Halen dünyada her yıl 3 milyon ve her 10 sani- yede bir kişi, tütünün yol açtığı bir hastalık nede-
niyle ölmektedir ve bu sayı sigara kullanımının yaygınlaşması sonucu giderek de artmaktadır.
Doktor, Hemşire ve Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Sigara İçme Boyutu
Sabahat TEZCAN*, Nazan YARDIM*
* Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, ANKARA
ÖZET
Sigara içme toplumda rol modeli olan sağlık çalışanlarında önemli bir davranıştır. Bu nedenle Türkiye’de doktor, hemşire ve tıp fakültesi öğrencileri arasında yapılmış olan 22 çalışma derlenmiştir. Sigara içme prevalansı sırasıyla doktorlar arasın- da %32.6-66.2, hemşireler arasında %40.3-68.6 ve tıp fakültesi öğrencileri arasında %15.1-36.6 olarak bulunmuştur. Sigara içme sağlık çalışanları arasında oldukça yaygındır. Toplumda rol model olan sağlık çalışanları, sigara kontrol programla- rında öncelikli olarak ele alınmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Sigara içme, sağlık çalışanları (doktor, hemşire, tıp fakültesi öğrencileri).
SUMMARY
Prevalance of Smooking Between the Doctors, Nurses and Medical Faculty Students at Some Health Facilities in Turkey
Smoking is an important behaviour amoung health professionals who are role models for the public. For this reason 22 stu- dies are selected which are smoking behaviours amoung doctors, nurses and students of medical school in Turkey. Smo- king prevalance is found 32.6-66.2%, 40.3-68.6% and 15.1-36.6% amoung doctors, nurses and students of the medical facul- ties respectively. Smooking is fairly widespread amoung health professionals. Health professionals who are assume to be role models for the public have to be considered primarly in cigarette control programs.
Key Words: Smooking, health professionals (doctor, nurse, student of medical faculty).
Yazışma Adresi (Address for Correspondence):
Dr. Sabahat TEZCAN, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, ANKARA - TÜRKİYE
Mevcut durum değiştirilmezse Dünya Sağlık Ör- gütü (DSÖ) tahminlerine göre 2020-2030’lu yıl- ların başlarında dünyada yılda 10 milyon insan (%70’i gelişmekte olan ülkelerde) hayatını kay- bedecektir. Gelişmiş ülkelerde 1940-1950’li yıl- larda yaygın olarak içilen sigaranın etkileri 1960-1970’li yıllardan itibaren görülmektedir ve 1990’lı yıllardaki tüm ölümlerin hemen %20’si tütün kullanımına bağlıdır. Otuzbeş-altmışdokuz yaş grubunda erkekler arasındaki ölümlerin
%35’i, kadınlar arasındaki ölümlerin %15’i tütün nedeniyle olmaktadır (1).
Türkiye’de sigara içme alışkanlığı önemli halk sağlığı sorunlarından birisi haline gelmiştir. 1988 yılında ülke genelinde yapılmış ilk çalışmada, si- gara içme sıklığı 15 yaş ve üzeri grupta %44.5 (erkeklerde %62.8, kadınlarda %24) olarak bu- lunmuştur (2). Türkiye kişi başına sigara tüketimi yönünden Avrupa ülkeleri arasında Yunanis- tan’dan sonra ikinci sırada gelmektedir. Sigara tü- ketimi 1976 yılında kişi başına 1.8 adet iken, bu sayı 1984 yılında 2.7’ye yükselmiştir. Sigara tü- ketimindeki artış gençler ve kadınlar arasında da- ha fazladır. 1990’lı yıllarda sigara içen erkekler hafif ölçüde azalırken, sigara içen kadınlar hızla artmıştır. 1990 yılında sigara bağımlısı üç erişkin erkeğe bir kadın düşerken, beş yıl sonra her 2-2.5 erkeğe karşılık bir kadın sigara içmektedir (3).
Koroner kalp hastalığı açısından sigara içilmesi Türkiye’de en yaygın risk faktörüdür. Ergenlik çağındakiler de dahil edilince yaklaşık 16.5 mil- yon Türk’ün düzenli biçimde sigara içtiği tahmin edilmektedir.
Yirmi yaş ve üzeri ele alındığında, 1990 yılında erişkin erkeklerin %60’ını oluşturan 9.1 milyon, kadınların ise %19’unu oluşturan 2.7 milyon kişi sigara içiyorken, 1998 yılında 10.4 milyon erkek (%58) ve 3.9 milyon kadının (%22) sigara içtiği saptanmıştır. 1990 yılındaki kesit taramasında sigara içme koroner hastalık için 30 yaşını aşkın erkeklerde sınırda anlamlı, 30-59 yaş kadınlarda anlamlı bir etken olarak bulunmuştur. Genel po- pülasyona kıyasla rölatif risk erkeklerde %59 fazla iken, kadınlarda üç kat olarak saptanmıştır.
1995 yılındaki takip taramasında sigara içmenin koroner ölümler üzerine sonraki beş yıl içerisin- de yarattığı tahripkar etki 1.8’lik bir rölatif risk olarak ifade edilmektedir. Hiç sigara içmemiş 40
yaş ve üzeri 575 erkek ve kadında koroner ölü- me %3.13 oranında rastlanırken, sigarayı bırak- mış veya içmeye devam eden aynı yaş grubu ki- şilerde koroner ölüm %5.64 olarak bulunmuştur (4).
Tıp fakültesi öğrencileri ve doktorlar arasında yapılmış olan bazı çalışmalar da tütünün sağlık üzerine etkilerine ilişkin yeterli eğitim verilmedi- ğini göstermiştir. Eğitim programlarındaki yeter- sizliğin nedenlerinden biri de tütünün sağlık üze- rine etkileri, korunma önlemleri ve bırakma programları konusunda yeterli bilgiye sahip eği- tici yetersizliğidir. Mevcut tıp fakülteleri müfredat programları arasında tütün başlığını içeren konu son derece azdır. Eğitim formatları da çeşitlilik göstermektedir (5).
Sağlık çalışanlarının (doktorlar, hemşireler ve geleceğin doktor adayları) bu konuda önemli sorumlulukları bulunmaktadır. Sağlık çalışanla- rının öncelikle kendilerinin sigara içmeyerek topluma örnek olmaları beklenir. Ayrıca, hasta ile ilişkilerinde özellikle doktorlar hastalarını, si- garanın sağlığa ilişkin zararları konusunda bi- linçlendirerek sigara karşıtı etkinliklerde aktif rol oynamalıdır.
Bu derleme ile Türkiye’de toplumun sağlığı ve sorunlara getirilecek çözüm yaklaşımlarında so- rumlulukları olan sağlık çalışanlarının (doktor, hemşire ve geleceğin doktorları olan tıp fakülte- si öğrencileri) sigara içme boyutlarını inceleyen çalışmaların önemli sonuçlarının ilgililerin dikka- tine topluca sunulması amaçlanmıştır.
AMAÇLAR
Sigara içme davranışları açısından son derece önemli olan sağlık çalışanlarının (doktor, hemşi- re, tıp fakültesi öğrencileri) sigara içme davranış ve tutumlarına yönelik yapılmış olan çalışmala- rın derlenerek sigara içme boyutunun belirlen- mesi amaçlanmıştır.
BULGULAR
Bulgularda doktor, hemşire ve tıp fakültesi öğ- rencileri sırasıyla özetlenmiştir.
Doktorlar
Bilir ve arkadaşlarının yaptıkları Ankara’daki
“Sigara İçme Konusundaki Davranışlar ve Tu-
tumlar” araştırmasında, katılan doktorlar 30’lu yaşlardadır, kadın erkek sayıları hemen hemen eşittir. Halen sigara içenler %43.9’dur (3).
Güneş ve arkadaşlarının yapmış oldukları “Turgut Özal Tıp Merkezi Hekim, Hemşire ve Tıp Öğren- cilerinde Sigara İçme Sıklığı” araştırmasında her gün sigara içme boyutu erkek doktorlarda %43.7, kadın doktorlarda %13.6 olarak saptanmıştır (Ki- kare = 9.87, SD: 3, p< 0.05). Her gün ve ara sıra sigara içenler birlikte ele alındığında doktorlarda sigara içme prevalansı %45.9’dur (6).
Tezcan ve arkadaşlarının yaptığı “HÜTF’de Çalı- şan Akademik Personelin Kişisel Sağlık Davra- nışlarının İncelenmesi” araştırması kapsamında, hekim akademik personelin %38.0’i hiç sigara iç- memişlerdir, %15.8’i daha önce içip bırakmıştır.
Üçyüzyetmişbir hekim akademik personelin
%37.2’sinin ise araştırma sırasında sigara içtikle- ri saptanmıştır (erkeklerde %37.9, kadınlarda
%36.3). Erkeklerde sigara içme istatistiki olarak anlamlı şekilde fazladır (Ki-kare= 9.96, p=
0.007) (7).
Aykut ve arkadaşları tarafından Erciyes Üniver- sitesi’ne bağlı fakülte, yüksek okul ve bölümler- de çalışmakta olan 472 akademik personelden 293’ünde sigara içme durumu ve etkileyen fak- törler anket yöntemiyle araştırılmıştır. Tıp fakül- tesinde çalışmakta olan hekim akademik perso- nelin sigara içme sıklığı %35.6 olarak bulunmuş- tur (8).
İlçin ve arkadaşlarının yaptıkları, Dicle Üniversite- si Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde “Sigara İçme Bırakmaya İlişkin Tutum ve Davranışlar” isimli ça- lışmalarında, öğretim üyeleri (n= 60) arasında si- gara içme boyutu %40; araştırma görevlileri (n=
156) arasında ise %41 olarak bulunmuştur. Tüm çalışmaya katılanlar arasında sigara içme erkek- lerde %54.6, kadınlarda %38.5’tir (n= 725) (9).
Demircan ve arkadaşlarının Ondokuz Mayıs Üni- versitesi Tıp Fakültesi çalışanlarına anket yönte- mi uygulayarak yaptıkları çalışmada, hekim gru- bunda sigara içme sıklığı %31.9 olarak bulun- muştur. Her gün sigara içme erkeklerde %44.6, kadınlarda %35.4 olarak bulunmuştur (10).
Öncel’in İzmir metropolünde çalışan sağlık per- sonelinin sigara konusundaki tutum ve davranış-
ları konusundaki çalışmasında ise hekimlerin
%48.2’si sigara içmektedir (11).
Sezer ve arkadaşlarının gerçekleştirdikleri Ela- zığ’da görev yapan tüm hekimleri ve diş hekim- lerini kapsayan çalışmada, hekimler ve diş he- kimleri birlikte değerlendirildiğinde erkeklerin si- gara içme boyutu %54.9, kadınların sigara içme boyutu %39.5 olarak saptanmıştır (SD= 1.75, p>
0.05). Hekimler grubu; öğretim üyeleri, şehirde- ki diğer uzman hekimleri, asistan ve pratisyen hekimleri kapsamaktadır. Erkek hekimler gru- bundan %15 (n= 209) sigara içtikleri belirlenen öğretim üyesi hekimler dışlanırsa erkek hekim- ler grubunun sigara içme sıklığı %56.3 (n= 160) olmaktadır (12).
Piyal’in 1995 yılında “Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çalışanlarında Bazı Davranışsal Risk Faktörleri” araştırmasında, katılımcıların (akade- misyen, sağlık hizmetlileri -uzman, asistan-, ge- nel idari hizmetliler, yardımcı hizmetliler) ulusla- rarası standartlara göre bir sigara bağımlılığı öl- çütü olan 100 sigara içme durumu %70 (n= 249) olarak saptanmıştır. Bunların %81.5’i araştırma sırasında sigara içmektedir (13).
Çan ve arkadaşlarının “Trabzon İl Merkezinde Görev Yapan Doktorlarda Sigara İçme Sıklığı”
araştırmasında, erkek doktorlar arasında sigara içme sıklığı %54.3, kadın doktorlar arasında
%32.3 olarak bulunmuştur. Sigara içme yönün- den erkek doktorların kadınlara göre anlamlı olarak daha fazla sigara içtikleri tespit edilmiştir.
(p< 0.000002) (14).
Kocabaş ve arkadaşlarının Çukurova bölgesinde (Adana, İçel ve Hatay) görev yapan hekimlerin sigara içme davranışlarını araştırmak amacıyla yaptıkları çalışmada, katılan hekimlerdeki siga- ra içme boyutu %45.6 olarak bulunmuştur (15).
Aşut ve arkadaşlarının TTB 41. Ulusal Genel Ku- rulu’na katılan hekimler üzerinde yaptıkları siga- ra içme araştırmasında sigara kullanım boyutu
%66.2 (erkeklerde %64.5, kadınlarda %72.2) olarak saptanmıştır (16).
Özkurt ve arkadaşları tarafından yapılan “Pa- mukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Çalışanların- da Sigara İçme Prevalansı, Nikotin Bağımlılığı ve Solunum Fonksiyon Testleri” çalışmasında,
132’si sağlık personeli olmak üzere toplam 175 kişi değerlendirilmiştir (98 erkek, 77 kadın). Si- gara içme, erkek doktorlar arasında %33.3, ka- dın doktorlar arasında %32.1 olarak bulunmuş- tur (17).
Semerci tarafından yapılan “Ankara Atatürk Gö- ğüs Hastalıkları ve Cerrahisi Merkezinde Çalışan Doktorların Sigara İçme Durumlarının Saptanma- sı” araştırmasında, katılan hekimlerin %32.6’sı halen sigara içmektedir. Sigara içme kadın he- kimlerde %27, erkek hekimlerde %44 olarak bu- lunmuştur (18).
Hemşireler
İnanç ve arkadaşları tarafından Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nde çalışan doktor ve hemşireler- de yapılan çalışmada, doktorlar arasında sigara içme boyutu %52.0, hemşireler arasında %56.6 olarak bulunmuştur (19).
Dramalı ve arkadaşlarının yaptıkları “Hastane- lerdeki Sağlık Personelinin Sigara Kullanımı ve Kullanım Anındaki Rolünün Değerlendirilmesi”
çalışmasında, katılan doktor ve hemşireler ara- sında sigara içme boyutu %47.62 (%51.81 er- kek, %46.12 kadın) olarak bulunmuştur (20).
Güneş ve arkadaşlarının yapmış oldukları “Tur- gut Özal Tıp Merkezi Hekim, Hemşire ve Tıp Öğ- rencilerinde Sigara İçme Sıklığı” araştırmasında her gün sigara içme boyutu hemşirelerde %29.9 olarak saptanmıştır (Ki-kare= 18.53, SD= 3, p<
0.05). Her gün ve ara sıra içenler birlikte ele alındığında bu değer %40.3 olmaktadır (6).
Öncel’in “İzmir Metropolünde Çalışan Sağlık Personelinin Sigara Konusundaki Tutum ve Dav- ranışları” konulu çalışmalarında ebe-hemşirele- rin %57.5’i sigara içmektedir (11).
Yine İlçin ve arkadaşlarının yapmış oldukları ça- lışmada, hemşireler arasında sigara içme sıklığı ağır içiciler ve günlük içicilerde %43 olarak bu- lunmuştur (ara sıra içenler hariç) (9).
Sezer ve arkadaşlarının “Elazığ İlinde Görev Ya- pan Hemşire ve Ebelerin Sigara Konusundaki Tutum ve Davranışları” konusundaki araştırma- sında, her gün sigara içme prevalansı %50.76 olarak bulunmuştur (21).
Özkurt ve arkadaşları tarafından yapılan “Pa- mukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Çalışanların- da Sigara İçme Prevalansı, Nikotin Bağımlılığı ve Solunum Fonksiyon Testleri” çalışmasında, hem- şire ve teknisyenler arasında sigara içme boyutu
%68.6 olarak saptanmıştır (p< 0.01) (17).
Türkiye’de hemşireler arasında yapılmış sigara içme boyutunu gösteren çeşitli araştırmalara ait özellikler Tablo 1’de gösterilmektedir.
Tıp Fakültesi Öğrencileri
Güneş ve arkadaşlarının yapmış oldukları “Tur- gut Özal Tıp Merkezi Hekim, Hemşire ve Tıp Öğ- rencilerinde Sigara İçme Sıklığı” araştırmasında, her gün sigara içme boyutu tüm öğrencilerde
%26.8 (erkek öğrencilerde %35.7, kız öğrenciler- de %13.2) olarak bulunmuştur (Ki-kare= 18.53, SD= 3, p< 0.05). Ara sıra içenlerle birlikte tıp öğ- rencilerinde sigara içme prevalansı %39’dur (6).
Tablo 1. Türkiye’de hemşireler arasında yapılmış sigara içme boyutunu gösteren çeşitli araştırmalara ait özel- likler.
Çalışma Yıl Yer Katılan hemşire sayısı Sigara içme (%)
Sezer 1988 Elazığ 653 50.7
İnanç 1990 Ankara 182 56.6
Demircan 1993 İzmir 182 46.2
İlçin 1993* Diyarbakır 192 43.2
Öncel 1994* İzmir 273 57.5
Özkurt 1996 Denizli 35 68.6
Güneş 1997 Malatya 67 40.3
* Yayınlanma tarihleri.
Araştırmalar kesitsel tipte epidemiyolojik çalışmalardır ve veriler anket uygulamaları ile toplanmıştır.
Burgut ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada Türkiye’deki tüm tıp fakültelerinden olasılıklı kü- me örneklem yöntemi ile seçilen sekiz tıp fakülte- sinin tüm birinci (n= 1164), dördüncü (n= 1280) ve altıncı (n= 827) sınıfları araştırma kapsamına alınmıştır. Sigara kullanım prevalans hızı birinci sınıfta %10.4, dördüncü sınıfta %27.9, son sınıf öğrencileri arasında %29.1 ve toplam olarak %22 bulunmuştur (22).
Tezcan ve Yeşildal’ın danışmanlığında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi (HÜTF) Halk Sağlığı İnternleri tarafından yapılan “HÜTF İnternlerinde Sigara Kullanma Prevalansı ve Sigaranın Sağlı- ğa Etkilerinin Bilinme Boyutu” çalışmasında in- ternlerin %52.7’si hiç sigara içmemiş, %12.4’ü içip bırakmış ve %34.9’u halen (%40.7 erkek,
%27.9 kadın) sigara içmektedir (23).
Metintaş ve arkadaşları tarafından 1998 yılında Eskişehir’de yapılan “Üniversite Öğrencilerinde Sigara İçme Örüntüleri” çalışmasında, tıp fakül- tesi öğrencilerinde sigara içme prevalansı %33.9 olarak bulunmuştur (24).
Keskinler ve arkadaşlarının “Atatürk Üniversitesi Öğrencilerinde Sigara İçme Prevalansı ve Etkile- yen Faktörler” konulu çalışmalarında da tıp fa- kültesi ögrencilerinde sigara içme sıklığı %21.4 olarak bulunmuştur (25).
Sahip ve arkadaşlarının “İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinde Tıp Öğrencilerinin Sigara ve Sigara İçmeme Kampanyaları Karşısında Tutum
ve Davranışları” çalışmasında, her gün sigara iç- me prevalansı öğrenciler arasında %15.1 olarak bulunmuştur. Erkek öğrencilerde bu boyut
%20.7 ve kadınlarda %8.5’tir (26).
Yine Çan ve arkadaşlarının “Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıkları Çalışması”nda katılımcıların
%62.6 (n= 566)’sı erkek ve %37.4 (n= 338)’ü kız öğrencilerden oluşmuştur. Düzenli sigara içme boyutu erkeklerde %38.5, kızlarda %17.7 olarak bulunmuştur (27).
Özdemir ve arkadaşlarının “Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkan- lıkları ve Sigaranın Sağlığa Etkileri Konusundaki Düşünceleri” araştırmasına katılan 509 (%65) er- kek ve 274 (%35) kız öğrencinin sigara içme sık- lığı %36 olarak bulunmuştur. Erkeklerin sigara iç- me süresi ve içtikleri sigara miktarı kadınlardan daha yüksek bulunmuştur (p< 0.01). Sigara içil- mesi ilerleyen sınıflarda artmaktadır (28).
Özkurt ve arkadaşları tarafından yapılan “Pa- mukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Çalışanların- da Sigara İçme Prevalansı, Nikotin Bağımlılığı ve Solunum Fonksiyon Testleri” çalışmasında in- tern doktorlar arasında sigara içme sıklığı %36.6 olarak bulunmuştur (17).
Çeşitli tıp fakültesi öğrencilerinin sigara içme sıklığı Tablo 2’de gösterilmektedir.
Tablo 2. Çeşitli tıp fakültesi öğrencilerinin sigara içme sıklığı.
Çalışma Yıl Yer Katılan öğrenci sayısı Sigara içme (%)
İstanbul Ü. - İstanbul - 15.1
Seçilmiş sekiz tıp fak. 1992* Adana 3271 22.0
Akdeniz Ü. 1992* Antalya 783 36.0
Karadeniz Teknik Ü. 1996 Trabzon 904 30.8
Pamukkale Ü. 1996 Denizli 30 36.6
İnönü Ü. 1997 Malatya 231 26.8
HÜTF 1997 Ankara 302 34.9
Atatürk Ü. 1997 Erzurum 140 21.4
Anadolu-Osmangazi Ü. 1998* Eskişehir 307 33.9
* Yayınlanma tarihleri.
Araştırmalar kesitsel tipte epidemiyolojik çalışmalardır ve veriler anket uygulamaları ile toplanmıştır.
TARTIŞMA ve ÖNERİLER
Türkiye’de sağlık çalışanlarının sigara içme bo- yutunu araştırmak amacıyla yapılmış olan çalış- malardan ulaşılabilen 22 çalışma değerlendir- meye alınmıştır. Değerlendirilen çalışmalarda doktor, ebe-hemşire, tıp öğrencilerinin sigara iç- me alışkanlıkları, bazı özelliklere göre sigara iç- me durumundaki farklılaşmalar, sigara içmeye ilişkin bazı davranışlar, sigaraya ilişkin bazı gö- rüşler incelenmiştir. Makalelerde sigara içme ta- nımı olarak farklı tanımlar kullanılmıştır. Bazı ça- lışmalarda kadın erkek değerleri belirtilmemiş olup, toplam sigara içme sıklıkları verilmiştir. Bu çalışmada sadece ulaşılabilen çalışmalardan bu- lunan sigara içme sıklıkları verilmektedir. Çalış- manın gerçek amacına ulaşabilmesi için yapılan çalışmaların ilerde meta-analiz yolu ile değerlen- dirilmesi gerekliliği göz ardı edilmemelidir.
Sigara içme sıklığı doktorlar arasında en yüksek Aşut ve arkadaşlarının “TTB Yöneticileri Arasın- da Sigara İçimi” çalışmalarında bulunmuştur.
Ancak çalışmaya katılanların sayısı azdır (n=
90) ve seçilmiş bir gruptur. İkinci en yüksek de-
ğer Piyal’in “Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çalışanlarında Bazı Davranışsal Risk Faktörleri”
çalışmasında (%64.5), en düşük Semerci’nin
“Ankara Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Cerrahisi Merkezinde Çalışan Doktorların Sigara İçme Du- rumlarının Saptanması” çalışmasında bulun- muştur (%32.6). Hekimlerdeki sigara içme sıklı- ğı, 1988 yılında Türkiye’de 15 yaş üzeri nüfusta yapılan çalışmada %44.5 olarak bulunan sigara içme sıklığından yüksek görünmektedir. Erkek hekimler arasında en yüksek değer Aşut’un ça- lışması hariç tutulursa Sezer’in çalışmasında (%54.9), en düşük olarak da Özkurt ve arkadaş- larının yaptıkları çalışmada bulunmuştur (%33.3). Kadın hekimler arasında en yüksek bo- yutta sigara içilmesi Dramalı ve arkadaşlarının çalışmalarında (%46.1), en düşük olarak da Se- merci tarafından yapılan çalışmada saptanmıştır (%26.9) (Tablo 3). Diğer çalışmalar da göz önü- ne alındığı takdirde, hekimlerin sigara içme bo- yutları oldukça yüksektir. Fransa’da yapılan bir çalışmada hekimler arasında sigara içme boyu- tu %34 (29); Japonya’daki bir çalışmada %26 (30); Kosta-Rika’da %19 (31) ve İtalya’da göğüs
Tablo 3. Türkiye’de doktorlar arasında yapılmış sigara içme boyutunu gösteren çeşitli araştırmalara ait özellikler.
Çalışma Yıl Yer Erkek hekim (%) Kadın hekim (%) Toplam (%)
Aykut 1988* Kayseri - - 35.6
Sezer 1988 Elazığ 54.9 39.5 56.3
Dramalı 1990 İzmir 51.8 46.1 47.6
İnanç 1990 Ankara - - 52.0
İlçin 1993* Diyarbakır - - 40.0
Demircan 1993 İzmir 44.6 35.4 40.4
Kocabaş 1993 Adana, İçel, Hatay 49.0 38.1 45.6
Aşut 1993 Ankara 64.5 72.2 66.2
Öncel 1994* İzmir - - 48.2
Piyal 1995 Ankara - - 64.5
Özkurt 1996 Denizli 33.3 32.1 48.0
Çan 1996-1997 Trabzon 54.3 32.3 -
Bilir 1997 Ankara 51.2 33.9 43.9
Güneş 1997 Malatya - - 45.9
Tezcan 1998 Ankara 37.9 36.3 37.2
Semerci 2001 Ankara 44.1 26.9 32.6
* Yayınlanma tarihleri.
Araştırmalar, Bilir hariç, kesitsel tipte epidemiyolojik çalışmalardır ve veriler anket uygulamaları ile toplanmıştır.
hastalıkları uzmanları arasında %25 (32) olarak saptanmıştır.
Yapılan çalışmalarda hemşireler arasında sigara içme sıklığı en yüksek %68.6, en düşük %40.3 olarak saptanmıştır (Tablo 1).
Tıp fakültesi öğrencilerinde sigara içme sıklığı bir çalışma hariç (%15.1) %36.6-21.4 arasında değişmektedir (Tablo 2). Aynı durum 14 Avrupa ülkesini kapsayan bir çalışmada %29.6-34.8, İn- giltere’de İskoçya ve Galler’i içine alan 13 tıp fa- kültesinde %11; Asya’da 15 tıp fakültesinde ya- pılan bir çalışmada %13-24; Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nde 23 tıp fakültesi öğrencileri- ni kapsayan bir çalışmada %10, İsrail’de tıp fa- kültesi öğrencileri arasında %15.5-28.3 olarak bulunmuştur (33).
Tüm bu sonuçlar, toplumda kendileri örnek ol- ma durumunda olan hekimler, hemşireler ve tıp fakültesi öğrencilerinin sigara kontrol program- larında öncelikli hedef gruplardan birisi olarak ele alınmalarını gerektirmektedir.
Çalışmaların hiçbirisinde pasif sigara içiciliğinin değerlendirilmemiş olması, çalışmaların ortak sınırlılıkları olmuştur.
1996 yılında yürürlülüğe giren yasanın sigara iç- me boyutuna fazla bir olumlu etkisinin olmadığı çalışma sonuçlarından anlaşılmaktadır. Ancak yasayı takiben yapılmış çalışma sayısı azdır. İler- de yapılacak çalışmalar, beklenen olumlu etkiyi değerlendirmede daha yol gösterici olacaktır.
Yetişkinler arasında yaygın bir alışkanlık olan si- gara içme davranışı ne yazık ki özdeşim kurula- cak modeller olan sağlık çalışanları arasında da yüksektir. Sigarasız Avrupa (Smoke-Free Euro- pe) ile ilgili olarak DSÖ Avrupa Bölgesinin 2001 yılı hedefleri ve 1997-2001 eylem planının ye- dinci maddesine göre “temel sağlık hizmetlerin- de çalışan doktor, hemşire, eczacı ve diş hekim- lerine, standartlara uygun olarak sigara bırakma yöntemleri konusunda eğitim yapılmalıdır” ön- görüsü gerçekçi bir yaklaşımdır.
Öneriler
1. İncelenen tüm çalışmaların sonuçları göster- mektedir ki, bir halk sağlığı sorunu olan sigara içme davranışı sağlık çalışanları arasında da bü- yük sorundur.
2. Sağlık çalışanları arasında yüksek boyutta si- gara içilmesi, her zaman bilginin davranışa yan- sımadığının iyi bir göstergesidir ve davranış de- ğişikliği için farklı eğitim stratejilerinin izlenmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır.
3. Sigara içme alışkanlığı, yapılan çalışmalarda öğrenciler arasında da yüksek boyutlardadır. Tıp fakülteleri arasında standart bir eğitim programı başlatılması için eğitimciler sigara eğitimi konu- sunda eğitilmelidir. Hastane servis deneyimleri ve öğrenci grup çalışmaları yararlı olmuştur (30).
4. Tüm sağlık kuruluşları, çalışanlarının sigara- nın zararlı etkilerinden kurtulmaları için profes- yonel yardım programları geliştirmeli, sigarayı bırakmak isteyen elemanlarının yararlanmaları sağlanmalıdır.
5. Sigara içme davranışının sosyal bir norm ola- rak yerleşmemesine yönelik aktiviteler sağlık çalışanlarından başlanarak etkili bir biçimde yü- rütülmelidir.
6. Bu derlemede değinilmemesine karşın, sigara içme davranışının bazı çalışmalarda hasta ya- nında, hastane ve muayenehane içerisinde ger- çekleştirildiği saptanmıştır. İlgili yasanın sağlık kurum ve kuruluşlarında etkili biçimde uygulan- masının sağlanması zorunludur.
KAYNAKLAR
1. Guidelines for Controlling and Monitoring the Tobacco Epidemic, Tobacco or Health Programme, WHO, March, 1996.
2. Türk Toplumunda Sigara İçme Davranışları ve Sigara İç- me ve Sigara Karşıtı Kampanyalara Karşı Tutumlar, TC.
Sağlık Bakanlığı Raporu, PİAR, Ocak 1988.
3. Bilir N ve ark. Sigara İçme Konusundaki Davranışlar ve Tutumlar, Ankara, 1997.
4. Türk Kardiyoloji Derneği, Türkiye Kalp Raporu 2000.
5. Richmond R. Educating Medical Students Abaut Tobac- co: Planing and Implementation, Tobacco Prevention Section International Union Against Tuberculosis and Lung Disease Paris, France.
6. Güneş G ve ark. Turgut Özal Tıp Merkezi Hekim, Hemşi- re ve Tıp Öğrencilerinde Sigara İçme Sıklığı, Jour of Tur- gut Özal Center 4(4): 1997 .
7. Tezcan S ve ark. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesinde Çalışan Akademik Personelin Kişisel Sağlık Davranışla- rının İncelenmesi, 1998 .
8. Aykut M ve ark. Erciyes Üniversitesinde Görevli Akade- mik Personelin Sigara İçme Durumu ve Bunu Etkileyen Bazı Faktörler, Ulusal Halk Sağlığı Kongresi- 88 Bildiri Özetleri, Antalya, 1988 .
9. İlçin E ve ark. D. Ü. Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Si- gara İçme Bırakmaya İlişkin Tutum ve Davranışlar, III.
Halk Sağlığı Günleri, Kayseri, 1993.
10. Demircan C ve ark. Tıp Fakültesi Çalışanlarında Sigara İçme Prevalansı, IV. Halk Sağlığı Kongresi, Didim, 1994.
11. Öncel S. İzmir Metropolünde Çalışan Sağlık Personelinin Sigara Konusundaki Tutum ve Davranışları, IV. Halk Sağlığı Kongresi, Didim, 1994.
12. Sezer E ve ark. Elazığ’da Görev Yapan Hekimlerin ve Diş Hekimlerinin Sigara Konusundaki Davranışları, Tutum- ları, Doğa- Tr. J. Of Medical Sciences 1990; 14: 381-90.
13. Piyal B. Ankara Üniversitesi, Tıp Fakültesi Çalışanların- da Bazı Davranışsal Risk Faktörleri, Uzmanlık Tezi, 1995.
14. Çan ve ark. Trabzon İl Merkezinde Görev Yapan Doktor- larda Sigara İçme Sıklığı.
15. Kocabaş A ve ark. Çukurova bölgesinde çalışan pratis- yen ve uzman hekimlerde sigara içme prevalansı. Tüber- küloz ve Toraks 1995; 43:
16. Aşut ve ark. Tobacco-Smoking Among Executives of the Turkish Medical Association, Tobacco and Health, NY, 1995.
17. Özkurt ve ark. Tıp fakültesi çalışanlarında sigara içme prevalansı, nikotin bağımlılığı ve solunum fonksiyon testleri. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2000; 48: 140-7.
18. Semerci B. Ankara Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Cerra- hisi Merkezinde Çalışan Doktorların Sigara İçme Durum- larının Saptanması, HAS 645 Epidemiyoloji Araştırma Planlama Uygulama Dersi Kapsamında Yaplmış Çalış- ma, Yayınlanmamış Rapor.
19. İnanç N ve ark. GATA’da Çalışan Doktor ve Hemşirelerin Sigara İçme Davranışına İlişkin Özelliklerin İncelenmesi, II. Ulusal Hemşirelik Kongresi Bildirileri, İzmir, 1990.
20 Dramalı ve ark. Hastanelerdeki Sağlık Personelinin Siga- ra Kullanımı ve Kullanım Anındaki Rolünün Değerlendi- rilmesi, II. Ulusal Hemşirelik Kongresi Bildirileri, İzmir, 1990.
21. Sezer E ve ark. Elazığ İlinde Görev Yapan Hemşire ve Ebelerin Sigara Konusundaki Tutum ve Davranışları, Si- gara Alarmı, Haziran 1992, 2.
22. Burgut ve ark. Üniversite Öğrencilerinin Sigara Kullanı- mı ile İlgili Bilgi, Tutum ve Davranışları, III. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Özet Kitabı, 1992.
23. Tezcan S ve ark. HÜTF İnternlerinde Sigara Kullanma Prevalansı ve Sigaranın Sağlığa Etkilerinin Bilinme Bo- yutu, Ankara, 1997.
24. Metintaş S ve ark. Smoking Patterns of University Stu- dents in Eskişehir, Turkey, Public Health (1998), 112, 261-4.
25. Keskinler D ve ark. Atatürk Üniversitesi Öğrencilerinde Sigara İçme Prevalansı ve Etkili Faktörler, AÜTD 1999, 31: 112-6.
26. Sahip Y ve ark. İstanbul Üniv. Tıp Fakültesi Öğrencileri- nin Sigara İçme Alışkanlıkları ve Davranışları ve Sigara Karşıtı Kampanyalar.
27. Çan ve ark. Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıkları. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 1998; 46: 245- 9.
28. Özdemir T ve ark. Akdeniz Üniversitesi Tıp Fak. Öğren- cilerinin Sigara İçme Alışkanlıkları ve Sigaranın Sağlığa Etkileri Konusundaki Düşünceleri. Akdeniz Ü Tıp Fak Dergisi 1992; 9(1-2).
29. Smoking behavior & opinions of French general practiti- oner. J Natl Med Assoc 2000; 92: 382-90.
30. Smoking behavior of medical doctors. J Epidemiol 2000;
10: 157-62.
31. Smoking attitudes of Costa Rica physicans. Bull WHO 1999; 77: 315-22.
32. The influence of personal tobacco smoking on the clini- cal practice of Italian chest physicans. Eur Respir J 1998;
12: 1450-3.
33. Teaching Medical Students Abaut Tobacco, Thorax, Lon- don Jan 1999.
