Mimarları: Shreve, Lamb ve Harmon

Mimarları: Shreve, Lamb ve Harmon Ahiren Nevyorkta inşa edilen ve bulufcdelenlerin

yükseklik rekorunu kıran bu bina bu günkü. Ame- rika inşa tarzının, inşaat teşkilâtının ve sanayii- nin bir eseri ve mahsulüdür. Tanımadığımız bir in- şa sistem , ve sanayileştirilmiş, standardize edil- miş malzeme ile ve mükemmel bir teşkilâtla vücu- de getirilen bu binanın yazısını okuyuculara bir fi- kir verebilmek için takdim ediyoruz.

Umumi farikalar:

Binanın mahalli: Beşinci caddede, 33 üncü ve 34 üncü sokaklar -arasındaki saha. Yıkılan tarihî (Waldorf Astoriatnın evvelce işgal ettiği arsa. Me- sahai sathiyesi (8,350) metre kare. Building ka- milen bu sahayı işgal ediyoT.

Katların mecmu adedi (102) dir. Bunlardan iki- si sokak seviyesinden aşağıda, tahtezzemin kat- lardır.

86 ıncı katın çatısı geniş bir plâtform teşkil et- mektedir. Bu plâtformun ortasında, bu irtifadan

sonra (61) metre irtifada, kabilisevk balonların bağlanması için bir kule inşa edilmiştir.

Bu kulenin zirvesi sokak seviyesinden 380 metıe irtifada bulunmaktadır.

Kule, son katma kadar kabili sükha olduğun- dan, bu münasebetle (Empire State Buildingt ir- tifa rekorunu kırarak birinciliği ihraz etmiştir.

Evvelki rekor, 240 metre idi.

Arsanın heyeti umumlyesini, tahtezzemin ve ilk beş kat işgal etmektedir.

Binanın geri çekilmesi 18 metre irtifada bulu- nan Uk kattan sonra başlıyor.

Binanın umumî hacmi 1,060,000 metre mikâbı- dır.

Mağazalar da dahil olduğu halde, ikamete tah- s'"s edilen döşeme sathı 216,000 metre murabbaıdır.

Büroların işgal ettiği döşeme sathı 190,000 met- re murabbaıdır.

Kiracıların adedi (19,000) kikidir.

Binada yevmî gelip giden insan faaliyeti (40,000) kişi tahmin olunmaktadır. v

MİMAR 219 Teşkilât: Her şeyden evvel haiz ehemmiyet olan

cihet, bu büyük işin, teşkilât sayesinde çok kısa bir zamanda yapılmış olmasıdır.

Malî anlaşma, ve cihetler sür'atle halledilmiştir.

Bu suretle binayı inşa fikrinin mevkii icraya kon- masından sonra iki seneden daha az bir zamanda, arsaya tahsis edilen 15 milyon dolar ile beraber umum inşaat için tahsis edilen 58 milyon dolar istismar edilmeğe başlanmıştır.

Bu netice ancak, mimar ve mütehassıslarla, mal sahiplerinin sıkı bir iştirak mesaisi sayesinde elde edilmiştir.

Binanın tayin edilen mühlette, tamamen bitiril- miş olması lâzımdı. Bunun için, mimarlar, cephe- lerin tanzim ve tezyinini ehemmiyetle nazarı dik- kate almışlardır ki bütün cephelerde (6,400) pen- cere mevcuttur. Bu yekûnun (4,fo00) adedi yalnız orta kısımda bulunmaktadır.

.3 sahife sonraki şekilden anlaşüacağına naza- ran haricî cephelerin detaylarının terkip ve tan- zimi, teknik bir tekâmülün mahsulüdür. Fakat standardize edilmiş olduğundan çok sür'atle vaz- edilmiştir. Bu hal, binanın vakti muayyeninde bitmesine çok yardım etmiştir. Pencereler, bina- nın duvarlarının haricine doğru konarak, dahilen radyatörlerin vaz'ına yarıyacak yer temin edilmiş- tir.

Cepheler üzerindeki pencerelerin aralarındaki kârgir ayaklar 86 ıncı kata kadar ç;kmaktadır. Gay- rikabili tadat derecede çok olan bu pencereler şa- kulen kârgir ayaklar ile ayrılmaktadır. Bu ayak- lar haricen profilli ve kabartmalı madenî plâklar ile ufken alüminyum satıhlar ile haricen giydi- rilmişdirler.

Kârgir ayaklar ve araları demir iskelet olup ma- denî kaplamalar ile ve pencere kasaları ile kap- lanmışlardır.

Demir doğramaların, kasaları bu iskeletlere isti- nat ettirilmiştir. Kârgir ayaklar, yonulmuş kal- ker taşı ile inşa edilmişlerdir. Duvarlar silmesiz ve çıkıntısız bir suretle örülmüştür.

Piyasada mevcut 10, 15, 20 cm genişliğinde yont- ma ocak taşlarından maada, icap eden hususî pro- fillerde ve eb'atta taş istimal edilmiştir. Pencere- lerin altları dahilen radyatörlere tahsis edildiği için ve haricen de madenî plâkla? ile kaplanmış olduğundan buralarda kârgir istimal edilmemiş, yalnız pencereler arasındaki ayaklar (trumeaux) yukarıda bahsettiğimiz kalker yontma taşlar ile ö- rülmüştür. Bu ayaklar bu suretle 150 - 200 metre irtifaa kadar yükseliyorlar. Yanlardan pencerele- rin teferrüatına istinat etmiyorlar.

Duvarların örülmesi, fennî tesisatın mükemmel olmasından kısa bir zamanda ikmal edilmiştir.

Pencereler ve teferrüatı standardize edilmiş bir tiptir, madenîdir. Profilleri alelâde olup kiyotin sistemidir. Üst çerçlve kârgir duvardan harice dört santimetre taşmıştır.

Pencerelerin alta tesadüf eden kısımları 1.5X1.35

eb'adinda olup alüminyum plâklardan mamuldür- ler. Zati sikletleri 50 kilogramdır.

Bu alüminyum panolar, mat gri renkte ve kum gibi serpmeli olark imal edilmişlerdir. Gerek pen- cerelerin boyası ve gerek- alüminyum satıhların rengi güzel bir armoni teşkil ediyor.

Döşeme ile pencere denizliği arasını teşkil eden bu alüminyum levhalar, doğrundan doğruya pencerele-

rin kasalarına ittihat ettirilmiştir. Bu birleşmele- rin derzleri su nüfuz etmiyecek suretle imal edilmiştir. Pencerelerin umum sıkleti 58,000 ton- dur.

Montaj henüz Avrupada tatbik edilmiyen bir şe- kilde çok sür'at ve muvaffakiyetle icra edilmiştir.

1930 senesi 1 inci ayında (Post ve Mc Cord) firması

Jieşirıci cadde üzerindeki esas methal tafsilâtı

86, 101, 102 inci katlar pilânı

ile binanın montajı için mukavele aktedilnıiştir.

1 nisan 1930 da montaj ameliyesine mübaşeret edilmiştir. Bir hafta sonra ilk kolonlar dikilmeğe başlanmıştır. 22 eylül 1930 da (8G) mcı kata ka- dar montaj ikmal edilmiştir.

Siklet 57.540 tona baliğ olmuştur. Kabilisevk ba- lonların bağlanmasına tahsis edilmiş olan kulenin plânlarında tadilât yapıldığından bir ay sonra ik- mal edilmiştir. Bu suretle mecmu tonaj 58.238 to- na baliğ olmuştur.

Montaj tamamen 4 teşrinievvel 930 da ikmal edilmiştir. Bu tarih evvel tayin edilen zamandan 12 gün evveldir. Her ay vasati olarak 10,000 ton madenin montajı yapılmıştır.

Bu rakamlar, Amerikada taahhüt işlerindeki di- siplin ve teşkilâtın mükemmeliyetine birer mi- saldir.

Montaj ameliyesi için, dokuz ade' » metre ir- tifamda ve 23 metro tulünde kolları .t (dericks) vinçleri istimal edilmiştir. Bunlardan dördü 20 ton kaldırmağa mahsus olup binanın dört köşesi- ne vazedilmişlerdir. Diğer beş tanesi, kolonların ağır aksamını kaldırmak için tahsis edilmiş olup binanın ortasına vazedilmişlerdi. Bunlar 30 ton sikletindeki demir aksamı kaldırmağa tahsis edil- mişlerdir.

He otuz kat irtifada bu vinçlerin de irtifalar! de- ğiştiriliyordu.

Temeller; (Manhattan) üzerindeki diğer binala- rınki gibi bütün yarım adanın al Unda bulunan gra-

nit tabakası üzerine, münferit kuyular açılarak be- tonlar üzerine oturtulmuştur. 1,200 ton sikletine ka- dar kolonlar mutavassıt geniş bir çelik tabaka üze- rine istinat ediyor. Sikletlere nazaran kolonlar üç muhtelif tipe ayrılmışlardır. Bu kolonların en bü- yüğü 3 numaralı tip olup (4,700) ton sikleti taşıyor.

Zati sikleti 3,500 kilogramdır.

Binanın irtifaının, mütezayit oluşu, rüzgâra mu- kavemet meselesini mühimleştirmiştir. Bu şekilde inşa edilen diğer binalar gibi umumiyetle cepheleri irtifa çoğaldıkça müteaddit ve mütemadi surette geri çekilmek mecburiyeti hasü olduğumdan, inşaat nı.'ktai nazarından demir kolonların müştereken ça- lışabilmeleri için dahilî taksimatta temele kadar mümted ayni şakulî istikamette tertip edilmiş ol- maları lâzımdır.

Altıncı kattan itibaren binanuı satıhları üzerine mütesaviyen gelen rüzgâr kuvveti metro kareye 90 kilogram olarak hesap edilmiştir. Bundan maada, balonların yanaşmasına mahsus olan kulenin zir- vesine 50 ton bir cer kuvveti geleceği farzediTÎSiş- tir. Bunlardan maada, asansör mahallerinin etra- fındaki zukesirülâdla' kolonlar duvarların kalınlığm- ca birbirine bağlanmışlardır.

Döşemeler, beton ve demir grivajdan alelekser Newyorkta kullanılan bir tipte imal edilmiştir. Bu kısımların inşasına 56,000 metre, mikân beton sarf- olunmuştur. Betonarme imalât, evevlce tayin edilen mühletten 4 gün evvel ikmal edilmiştir. Asansörler:

Demir inşaattan sonra oldukça vâsi bir iş teşkil

I H t ı ıt-J m^msM . > ş

inci katlar pilâm

i i

i t-U-i E3S2E2DI g [ g ® E?

20 nci ve 8C

J

. , ,,, ra 3p tI-j-frgjl ta-ls-U I f T-n-Ts^ı [Kt-T-^rn ( .:;( Eki Lr-';-.ı:---j It-r-i-riJ

Zemin kat pilânı

ediyorlar. Zira, en yüksek katlara kadar, mutavas- sıt katlarda durmaksızın doğru asansörler tahsis ederek, geliş ve gidişi sür'atle temin etmek icap et- mekte idi.

Takriben 19,000 kiracı iskân edecek olan (Empire State Building) in ikamet edilen bütün taksimatı- na muvafık bir methal verebilmek lâzımdı. Sabah saatlerinde asansörlerin azamî iktidarları her beş dakikada (2,400) kişidir. Bürolara geliş ve çıkış za- manlarında ikamet eden 10,000 kişinin nısfının bi- naya girip çıkmasını, yirmi dakikada temin etmek- tedir.

Yukarıki şekiller asansör servislerinin plân- larını göstermektedirler. Şekillerde görüldüğü üze- re asansörler muayyen katlara tahsis edilmişlerdir.

İnce tire hatlar tevakkuf etmeden çıkan ekspres asansörleri gösteriyor. Kuvvetli tire hatlar asansöre methali olan katları göstermektedir.

Binanın asansör teşkilâtı 7 grup halinde 58 asan- sörden mürekkeptir. 4 fazla katların eşyalarını çı- karmak için sür'atli, tahtezzemin katlar için, sur- atsız büyük eblatta montşarj vardır. Üç grup asan- sör yekdiğerini müteakip 180, 235, 290 metre irtifaa kadar yükselerek bu irtifalardaki katlara son sür- 'atle çıkmaktadırlar. Bu üç grup asansörün sür'ati

saniyede 5.1 metredir. Son katlardaki kiracıların yekûnu oldukça ehemmiyetli bir yekûn teşkil et- tiğinden 1,600 kilogram siklete mütehammildirler.

Binada, muntazam teşkilâtlıdırlar mevcuttur denilebilir. Günün bütün saatlerine tahsis edilmiş asansörlerin hareket zamanları tayin edilmiş oto- matik bir sistem ile işlemektedirler.

Bütün methallerde, hollerdeki memurlar ile asan- sörlerin makine aksamında ve sair icap eden yer- lerde bir telefon şebekesi vücude getirilmiştir. Bu tertibatın vüs'ati hakkında bir likir edinebilmek için aşağıdaki rakamları zikrediyoruz.

Bütün asansör servisinin (1,239) methali vardır.

Asansörlerin kontrpuvaları raylarının umum tu- lü 43,000 me dir. Asansör kafeslerinin umumî tu- lü 11,000 me dir. Bütün servisi biı- tek hat farze- dersek vasatı o^atte 30,000 yolcu çıkacak kudrette- dir.

Havaî iskele ittihaz edilen kulenin zirvesi sathı zeminden 380 metre irtifadadır.

Binanm zirvesinde havaî bir gar tesisi proje ha- zırlanırken nazarı dikkate alınmış ve temini için bütün imkânlar araştırümıştır. Mütehassıslar kubi- lisevk balonların, bağlanacakları madeni direğin, binanın 320 inci metresinde itibaren (60) metre ir- tifada ve 50 tonluk bir cer kuvvetine mukavemet

222 MİMAR

•M _{îî 11} J3| _{; / II}

ıııımı

i! I il 1111 !

Cephe duvarlarının inşa tafsilâtı

edecek şekilde inşa etmeğe karar vermişlerdir. Bu cer kuvveti, kuleden 330 metre aşağıya kadar demir direklerle intikal ettirilerek hesap edilmiştir. Kavai garın tesisinden sonra, binanın üstüne, halk için bir müşahedehane tesis imkânları araştırılmıştır. Ay- ni zamanda bu muhtelif meselelerle, belediye niza- matına göre hareket etmek ve binanın harici gü- zelliğine halel getirmemek lâzımgeldiğinden bunla- rı telif etmek bir mesele olmuştur.

Tarsaya çıkmak için zemin katından asansörle 86 ıncı kata buradan da tekrar asansörler ile müşa- hedehanenin holüne çıkılmaktadır. Yanlarda kami- len cam kaplı iki salon vardır. Döşemeleri man- zarayı kâmilen görebilecek tarzda yapılmıştır.

Cenup ve şimal cepheleri de ayni tarzda inşa edil- miş olup ancak 1.2 m. genişliğindedir.

Ortadaki odadan bir merdiven ve asansörle son terasa çıkılır. Burası 101 inci kattır. Buradan 102 inci kata çıkılır. Caddeden 380 metre irtifadadır. Sahası 7,60 kutrunda bir dairedir. Etrafı 1,2 genişliğinde ve 40 kişi istiap edecek şekilde korkuluklu bir galeri halindedir.

Bu nihayet noktadaki (cihannüma) dan manza- ra dairenmadar 80 kilometreden daha uzaklara ka- dar görülmektedir. Üzeri 7,60 kutrunda köşeli bir kubbe ile örtülmüştür.

Kubbenin dahilinde balonların yanaşmalarına mahsus alât ve edevat yerleştirilecektir. Binanın zirvesini teşkil eden bu 60 metre irtifaındaki ma- denî kulenin tenviri çok güzeldir. Terasların etrafın- da 0,90 irtifaında ufkî ziyadar bantlar ile dört cep- hesi üzerinde bulunan şakulî cam şasiler güzel bir armoni yapmaktadırlar. Ve kubbenin içinde hari- ce ziya fışkıran sekiz fener mevcuttur.

Münteha kulenin inşaatı, çelik bir iskelettir. Ha- ricen camla kaplanmıştır. Heyeti umumiyesi takri- ben 60 metre irtifaında yirmli katlı bir binanın şek- line muadildir. İstinat ettiği mahal zeminden 320 metre irtifadadır.

Kulenin harici dört köşesinde kromlu çelikten mamul dekoratif bir mahiyet arzeden kanat şek- lindeki büyük motifler bu kısımları tezyin etmek- tedirler.

Bütün binada icrayi fiil eden bir sistem vantilâs- yon vardır. Isınmış su binaya, duhulünden evvel bü- yük tesiri haiz mesamattı kâğıtlarla teçhiz edilmiş filtrelerden tabiî cereyanına halel gelmeksizin geç- mektedir.

Teshin: Vazedilen radyatörlerin adedi 7.000 umu- mî radyatörlerin 22,700 metre murabbaı olduğu dü- şünülürse mevkii icraya konan teshin işinin vüs'ati anlaşılır. Bir kolon montan ile binayı teshin etmek düşünülmüş ise de imkân olmadığından bina dört şebekeye ayrılmıştır. Bu dört şebekenin her biri bir kolonla alimante edilmiştir. Az tazyikli bu kolon- ların her birinin kutru 25 inci kata kadar 0.60 metre- dir. Kolonların zati sikleti bir metre tulünde 45 kg.

dır. Ve insibat mafsallarının her biri iki ton sik- letindedir.

Radyotörler tamamen duvar kalınlıkları içine sak- lanmışlardır. Radyatörler kırmızı bakır tüplerden imal edilmişlerdir. Bu suretle odaların dahilinde bir çıkıntı mevcut değildir. Cepheden ajorlu birer (ka- che radiateur) ile saklanmışlardır. Şebeke otomatik bir surette çalışıydr. Sakinlerin tatlı ve tabiî bir ha- raret dahilinde bulunmalarmı temin ediyor. Bina- nın mutfakları ve lâvaboları için sıcak suyu temin maksadı ile istimli bir şebeke yapılmıştır

Yukarıda bahsettiğimiz tecdidi hava da, havayı ısıtmak için bir sistem kullanılmıştır. Ve binanın te- kâsüf sularını boşaltmak için bir tulumba teşkilâtı vücude getirilmiştir.

Zemin katının tertibinde, asansörlerin methalle- rinin kolay ve suhuletli olması düşünülmüştür. A- sansörlerin etrafında iki canibi kulvar (geçit) vü- cude getirilmiştir. Canibi methaller "S^^clerin üç- te ikisinde bulunuyor ve sokak methalleri geçitlerle iltisak ediyor. Bu suretle sokaktan asansörlere geç- mek, hiç bir karışıklığa meydan vermeden asgarî bir zaman ve mesafede kabil oluyor. Antre kapıla- rı dairevi şekilde tanburludur.

Hol güzel bir tona malik olan kırmızı damarlı gri Alman mermeri ile kaplanmıştır. Subasmanlar koyu renkte, üstleri açık gri mermer ile kaplıdır.

Yalnız mermerlerin renklerinin yaptığı armoni dü- şünülerek basit bir ahenk vücude getirilmiştir

Tavanlara, parlak maden ve gümüş kaplamalı ma- denî bant ve motifler ile talik edilerek kaplanmış- lardır.

Bu muhtelif renkli mermerlerin üzerine balkon, merdiven korkulukları, mağazaların vitrinlerini mu- hafaza eden korkuluklar gibi bir çok alüminyum- dan mamul madenî aksamın ilâvesi ile bir armoni vücude getirilmiştir.

Cadde üzerindeki mağazaların vitrinlerine nazarı dikkati calip bir ehemmiyet verebilmek için bina-

nın esas cephesinden 90 santimetre bir çıkıntı ya- den vitrinleri çerçiveliyen alüminyum bir korniş pılmış, bu suretle kârgir ayaklardan vitrini kur- vardır.

tarmak kabil olmuş. Ve cephe imtidadmca alûmin- Neticede Amerikan inşa tarzının bariz bir nümu- yum şasiler dahilinde kristal vitrinler yapılmıştır. nesi olan (Empire State Building) elyevm en yük- Antreler etrafında siyah granit (sokl)ların üzerin- sek bina rekorunu muhafaza etmektedir.

İş Bankası şubesi

M e r s i n

Mimar: Semih Rüstem İş Bankasının bir şubesi olarak yapılan bu bina Mersin de en işlek bir cadde üzerinde yap. Imıştır.

Binanın üstünde mevcut elektrikli « İ ş Bankası » yazısı denizden gözükmektedir.

Bina Mersinin diğer binaları gibi taştan yapılmıştır.

Merdinde taş bol ve çok yumuşak olduğun- dan ucuza mal olmakta, kolayca işlenilmektedir.

Bu sebepten Mersinde tuğla kollanılmaz.

Duvarların kalmlığ. 35 sant m, üst katta yirmi santimdir. Mersin taşları kalkerantrak denilen cinsten kireçli taşlardır.

Binanın betonarme kirişleri üzerine de taş taksimatı yapılarak binaya yekpare bir taş bina manzarası verilmiştir.