Tip 2 Diyabetli Bireylerin Sağlıklı Yaşam Biçimi
Davranışları, Yaşam Kalitesi, Hastalık Bilgi Düzeyi
ve İlgili Biyokimyasal Parametrelerin
Değerlendirilmesi
Deniz Ulusan
Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsüne Beslenme ve
Diyetetik dalında Yüksek Lisans Tezi olarak
sunulmuştur.
Doğu Akdeniz Üniversitesi
Eylül 2017
Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü onayı
Doç. Dr. Ali Hakan Ulusoy L.E.Ö.A. Enstitüsü Müdür Vekili
Bu tezin Beslenme ve Diyetetik Bölümü Yüksek Lisans derecesinin gerekleri doğrultusunda hazırladığımı onaylarım.
Prof. Dr. Halit Tanju Besler Beslenme ve Diyetetik Bölüm Başkanı
Bu tezi okuyup değerlendirdiğimizi, tezin nitelik bakımından Beslenme ve Diyetetik Bölümü Yüksek Lisans derecesinin gerekleri doğrultusunda hazırlandığını onaylarız.
Yrd. Doç. Dr. Ceren Gezer Tez Danışmanı
Değerlendirme Komitesi
1. Prof. Dr. Halit Tanju Besler 2. Doç. Dr. Emine Yıldız
iii
ABSTRACT
Assessment of Healthy Lifestyle Behaviors, Quality of life, Knowledge of Disease Level and Related Biochemical Parameters of Type 2 Diabetic Individuals
iv
life, and level of illness knowledge are important interrelated factors affecting the life of the type 2 diabetic individual.
v
ÖZ
Tip 2 Diyabetli Bireylerin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Yaşam Kalitesi, Hastalık Bilgi Düzeyi ve İlgili Biyokimyasal Parametrelerin Değerlendirilmesi
vi
hastalık bilgi düzeyi de tip 2 diyabetli bireyin yaşamını etkileyen birbiri ile ilişkili önemli etmenlerdir.
vii
TEŞEKKÜR
Tez çalışmam sırasında, araştırmanın planlanmasından sonuçlanmasına dek olan tüm aşamalarda katkısı ve emeği olan tez danışmanım ve değerli hocam, Yrd. Doç. Dr. Ceren Gezer’e,
Veri toplama aşamasında yardımlarını esirgemeyen Niğde Bor ilçesi, Bor Merkez Fatih Aile Sağlığı Merkezi doktoru Uzm. Dr. Haluk Ulusan ve hemşiresi Gönül Tekinarslan’a,
Hayatımın her anında olduğu gibi, yüksek lisans eğitimim süresince ve tezimin tüm aşamalarında sevgi, sabır, anlayış, destek ve yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen kahramanlarım annem Şaziye Ulusan’a, babam Haluk Ulusan’a, kardeşim Özgür Ulusan’a,
Şükranlarımı ve en içten teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.
viii
İÇİNDEKİLER
ABSTRACT ... iii ÖZ ... v TEŞEKKÜR ...vii KISALTMALAR ... xiTABLO LİSTESİ ... xiii
ŞEKİL LİSTESİ ... xvi
1 GİRİŞ ... 1
1.1 Kuramsal Yaklaşım ve Kapsam ... 1
1.2 Amaç ... 3
1.3 Hipotez ... 3
2 GENEL BİLGİLER ... 4
2.1 Diyabet (Diabetes Mellitus) ... 4
2.2 Diyabetin Komplikasyonları ... 5
2.2.1 Diyabetin Akut Komplikasyonları ... 5
2.2.2 Diyabetin Kronik Komplikasyonları ... 6
2.3 Diyabete Eşlik Eden Hastalıklar ... 8
2.3.1 Dislipidemi ... 8
2.3.2 Hipertansiyon ... 8
2.4 Tip 2 Diyabet... 9
2.4.1 Tip 2 Diyabet Tanımı ve Görülme Sıklığı ... 9
2.4.2 Tip 2 Diyabet Risk Faktörleri ... 10
2.4.3 Tip 2 Diyabette Metabolik Kontrol Kriterleri ………...……….11
ix
2.6 Diyabette Egzersiz ve Beslenme İlişkisi ... 16
2.7 Diyabette Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Önemi ve Yaşam Kalitesi ... 16
3 GEREÇ VE YÖNTEM ... 19
3.1 Araştırma Planı... 19
3.2 Araştırmanın Evreni ve Örneklemi ... 19
3.3 Yöntem ve Teknikler... 19
3.3.1 Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (SYBDÖ) II ... 20
3.3.2 Yaşam Kalitesi Kısa Form 36 (SF 36) ... 21
3.3.3 Hastalıkla İlgili Bilgi Düzeyi Ölçeği (HBDÖ) ... 21
3.3.4 Antropometrik Ölçümler ... 22
3.3.5 Biyokimyasal Veriler ... 23
3.3.6 Verilerin İstatistiksel Değerlendirilmesi... 23
4 BULGULAR ... 25
4.1 Bireylerin Tanımlayıcı Özelliklerine İlişkin Bulgular ... 25
4.2 Bireylerin Tanımlayıcı Özelliklerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi İle İlgili Bulgular ... 37
4.3 Bireylerin Biyokimyasal Bulguları, Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Arasındaki İlişki ... 55
5 TARTIŞMA ... 61
5.1 Bireylerin Tanımlayıcı Özelliklerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi ………61
5.2 Bireylerin Biyokimyasal Bulguları, Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Arasındaki İlişki ………71
6 SONUÇ ... 74
x
KAYNAKLAR ... 80
EKLER………96
EK 1. Etik Kurul Onayı………...97
EK 2. Niğde Halk Sağlığı Müdürlüğü Onayı………..98
EK 3. Anket Formu……….99
xi
KISALTMALAR
ADA American Diabetes Association AKŞ Açlık Kan Şekeri
AND Academy of Nutrition and Dietetics APG Açlık Plazma Glikozu
BAG Bozulmuş Açlık Glikozu BGT Bozulmuş Glikoz Toleransı BKİ Beden Kütle İndeksi
DA Diyabetik Ayak
DASH Dietary Approaches to Stop Hypertension DCCT Diabetes Control and Complications Trial DHA Dokozahegzaenoik Asit
DL Dislipidemi
DM Diabetes Mellitus EPA Eikosapantenoik Asit Gİ Glisemik İndeks
GY Glisemik Yük
HBDÖ Hastalıkla İlgili Bilgi Düzeyi Ölçeği
HT Hipertansiyon
IDF International Diabetes Federation KVH Kardiyovasküler Hastalık
NF Nefropati
NR Nöropati
xii OGTT Oral Glikoz Tolerans Testi
PG Plazma Glikozu
RP Retinopati
SF-36 Yaşam Kalitesi Kısa Form
SYBDÖ II Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği II TBT Tıbbi Beslenme Tedavisi
xiii
TABLO LİSTESİ
Tablo 1: Diyabet Tanı Kriterleri ………..………….5
Tablo 2: Riskli Grup Tanı Kriterleri ………...………...5
Tablo 3: Tip 2 Diyabet Risk Faktörleri ……...10
Tablo 4: Tip 2 Diyabette Metabolik Kontrol Kriterleri………..…..11
Tablo 5: Diyabetliler için Tıbbi Beslenme Tedavisi Önerileri………...………..15
Tablo 4.1: Bireylerin Sosyodemografik Özelliklerine Göre Dağılımı…...…...……...25
Tablo 4.2: Bireylerin Diyabet ile İlgili Özelliklerine Göre Dağılımı……...………....26
Tablo 4.3: Bireylerin Diyabet Hakkında Eğitim Alma Durumlarının Dağılımı...….27
Tablo 4.4: Bireylerin Diyabete Eşlik Eden Hastalıkların Dağılımı…...…...…………28
Tablo 4.5: Bireylerin Diyabet Komplikasyonlarının Dağılımı ……….………..28
Tablo 4.6: Bireylerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Diyabet Komplikasyonlarının Dağılımı ………...………...29
Tablo 4.7: Bireylerin Cinsiyete Göre Antropometrik Ölçümlerinin Ortalama Değerleri...…..30
Tablo 4.8: Bireylerin Cinsiyete Göre BKİ Sınıflamalarının Dağılımı ……...…...…...31
Tablo 4.9: Bireylerin Cinsiyete Göre Bel Çevresi, Bel/Kalça Oranı ve Bel/Boy Oranı Sınıflamalarının Dağılımı….………...………31
Tablo 4.10: Bireylerin Cinsiyete Göre Biyokimyasal Bulgularının Ortalama Değerleri……….32
Tablo 4.11: Bireylerin Diyabet Süresine Göre Biyokimyasal Bulgularının Ortalama Değerleri ……….33
xiv
xv
Tablo 4.24: Bireylerin Diyabet Komplikasyonlarına Göre Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri...………48 Tablo 4.25: Bireylerin Diyabet Komplikasyonlarına Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Hastalık Bilgisi Puanlarının Ortalama Değerleri……...…….……..50 Tablo 4.26: Bireylerin BKİ Sınıflanmalarına Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri...…....51 Tablo 4.27: Bireylerin Bel/Kalça Oranlarına Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri...……...52 Tablo 4.28: Bireylerin Bel Çevresine Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri...……...…53
xvi
ŞEKİL LİSTESİ
1
Bölüm 1
GİRİŞ
1.1 Kuramsal Yaklaşım ve Kapsam
Diyabetin poliüri olarak tanımına ve beslenme ile olan ilişkisine M.Ö. 1500 yıllarında yazılmış olan Ebers papirüslerinde rastlanmıştır. ‘Diyabet’ kelimesinin ise ilk kez M.S. 1.yy.’da Kapadokyalı Areateus tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Diyabetin oluşum nedenlerinin belirlenmesi amacıyla yürütülen çalışmalar sonucunda 1860’da Langerhans, pankreas adacıklarını; 1875’de Claud-Bernard nörohormonal mekanizmayı; 1889’da Merning ve Minkownski pankreotektomiyi tanımlamıştır. 1921 yılında diyabet tedavisinde Frederick Banting ve Charles Best’in bulduğu insülin kullanılmaya başlanmıştır (Bozkurt, 2011). Areateus, aynı zamanda diyabet tedavisinde ilk beslenme önerilerini yapan kişi olarak bilinmektedir. 16.yy.’da Thomas Willis, idrarla kaybettikleri şekeri kazandırmak amacı ile hastalarına yüksek miktarda karbonhidrat içeren, düşük enerjili diyet önerdiği bilinmektedir (Karamanou, 2006).
2
%13,7’ye ulaştığı görülmüştür. TURDEP-I ve TURDEP-II sonuçlarına Türkiye’de diyabet 12 yılda diyabet sıklığı %90 artmıştır (Satman, 2011). Sağlıklı bir beslenme alışkanlığı ve ilaç tedavisi diyabet yönetiminin temel bileşenleridir. Amerikan Diyabet Birliği (American Diabetes Association-ADA) diyabette beslenme tedavisinin önemli bir rol oynadığını belirterek diyabetik bireyin, eğitimde, kendi kendini yönetim ve tedavi planında sağlık kuruluşu ile birlikte aktif olarak yer alması gerektiğini vurgulamıştır (ADA, 2017).
3
1.2 Amaç
Bu çalışmanın amacı Niğde Bor ilçesi, Bor Merkez Fatih Aile Sağlığı Merkezi’ne başvuran tip 2 diyabetli bireylerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları, yaşam kalitesi, hastalık bilgi düzeyi ve ilgili biyokimyasal parametrelerin değerlendirilmesidir.
1.3 Hipotez
Sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına sahip bireylerin yaşam kalitesi yüksektir. Sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına sahip bireylerin yaşam kalitesi yüksek ve biyokimyasal parametreleri önerilen değerlerdedir.
4
Bölüm 2
GENEL BİLGİLER
2.1 Diyabet (Diabetes Mellitus)
5 Tablo 1: Diyabet Tanı Kriterleri (Yılmaz, 2013)
Açlık Plazma glikozu (APG) ≥ 126 mg/dl Rastlantısal plazma glikozu + diyabet
semptomları
≥ 200 mg/dl Oral glikoz tolerans testi (OGTT) ikinci saat
plazma glikozu
≥ 200 mg/dl
HbA1c ≥ %6.5
Tablo 2: Riskli grup diyabet tanı kriterleri (Yılmaz, 2013)
Riskli Grup Plazma glikozu (PG)
Açlık (mg/dl)
Tokluk
(OGTT 2. Saat PG) (mg/dl) Bozulmuş açlık glikozu (BAG) 100-125 -
Bozulmuş Glikoz toleransı (BGT) - 140-199
HbA1c %5.7-6.4
Hiperglisemi, halsizlik, ağırlık kaybı, polidipsi, polifaji ve poliüriye diyabetin klinik belirtileridir. Bunlar dışında obezite, tekrarlayan enfeksiyonlar, yaraların geç iyileşmesi, nörolojik semptomlar, görme bozuklukları, alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer veya kronik pankreatite bağlı karın ağrısı da diğer belirtilerdir.
2.2 Diyabetin Komplikasyonları
2.2.1 Diyabetin Akut Komplikasyonları Hipoglisemi
6
çarpıntı, açlık hissi, huzursuzluk, anksiyete, halsizlik, psikiyatrik, görsel bozukluklar, dikkat kaybı, baygınlık gibi semptomlar bulunmaktadır (Cryer, 2003).
Diyabetik Ketoasidoz
Diyabetik ketoasidoz, iyi kontrol edilemeyen tip 1 ve tip 2 diyabetik hastalarda ortaya çıkan insülin yetersizliği ve glukagon yüksekliğine bağlı olarak gelişen bir komplikasyondur. Yeni tanı konmuş diyabetli bireylerde; poliüri, polidipsi, polifaji, ağırlık kaybı, bulantı, kusma, uyku hali, önceden tanısı olan diyabetli bireylerde; semptomlarda artış, bulantı, kusma, karın ağrısı, iştahsızlık, uyku hali, baygınlık görülmektedir (Lupsa, 2014).
2.2.2 Diyabetin Kronik Komplikasyonları Diyabetik Ayak
Diyabetik ayak nontravmatik ampütasyonların en önemli nedenidir. Duygusal nöropati en önemli nedenidir. Periferik arter hastalığı ve enfeksiyonlar da ayak ülseri
ve kaybı riskini kolaylaştırır. Sorunlar tekrarlayıcıdır, düzenli takip gerektirmektedir. Ampütasyona neden olan esas risk faktörleri yaş, diyabet süresi, cinsiyet, kötü glisemik kontrol, periferik arter hastalığı, tedavide gecikme ve eğitim eksikliğidir (Bowker, 2001). Glisemik kontroller yapılıp, vasküler ya da sinir hasarını düşündüren bulgular değerlendirilmelidir. Gereği gibi uygun korunaklı ayakkabı kullanılmalıdır. Senede bir defa sağlık bakım uzmanı tarafından alt nöropati veya ekstremite artelyal oklüzif hastalık bulguları araştırılarak, en az bir kez kantitatif duyu testi uygulanarak ayağın takibi yapılmalıdır (Tüzün M, 2004).
7 Diyabetik Nefropati
Diyabetik nefropatili bireylerin %50-60’ını tip 2 diyabetli bireyler oluşturmaktadır. Tip 2 diyabetli bireylerin nefropati prevalansının tanı sırasında %5-10 ve diyabet yaşı 20 olduğunda %25-60 olduğu bilinmektedir (Remuzzi, 2002).
Diyabetik nefropatinin gelişmesinde, hipergliseminin anahtar rol oynadığı belirlenmiştir. Diyabetik nefropati için risk faktörleri albüminüri, genetik yatkınlık (etnik köken, ACE geni, aile öyküsü), tanı yaşı ve diyabet süresi, glisemik kontrol, kan basıncı kontrolü, dislipidemi, sigara ve diyetteki protein miktarıdır (Diabetes Control and Complications Trial, 1993). Gelişmiş ülkelerde, daha iyi glisemik kontrol ve hipertansiyonun daha aktif ve agresif tedavisi nedeniyle, tip 1 diyabete bağlı böbrek yetmezliği insidansının azalmakta olduğunu bildiren çalışmalar vardır (Remuzzi, 2002).
Diyabetik Nöropati
Diyabetli bireylerin yaşam kalitesini azaltan önemli bir komplikasyon olan diyabetik nöropati, yüksek morbidite ve mortalite ile seyreder. Klinik taramalarında %30, toplum taramalarında ise %10-20 diyabetik nöropati prevalansı bildirilmiştir (Diabetes Control and Complications Trial, 1995).
8 Diyabetik Retinopati
Diyabetin ciddi ve özellikle ileri yaşlarda en sık rastlanan komplikasyonudur. Hastalık süresi uzadıkça bu oran değişkenlik göstermekte; diyabet süresi 20 yıl olan tip 1 diyabetlilerin tamamında, tip 2 diyabetlilerin %60’ında retinopati görülmektedir. Bu sürede vasküler değişiklikler görülme sıklığı retinopati görülen tip 1 diyabetli bireylerde %50 iken tip 2 diyabetli <%10 olarak bildirilmektedir (Arden, 2001).
2.3. Diyabete Eşlik Eden Hastalıklar
2.3.1 Dislipidemi
Dislipidemi, lipoprotein metabolizmasının bozukluğundan kaynaklanan, tanısı konur konmaz etkin bir lipid düşürücü ile tedavisine başlanması gereken hastalıktır. Tip 2 diyabette dislipidemiye genellikle serum trigliserid düzeyi yüksek, HDL kolesterol düşük şekilde rastlanır. Glisemik kontrolde ortaya çıkan değişiklikler nedeniyle tüm diyabetlilerde yılda 1 kez LDL, HDL, TG, kolesterol ölçümü yapılmalıdır. Tedavi ile hedefe ulaşamayan diyabetiklerde 3-6 ayda bir kontroller yapılmalıdır (Türkiye Diyabet Vakfı, 2016).
Tip 2 diyabet tanısı almış bireylerde kilo kontrolü önemlidir. Bu nedenle total enerji alımının azaltılması, uygun fiziksel aktivite ile enerji harcanması sağlanmalıdır. Bazı hastalarda TG düzeylerini düşürüp, HDL düzeylerini arttırmaktadır. Tıbbi beslenme tedavisi ile ayda 2-3 kilo kaybıyla obez bireylerde TG düzeyleri düşmektedir. Kilo kaybı devam ettikçe TG düşüşüde devam eder ve LDL düzeylerindeki düşüş, HDL düzeylerindeki artış ise 1-2 ay sonrasında sonuçlarda görülmeye başlar. (Diabetes Atovastatin Lipid Intervention Study Group, 2001). 2.3.2 Hipertansiyon
9
mmHg diyastolik düzeyinde kan basıncı ölçümleri de öncül hipertansiyon olarak kabul edilmektedir. Diyabetli bireylerde, kan basıncı 140/90 mmHg ise ilaç tedavisine başlanmalı ve tedavi hedefi sistolik kan basıncı 130-139 mmHg, diyastolik ise 80-89 mmHg olmalıdır (Arıcı, 2015). Öncül hipertansiyonu olan bireylere ileride hipertansiyon geliştirme riskini önlemek amacıyla yaşam tarzı değişiklikleri önerilmelidir (Chobanian, 2003). Hipertansiyon, diyabetik bireylerde makro ve mikrovasküler komplikasyonları önemli ölçüde arttırabilmekte ve diyabetli bireylerin %20-60’ını etkileyebilmektedir. Tip 2 diyabetli bireylerde hipertansiyon genellikle metabolik sendrom bileşenleri ile ilişki gösterir ve çok sayıda etkenin hipertansiyon gelişimine katkısı olabilir. Santral obezite ve dislipidemiyi de içeren insülin direncine bağlı olup metabolik sendromun bir parçasıdır. Hipertansiyon diyabetik hastalarda inme, kardiyovasküler hastalık, retinopati, nefropati ve nöropatiyi kapsayan makrovasküler ve mikrovasküler komplikasyonları arttırabilmektedir. Tip 2 diyabetli
bireylerin %60-80’i obezdir ve obezlerde hipertansiyon prevalansı obez olmayanlara göre yaklaşık 2 kat fazla olmakla birlikte hipertansiyon gelişimindeki başlıca etkenlerden birisidir. Gövdede, özellikle intraabdominal yağ birikimi hem tip 2 diyabet hem de hipertansiyon ile yakın ilişkilidir (Diabetes Care, 2004).
2.4 Tip 2 Diyabet
2.4.1 Tip 2 Diyabet Tanımı ve Görülme Sıklığı
10
çalışmaları tip 2 diyabetin çocukluk dönemi de dahil olmak üzere her yaş grubunda artan sıklığını göstermektedir. Hastalık genellikle rutin tarama testleriyle tespit edilebilmektedir. Ancak tip 2 diyabetli bireylerin çoğunda birkaç hafta poliüri ve polidipsi semptomları devam eder. Polifaji de görülebilmekle birlikte, daha seyrektir. Tip 2 diyabetli bireylerin hem insülin direnci, hem de işlevini yitirmiş pankreatik beta hücreleri bulunmakta ancak her durumda insülin tedavisi gerekli olmayabilmekte, sağlıklı yaşam biçimi davranışları diyabetin seyrinde oldukça etkili olabilmektedir (Akın, 2013; Harvey, 2015). Dünyada 140 milyonun, ülkemizde ise 2,5 milyonun üzerinde tip 2 diyabetli hasta vardır. Türkiye’de tip 2 diyabet prevalansı 20 yaş üzerinde %7.4 iken; 60 yaş üzerinde %20’dir (T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, 2014).
2.4.2 Tip 2 Diyabet Risk Faktörleri
Obezite, sedanter yaşam tarzı, alkol, sigara kullanımı ve sağlıklı olmayan beslenme davranışları tip 2 diyabet riskini arttıran değiştirilebilinir risk faktörleridir. Yaşlanma, cins, genetik yatkınlık, ailede diyabet öyküsü, gestasyonel diyabet öyküsü, hipertansiyon, hiperlipidemi ve düşük doğum ağırlığı gibi etkenler ise diyabet riskini arttıran değiştirilemeyen risk faktörleridir (Wild, 2004). Kırk yaş üzerinde olup aşağıdaki risk faktörlerinden bir ya da birkaçı bulunan kişiler diyabet açısından risklidir. Tip 2 diyabet risk faktörleri Tablo 3’te gösterilmiştir.
Tablo 3: Tip 2 Diyabet Risk Faktörleri (T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, 2014)
Ailede diyabet hikayesi >4 kg bebek doğurma öyküsü Yüksek riskli etnik grup mensubu Fiziksel İnaktvite
Solid organ (özellikle böbrek)
transplantasyonu yapılmış olan kişiler
Bazı atipik antipsikotik ve antidepresan ilaçların kullanımı
Hipertansiyon Prediyabet
HDL kolesterol <40mg/dL ve trigliserid >250mg/dL
11
2.4.3 Tip 2 Diyabette Metabolik Kontrol Kriterleri
Tablo 4: Tip 2 Diyabette Metabolik Kontrol Kriterleri (Aslantaş, 2007) Metabolik Kontrol
Kriterleri
Normal Kabul Edilebilir
Kötü Açlık plazma glikozu (mg/dl) <115 115-139 ≥140
HbA1c % <6,5 <7,5 ≥7,5 Total kolesterol (mg/dl) <200 200-239 ≥240 LDL kolesterol (mg/dl) <130 130-159 ≥160 HDL kolesterol (mg/dl) >45 >35 ≤35 Trigliserit (mg/dl) <200 200-250 ≥250 Kan basıncı (mmHg) <140/90 <160/95 ≥160/95
2.5 Diyabette Tıbbi Beslenme Tedavisi
Tıbbi Beslenme Tedavisi (TBT), diyabeti ve komplikasyonlarını önlemek ve diyabeti tedavi etmek için gereklidir. TBT, diyabet tedavisinin çok önemli bir parçası olan eğitimi de kapsar. Bu nedenle TBT diyabetli bireylere tedavinin önemli bir parçası olmakta ve obezite, hipertansiyon, insülin yanıtı gibi birçok etmenin düzenlenmesinde etki gösterebilmektedir (ADA, 2008).
12
mevcut sorunlar saptanıp çözüm geliştirilir. Başarılı bir sonuç için sağlık profesyonelleri (aile hekimi, diyetisyen, endokrinolog) ile diyabetli bireyin işbirliği gereklidir (Evran, 2015). Tıbbi beslenme tedavisi, diyabetin önlenmesinde ve tedavisinde, diyabetle ilişkili komplikasyon gelişiminin önlenmesinde ve bu komplikasyonların tedavisinde kritik bir öneme sahiptir (Franz, 2008).
13
Diyabet tedavisinde kan glikoz kontrolü ve beslenme tedavisi arasındaki ilişki ilk hedeftir. (Bozkurt, 2011). Diyabetli kişilerde karbonhidrat alımının kan glikoz düzeylerine doğrudan etkisi vardır ve glisemik tedavide birincil makro besin maddesidir (ADA, 2017).
Diyabetli bireylerin tıbbi beslenme tedavisinde karbonhidrat miktarı glisemik kontrolde ana belirleyici olup enerjinin % 50’sinin altına düşmemelidir. Karaciğerin protein, yağ ve karbonhidrat gibi besin öğelerinden glikoz oluşturma özelliği bulunmaktadır. Diyette karbonhidrat alımı sınırlandığı zaman bireyde kan lipid ve kolesterol düzeyleri artmakta ve kardiyovasküler kalp hastalığı riski artış ortaya çıkmaktadır (Wheeler, 2012; Özer, 1999).
Akdeniz Diyeti, Dietary Approaches to Stop Hypertension(DASH) ve daha çok bitkisel kaynaklı diyetler de dahil olmak üzere tip 2 diyabet yönetimi için çeşitli beslenme önerileri bulunmaktadır (ADA, 2017).
14
Glisemik indeks (Gİ), 50 gram karbonhidrat içeren bir besinin yenildikten sonra referans besine kıyasla kan glikoz seviyesini yükseltme hızını ifade etmektedir (Çiftçi 2008; Harvey, 2015). Besinlerin glisemik yanıtını etkileyen faktörler; karbonhidrat miktarı, tipi, yapısı, besinlerin pişirilmesi ve hazırlanması besinin şekli ve besinin içerdiği bileşiklerdir (Akın, 2013; Franz, 2008). Patates ve rafine edilmiş ürünleri; daha az rafine edilmiş tahıl ürünlerini, tam un, tam tahıllı ekmek, yarı pişmiş pirinç ve makarna, sebzeler, fasulye, bazı meyveler ve kuru baklagiller vb. besinlerle yer değiştirerek Gİ düşürülebilir. Gİ’nin, beslenme tedavisinin ilk seçeneği olmasını gerektirecek, yeterli kanıt yoktur. Buna rağmen Gİ diyabet tedavisinde yararlı etkiler gösterebilmektedir (Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, 2014). Glisemik Yük (GY); karbonhidrat içeren bir besinin tüketilen miktarının kan glikoz seviyesine etkisidir. Bir besinin Gİ’si yüksek olsa bile tüketilen miktarı az olduğunda GY’si düşük olabilir. GY’nin hesaplanmasında glikoz referans olarak alındığında; bulunan Gİ değeri
sindirilebilen karbonhidrat miktarı ile çarpılarak 100’e bölünür (GY=Gİ x Sindirilebilen KH/100) (Bozkurt, 2011;Kontogianni, 2008). GY, <10 ise, o besinin GY’si düşük, GY >20 ise besinin GY’si yüksektir.
Gİ ve GY’nin her ikisi de, diyetin neden olduğu glisemik yanıtı değerlendirmek için kullanılabilir. Yüksek Gİ’li öğünlerin düzenli tüketimi ile 24 saatlik kan glikoz ve insülin seviyelerinin yükseldiği bulunmuştur. Diyetin GY’sinin yükselmesi de, hiperglisemi ve hiperinsülinemiye neden olabilir. GY ile karbonhidratların kalite ve miktarının ölçmesinden dolayı Gİ’den daha güçlü olduğu bildirilmektedir (Barbaros, 2014).
15
Beslenme tedavisindeki amaçlardan birisi de trigiliserid ve kolesterolün yükselmesini ve yüksek dansiteli kolesterol düzeyinin azalmasını önleyerek diyabetik hastalarda kardiyovasküler hastalık riskini azaltmaktır. Besin içerisindeki yağ asidi türleri de komplikasyonları önleme veya tedavide önemlidir. Omega 3 yağ asitlerinden sentezlenen eikosapantenoik asit (EPA) ve dokozahegzaenoik asit (DHA)’lerin glukoz transportunu ve oksidasyonunu arttırdığı ve hiperinsülinemiyi önlediği, VLDL yapımını azalttığı bilinmektedir (Arslan, 2003). Randomize kontrollü bir çalışmada, tekli doymamış yağlardan zengin Akdeniz tarzı bir beslenmenin, hem glisemik kontrolü hem de kan lipidlerini geliştirebileceğini bildirmiştir. Bununla birlikte omega-3 yağ asidi takviyelerinin tip 2 diyabetli bireylerde glisemik kontrolü sağlamadığı görülmektedir (Wheeler, 2012).
Tip 2 diyabetli bireylerde beden kütle indeksi (BKİ) >25 ise; en az %5-7 ağırlık kaybı hedeflenmelidir (Franz, 2015). Diyette yağ ve karbonhidrattan sağlanan fazla enerji alımı azaltılmalı, günlük alınan enerji 500-1000 kkal azaltılmalıdır. Trigliserid >150 mg/dl ise; tekli doymamış yağ asitleri ve çoklu doymamış yağ asitlerinden omega 3-yağ asidi alımı arttırılmalı, sodyum <1.5g/gün kısıtlanır (UDK, 2011).
Tablo 5: Diyabetliler için Tıbbi Beslenme Tedavisi Önerileri (Franz, 2002; Wheeler, 2012)
ADA Önerileri
Besin Öğesi Günlük alınması gereken miktar
Toplam Enerji Boya uygun ağırlığa ulaşmak veya ağırlığı korumak için yeterli enerji dengesi
16
2.6 Diyabette Egzersiz ve Beslenme İlişkisi
Diyabetin tedavisinde kullanılan insülin, oral antidiyabetik ilaçlar ve beslenmenin yanı sıra sağlıklı yaşam biçimi davranışlarından biri olan egzersiz de tedavi planının önemli bir parçasıdır. Egzersiz programına başlamadan önce bireylerde metabolik kontrol mutlaka sağlanmalıdır. Eğer kan glikozu >250 mg/dl ve ketoz varsa veya kan glikozu düzeyi >300mg/dl ise ketoz olmasa da egzersiz yapılmamalıdır. Egzersiz öncesi, glisemi 100 mg/dl’nin üzerinde olmalıdır. Egzersiz günlük ve düzenli olmalıdır. Ana yemekten 1-2 saat sonra egzersiz yapılmalıdır ve öncesinde 20-40 g ek karbonhidrat alınmalıdır (American Diabetes Association, 1999).
Düzenli aerobik egzersiz ile vücut ağırlığı ve visseral yağ kütlesi azalırken kas kütlesi koruduğundan insülin direnci azalıp, kan glikozu ve kan basıncı kontrolü sağlanabilir, kan lipid profili düzelebilir ve kardiyovasküler hastalık riski azalabilir. Bu nedenle özellikle tip 2 diyabetli hastalarda tedavinin esas bileşenlerinden biridir (De Feo, 2006). Son çalışmalarda düzenli egzersizin, periferik nöropati ve dolayısıyla diyabetik ayak riskinin azalmasında etkili olduğu belirlenmiştir (Marin-Penalver, 2016).
2.7 Diyabette Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Önemi ve Yaşam
Kalitesi
17
Dünya genelinde globalleşme ve endüstrileşme, toplumların yaşam tarzında büyük değişimlere yol açarak özellikle fiziksel aktivite ve beslenme alışkanlıklarını olumuz yönde değişimine neden olmuştur. Uluslarası Diyabet Federasyonu
(International Diabetes Federation-IDF) 2015 yılı raporuna göre gelişmekte olan ülkelerde 269,7 milyon diyabetlinin kentsel, 145,1 milyonun ise kırsal alanda yaşamakta olduğunu göstermektedir (Diabetes Atlas, 2015). Enerji ve doymuş yağ asidi içeriği yüksek, posa içeriği düşük diyetler ve öğün atlama obezite, insülin direnci ve diyabet riskini artmaktadır (Hales, 2002). Çin’de yaşayan bozulmuş glukoz toleransı olan bireylerde diyet ve egzersiz ile tip 2 diyabet riskinin yaklaşık %40 oranında azaltılabileceğini gösterilmiştir (Pan, 1997). Diabetes Prevention Study çalışmasında Finlandiya’da bozulmuş glukoz toleranslı, kilolu veya obez bireylerde düzenli egzersiz yapılması ve diyetin enerjisinin kısıtlanması ile tip 2 diyabet riskinin %58 oranında azalabileceği bildirilmiştir (Lindström, 2003).
Yaşam kalitesi; iyi olma hali, mutlu ve yaşamın iyiye gittiğine dair öznel bir duygu olarak tanımlanmaktadır (Şahin, 2013). WHO ise yaşam kalitesini, bireyin yaşadığı kültür ve değerler sistemi içinde amaçları, umutları, standartları ve yaşamını algılayış şekli olarak tanımlanmaktadır (WHOQOL Group, 1998).
Yaşam tarzı yönetimi kendi kendine yönetim eğitimi, beslenme tedavisi, fiziksel aktivite, sigarayı bırakma danışmanlığını içerir ve diyabet bakımının temel bir unsurudur (ADA, 2017).
18
19
Bölüm 3
GEREÇ VE YÖNTEM
3.1 Araştırma Planı
Bu araştırma bir niceliksel tarama araştırmasıdır. Bu analitik tarama araştırması kesitsel’dir. Bu araştırma, Haziran-Ekim 2016 tarihlerinde Niğde Bor Merkez Aile Sağlığı Merkezi’ne yürütülmüştür.
Araştırmanın uygulanabilmesi için Doğu Akdeniz Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan onay alınmıştır (EK 1). Ayrıca araştırmanın yapılacağı Bor Merkez Aile Sağlığı Merkezi’nin bağlı olduğu Niğde Halk Sağlığı Müdürlüğü’nden izin alınmıştır (EK 2).
3.2 Araştırmanın Evreni ve Örneklemi
Araştırma Haziran-Ekim 2016 tarihlerinde Bor Merkez Aile Sağlığı Merkezi’ne başvuran 30-80 yıl yaş grubu (56,3±9,93) 101 tip 2 diyabetli (49 erkek, 52 kadın) birey ile yürütülmüştür.
3.3 Yöntem ve Teknikler
20
II, Yaşam Kalitesi Kısa Form 36, İle Hastalıkla İlgili Bilgi Düzeyi Ölçeği’ni kapsamaktadır (EK 3).
3.3.1 Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (SYBDÖ) II
21
şeklinde dörtlü likert tipi bir ölçektir ve tüm maddeler olumludur. Ölçeğin en düşük puanı 52, en yüksek puanı 208’dir (Bahar, 2008).
3.3.2 Yaşam Kalitesi Kısa Form 36 (SF 36)
Yaşam Kalitesi Kısa Form 36 (36-Item Short Form), 1992 yılında sağlık durumunun araştırılması için, Ware ve Sherbourne tarafından geliştirilmiştir. SF-36, klinik uygulama ve araştırmada, sağlık politikası değerlendirmelerinde ve genel nüfus araştırmalarında kullanılmak üzere tasarlanmıştır. SF-36, 1) Sağlık sorunları nedeniyle fiziksel aktivitelerde kısıtlamalar; 2) Fiziksel veya duygusal sorunlar nedeniyle sosyal faaliyetlerde kısıtlamalar; 3) Fiziksel sağlık sorunları nedeniyle normal rol etkinliklerinde kısıtlamalar; 4) Bedensel ağrı; 5) Genel zihinsel sağlık (psikolojik sıkıntı ve refah); 6) Duygusal sorunlardan ötürü her zamanki rol etkinliklerinde sınırlamalar; 7) Canlılık (enerji ve yorgunluk) 8) Genel sağlık algıları olmak üzere sekiz sağlık anlayışını değerlendiren çok maddeli bir ölçektir. (Ware, 1992). SF-36’nın Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması, 1999 yılında Koçyiğit ve arkadaşları tarafından, İzmir Atatürk Eğitim Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon polikliniğine başvuran ve romatizmal hastalığı olan 100 hasta birey ile yapılmıştır. Ölçek her bir alt ölçek için ayrı ayrı toplam puan vermektedir. Puanlar 0-100 arasında değişmekte olup, 100 puan iyi sağlık durumunu, 0 puan ise kötü sağlık puanını göstermektedir (Koçyiğit, 1999).
3.3.3 Hastalıkla İlgili Bilgi Düzeyi Ölçeği (HBDÖ)
22
tanesi (8, 11, 13, 16, 17, 23 ve 24. sorular) bireylerin tutum ve davranışlarını ölçmeye, 18 tanesi ise bireylerin diyabet konusundaki bilgi düzeylerini ölçmeye yöneliktir. Bilgi sorularına verilen her doğru cevap için 1 puan ve yanlış cevap için 0 puan verilmektedir. Anketin geçerlik ve güvenilirliğini test etmek için pilot bir çalışma yapılmamasına rağmen, katılımcılardan elde edilen sonuçlar doğrultusunda, Cronbach alfa değeri kullanılmış ve Cronbach alfa değeri 0.72 olarak hesaplanmıştır (Palaian, 2006). Bu ölçeğin Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmamıştır ancak içerdiği soruların genel diyabet bilgisine yönelik olmasından dolayı Akın ve arkadaşları tarafından Türkçe’ye çevrilen diyabetle ilgili 18 soruluk kısmının Cronbach alfa değeri 0.67 bulunmuştur (Akın, 2013). Bu araştırmada da 18 soruluk bu Türkçe kısmı kullanılmıştır.
3.3.4 Antropometrik Ölçümler
Boy, vücut ağırlığı, bel çevresi, kalça çevresi ölçümleri yapılmış, BKİ, bel-kalça oranı, bel/boy oranı hesaplanmıştır.
Boy (cm), esnemeyen mezür ile ayakların yan yana ve baş frankfort düzleminde iken ölçüm yapılmıştır. Vücut ağırlığı (kg): Ayakkabısız ve asgari kıyafetle 0,1 kg’a duyarlı elektronik terazi ile ölçüm yapılmıştır. Bel Çevresi (cm): Kaburganın alt sınırı ile krista iliak arası orta nokta bel hizasında işaretlenerek, esnemeyen bir mezür ile bel çevresi ölçümü yapılmıştır. Kalça Çevresi: Bireyin sol yan tarafından esnemeyen bir mezür yardımı ile en geniş noktadan çevre ölçümü yapılmıştır (Pekcan, 2008).
BKİ (kg/m2), boyun metrekaresinin kg cinsinden vücut ağırlığına bölünmesiyle
23
Bel/kalça oranı obezitenin tanımlanmasında ve risk faktörünün değerlendirilmesinde kullanılmaktadır. Bel çevresinin (cm), kalça çevresine (cm) bölünmesi ile hesaplanmıştır. WHO verilerine göre erkeklerde ≥1.0, kadınlarda ≥0.8 olması risk olarak kabul edilmektedir (WHO, 2008)
Bel/boy oranı, bel çevresinin (cm), boy uzunluğuna (cm) bölünmesi ile hesaplanmıştır. Erkeklerde ve kadınlarda ≥0,5 olması risk olarak kabul edilmektedir (Can, 2009).
3.3.5 Biyokimyasal Veriler
Diyabet hastalarının rutin takibinde istenen kan şeker değerleri, glikozile hemoglobin (HbA1c), trigliserid, total kolesterol, yüksek dansiteli lipoprotein (HDL), düşük dansiteli lipoprotein (LDL) ve tansiyon değerleridir. Bu araştırmada biyokimyasal bulgulardan; açlık kan şekeri (AKŞ), HbA1c ve total kolesterol, trigliserid, HDL, LDL değerleri Aile Sağlığı Merkezi bilgi sisteminden kaydedilmiştir.
3.3.6 Verilerin İstatistiksel Değerlendirilmesi
24
25
Bölüm 4
BULGULAR
4.1 Bireylerin Tanımlayıcı Özelliklerine İlişkin Bulgular
Tablo 4.1: Bireylerin Sosyodemografik Özelliklerine Göre Dağılımı
Cinsiyet Erkek Kadın Toplam
S % S % S % Yaş 30-40 4 8,2 3 5,8 7 6,9 41-50 6 12,2 10 19,2 16 15,8 51-60 20 40,8 24 46,2 44 43,6 61-70 15 30,6 11 21,2 26 25,7 71-80 4 8,2 4 7,7 8 7,9 Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0 Eğitim durumu Okuryazar değil 1 2,0 7 13,5 8 7,9 Okuryazar 1 2,0 - - 1 1,0 İlkokul 22 44,9 30 57,7 52 51,5 Ortaokul 6 12,2 3 5,8 9 8,9 Lise 10 20,4 9 17,3 19 18,8 Üniversite 9 18,4 3 5,8 12 11,9 Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0 Meslek Ev hanımı - - 50 96,2 50 49,5 Memur 11 22,4 - - 11 10,9 Emekli 20 40,8 1 1,9 21 20,8 İşçi 17 34,7 - - 17 16,8 Diğer * 1 2,0 1 1,9 2 2,0 Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
Birlikte yaşadığı kişi
Yalnız 5 10,2 7 13,5 12 11,9
Eşi ve çocuklarıyla 18 36,7 15 28,8 33 32,7
Eşiyle 22 44,9 28 53,8 50 49,5
Eş, çocuk ve akraba 4 8,2 1 1,9 5 5,0
Yurtta arkadaşlarıyla - - 1 1,9 1 1,0
Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
26
Tablo 4.1’ de tip 2 diyabet tanısı almış 49 erkek ve 52 kadından oluşan toplam 101 bireyin sosyodemografik özelliklerine göre dağılımları yer almaktadır. Bireylerin çoğunluğunun yaşları, 51-60 (%43,6) yaş ve 61-70 (%25,7) yaş arasında değişmektedir. Bireylerin %51,5’i ilkokul mezunu olmakla birlikte, erkeklerdeki (%18,4) üniversite mezunu olma oranı, kadınlara (%5,8) göre daha fazladır. Erkeklerin %40,8’i emekli iken, kadınların %96,2’si ev hanımıdır. Bireylerin %49,5’i eşiyle yaşarken, %32,7’si eşi ve çocukları ile birlikte yaşamaktadır.
Tablo 4.2: Bireylerin Diyabet ile İlgili Özelliklerine Göre Dağılımı
Cinsiyet Erkek Kadın Toplam
S % S % S % Diyabet süresi 1 yıldan az 4 8,2 2 3,8 6 5,9 1-5 yıl 21 42,9 19 36,5 40 39,6 6-10 yıl 18 36,7 19 36,5 37 36,6 11 yıl ve üzeri 6 12,2 12 23,1 18 17,8 Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
Diyabet tedavi şekli
OAD 45 91,8 50 96,2 95 94,1
İnsülin 2 4,1 1 1,9 3 3,0
OAD+ insülin 2 4,1 1 1,9 3 3,0
Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
Ailede diyabet öyküsü
Var 33 67,3 31 59,6 64 63,4
Yok 16 32,7 21 40,4 37 36,6
Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
Ailede diyabeti olanın yakınlık derecesi
Birinci derece yakını 30 90,9 23 74,2 53 82,8
İkinci derece yakını 3 9,1 8 25,8 11 17,2
Toplam 33 100,0 31 100,0 64 100,0
Sağlık kuruluşuna gitme
Rahatsızlandığımda 7 14,3 7 13,5 14 13,9 Ayda 1 kez 2 4,1 1 1,9 3 3,0 2 ayda 1 kez 6 12,2 2 3,8 8 7,9 3 ayda 1 kez 30 61,2 36 69,2 66 65,3 6 ayda 1 kez 4 8,2 6 11,5 10 9,9 Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
27
Tablo 4.2’de bireylerin hastalık ile ilgili bulguları incelendiğinde %39,6’sı 1-5 yıldır, %36,6’sı 6-10 yıldır diyabet tanısı almıştır. Bireylerin %94,1’i OAD ile tedavi görmektedir. Bireylerin %63,4’ünün ailesinde diyabet öyküsü vardır ve bunların %82,8’ini birinci dereceden yakınları oluşturmaktadır. Bireylerin %65,3’ü 3 ayda 1 kez sağlık kuruluşuna kontrole gitmektedir.
Tablo 4.3: Bireylerin Diyabet Hakkında Eğitim Alma Durumlarının Dağılımı
Cinsiyet Erkek Kadın Toplam
Diyabet eğitimi S % S % S %
Hayır hiç almadım. 28 57,1 27 51,9 55 54,5
A 1 2,0 3 5,8 4 4,0 B 12 24,5 13 25,0 25 24,8 C 1 2,0 2 3,8 3 3,0 D 1 2,0 - - 1 1,0 E 1 2,0 - - 1 1,0 A ve C - - 1 1,9 1 1,0 A ve B - - 2 3,8 2 2,0 A ve E 1 2,0 1 1,9 2 2,0 D ve E - - 1 1,9 1 1,0 A, D ve E 2 4,1 1 1,9 3 3,0 A, C ve D - - 1 1,9 1 1,0 A, B ve E 2 4,1 - - 2 2,0 Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
A. Diyabetli tanıdıklarımdan öğrendim, B. Sadece teşhis konulduğunda bir kez aldım, C. Sadece ihtiyacım olduğunda bilgi veriliyor, D. İhtiyacım olduğunda hemşire veya doktoru arıyorum, E. Dergi, kitap ve internetten yararlanıyorum.
28
Tablo 4.4: Bireylerin Diyabete Eşlik Eden Hastalıkların Dağılımı
Cinsiyet Erkek Kadın Toplam Diyabete eşlik eden hastalık S % S % S %
Yok 1 2,0 4 7,7 5 4,9 Dislipidemi 10 20,4 6 11,5 16 15,8 Hipertansiyon 14 28,6 10 19,2 24 23,8 DL+HT 15 30,6 19 36,5 34 33,8 DL+KVH 2 4,1 7 13,5 9 8,9 HT+KVH 2 4,1 1 1,9 3 2,9 DL+HT+KVH 5 10,2 5 9,7 10 9,9 Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
Dislipidemi: DL, Hipetansiyon: HT, Kardiyovasküler hastalık: KVH
Tablo 4.4’de bireylerin diyabete eşlik eden hastalıkları incelendiğinde tüm bireylerin %4,9’un diyabete eşlik eden bir hastalık bulunmamaktadır. Bireylerin %33,8’inde dislipidemi ve hipertansiyon vardır ve kadınlarda (%36,5), erkeklere (%30,6) oranla daha fazla görülmektedir.
Tablo 4.5: Bireylerin Diyabet Komplikasyonlarının Dağılımı
Cinsiyet Erkek Kadın Toplam
Komplikasyon S % S % S % Yok 32 65,3 34 65,4 66 65,3 Nefropati - - 1 1,9 1 1,0 Nöropati 5 10,2 1 1,9 6 5,9 Retinopati 11 22,5 14 27,0 25 24,8 Diyabetik ayak - - 1 1,9 1 1,0 Retinopati+Nöropati - - 1 1,9 1 1,0 Retinopati+Diyabetik ayak 1 2,0 - - 1 1,0 Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
29
Tablo 4.6: Bireylerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Diyabet Komplikasyonlarının Dağılımı K om pl ika syon N ef ropa ti N öropat i R et inop a ti D iyabet ik ay ak N öropat i ve R et inop a ti R et inop a ti ve D iyabet ik ay ak S % S % S % S % S % S % p Yaş 30-40 1 100,0 - - - - 41-50 - - 1 16,7 1 4,0 1 100,0 - - 1 100,0 51-60 - - 1 16,7 9 36,0 - - 1 100,0 - - 0,003* 61-70 - - 3 50,0 9 36,0 - - - - 71-80 - - 1 16,7 6 24,0 - - - - Toplam 1 100,0 6 100,0 25 100,0 1 100,0 1 100,0 1 100,0 Eğitim Okur yazar değil - - 1 16,7 5 20,0 - - - - Okur yazar - - - - 1 4,0 - - - - İlkokul - - 1 16,7 12 48,0 3 100,0 1 100,0 2 100,0 0,080 Ortaokul - - 2 33,3 1 4,0 - - - - Lise - - - - 4 16,0 - - - - Üniversite 1 100,0 2 33,3 2 8,0 - - - - Toplam 1 100,0 6 100,0 25 100,0 3 100,0 1 100,0 2 100,0 BKİ 18,5-24,9 1 100,0 - - 1 4,0 - - - - 25,0-29,9 - - 3 50,0 8 32,0 - - - - 30,0-34,9 - - 3 50,0 8 32,0 - - 1 100,0 1 100,0 0,000* 35,0-44,9 - - - - 7 28,0 1 100,0 - - - - ≥45,0 - - - - 1 4,0 - - - - Toplam 1 100,0 6 100,0 25 100,0 1 100,0 1 100,0 2 100,0 Diyabet süresi <1 yıl - - 1 16,7 1 4,0 - - - - 1-5 yıl 1 100,0 1 16,7 8 32,0 1 100,0 - - - - 0,771 6-10 yıl - - 2 33,3 11 44,0 - - - - ≥11 yıl - - 2 33,3 5 20,0 - - 1 100,0 1 100,0 Toplam 1 100,0 6 100,0 25 100,0 1 100,0 1 100,0 1 100,0
30
Tablo 4.7: Bireylerin Cinsiyete Göre Antropometrik ÖlçümlerininOrtalama Değerleri
Antropometrik ölçüm Cinsiyet S x±SS Alt-Üst p
Vücut ağırlığı (kg) Erkek 49 86,2±18,83 60,3-131,4 0,066 Kadın 52 81,5±16,71 58,0-140,0
Boy uzunluğu (cm) Erkek 49 1,70±0,07 1,48-1,92 <0,001
Kadın 52 1,50±0,06 1,43-1,76
BKİ (kg/m²) Erkek 49 30,1±4,47 20,9-42,7 <0,001
Kadın 52 33,8±6,26 23,2-55,3
Bel çevresi (cm) Erkek 49 107,9±11,07 83,0-132,0 0,668 Kadın 52 107,0±11,53 70,0-129,0
Kalça çevresi (cm) Erkek 49 109,8±9,0 84,0-134,0 <0,001
Kadın 52 117,3±11,31 93,0-143,0
Bel/Kalça oranı Erkek 49 4,9±2,80 0,89-1,40 <0,001
Kadın 52 0,9±0,05 0,75-1,09
Bel/Boy oranı Erkek 49 1,4±1,94 0,46-0,77 <0,001
Kadın 52 1,4±2,21 0,44-0,81
31
Tablo 4.8: Bireylerin Cinsiyete Göre BKİ Sınıflamalarının Dağılımı
Cinsiyet Erkek Kadın Toplam
S % S % S % p BKİ (kg/m²) 18,5-24,9 3 6,1 4 7,7 7 6,9 25-29,9 24 49,0 9 17,3 33 32,7 30-34,9 16 32,7 17 32,7 33 32,7 0,001 35-44,9 6 12,2 19 36,5 25 24,8 ≥45 - - 3 5,8 3 3,0 Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
Tablo 4.8’de bireylerin cinsiyete göre BKİ sınıflamalarının dağılımı incelendiğinde bireylerin %32,7’si kilolu, %32,7’si 1. derece obezdir. Kadınların %36,5’i, erkeklerin 12,2’si 2. derece obez, kadınların %17,3’ü, erkeklerin %49,0’ı
kiloludur (p<0,05).
Tablo 4.9: Bireylerin Cinsiyete Göre Bel Çevresi, Bel/Kalça Oranı ve Bel/Boy Oranı Sınıflamalarının Dağılımı
Cinsiyet Erkek Kadın Toplam
S % S % S % p Bel çevresi E:<94 K:<80 4 8,2 1 1,9 5 5,0 E:94-102 K:80-88 13 26,5 2 3,8 15 14,9 0,000 E:>102 K:>88 32 65,3 49 94,2 81 80,2 Bel/kalça oranı E:<1,0 K:<0,8 31 63,3 1 1,9 32 31,7 E:≥1,0 K:≥0,8 18 36,7 51 98,1 69 68,3 0,000 Bel/Boy oranı <0,5 1 2,0 1 1,9 2 2,0 ≥0,5 48 98,0 51 98,1 99 98,0 0,000 Toplam 49 100,0 52 100,0 101 100,0
32
olan erkeklerin oranı %36,7 iken, kadınların %98,1’i riskli gruptadır (p<0,05). Bel/boy
oranı riskli düzeyde olan erkeklerin oranı %98,0, kadınların %98,1’dir (p<0,05).
Tablo 4.10: Bireylerin Cinsiyete Göre Biyokimyasal Bulgularının Ortalama Değerleri
Bazı biyokimyasal bulgular Cinsiyet S x±SS Alt-Üst p AKŞ (mg/dl) Erkek 49 180,8±99,0 90,0-426,0 0,163 Kadın 52 159,1±61,9 74,0-312,0 HbA1c (%) Erkek 49 8,38±2,22 5,40-15,30 0,154 Kadın 52 7,78±1,96 5,00-12,10 Trigliserid Erkek 49 183,8±98,4 49,0-446,0 0,160 (mg/dl) Kadın 52 210,0±121,8 62,0-789,0 Total Erkek 49 185,6±41,2 90,0-293,0 0,027 Kolesterol (mg/dl) Kadın 52 206,9±53,1 95,0-339,0 HDL kolesterol Erkek 49 41,9±10,2 26,0-68,0 0,015 (mg/dl) Kadın 52 48,0±14,1 23,0-95,0 LDL kolesterol Erkek 49 116,7±39,4 37,0-218,0 0,272 (mg/dl) Kadın 52 132,0±60,3 37,0-400,0
AKŞ: Açlık Kan Şekeri
33
Tablo 4.11: Bireylerin Diyabet Süresine Göre Biyokimyasal Bulgularının Ortalama Değerleri Bazı biyokimyasal bulgular Diyabet süresi S x±SS Alt-Üst p AKŞ (mg/dl) <1 yıl 9 233,0±208,6 98,0-426,0 1-5 yıla 40 152,6±69,3 84,0-424,0 6-10 yıla 37 162,8±59,4 74,0-311,0 0,009 ≥11 yıl 18 206,8±59,9 124,0-332,0 HbA1c (%) <1 yıl 6 8,58±3,79 5,80-15,3 1-5 yıl 40 7,51±2,12 5,00-14,6 6-10 yıl 37 8,23±8,83 5,10-11,5 0,042* ≥11 yıl 18 8,83±1,96 6,70-12,1 Trigliserid (mg/dl) <1 yıl 6 168,3±45,4 95,0-221,0 1-5 yıl 40 185,3±84,1 53,0-409,0 6-10 yıl 37 216,2±145,3 72,0-789,0 0,945 ≥11 yıl 18 194,8±99,6 49,0-403,0
Total kolesterol <1 yıl 6 206,5±59,2 122,0-293,0 (mg/dl) 1-5 yıl 40 197,8±43,5 90,0-330,0 6-10 yıl 37 191,3±54,1 111,0-339,0 0,834 ≥ 11 yıl 18 201,5±47,1 95,0-322,0 HDL kolesterol <1 yıl 6 45,0±12,1 26,0-61,0 (mg/dl) 1-5 yıl 40 44,4±12,3 28,0-95,0 6-10 yıl 37 43,3±11,5 23,0-66,0 0,309 ≥ 11 yıl 18 50,1±15,5 26,0-80,0 LDL kolesterol <1 yıl 6 127,8±49,1 61,0-204,0 (mg/dl) 1-5 yıl 40 125,6±38,1 37,0-208,0 6-10 yıl 37 126,2±68,4 54,0-400,0 0,551 ≥ 11 yıl 18 117,8±40,4 37,0-219,0
AKŞ: Açlık Kan Şekeri aİstatistiksel olarak birbirinden farklı
*HbA1c değerleri homojen dağılmadığı için diyabet süresine göre yapılan gruplamada gruplar arasındaki farklar belirlenememiştir.
34
Tablo 4.12: Bireylerin Bel Çevrelerine Göre Biyokimyasal Bulgularının Ortalama Değerleri
Bazı biyokimyasal bulgular
Bel çevresi S x±SS Alt-Üst p
Açlık kan şekeri E:<94 K:<80 5 154,2±54,8 95,0-221,0
(mg/dl) E:94-102 K:80-88 15 159,1±55,1 102,0-314,0 0,744 E:>102 K:>88 81 174,0±86,3 74,0-426,0 HbA1c (%) E:<94 K:<80 5 7,60±1,69 5,80-10,1 E:94-102 K:80-88 15 8,01±2,39 5,50-15,3 0,862 E:>102 K:>88 81 8,11±2,09 5,00-14,6 Trigliserid E:<94 K:<80 5 127,8±49,1 72,0-182,0 (mg/dl) E:94-102 K:80-88 15 200,1±183,4 60,0-789,0 0,072 E:>102 K:>88 81 201,1±95,7 49,0-630,0
Total kolesterol E:<94 K:<80 5 181,6±55,6 111,0-263,0
(mg/dl) E:94-102 K:80-88 15 208,4±59,1 137,0-339,0 0,497 E:>102 K:>88 81 195,3±46,2 90,0-330,0 HDL kolesterol E:<94 K:<80 5 48,8±14,3 31,0-65,0 (mg/dl) E:94-102 K:80-88 15 43,0±10,6 23,0-61,0 0,660 E:>102 K:>88 81 45,2±13,0 26,0-95,0 LDL kolesterol E:<94 K:<80 5 40,1±17,9 89,0-191,0 (mg/dl) E:94-102 K:80-88 15 80,2±20,7 67,0-400,0 0,261 E:>102 K:>88 81 44,2±4,91 37,0-248,0
AKŞ: Açlık Kan Şekeri
35
Tablo 4.13: Bireylerin Bel/Kalça Oranlarına Göre Biyokimyasal Bulgularının Ortalama Değerleri Biyokimyasal bulgular Bel/Kalça S x±SS Alt-Üst p AKŞ (mg/dl) E:<1,0 K:<0,8 32 180,7±103,5 90,0-426,0 0,594 E:≥1,0 K:≥0,8 69 166,2±68,4 74,0-424,0 HbA1c (%) E:<1,0 K:<0,8 32 8,24±2,21 5,40-15,30 0,592 E:≥1,0 K:≥0,8 69 8,00±2,06 5,00-14,60 Trigliserid E:<1,0 K:<0,8 32 171,8±89,5 60,0-408,0 0,066 (mg/dl) E:≥1,0 K:≥0,8 69 109,1±118,9 49,0-789,0 Total E:<1,0 K:<0,8 32 189,8±40,2 111,0-293,0 0,340 Kolesterol(mg/dl) E:≥1,0 K:≥0,8 69 199,7±52,1 90,0-339,0 HDL kolesterol E:<1,0 K:<0,8 32 43,5±10,2 26,0-65,0 0,426 (mg/dl) E:≥1,0 K:≥0,8 69 45,7±13,6 23,0-95,0 LDL kolesterol E:<1,0 K:<0,8 32 121,8±35,8 54,0-204,0 0,754 (mg/dl) E:≥1,0 K:≥0,8 69 125,8±57,6 37,0-400,0
AKŞ: Açlık Kan Şekeri
36
Tablo 4.14: Bireylerin Bel/Boy Oranlarına Göre Biyokimyasal Bulgularının Ortalama Değerleri Bazı biyokimyasal bulgular Bel/Boy S x±SS Alt-Üst p AKŞ (mg/dl) <0,5 2 149,0±76,3 95,0-203,0 0,702 ≥0,5 99 171,2±81,3 74,0-424,0 HbA1c (%) <0,5 2 7,90±0,42 7,60-8,20 0,905 ≥0,5 99 8,08±2,12 5,00-15,30 Trigliserid <0,5 2 131,5±71,4 81,0-182,0 0,278 (mg/dl) ≥0,5 99 198,6±111,8 49,0-789,0 Total <0,5 2 185,0±21,2 170,0-200,0 0,735 Kolesterol(mg/dl) ≥0,5 99 196,8±49,1 90,0-339,0 HDL kolesterol <0,5 2 53,5±16,2 42,0-65,0 0,346 (mg/dl) ≥0,5 99 44,9±12,6 23,0-95,0 LDL kolesterol <0,5 2 105,5±23,3 89,0-122,0 0,575 (mg/dl) ≥0,5 99 124,9±51,9 37,0-400,0
AKŞ: Açlık Kan Şekeri
37
4.2 Bireylerin Tanımlayıcı Özelliklerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi İle İlgili Bulgular
Tablo 4.15: Bireylerin Cinsiyete Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Puan Ortalama Değerleri
Cinsiyet Ölçekler Erkek ± SS (S=49) Kadın ± SS (S=52) Toplam ± SS (S=101) Alt-Üst p SF-36 Fiziksel fonksiyon 80,9±20,6 67,9±22,8 74,2±22,64 5,0-100,0 0,001 Sosyal işlevsellik 81,8±19,7 75,4±24,2 78,5±22,31 0,0-100,0 0,181 Fiziksel rol güçlüğü 79,5±32,5 57,6±43,3 68,31±39,8 0,0-100,0 0,009 Emosyonel rol güçlüğü 60,5±23,2 57,0±27,4 58,7±25,4 0,0-100,0 0,425 Ruhsal sağlık 67,4±18,9 63,4±20,8 65,3±19,9 0,0-100,0 0,320 Enerji 64,8±21,97 53,9±23,3 59,2±23,2 0,0-100,0 0,017 Ağrı 83,2±21,7 70,0±27,7 76,4±25,7 0,0-100,0 0,019
Genel sağlık algısı 56,7±13,2 56,7±16,1 56,7±14,7 20,0-85,0 0,853
SYBDÖ II Sağlık sorumluluğu 22,9±4,64 22,3±5,14 22,6±4,89 12,0-34,0 0,586 Fiziksel aktivite 12,2±4,05 10,6±2,73 11,4±3,51 8,0-26,0 0,021 Beslenme 26,7±4,49 26,3±4,84 26,5±4,66 14,0-34,0 0,728 Manevi gelişim 29,7±4,37 28,6±4,08 29,1±4,24 20,0-36,0 0,186 Kişilerarası ilişkiler 29,2±4,42 30,6±4,48 29,9±4,48 15,0-36,0 0,062 Stres yöntemi 22,4±3,53 20,8±3,48 21,6±3,58 14,0-29,0 0,021 HBDÖ 10,7±3,24 10,1±3,11 10,4 ± 3,17 3,0-17,0 0,299
Tablo 4.16: Bireylerin Yaşa Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri Yaş 30-40 41-50 51-60 61-70 71-80 Ölçekler ± SS (S=7) ± SS (S=16) ± SS (S=44) ± SS (S=26) ± SS (S=8) p SF-36 Fiziksel fonksiyon 95,7±3,45 83,4±18,7 77,5±15,6 66,9±26,1a 43,1±24,0a 0,000 Sosyal işlevsellik 85,7±18,2 75,0±27,3 80,6±20,2 76,9±23,8 73,4±22,5 0,782 Fiziksel rol güçlüğü 71,4±39,3 82,8±37,3 65,9±40,0 69,2±38,2 46,8±47,1 0,267 Emosyonel rol güçlüğü 52,3±32,5 54,1±23,9 60,6±23,0 62,8±28,7 50,0±25,1 0,513 Ruhsal sağlık 54,8±28,1 64,7±17,3 67,1±18,3 66,7±22,7 61,5±17,2 0,608 Enerji 67,8±32,1 61,8±23,3 58,7±22,6 58,8±23,8 50,6±17,2 0,689 Ağrı 93,5±10,9 79,3±26,2 76,0±26,6 75,5±23,9 60,3±29,3 0,128 Genel sağlık algısı 64,2±13,3 56,5±16,9 58,2±15,2 55,1±12,5 46,8±13,0 0,165
39
Tablo 4.16 ‘da bireylerin yaşa göre yaşam kalitesi, hastalık bilgisi ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları puan ortalamalarına ilişkin veriler yer almaktadır. SF-36 alt ölçeği olan, fiziksel fonksiyon puan ortalaması 61-70 yaş ve 71-80 yaş grubunda 30-40 yaş grubundan düşüktür (p<0.05). SYBDÖ II alt ölçekleri incelendiğinde ise fiziksel aktivite puan ortalaması en yüksek 30-40 yaş grubunda olduğu belirlenmiştir (p<0,05). HBDÖ puan ortalaması en düşük olan yaş grubunun 71-80 yaş grubu olduğu belirlenmiştir (p>0,05).
Tablo 4.17: Bireylerin Eğitim Durumlarına Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri
Eğitim durumu Okur yazar
değil Okur yazar
İlkokul Ortaokul Lise Üniversite
Ölçekler ± SS (S=8) ± SS (S=1) ± SS (S=52) ± SS (S=9) ± SS (S=19) ± SS (S=12) p SF-36 Fiziksel fonksiyon 49,3±24,4 45,0±0,0 74,8±21,0 85,0±10,6 74,4±24,0 82,5±22,1 0,013 Sosyal işlevsellik 68,7±34,0 100,0±0,0 84,3±19,4 70,8±18,7 71,0±22,4 76,0±22,8 0,083 Fiziksel rol güçlüğü 59,3±46,1 100,0±0,0 68,7±39,5 58,3±43,3 68,4±41,5 77,0±36,0 0,822 Emosyonel rol güçlüğü 54,1±17,2 66,6±0,0 58,9±28,4 59,2±27,7 56,1±22,3 63,8±22,2 0,833 Ruhsal sağlık 64,5±14,8 36,0±0,0 64,8±22,5 68,0±11,6 62,1±18,1 74,0±17,0 0,407 Enerji 59,3±21,6 55,0±0,0 59,1±24,0 53,3±23,8 56,3±22,7 69,1±22,8 0,693 Ağrı 60,3±28,4 100,0±0,0 78,8±25,4 76,6±22,6 75,7±23,8 75,6±30,2 0,478 Genel sağlık algısı 53,1±14,3 55,0±0,0 58,5±14,0 56,1±16,5 52,8±14,4 57,9±18,5 0,772
Tablo 4.18: Bireylerin Mesleğe Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri
Meslek Ev hanımı Memur Emekli İşçi Diğer**
Ölçekler ± SS (S=50) ± SS (S=11) ± SS (S=21) ± SS (S=17) ± SS (S=2) p SF-36 Fiziksel fonksiyon 67,4±22,9a 93,1±7,50a 75,4±20,2 80,5±23,4 75,0±28,3 0,000 Sosyal işlevsellik 76,0±24,5 85,2±22,9 81,5±17,0 79,4±22,0 68,7±8,83 0,622 Fiziksel rol güçlüğü 58,0±44,1b 100,0±0,0 70,2±34,1b 75,0±36,4 75,0±35,3 0,023 Emosyonel rol güçlüğü 56,6±27,9 72,7±13,4 57,1±28,1 58,8±18,7 50,0±23,5 0,342 Ruhsal sağlık 63,6±21,2 73,8±19,5 69,5±18,4 60,0±18,1 64,0±5,65 0,349 Enerji 54,3±23,5 75,9±22,0 57,1±21,7 65,2±21,6 62,5±3,53 0,051 Ağrı 70,4±27,1 89,5±17,3 77,2±25,5 82,5±23,6 95,0±7,07 0,145
Genel sağlık algısı 57,7±15,5 64,0±14,6 52,8±14,7 54,1±11,7 55,0±14,1 0,276
SYBDÖ II Sağlık sorumluluğu 22,2±4,91 25,7±4,73 23,4±5,14 21,4±3,90 17,0±0,0 0,061 Fiziksel aktivite 10,5±2,62c 14,5±4,82 11,0±2,48 12,0±4,48 17,0±0,0c 0,002 Beslenme 26,4±4,58 27,4±5,10 27,2±4,06 25,8±4,79 20,0±8,48 0,349 Manevi gelişim 28,5±4,13 31,9±4,08 29,7±4,25 28,7±4,31 28,0±4,24 0,167 Kişilerarası ilişkiler 30,5±4,52 30,8±3,91 29,3±4,38 28,7±4,76 29,0±7,07 0,429 Stres yöntemi 20,8±3,43d 24,0±3,26d 23,2±3,0 20,8±3,63 17,0±1,41 0,002 HBDÖ 10,2±3,13e 13,6±2,5 9,95±2,39e 9,88±3,65e 9,0±2,82 0,010
42
Tablo 4.18’de bireylerin mesleğe göre sağlıklı yaşam biçimi davranışları, hastalık bilgisi ve yaşam kalitesi puanlarının ortalamalarının dağılımı incelenmiştir. Mesleğe göre SF-36 alt ölçeklerinden fiziksel fonksiyon puan ortalaması en düşük olan ev hanımı ve en yüksek olan memurdur (p<0,05). SYBDÖ II alt grubu fiziksel aktivite puan ortalaması en düşük olan ev hanımı ve en yüksek olan esnaf ve öğrencidir (p<0,05). Meslek ile HBDÖ puanı incelendiğinde memurların puan ortalaması ev hanımı, emekli ve işçilere kıyasla yüksektir (p<0.05).
Tablo 4.19: Bireylerin Diyabet Süresine Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri
Diyabet süresi <1 yıl 1-5 yıl 6-10 yıl ≥11 yıl
Ölçekler ± SS ± SS ± SS ± SS p (S=6) (S=40) (S=37) (S=18) SF-36 Fiziksel fonksiyon 81,6±15,0 78,5±17,8 68,6±27,1 73,8±22,9 0,488 Sosyal işlevsellik 79,1±17,0 77,8±21,8 75,6±25,5 86,1±17,0 0,561 Fiziksel rol güçlüğü 70,8±45,8 68,1±40,0 72,9±35,5 58,3±46,9 0,787 Emosyonel rol güçlüğü 55,5±34,4 53,3±25,9 63,0±21,9 62,9±27,7 0,337 Ruhsal sağlık 74,6±29,6 65,6±18,4 62,1±20,4 68,4±18,8 0,447 Enerji 74,1±26,3 61,7±22,1 55,8±23,4 55,8±23,5 0,249 Ağrı 82,0±17,5 80,3±22,7 70,9±28,5 77,2±27,8 0,553 Genel sağlık algısı 66,6±14,7 57,1±14,0 53,7±15,0 58,6±15,0 0,319
SYBDÖ II Sağlık sorumluluğu 25,5±4,84 23,0±4,36 22,0±5,17 22,1±5,41 0,383 Fiziksel aktivite 14,6±6,43 11,7±3,92 10,7±2,03 11,1±3,36 0,430 Beslenme 28,6±2,65 26,8±4,74 26,0±4,64 26,1±5,08 0,560 Manevi gelişim 31,1±4,70 30,0±3,64 28,3±4,63 28,4±4,27 0,183 Kişilerarası ilişkiler 31,6±2,06 29,6±4,11 29,9±5,15 30,2±4,55 0,713 Stres yöntemi 23,8±5,45 21,8±3,64 20,9±3,17 21,7±3,49 0,296 HBDÖ 10,3±3,55 11,1±2,63 10,4±3,43 9,0±3,37 0,126
43
incelendiğinde en düşük olan 6-10 yıl arası ve en yüksek olan 1 yılın altında diyabeti olan bireylerdir. (p>0,05). Diyabet süresi ile HBDÖ puan ortalaması en düşük olan ≥11 yıl ve en yüksek olan 1-5 yıl arası diyabeti olan bireylerdir (p>0,05).
Tablo 4.20: Bireylerin Ailelerindeki Diyabet Öyküsü Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri
Diyabet Öyküsü Var Yok
Ölçekler ± SS (S=64) ± SS (S=37) p SF-36 Fiziksel fonksiyon 75,5±24,2 72,0±19,5 0,105 Sosyal işlevsellik 75,5±21,8 83,7±22,4 0,026 Fiziksel rol güçlüğü 64,0±40,3 75,6±38,4 0,092 Emosyonel rol güçlüğü 59,8±23,8 56,7±28,1 0,727 Ruhsal sağlık 64,0±21,8 67,7±16,1 0,361 Enerji 57,4±24,2 62,4±21,3 0,299 Ağrı 74,5±26,8 79,6±23,7 0,306
Genel sağlık algısı 54,9±15,6 59,8±12,6 0,100
SYBDÖ II Sağlık sorumluluğu 22,9±5,07 22,1±4,57 0,406 Fiziksel aktivite 12,0±3,94 10,4±2,36 0,047 Beslenme 26,1±4,63 27,1±4,69 0,213 Manevi gelişim 29,0±4,32 29,3±4,13 0,720 Kişilerarası ilişkiler 29,8±4,50 30,2±4,51 0,620 Stres yöntemi 21,3±3,59 22,0±3,57 0,354 HBDÖ 10,0±3,17 11,2±3,06 0,058
Tablo 4.21: Bireylerin Sağlık Kontrole Gitme Durumlarına Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Hastalık Bilgisi ve Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri
Sağlık kontrolü Rahatsız olunca Ayda 1 kez 2 ayda 1 kez 3 ayda 1 kez 6 ayda 1 kez
Ölçekler ± SS (S=14) ± SS (S=3) ± SS (S=8) ± SS (S=66) ± SS (S=10) p SF-36 Fiziksel fonksiyon 69,6±24,9 90,0±5,0 70,0±28,4 76,2±20,7 66,0±28,5 0,448 Sosyal işlevsellik 69,6±31,2 79,1±19,0 84,3±14,5 81,8±20,3 65,0±21,0 0,130 Fiziksel rol güçlüğü 60,7±47,7 83,3±28,8 71,8±36,4 70,4±39,4 57,5±39,1 0,728 Emosyonel rol güçlüğü 57,1±24,2 55,5±19,2 50,0±30,8 60,1±25,6 60,0±26,2 0,770 Ruhsal sağlık 57,7±28,3 50,6±45,4 69,0±13,6 67,9±16,7 60,8±19,4 0,686 Enerji 46,7±25,8 51,6±46,4 63,1±19,8 63,6±21,1 47,0±20,8 0,042 Ağrı 71,6±27,9 82,5±15,6 79,6±24,8 79,8±23,5 56,2±32,8 0,229
Genel sağlık algısı 51,0±15,8 60,0±5,0 62,5±10,3 58,1±14,0 49,5±19,5 0,167
45
Tablo 4.21’de bireylerin sağlık kontrolüne gitme durumlarına göre sağlıklı yaşam biçimi davranışları, hastalık bilgisi ve yaşam kalitesi puanlarının ortalamalarının dağılımı incelenmiştir. Sağlık kontrolüne gitme durumlarına göre SF-36 alt ölçeklerinden enerji puan ortalaması en düşük olan rahatsız olunca ve en yüksek olan 3 ayda 1 kez kontrole giden bireylerdir (p<0,05).
Tablo 4.22’de bireylerin diyabete eşlik eden hastalık dağılımı durumlarına göre yaşam kalitesi puanlarının ortalamalarının dağılımı incelenmiştir. Bireylerin diyabete eşlik eden hastalık dağılımı durumlarına göre SF-36 alt ölçeklerinden fiziksel fonksiyon puanı ortalaması en düşük olan DL+KVH ve en yüksek olan DL’dir (p<0,05).
Tablo 4.22: Bireylerin Diyabete Eşlik Eden Hastalık Dağılımı Durumlarına Göre Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri Ölçekler Fiziksel fonksiyon Sosyal işlevsellik Fiziksel rol güçlüğü Emosyonel rol güçlüğü Ruhsal sağlık
Enerji Ağrı Genel sağlık algısı Eşlik eden hastalık ± SS ± SS ± SS ± SS ± SS ± SS ± SS ± SS
Yok (S=5) 91,0±8,21 85,0±20,5 75,0±35,3 60,0±14,9 67,2±30,9 65,0±22,9 85,5±20,3 53,0±18,9 DL (S=16) 87,5±15,0 82,8±24,0 85,9±30,2 60,4±21,8 68,2±16,6 71,5±22,2 87,8±20,2 57,8±16,3 HT (S=24) 73,7±24,9 80,2±18,3 67,7±42,6 62,5±28,3 66,1±20,0 56,4±23,0 77,8±24,6 55,0±13,2 DL+HT (S=34) 70,7±20,6 76,4±20,1 58,0±42,0 52,9±26,1 62,8±20,1 56,0±23,0 73,3±25,6 56,1±14,4 DL+KVH (S=9) 65,0±27,0 83,3±19,7 69,4±39,0 66,6±16,6 59,5±20,8 56,1±21,7 64,4±36,5 61,1±20,8 HT+KVH (S=3) 71,6±15,2 95,8±7,21 75,0±25,0 77,7±19,2 76,0±10,5 66,6±15,2 82,5±22,2 61,6±2,88 DL+HT+KVH (S=10) 67,0±27,8 62,5±34,3 70,0±43,7 53,3±32,2 68,8±21,9 55,0±27,5 70,0±26,7 57,5±12,7 p 0,009 0,405 0,444 0,432 0,833 0,364 0,408 0,928
Tablo 4.23: Bireylerin Diyabete Eşlik Eden Hastalık Dağılımı Durumlarına Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Hastalık Bilgisi Puanlarının Ortalama Değerleri
Ölçekler Sağlık sorumluluğu Fiziksel aktivite Beslenme Manevi gelişim Kişilerarası ilişkiler Stres yönetimi HBDÖ
Eşlik eden hastalık ± SS ± SS ± SS ± SS ± SS ± SS ± SS
Yok (S=5) 23,2±4,65 11,8±3,11 25,8±6,83 31,0±2,44 32,4±2,07 20,2±3,83 10,6±4,03 DL (S=16) 23,3±5,01 13,8±5,58 27,4±5,05 30,6±4,55 30,5±2,92 22,5±3,89 11,0±3,56 HT (S=24) 22,1±5,26 10,6±2,24 26,8±4,07 29,2±4,36 29,9±4,98 22,1±3,11 9,83±3,18 DL+HT (S=34) 22,1±4,58 10,8±3,26 25,7±5,01 28,5±4,54 29,4±4,78 21,5±3,90 10,7±2,95 DL+KVH (S=9) 23,0±5,85 10,5±1,33 25,1±4,22 28,2±3,45 30,0±4,94 20,6±3,04 9,11±3,72 HT+KVH (S=3) 24,3±3,05 10,6±2,51 27,3±4,16 29,0±3,00 30,3±3,05 21,6±2,08 11,6±2,51 DL+HT+KVH (S=10) 23,3±5,49 12,6±3,23 28,1±3,78 28,9±4,20 29,6±5,60 20,9±4,04 10,7±2,75 P 0,961 0,163 0,521 0,686 0,939 0,785 0,696
Tablo 4.24: Bireylerin Diyabet Komplikasyonlarına Göre Yaşam Kalitesi Puanlarının Ortalama Değerleri
NF: Nefropati, NR: Nöropati; RP:Retinopati; DA: Diyabetik ayak
Ölçekler Fiziksel fonksiyon Sosyal işlevsellik Fiziksel rol güçlüğü Emosyonel rol güçlüğü Ruhsal sağlık
49
Tablo 4.24’de bireylerin diyabet komplikasyonlarına göre yaşam kalitesi puanlarının ortalamalarının dağılımı incelenmiştir. Bireylerin geçirilmiş komplikasyon durumlarına göre SF-36 alt ölçeklerinden fiziksel fonksiyon ortalaması en düşük olan DA ve en yüksek olan NF’dir (p<0,05).
4.25: Bireylerin Diyabet Komplikasyonlarına Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Hastalık Bilgisi Puanlarının Ortalama Değerleri Ölçekler Sağlık sorumluluğu Fiziksel aktivite Beslenme Manevi gelişim Kişilerarası ilişkiler Stres yönetimi HBDÖ Diyabet komplikasyon ± SS ± SS ± SS ± SS ± SS ± SS ± SS Yok (S=66) 22,9±4,57 11,6±3,87 27,4±4,24 29,2±4,37 30,1±4,08 21,6±3,59 10,8±3,15 NF (S=1) 17,0±0,00 17,0±0,00 14,0±0,00 31,0±0,0 34,0±0,00 16,0±0,00 7,00±0,00 NR (S=6) 24,6±5,16 12,6±4,36 26,6±4,17 31,6±1,36 31,6±4,27 22,6±3,66 8,50±1,87 RP (S=25) 21,5±5,51 10,4±1,73 24,3±4,43 27,9±4,21 28,6±5,53 21,5±3,69 9,92±3,42 DA (S=1) 27,0±0,00 8,00±0,00 33,3±0,00 33,0±0,00 33,0±0,00 24,0±0,00 11,0±0,00 RP+NR (S=1) 16,0±0,00 10,0±0,00 30,0±0,00 30,0±0,00 34,0±0,00 23,0±0,00 14,0±0,00 RP+DA (S=1) 27,0±0,00 15,0±0,00 19,0±0,00 34,0±0,00 29,0±0,00 23,0±0,00 11,0±0,00 p 0,213 0,277 0,007 0,311 0,476 0,737 0,272
