinden aynı para biriminde bir taraf değişken oranlı faiz ödemesi yaparken, diğer taraf

(23)

353

sabit oranla faiz ödemesi yapmaktadır. Her ödeme döneminde her iki tarafın da ödemesi gereken miktarlar netleştirilerek kalan tutarların el değiştirmesi sağlanmaktadır. Bu swap türünde periyodik olarak yapılan ödemeler nakit akımları iken varsayımsal tutar el değiştirmemektedir (Kolb ve Overdahl, 2010: 120). Faiz oranı swaplarının en basit halini oluşturan “plain vanilla”

swaplarında faizlerin değiş tokuşu US Libor, Euribor, JPY Libor ve Sterlin Libor gibi belirli bir orana bağlı olarak yapılmaktadır. Farklı para birimi cinsinden miktarların söz konusu olduğu durumlarda para birimine uygun Libor oranları kullanılmaktadır (Marroni ve Perdomo, 2014: 36).

Faiz oranı swapı yapma nedenleri değişkenlik gösterebilmektedir. Faiz oranlarındaki yukarı yönlü değişmeler, uzun vadeli borçlara ait faiz oranlarının kısa vadeli borçların faiz oranlarından daha fazla olması sonucunu doğurmaktadır. Değişken veya sabit faizli borçlanmayı tercih eden kurumlarda gelecekteki beklentilere göre her iki borçlanma türünün sakıncaları veya avantajları olabilmektedir. Faiz oranı swapları iki farklı finansman türü (sabit veya değişken faizli borçlanma) arasında geçiş yapabilmek açısından az maliyetli ve uygun araçlardır. Genel olarak faiz oranı swaplarında (Whaley, 2006: 648);

 Sözleşme başlangıcında para değişimi yapılmamaktadır.

 Faiz ödemeleri altı aylık dönemler itibariyle yapılmakta ve netleştirilmektedir.

 Değişken oranlı faiz ödemeleri açısından LIBOR (London Interbank Offered Rate) oranları kullanılmaktadır.

Faiz oranı swap işlemine konu olan varsayımsal anapara miktarı yapılacak faiz ödemesinin belirlenmesinde kullanılmakta olup, anapara tutarı el değiştirmemektedir (Altunakar, 2016: 241). Zira faiz oranı swaplarında her iki taraf da borç alma veya borç verme amacı taşımamaktadır (Marroni ve Perdomo, 2014: 38).

Sabit Faiz- Değişken Faiz (Coupon/Plain Vanilla) Swapına Örnek ² Swap işlemlerinin yoğun kullanımının olması genellikle karşılaştırmalı üstünlükler teorisi ile bağdaştırılmaktadır. Bazı firmalar sabit faiz oranlarının olduğu piyasalarda karşılaştırmalı üstünlüğe sahipken, bazı firmalar değişken faizli piyasalarda üstünlüğe sahiptir. Yeni bir kaynak ihtiyacı olduğunda firma karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu piyasalardan borçlanma yoluna gidecektir. Bu nedenle bir firma değişken faiz ile borçlanmak isterken sabit faizle veya sabit faizle borçlanmak isterken

(24)

354

değişken faizle borçlanmak durumunda kalabilecektir. Bu noktada swap işlemi sabit faizli krediyi değişken faizli krediye (veya tersi) dönüştürmede kullanılacaktır.

AAA firması ve BBB firması olduğunu varsayalım. Her ikisi de 5 yıl vadeli 10 milyon TL borçlanmak istemektedir. AAA firmasının kredi notu AAA iken, BBB firmasının kredi notu BBB’dir. Söz konusu kredi notları ile firmaların borçlanabileceği faiz oranları aşağıdaki gibidir:

Tablo 1. Karşılaştırmalı Üstünlüklere Dayalı Faiz Oranları

Sabit Değişken

AAA firması % 4.0 6 aylık LIBOR - %0.1 BBB firması % 5.2 6 aylık LIBOR + % 0.6

Fark %1.2 %0.7

BBB firmasının sabit faiz oranı ile borçlanmak istediğini, AAA firmasının değişken faiz oranı ile borçlanmak istediğini varsayalım. BBB firmasının kredi notu AAA firmasından daha kötü olduğu için hem sabit hem de değişken faizde AAA firmasından daha fazla faiz oranına maruz kalmaktadır.

Sabit faiz oranında BBB firması AAA firmasından % 1.2 daha fazla faiz öderken, değişken faiz oranında da % 0.7 daha fazla ödeme yapmaktadır. Bu durumda, BBB firmasının değişken faizin olduğu piyasalarda, AAA firmasının ise sabit faizin olduğu piyasalarda karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu söylenebilir. Dolayısıyla AAA firması yıllık % 4 faiz oranı ile borçlanırken, BBB firması LIBOR + %0.6 ile borçlanacaktır. Daha sonra, taraflar swap sözleşmesi yaparak AAA firması değişken faiz ödemeleri yaparken BBB firması sabit faize dayalı ödemeler yapacaktır. Swap sözleşmesinde işleyişi anlaşılır kılmak adına tarafların doğrudan bir araya geldiği, herhangi bir aracı kurumun bulunmadığı varsayılacaktır. Bu kapsamda anlaşmaya vardıkları swap sözleşmesi aşağıdaki şekil yardımıyla özetlenebilir:

Şekil 1. AAA Firması ile BBB Firması Arasındaki Swap Sözleşmesi AAA firması 10 milyon TL için 6 aylık LIBOR oranı ile BBB firmasına, BBB firması yıllık %4.35 sabit faiz oranı ile AAA firmasına ödeme yapma konusunda anlaşmaya varmışlardır.

BBB Firması AAA Firması

%4 Libor

%4.35

Libor + %0.6

(25)

355

Bu durumda AAA firmasının 3 farklı faiz ödemesi akışı olacaktır:

 Kredi sağladığı kuruma yıllık %4 faiz oranı ile ödeme yapacaktır.

 BBB firmasından yıllık %4.35 faiz oranından ödeme sağlayacaktır.

 BBB firmasına LIBOR oranından ödeme yapacaktır.

Bu 3 farklı nakit akışının net sonucu olarak AAA firması yıllık LIBOR - % 0.35 oranı ile ödeme yapmış olacaktır. Eğer AAA firması piyasadan direkt olarak değişken faizli kredi kullanmış olsaydı LIBOR - %0.1 oranı ile kredi kullanacaktı. Bu durumda AAA firmasının 6 aylık dönemsel kârı % 0.25 (LIBOR -%0.1 ile LIBOR - %0.35 arasındaki fark) olmuştur.

BBB firmasının 3 farklı faiz ödemesine ilişkin nakit akışı şöyledir:

 Kredi sağladığı kuruma yıllık LIBOR + %0.6 faiz ödemesi yapacaktır.

 AAA firmasında LIBOR oranında faiz ödemesi sağlayacaktır.

 AAA firmasına yıllık %4.35 oranından faiz ödemesi yapacaktır.

Bu 3 farklı nakit akışının net sonucu olarak BBB firması yıllık %4.95 oranından ödeme yapmış olacaktır. Eğer BBB firması piyasadan direkt olarak sabit faizle borçlanmış olsaydı % 5.2 ödeme yapmış olacaktı. Bu durumda BBB firmasının 6 aylık dönemsel kârı % 0.25 (%5.2 - %4.95) olmuştur.

Örnekte swap anlaşması her iki tarafın da %0.25 kar elde etmesine dayalı olarak yapılandırılmıştır. Örnekteki gibi swap anlaşmalarında toplam kazanç genellikle a-b kadar olmaktadır. a, iki firmanın borçlanabileceği sabit faiz oranları arasındaki fark, b ise değişken faiz oranları arasındaki farktır. Bu durumda, a=%1.2, b=%0.7, dolayısıyla toplam kazanç a-b= %0.5’tir.

Sabit Faiz - Değişken Faiz swap türünde değişken faiz açısından en sık kullanılan referans oran LIBOR’dur. Yukarıda yer alan örnekte LIBOR açısından tenor (ödeme sıklığı) 6 ay olarak belirlenmiş olup, 1 aylık, 3 aylık veya 12 aylık LIBOR oranlarının da yaygın olarak kullanımı mevcuttur. Swap sözleşmesinde değişken taraftaki tenor ile sabit bacaktaki tenorun eşleşme zorunluluğu bulunmamaktadır. Örneğin, standart faiz oranı swapında değişken faiz olarak çeyreklik LIBOR kullanılırken, sabit ödemelerde 6 aylık faiz oranı kullanılabilmektedir.

4.1.2. Değişken Faiz – Değişken Faiz Swap’ı (Basis Swap)

Baz swapları, bir endekse bağlı değişken faiz ödemelerinin başka bir endekse bağlı değişken faiz ödemeleri ile değiştirilmesidir. Farklı endekslere örnek olarak 3 ay vadeli LIBOR ve 3 ay vadeli hazine bonosu oranı veya 1

(26)

356

aylık LIBOR ve 6 aylık LIBOR oranları gösterilebilir (Tuckman ve Porfirio, 2003: 3). Örneğin; 3 ay vadeli LIBOR ve 3 ay vadeli hazine bonosu oranına endeksli swap işleminde bir taraf hazine bonosu faiz oranı + 75 baz puan ödeme yaparken, karşı taraf LIBOR kadar ödeme yapacaktır. Bu durumda, iki değişken faiz oranı arasındaki fark (spread) arttıkça hazine bonosuna endeksli ödeme yapan taraf kazançlı çıkacaktır. Spread azaldıkça ise LIBOR’a endeksli olarak ödeme yapan taraf kazançlı çıkacaktır (Altunakar, 2016:

250).

4.2. Para (Döviz) Swap’ı

Döviz swapı döviz kuru riskinden korunma veya kur hareketlerine göre spekülasyon yapabilme amacıyla kullanılmaktadır. Döviz swapları, iki tarafın önceden belirlenen zaman aralığında farklı para birimlerinde eşit miktarda paranın aynı anda ödünç alınıp verilmesi ile ortaya çıkmaktadır. Döviz swaplarında farklı para birimlerine ait faiz ödemeleri değişime konu olmaktadır. Farklı para birimlerine ait faiz ödemeleri yapılırken faiz oranları iki döviz cinsi için de sabit, iki döviz cinsi için de değişken veya bir döviz cinsi için sabit iken diğer döviz cinsinde değişken olabilmektedir. Döviz swaplarında, önceki bölümlerde bahsi geçen faiz oranı swaplarından farklı olarak başlangıçta ve sözleşme süresinin sonunda farklı döviz cinsindeki anapara tutarlarının el değiştirmesi söz konusu olmaktadır (Brophy vd., 2019: 5).

Tarafların elinde Euro ve Amerikan Doları olduğu varsayımı altında yapılacak swap işleminde ortaya çıkacak faiz ödemelerinde 4 farklı olasılık ortaya çıkacaktır (Kolb, 2010: 121):

 A firması USD için sabit orandan faiz öderken, B firması Euro için sabit orandan faiz ödeyecektir.

 A firması USD için değişken orandan faiz öderken, B firması Euro için sabit orandan faiz ödeyecektir.

 A firması USD için sabit orandan faiz öderken, B firması Euro için değişken orandan faiz ödeyecektir.

 A firması USD için değişken orandan faiz öderken, B firması Euro için değişken orandan faiz ödeyecektir.

Yukarıda yer alan 4 farklı durum piyasalarda gözlenmekle birlikte sıklıkla uygulanan döviz swapı ikinci maddede yer alan tür olmaktadır. Bu tür swapa basit (plain vanilla) swap denilmektedir. Her iki tarafın da sabit orandan faiz ödemesi yaptığı döviz swapında ise 3 farklı nakit akımı söz konusu olmaktadır (Kolb, 2010: 121).

(27)

357

İlk olarak, swap işleminin başlangıcında anaparalar el değiştirmektedir.

İkinci olarak, taraflar swap sözleşmesi süresince birbirlerine periyodik olarak faiz ödemesi yapmaktadırlar. Faiz ödemeleri netleştirme yapılmadan tam tutarlar üzerinden ödenmektedir.

Son olarak, swap sözleşmesinin vadesi sona erdiğinde taraflar anaparaları yeniden el değiştirmektedirler.

Sabit-sabit döviz swapında bir tarafın kazancı diğer tarafın kaybı niteliğinde olduğundan sıfır toplamlı bir oyun (zero-sum game) özelliğini taşımaktadır (Altunakar, 2016: 242).

4.2.1. Sabit-Sabit Döviz Swap’ı

Anapara ve faizlerin sabit bir orana bağlı olarak el değiştirdiği swap türüdür. Karşılaştırmalı üstünlükler teorisi baz alınarak sabit-sabit döviz swapı için hipotetik bir örnek aşağıda yer almaktadır (Hull, 2018: 192):

General Electric ve Qantas Havayollarının 5 yıllık sabit borçlanma oranları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 2’de görüldüğü üzere Avustralya Dolarına ait oranlar Amerikan Dolarına ait oranlardan daha yüksek olup General Electric şirketinin kredibilitesi Qantas Havayollarına kıyasla daha yüksektir. Zira General Electric daha düşük faiz oranlarından borçlanabilmektedir.

Tablo 2. Karşılaştırmalı Üstünlüklere Dayalı Faiz Oranları

USD AUD

General Electric % 5.0 % 7.6

Qantas Havayolları % 7.0 % 8.0

Fark % 2.0 % 0.4

Tabloda dikkat edilmesi gereken husus, General Electric ve Qantas Havayollarının 2 farklı para birimindeki oranlar arasındaki marjın (spread) aynı olmamasıdır. USD piyasasında Qantas Havayolları %2 daha fazla ödeme yaparken, AUD piyasasında %0.4 daha fazla ödeme yapmaktadır. Bu durumda, General Electric USD piyasasında karşılaştırmalı üstünlüğe sahip iken, Qantas Havayollları AUD piyasasında karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir.

General Electric 20 milyon AUD borçlanmak isterken, Qantas Havayolları 18 milyon USD borçlanmak istemektedir ve spot kur 1 USD= 0.9 AUD şeklindedir. General Electric ve Qantas Havayolları karşılaştırmalı üstünlüğe sahip oldukları piyasalarda (General Electric USD ve Qantas Havayolları AUD) borçlandıktan sonra döviz swapını kullanarak borçlarını takas edeceklerdir. 4.1. nolu başlık altında yer alan faiz oranı swapı örneğinde belirtmiş olduğumuz üzere swap işlemi sonunda her iki tarafın toplam kazancının yıllık bazda %2- %0.4= %1.6 olması beklenmektedir.

(28)

358

General Electric ve Qantas Havayolları arasındaki döviz swapının işleyişi aşağıdaki gibi olacaktır:

Şekil 2. General Electric ve Qantas Havayolları Döviz Swapı

Piyasalardan USD borçlanan ancak gerçekte AUD cinsinden kaynağa ihtiyacı olan General Electric piyasadan direkt olarak AUD cinsinden borçlanmış olsaydı % 7.6 oranla kaynak sağlayabilecekken swap işlemi yoluyla % 6.9 faizle AUD elde etmiştir. Benzer şekilde, swap işlemi sayesinde Qantas Havayolları % 8 oranla AUD cinsinden sağlamış olduğu kaynağın karşılığında % 6.3 oranla USD kaynak elde etmiştir. Böylece, piyasadan direkt olarak % 7 maliyetle USD borçlanabilecekken swap işlemi ile % 6.3 maliyetle borçlanmış ve % 0.7 kazanç (%7-%6.3) sağlamıştır.

Aracı kurum ise USD cinsinden nakit akışından % 1.3 kazanç sağlarken, AUD cinsinden nakit akışından % 1.1 kayıp yaşamış ve net olarak % 0.2 kazanç sağlamıştır. Dolayısıyla başlangıçta belirttiğimiz üzere swap sözleşmesinde tüm tarafların kazancı toplamda % 1.6 (%0.7 + %0.7 + %0.2) olmuştur³.

4.2.2. Değişken- Değişken Döviz Swap’ı

Elinde 100 milyon USD kaynağı bulunan bir müşteri Japon Yeni cinsinden kaynağa ihtiyaç duymakta ve swap işlemi yapmak istemektedir. Spot piyasada USD/JPY kurunun 85.3 olduğu (1 USD=85.3 JPY) ve her iki tarafın da (dealer ve müşteri) değişken oranlara bağlı olarak faiz ödemesi yaptığı durumda aşağıdaki adımlar ortaya çıkacaktır (Corb, 2012: 34):

 Anaparaların el değiştirmesi: Dealer müşteriden 100 milyon USD alıp karşılığında 8,53 milyar Japon Yeni ödeyecektir.

(29)

359

 Faiz Akışları:

Şekil 3. Değişken-Değişken Döviz Swapı

 Vade sonunda anaparaların yeniden el değiştirmesi:

Dealer 100 milyon USD ödeme yapar ve karşılığında 8,53 milyar Japon Yeni alır.

Vade sonunda USD/JPY kurunun ne olduğuna bakılmaksızın, swap sözleşmesinin vade bitiminde anaparalar el değiştirirken başlangıçtaki spot kur baz alınarak işlem yapılır. Bu nedenle, anapara değişim miktarları vade başı ve vade sonunda aynı olmaktadır.

Yukarıda yer alan değişken-değişken döviz swapı örneğinde dealer anlaşma tarihinde 100 milyon USD alır ve USD cinsinden temin etmiş olduğu miktarı LIBOR + x baz puan ödeyerek finanse eder. Aynı anda, müşteri 8,53 milyar JPY alır ve yen cinsinden temin etmiş olduğu miktarı JPY LIBOR + y baz puan ile finanse eder. İşlem başlangıcında x ve y değerleri, swap işleminin net bugünkü değeri sıfır olacak şekilde belirlenir.

4.2.3. Sabit-Değişken Döviz Swap’ı

Sabit-değişken para swapları sabit-sabit döviz swapı ve sabit-değişken faiz swapının karışımı olarak düşünülebilir (Hull, 2018: 197).

Başlangıçta A tarafının elinde 7 milyon Sterlin, B tarafının elinde 10 milyon USD olduğunu varsayalım.

 Anaparaların el değiştirmesi: Swap işleminin başlangıcında A tarafı 7 milyon Sterlin’i B tarafına verirken, B tarafından 10 milyon USD alır.

 Faiz Akışları: A tarafı elinde bulunan 10 milyon USD için %3 faiz oranı ile, B tarafı ise elinde bulunan 7 milyon Sterlin için 6 aylık dönemler halinde sterlin LIBOR oranından faiz ödemesi yapar.

Müşteri Dealer

USD LİBOR+ x

JPY LİBOR+ y

(30)

360

Şekil 4. Sabit-Değişken Döviz Swapı

 Vade sonunda anaparaların yeniden el değiştirmesi: Swap vadesinin sonunda başlangıçta değişime konu olan anapara tutarları taraflar arasında yeniden el değiştirir.

4.3.Emtia (Mal) Swap’ı (Commodity Swap)

Emtialar değerli metaller, ana metaller, ham petrol, doğalgaz, rafine ürünler, buğday gibi fiziksel varlıklardır. Emtiaya dayalı türev ürünlerin tezgahüstü piyasalarda uzun yıllardır ticareti yapılmaktadır. Emtialara dayalı türev ürünlerin geçmişi eskiye dayansa da finansal nitelikli türev ürünlere kıyasla işlem hacimleri günümüzde daha azdır (Whaley, 2006: 731).

1970’lerin ikinci yarısından bu yana kullanımda olan emtia swapları, girdi ve çıktıların fiyatlarını sabitleme bakımından etkin bir araç olarak kullanılmaktadır (Whaley, 2006: 736). Diğer bir deyişle, taraflardan birinin sahip olduğu mala ilişkin olarak fiyatının düşeceği beklentisinin olması, malı satın almayı düşünen karşı tarafın ise malın fiyatının yükseleceğine dair beklentisinin olması durumunda emtia swapı yapılmaktadır (Kablan, 2005:

36).

Emtia swapında bir taraf malları karşı tarafa belirli tarihlerde teslim ederken diğer taraf sabit (sabit-değişken emtia swap) veya değişken fiyattan (değişken-değişken emtia swap) ödeme yapmaktadır.

Basit emtia swapı sabit-değişken faiz swapına benzer bir yapı göstermekte olup, mal üreticisi ve alıcılarına piyasalardaki fiyat dalgalanmalarına karşı pozisyon alarak korunma olanağı sunmaktadır.

Örneğin, mal üreticisi ürettiği malının bağımsız bir endekse bağlı olarak değişken fiyatını ödemeyi kabul etmektedir. Aynı zamanda, malını sabit bir fiyattan aracı kuruma veya alıcıya satmaktadır. Üretilen malın spot piyasalardaki fiyatı başlangıçta anlaşılan sabit fiyatın üzerinde olduğu durumda, üretici aradaki farkı aracı kuruma veya swap işlemini yaptığı diğer tarafa ödemektedir (Büyükbalkan, 2001). Malın spot piyasadaki fiyatı başlangıçta anlaşılan sabit fiyatın altında olduğu durumda ise malın alıcısı aradaki farkı üreticiye veya aracı kuruma ödemektedir.

Taraf A %3 Taraf B

Sterlin LIBOR

(31)

361

Basit (sabit-değişken) emtia swapına örnek (Gregoriou, 2008: 94):

Petrol üreticisi (A), B tarafına varsayımsal olarak belirlenen varil ham petrol miktarı (1.000 varil) üzerinden petrolü sabit fiyattan (70 USD) 6 aylık periyodlarla satacaktır.

Tablo 3: Petrol Üzerine Basit Emtia Swapı Örneği Zaman

(Ay Bazında)

(USD/Varil) A B (USD/Varil) Varsayımsal (Notional) Miktar: 1.000 Varil

6 68 70 B-A’ya 2.000 USD öder

12 70 70 Ödeme olmaz

18 75 70 A-B’ye 5.000 USD öder

6 ayda bir vade sonu geldiğinde taraflar ödemeler arasındaki farkı değiş- tokuş yapacaklardır. İlk durumda, B, spot piyasada 70 USD’den daha az ödeme yaptıysa 70 USD’ye ulaşıncaya kadar olan bölümü (70 USD-68 USD) A’ya ödeyecektir. Tersi durumda ise B, petrolü spot piyasada satın alırken 70 USD’den daha fazla ödeme yaptıysa 70 USD üzerindeki kısmı (75 USD-70 USD) A’dan tahsil edecektir. Böylece, petrol swapı ile petrol üreticisi ve petrol alıcısı spot petrol fiyatı değişimlerine karşı korunmuş olacaklardır.

Yukarıdaki örnekte de görüldüğü üzere; petrol alıcısı değişken karşılığı sabit fiyat ödemektedir. Fiyatlardaki yükseliş tüketici lehine bir durum oluşturmakta ve cazip hale gelmektedir. Spot piyasada fiyatların yükseldiği durumda değişken fiyat ile sabit fiyat arasındaki fark aracı kurum veya petrol satıcısı tarafından malın alıcısına ödenmektedir. Spot fiyatların düşmesi halinde ise mal alıcısının herhangi bir yararı olmayacaktır (Büyükbalkan, 2001). Emtia swapı ile mal üreticisi, malına ait piyasalardaki belirsizliklere karşı güvence altına alınmış olmaktadır.

5. Swap İşleminin Bünyesinde Yer Alan Riskler

Swap işlemi her ne kadar üstlenilen birtakım riskleri azaltmak amacıyla yapılmış olsa da, işlemlerin niteliği gereği taraflar aşağıdaki risklere maruz kalabilmektedirler.

 Karşı Taraf (Kredi-Default) Riski: Tezgahüstü piyasalarda yapılan swap işlemlerinde vade sonu geldiğinde karşı tarafın yükümlülüklerini yerine getirememesi durumunda diğer taraf önemli ölçüde kredi riskine maruz kalmış olmaktadır (Darringer, 1995: 278-279). Daha açık bir anlatımla, karşı taraf kredi riski, karşı tarafın temerrüde düşmesi halinde diğer tarafın maruz kalacağı toplam kayıp miktarını ifade etmektedir (Corb,

(32)

362

2012: 58). Swap işlemleri özünde kredi riski taşımaktadır. Kredi riskini azaltmanın bir yolu swap yapılan tarafın kredi notunun yüksek olmasına dikkat edilmesidir. Bir diğer bir yol ise swap portföyünün coğrafi ve sektörel bazda çeşitlendirilerek riski tabana yaymak ve tek bir tarafa olan maruziyeti azaltmaktır. Kredi riskini azaltmanın bir diğer yolu ise netleştirme anlaşmalarıdır. Ödeme netleştirme anlaşmalarında her iki tarafın da ortak yükümlülükleri netleştirilir, böylece her ödeme vadesinde daha yüksek ödeme yükümlülüğü bulunan taraf aradaki farkı ödeyerek yükümlülüğünü yerine getirmiş olur (Darringer, 1995: 278-279).

 Piyasa Riski: Piyasa riski, bir varlığın değerindeki düşmeyi ifade eder.

Piyasa riskinde, hisse senedi fiyatları, emtia fiyatları, döviz kurları, faiz oranları veya varlıkların değerinde değişim yaratabilecek herhangi bir değişken piyasa riskine yol açabilmektedir. Swap işleminde her iki taraf piyasa riskine maruz kalmaktadır (Darringer, 1995: 294). Örneğin, sabit faiz oranından tahsilat yapacak ve değişken faiz oranı (LIBOR) üzerinden ödeme yapacak olan bir swap dealer’ının piyasa faiz oranlarının artması durumunda geliri değişmeyecek, ancak ödeme yapması gereken tutar artacaktır.

Dolayısıyla, swap dealer’ı üstlendiği faiz oranı riskini (aldığı pozisyonu) aktarabileceği uygun bir karşı taraf bulamadığı sürece faiz oranı değişiklikleri kaynaklı riskle karşı karşıya kalacaktır (Altunakar, 2016: 246- 247). Faiz oranı riskini bertaraf edebilmek için swap dealer başka kurumlarla başka swap işlemleri yapmak isteyecektir. Ancak, swap dealer’ın uygun bir karşı taraf bulamama olasılığı hem taraf bulamama riski (matching risk) hem de faiz oranı riskini beraberinde getirecektir.

 Operasyonel Risk: Swap işlemleri doğası gereği karmaşık ürünlerdir.

Fiyatlanması, piyasaya sürülmesi, ödemelerin ve teminatların takip edilmesi gibi pek çok operasyonel işlemi içermektedir. Yönetimsel kusurlar veya insan hataları nedeniyle kontrollerin yetersiz kalması operasyonel riski doğurmaktadır. Swap portföylerinin sürekli izlenmesi operasyonel hataları ve riskleri azaltacağından kredi ve piyasa risklerinin yönetilmesini kolaylaştıracaktır (Darringer, 1995: 300).

6. Sonuç Yerine

Uluslararası piyasalarda sabit kur sisteminin sona ermesi ile birlikte ortaya çıkan dönüşüm süreci türev araçlardan swap işlemlerinin ön plana çıkmasını ve işlerlik kazanmasını sağlamıştır. Tezgahüstü piyasalarda varlık ve yükümlülüklerin değiş tokuşu anlamına gelen swap sözleşmeleri, 2- 10 yıl

(33)

363

vadeli işlemlerdir. Swap işlemleri ile tarafların her ikisi de kazanç sağlayabilmekte ve aracı kurumun devreye girmesi ile üç taraflı işlemler de yapılabilmektedir.

Kurumların kullandığı swap işlemleri, fon tedariki, faiz ve kur riski yönetimi noktasında önemli imkanlar sağlamaktadır. Swap işlemi her ne kadar üstlenilen birtakım riskleri azaltmak amacıyla yapılmış olsa da, işlemlerin niteliği gereği taraflar karşı taraf (kredi-default) riski, piyasa riski, operasyonel risk gibi risklerle karşı karşıya kalabilmektedirler.

Türkiye’de swap işlemleri bankaların kendi pozisyonlarını korumak amacıyla kullandıkları bir enstrüman olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ülkemizde türev araç kullanımının geçmişinin eskiye dayanmaması, türev piyasaların derinliğinin ve hacminin de gelişmiş ülkelerin gerisinde olması sonucunu doğurmaktadır.

Küresel piyasalarda tezgahüstü türev işlem hacmi yıllar itibariyle artış göstermektedir. 2019 yılsonu itibariyle küresel tezgahüstü piyasalarda düzenlenen türev ürünler arasında faiz oranına bağlı türevler %80 oranında pay almaktadır. Faiz oranı türevlerinin içerisinde ise %75’i faiz oranı swapı türünde gerçekleşmektedir. Türk Bankacılık sektöründe düzenlenen bütün türev ürünler arasında swap sözleşmeleri %84’lük bir orana sahipken bunun

%48’i para swapı %36’sı faiz swapı şeklinde gerçekleşmektedir. Söz konusu oranlara göre dünyada faiz riski yönetimi amacıyla faiz swapları ön plana çıkarken, ülkemizde bankacılık sektörünün bilanço içi kur riskinden korunmak amacıyla para swapı sözleşmelerine yöneldiği sonucuna ulaşılabilir.

(34)

364

Kaynakça

Alev, İ. (1996). Swap teknikleri ve uluslararası piyasalardaki uygulamalar (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Altunakar, O. (2016). Swap İşlemleri. O. Altay, C. Küçüközmen, M.Ural, E.Demireli (Ed.), Bankacılığın El Kitabı içinde (s. 239-269). Ankara: Bankacılık Akademisi Yayınları.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. (2020, Eylül). Türk Bankacılık Sektörü Temel Göstergeleri.

BIS (Bank of Interbational Settlements), OTC Derivatives Statistics, 2019.

Retrieved from https://stats.bis.org/statx/srs/table/d5.1?p=20192&c=

Brophy, Thomas J. et al. (2019): Role of cross currency swap markets in funding and investment decisions, ECB Occasional Paper, No. 228, ISBN 978-92- 899-3869-3, European Central Bank (ECB), Frankfurt a. M.

Büyükbalkan İ. (2001, 30 Mart). Mal Swapları (Commodity Swap).

https://www.ugurbuyukbalkan.com/single-post/2017/09/25/mal- swaplar%C4%B1-commod%C4%B1ty-

swap#:~:text=Mal%20Swap%20i%C5%9Flemleri%20iki%20taraf,s%C 3%BCresince%20de%C4%9Fi%C5%9Ftirmeye%20y%C3%B6nelik%20 bir%20anla%C5%9Fmad%C4%B1r.&text=Gelecekteki%20pazar%20(fu tures)%20bu%20t%C3%BCr%20swap%20ile%20ayn%C4%B1%20do

%C4%9Frultuda%20kullan%C4%B1lmaktad%C4%B1r

Carley, J. L. (2010). Derivatives Markets Intermediaries: Brokers, Dealers, Pools, and Funds. In Kolb, R. W., & Overdahl, J. A. (Eds.) Financial Derivatives:

Pricing and Risk Management (pp.249-261). John Wiley & Sons.

Corb, H. (2012). Interest rate swaps and other derivatives. Columbia University Press.

Darringer, B. S. (1995). Swaps, banks, and capital: an analysis of swap risks and a critical assessment of the Basle Accord's treatment of swaps. U. Pa. J. Int'l Bus. L., 16, 259.

Gregoriou, G. N. (Ed.). (2008). Encyclopedia of alternative investments. CRC Press.

Gündoğdu, M. (2000). Swap İşlemleri. Vergi Sorunları Dergisi, sayı 141.

Güner, A. (2018). Uluslararası ticarette döviz swaplarının yeri ve önemi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.

Hull J. & Sankarshan B. (2018). Options, futures, and other derivatives (10^th Edition). Pearson.

Hull, J. C. (2018). Options, futures and other derivatives. (9^th Ed. – Global Edition).

England: Pearson.

(35)

365

İhsan, E. (1997). Finansal Türevler: Futures, Options, Swaps. İstanbul: Literatür Yayıncılık.

Kablan, A. (2005). Türkiye’de swap sözleşmelerinin muhasebeleştirilmesi ve uygulamaları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Kepçe, N. (2007). “Swap” sözleşmelerinin finansal tablolarda raporlanması (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

Keskin A. D. (2007). Swap işlemi ve hukuk niteliği (Yayınlanmamış doktora tezi).

Ankara Üniversitesi, Ankara.

Kolb, R. W. (2010). Foreign Exchange Derivatives. In Kolb, R. W., & Overdahl, J. A.

(Eds.) Financial Derivatives: Pricing and Risk Management (pp.115-123).

John Wiley & Sons.

Marroni, L., & Perdomo, I. (2014). Pricing and Hedging Financial Derivatives.

Willey Finance series.

Membership. (n.d.). In International Swaps and Derivatives Association.

https://www.isda.org/membership/.

Önce, S. (1995). Türev ürünleri muhasebe sorunları ve bankalar için muhasebeleştirme şekilleri. İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği.

Özalp, P. (2003). Türev araç piyasalarının finansal sistemin işleyişi içindeki rolü:

Türkiye’de bu piyasalara işlerlik kazandırma çalışmaları (TCMB Uzmanlık Yeterlilik Tezi). Ankara.

Tuckman, B., & Porfirio, P. (2003). Interest rate parity, money market basis swaps, and cross-currency basis swaps. Fixed income liquid markets research, Lehman Brothers, LMR Quarterly, vol 2004-Q2.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. (1987). TCMB Talimatı.

Ülgen, E. N. (2016). Türk bankacılık sektöründe para swapı işlemlerinin yürütülmesi ve muhasebeleştirilmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).

Marmara Üniversitesi, İstanbul.

Whaley, R. E. (2006). Derivatives: markets, valuation, and risk management. New Jersey: John Wiley & Sons

Yılmaz, B, Şahin, İ. (2009). Türev ürünlerinden swap işlemlerinin mali risk yönetiminde kullanımı. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9 (17), 393-

406. Retrieved from

https://dergipark.org.tr/tr/pub/susead/issue/28418/302596

(36)

366

Araş. Gör. Bade EKİM KOCAMAN

11.10.1987 Ankara doğumlu olan Bade EKİM KOCAMAN, TED Ankara Koleji’nden 2004 yılında mezun olmuştur. 2008 yılında Başkent Üniversitesi İktisat bölümünden lisans derecesini almıştır. 2007 yılında İsveç Högskolan Dalarna Üniversitesinde Erasmus öğrenci değişim programı kapsamında bir dönem süresince ders almıştır. 2015 yılında Başkent Üniversitesi Bankacılık ve Finans Yüksek Lisans derecesini tamamlamıştır. Halen Başkent Üniversitesi Bankacılık ve Finans alanında doktora eğitimine devam etmektedir. 2009 yılında T. Halk Bankası A.Ş.’de başladığı görevinden 2016 yılında ayrılmıştır. Başkent Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Uluslararası Finans ve Bankacılık bölümünde Araştırma Görevlisi olarak Finans ve Bankacılık alanlarında akademik çalışmalarına devam etmektedir.

Sonnotlar

1 Karşılaştırmalı üstünlükler, bir ülkenin daha çok ürettiği bir üründen, diğer ürünlere kıyasla daha yüksek oranda verim (düşük oranda maliyet) elde etmesi durumunda, etkin olduğu bu üründe uzmanlaşması ve göreceli olarak pahalıya ürettiği ürünleri diğer ülkelerden ithal etmesi gerektiğini savunan bir teoridir.

2 Hull, J. C. (2018). Options, futures and other derivatives. (9^th Ed. – Global Edition). England: Pearson.

Kitabında 7. Bölümde yer alan örnekten alıntılanmıştır.

3 Aracı kurumun USD/AUD parite riskini göz ardı ettiği varsayılmıştır.

(37)