Bilim ve teknoloji ça¤›m›za damgas›-n› vurmufl iki sözcük. Yirminci yüzy›l dendi¤inde akla gelen kavramlar›n hep-si bu iki sözcükle ilgiliydi. Gündelik ya-flam›m›zda bile en düflünmeden kullan-d›¤›m›z eflyalar›n arkas›nda yine bilim ve teknoloji var. Günümüzde sahip ol-du¤umuz bilim ve teknoloji, elbette bir anda ortaya ç›km›fl olgular de¤il. Ça¤lar boyunca yaflanan tecrübelerin ve bilgi birikimlerinin sonucunda bize kadar gelmifl ve gelece¤i flekillendirmeye ha-z›r kavramlar bunlar. Bu çerçevede dü-flününce günümüz bilim ve teknolojisi-ni daha iyi anlamak için geçmifle bak-man›n gereklili¤ini anlayabiliriz. Tarih, bize süzgecinden geçirerek getirdi¤i bi-lim ve teknolojinin hangi aflamalardan geçerek flimdiki fleklini ald›¤›n› anlata-cak. Bu düflünce çerçevesinde Türk Bi-lim Tarihi Kurumu taraf›ndan düzenle-nen "Birinci Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi" 15-17 Kas›m 2001 ta-rihlerinde ‹stanbul Teknik Üniversitesi ‹nflaat Fakültesi salonlar›nda gerçeklefl-tirildi. Türk Bilim Tarihi Kurumu bafl-kan› Prof. Dr. Ekmeleddin ‹slamo¤-lu’nun aç›l›fl konuflmas›yla bafllayan kongrenin ilk y›l› Türk teknoloji tarihi-ne ayr›lm›flt›. ‹slamo¤lu, bu kongrelerin her y›l de¤iflimli olarak, bir y›l
teknolo-ji, bir y›l da bilim tarihine ayr›larak sür-dürülmesinin amaçland›¤›n› söyledi. TÜB‹TAK baflkan dan›flman› Prof. Dr. Ergun Türkcan da aç›l›fl töreninde yap-t›¤› konuflmada, TÜB‹TAK’›n bilim tari-hinden nas›l yararland›¤›n› anlatt›.
Bu y›l birincisi düzenlenen kongre-nin ana temas› Türk teknoloji tarihine ayr›lm›flt›. Kat›l›mc›lar sunufllar›n› bu genel çerçeve içinde sundular. Sunufl-lardan en ilgi görenlerden biri Ankara Üniversitesi Dil ve
Ta-rih Co¤rafya Fakültesi Bilim TaTa-rihi Anabilim Dal›’ndan Yavuz Unat’›n "Türk Teknoloji Tarihinden ‹ki Örnek: Cezeri ve Taküyüdin" bafll›kl› sunuflu-na göre, Cezeri’nin Teknoloji tarihinde-ki yeri oldukça önemli. Cezeri, Matarihinde-kine Yap›m›nda Yararl› Bilgiler ve Uygula-malar adl› kitab›nda birçok mekanik aletin tan›t›m›n› yapm›fl ve bu aletlerin çal›flma prensiplerini ayr›nt›lar›yla anla-t›r. Bu aletler aras›nda yapt›¤› otomat-lar büyük önem tafl›r. Yunan dünyas›n-da Heron ve Philon’un çal›flmalar›ndünyas›n-dan sonra ‹slam dünyas›nda bu türde ör-nekler veren kiflilerden en tan›nm›fl olan› Cezeri. 16. Yüzy›lda Osmanl› bili-mine katk›da bulunmufl olan Takiyü-din’in Ruhani Aletler Üzerine Yüce Yöntemler adl› kitab› da ayn› çizgide yer al›r. Bu kitapta tan›mlar› yap›lan aletler, Cezeri’nin aletleriyle hemen he-men ayn›. Öte yandan Taküyiddin’in yapm›fl oldu¤u mekanik saatler de ayr› bir önem tafl›r. Hem Cezeri hem de Ta-küyiddin kendi öncellerinin yapt›klar› çal›flmalar› daha ileriye götürmüfller; hava boflluk ve denge prensiplerini kul-lanarak oldukça ilginç araçlar tasarla-m›fl bilginler. Böylece hem teknik araç-lar›n gelifltirilmesini sa¤lad›lar, hem de gelifltirdikleri aletlerle öncellerinin yap-t›klar›n› daha geliflkin hale getirdiler. Örne¤in Cezeri yukar›daki prensiplere dayanarak çeflitli otomatlar yapt›¤› gibi, suyu yukar› kald›rmakta kullan›lan araçlarda kanatl› dolap kulland› ve da-iresel hareketi do¤rusal harekete dö-nüfltürdü. Ayr›ca bu araçlarda karfl›l›k-l› iki tulumba kullan›larak verimlilik ar-t›r›ld› ve emme basma tulumba yerine emme tulumba kullan›ld›. Taküyid-din’in yine Cezeri’ninkine benzer araç-lar› bulunuyor.
‹lk olarak bu y›l yap›lan Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi’nin bildiri özetleri bir kitapç›k halinde haz›r. Kat›-l›mc›lar›n çal›flmalar›n›n tamam›n›n yer ald›¤› kongre kitab›ysa önümüzdeki günlerde haz›rlanacak ve araflt›rmac›la-r›n kullan›m›na sunulacak. Gökhan Tok
I. Türk Bilim ve Teknoloji
Tarihi Kongresi
96 Aral›k 2001 B‹L‹MveTEKN‹KEbû’l-‹z El Cezeri’nin mumlu saat otomat› (solda) su otomat› (üstte)
