Dalgalar, akıntılar, tsunamiler, Gelgitler
3. Hafta
• Dalgalar
Dalgalar su yüzeyinde esen rüzgârın oluşturduğu dalgalanmalardır. Hava akımındaki türbülans, su üzerinde basınç değişimleri yaratarak dalga
oluşumuna yol açar. Dalga bir kez oluştuğunda bir yandan hava akımının bozulmasında rol oynarken, kısmen de kendi kendine oluşumunu sürdürür.
Dalga oluşum zonunda rüzgârdan suya enerji transfer edilir. Aktarılan enerji miktarı rüzgârın hızına, devamlılığına (rüzgârın ne kadar süre estiğine) ve mesafeye (rüzgârın estiği su kütlesinin boyutuna) bağlıdır. Deniz dalgaları rüzgârın etkisiyle oluşur. Genellikle alçak tepelere ve dikçe eğimli enine
kesitlere sahiptirler ve düzensizdirler. Okyanus ortasında şiddetli fırtınalarda yüksekliği 20 metreyi aşan ve saatte 80 km hıza ulaşan dalgalar oluşur ve bu dalgalar yüzlerce kilometre mesafe katederler. Oluştukları bölgeden yayılan deniz dalgaları, solugan dalgalara dönüşür ve bunlar uzun periyotlu ve uzun dalga tepelerine sahip olan, daha düzenli dalgalardır.
Okyanus boyunca binlerce kilometre devam edebilirler
Kaynak: Doğan, U. Jeomorfolojinin Temelleri. Nobel Yayınevi, 2016. (translate Editor:
Huggett R.J. Fundamentals of Geomorphology. Routhledge, Third Edition, 2011.)
Kıyı yakını akıntılar
• Kıyı yakınında oluşan akıntılar okyanus akıntıları, gelgit akıntıları ve rüzgâr etkisiyle oluşan akıntılardan farklı bir kökene sahiptir. Kıyı yakını akıntıları dalgalar
tarafından oluşturulur. Bunlar kıyıboyu akıntıları, dönen akıntılar (rip akıntıları) ve kıyıötesi akıntılarından
meydana gelir. Kıyıboyu veya litoral akıntılar,
dalgalar bir kıyı çizgisine verev olarakyaklaştıklarında oluşur. Bunlar sörf zonunu kaplar ve kıyıya paralel
hareket ederler. Dönen akıntılar kıyı boyu akıntıları ile beslenirler, az çok düzenli aralıklarla, kumsala dik olarak gelişirler ve kıyıdan, açık denize doğru kırılma zonu boyunca akarlar. Bunlar güçlü akıntılardır ve
yüzücüler için tehlike oluşturur.
Kaynak: Doğan, U. Jeomorfolojinin Temelleri. Nobel Yayınevi, 2016. (translate Editor:
Huggett R.J. Fundamentals of Geomorphology. Routhledge, Third Edition, 2011.)
https://news.berkeley.edu/wp-content/upload s/2017/05/ripcurrentUSLA.jpg
• Gelgitler
Gelgitler yer, Ay ve Güneş gibi gök cisimleri arasındaki çekim etkisi nedeniyle meydana gelen su kütlelerinin hareketidir. Gelgit nedeniyle kıyı boyunca su seviyesi değişimleri meydana gelir. Genelde bir günde iki yüksek ve iki alçak su seviyesi ile temsil edilen yarım günlük gelgitler de söz konusudur. Büyük gelgitler (spring tides) normal yüksek gelgitlerden yüksek olup Ay ve Güneş'in aynı hizada bulunduğu her 14-75 günde bir gerçekleşir. Küçük gelgitler (neap tides) ise normal alçak gelgitlerden daha düşük seviyede olup büyük gelgitlerle ardalanmalı olarak Güneş ve Ay'ın Yerküre ile 90°lik bir açı yaptığı durumda meydana gelir.
• Kaynak: Doğan, U. Jeomorfolojinin Temelleri. Nobel Yayınevi, 2016. (translate Editor: Huggett R.J. Fundamentals of Geomorphology. Routhledge, Third Edition, 2011.)
https://www.americansouthwest.net/oregon/oregon-dunes/tahkenitch-cree k2_l.html
