2020’de Avrupa’da Mahpuslar ve Hapishaneler:
SPACE I raporunun Temel Bulguları
Marcelo F. Aebi ve Mélanie M. Tiago Türkçe Çeviri: Ali Rıza Çangırılıoğlu 1. Giriş
Bu doküman, daha çok SPACE I kısa adıyla bilinen 2020 Avrupa Konseyi Hapishane Nüfuslarına ilişkin Yıllık Ceza İstatistikleri çalışmasının ana bulgularını özetlemektedir. Burada sunulan miktarlar ve yüzdeler Avrupa medyan değerlerine karşılık gelmektedir ve 10’dan düşük olmadıkları sürece metinde yuvarlak rakamlar halinde sunulmuştur; özellikle miktarlar, her bir ülkenin nüfusuna göre ağırlıklı veriler temelinde hesaplanmıştır (daha fazla ayrıntı için Metodoloji kısmına bakın). Devlet düzeyindeki ayrıntılı veriler, dokümanın sonundaki Tablo 3 ve 4’te verilmiştir.
47 Avrupa Konseyi üye devletindeki 52 hapishane idaresinden kırk sekiz (48) tanesi SPACE I 2020 anketini cevaplamıştır; bu da %92’lik bir katılım oranına karşılık gelmektedir. Aşağıdaki hapishane idareleri cevaplarını göndermemiştir: Bosna Hersek (Devlet düzeyi, Federal düzey ve Sırp Cumhuriyeti) ve Ukrayna. Bununla birlikte Sırp Cumhuriyeti (Bosna Hersek), Bosna Hersek Federasyonu ve Ukrayna’daki mahpusların toplam sayısı ve bu hapishane idarelerine ait hapishane kurumlarının toplam kapasitesi ile ilgili veriler başka kaynaklardan alınmıştır (SPACE I, Tablo 3 ve 16 ile ilgili yorumlara bakın) ve dolayısıyla ilgili Avrupa medyan ve ortalama değerlerinin hesaplanmasına dâhil edilmiştir. Buna karşılık bu hesaplamalar, doğrulama prosedürü sırasında tespit edilen birkaç tutarsız rakamı içermemektedir (ayrıntılar için SPACE I 2020, Tablo B’ye bakın).
2. Stok göstergeleri: 31 Ocak 2020 itibariyle Hapishaneler ve Mahpuslar
31 Ocak 2020 tarihinde, Avrupa Konseyi üye devletlerindeki ceza infaz kurumlarında haklarında veri bulunan 1.528.343 mahpus vardı. Bu, her 100.000 sakin için 103,2 mahpustan oluşan bir Avrupa hapishane nüfusu miktarına karşılık gelmektedir.
Harita 1. 31 Ocak 2020 tarihinde hapishane nüfusu miktarları (her 100.000 sakin için mahpus sayısı) (N=51)
Series UNILCRIM 2021/1 Strasbourg ve Lozan: 29 Haziran 2021’de güncellenmiştir
Hapishane nüfusu miktarı (her 100.000 sakin için) San Marino Monako Lihtenştayn İzlanda Finlandiya Hollanda Norveç Andorra İsveç BH: Sırp Cumhuriyeti Slovenya Danimarka Ermenistan Almanya İsviçre İrlanda BK: Kuzey İrlanda BH: Federal düzey Hırvatistan Kıbrıs Belçika Lüksemburg İtalya Kuzey Makedonya Yunanistan Avusturya Avrupa medyanı Fransa Bulgaristan Romanya İspanya (Katalonya) İspanya (Toplam) Avrupa ortalaması Portekiz Ukrayna İspanya (Devlet İdaresi) BK: İngiltere ve Galler BK: İskoçya Malta Sırbistan (Cumhuriyeti) Moldova Macaristan Arnavutluk Karadağ Letonya Estonya Slovak Cumhuriyeti Polonya Çek Cumhuriyeti Azerbaycan Litvanya Gürcistan Rusya Federasyonu Türkiye
356,1 357,2
0,0 33,3 36,1 45,0 49,9 58,5 58,8 64,5 65,0 65,0 69,1 71,1 75,0 76,2 80,2 81,6 82,8 82,9 87,1 93,4 93,6 94,9 101,2 101,8 102,4 103,2 103,2 105,3 105,6 106,5 108,4 123,3 124,0 124,3 126,1 126,2 138,0 146,6 154,1 159,9 166,5 171,8 177,9 178,2 179,0 184,4 193,4 195,3 196,8 208,7 219,7 263,8
Harita 1'de hapishane nüfusu miktarları Avrupa genelinde altı kategoride (her 100.000 sakin için 80'den az mahpustan 250 veya daha fazla mahpusa kadar) sunulmakta, Şekil 1'de ise bu miktarların ülkelere göre ayrıntılı dağılımı gösterilmektedir. En yüksek hapishane nüfusu miktarları (yani her 100.000 sakin için 250 mahpustan fazla) Rusya Federasyonu, Türkiye, Gürcistan, Litvanya ve Azerbaycan'da bulunmaktadır; en düşük hapishane nüfusları (yani her 100.000 sakin için 80 mahpustan az) ise İskandinav ülkelerine, Balkan bölgesindeki birkaç ülkeye ve Almanya, Hollanda ve İzlanda'ya dağılmıştır.
Şekil 1. 31 Ocak 2020 tarihinde hapishane nüfusu miktarları (her 100.000 sakin için mahpus) (N=51)
400
350
300
250
200
150
100
50
0
Avrupa ceza infaz kurumlarında tutulan mahpusların özellikleri
Hapishane nüfusunun yaşı
Avrupa ceza infaz kurumlarında tutulan mahpusların medyan yaşı 36’dır. En az bir milyon sakini olan ülkelerde, bu yaş 33 ile 44 arasında değişmektedir (SPACE I, Tablo 6’ya bakın).
Mahpusların yüzde on beşi 50 veya üstü, %2,5’i 65 veya üstü yaştadır (SPACE I, Tablo 6’ya bakın). İkinci kategori (65 yaş veya üstü) ilk kategoriye (50 yaş veya üstü) dâhil edilmiştir, ancak her iki kategori için veri sağlayan hapishane idarelerinin sayısı değişmektedir. Elli bir hapishane idaresi 50 yaş veya üstü mahpuslar (Şekil 2.1), 38 hapishane idaresi ise 65 yaş veya üstü mahpuslar (Şekil 2.2) hakkında veri sağlamıştır. SPACE, Avrupa genelinde hapishane nüfuslarının yaşlanmakta olduğu hipotezini test etmek amacıyla geçen yıl bu sosyo-demografik göstergeler hakkında veri toplamaya başlamıştır, ama bu test ancak birkaç yıllık veri mevcut olduğunda gerçekleştirilebilecektir. Şu anda söylenebilecek husus, elli yaş ve üstü ile altmış beş yaş ve üstü mahpusların nispeten yüksek yüzdesinin, ortalama hapis uzunluğu (Şekil 12), hapishane nüfusu miktarı (Şekil 1) veya uyuşturucu suçlarından hüküm giymiş mahpusların yüzdesi (Şekil 8) gibi bu çalışmada sunulan diğer göstergelerdeki ülke sıralaması ile doğrudan bağlantılı olmadığıdır. Bu gösterge ile aşağıdaki Tablo 1’de sunulan göstergeler karşılaştırıldığında, örneğin Norveç’te hapishane nüfusu miktarının ve ortalama hapis uzunluğunun çok düşük olduğu, ancak bu ülkenin aynı zamanda en yüksek 50 yaş veya üstü mahpus yüzdesine sahip 9 ülke arasında yer aldığı görülebilir. Diğer taraftan, Portekiz de söz konusu 9 ülke arasında yer almaktadır ancak yüksek bir hapishane nüfusu miktarına ve uzun bir hapis süresine sahiptir. Dağılımın diğer ucunda, Litvanya 50 yaş veya üstü mahpus yüzdesi son derece düşük, ancak hapishane nüfusu miktarı en yüksek olan ülkelerden biridir; bu durum Moldova ve Karadağ’da nispeten benzerdir (Şekil 1 ve 2’ye bakın).
Şekil 2.1 31 Ocak 2020 tarihinde hapishane nüfusu içinde 50 yaş veya üstü mahpusların yüzdesi (N=41)
%40
%35
%30
%25
%20
%15
%10
%5
%0
Hırvatistan Moldova Karadağ Litvanya Danimarka Türkiye Arnavutluk Andorra Fransa Kıbrıs Malta İrlanda Finlandiya İzlanda İsveç Romanya Çek Cumhuriyeti Macaristan BK: Kuzey İrlanda Almanya Slovak Cumhuriyeti Avrupa medyanı Avusturya Avrupa ortalaması Monako Gürcistan Lüksemburg Polonya BK: İngiltere ve Galler Sırbistan (Cumhuriyeti) Hollanda Bulgaristan Estonya İspanya (Katalonya) Slovenya Yunanistan Norveç İspanya (Toplam) İspanya (Devlet İdaresi) Belçika Lihtenştayn Kuzey Makedonya Portekiz İtalya
%4,5 %8,2 %8,6 %9,9 %11,4 %11,5 %11,6 %12,0 %12,1 %12,8 %12,9 %13,3 %13,3 %13,4 %13,6 %13,6 %13,9 %14,2 %14,4 %14,6 %14,8 %14,8 %15,3 %15,3 %15,4 %15,5 %15,7 %16,1 %16,6 %17,5 %17,6 %17,6 %18,1 %18,3 %18,7 %19,4 %19,5 %20,1 %20,4 %20,8 %21,4 %21,6 %26,0
%7,7
Şekil 2.2: 31 Ocak 2020 tarihinde hapishane nüfusu içinde 65 yaş veya üstü mahpusların yüzdesi (N=38)
%9
%8
%7
%6
%5
%4
%3
%2
%1
%0
Cinsiyet
Avrupa’daki mahpusların yüzde doksan beşi (%95) erkek, sadece %5’i kadındır (SPACE I, Tablo 7’ye bakın). Ülkeler arasında farklılıklar olmakla beraber, Şekil 3’te görülebileceği gibi ceza infaz kurumlarında az sayıda kadın bulunması Avrupa genelinde görülen bir durumdur. En az bir milyon sakini olan ülkelerde en yüksek oran %8,6 (Letonya) ve en düşük oran %1,8’dir (Arnavutluk).
%0,4 %1,2 %1,2 %1,3 %1,4 %1,5 %1,5 %1,7 %1,7 %1,8 %2,0 %2,0 %2,1 %2,1 %2,2 %2,3 %2,4 %2,4 %2,4 %2,5 %2,6 %2,6 %2,6 %2,7 %2,7 %2,8 %2,8 %3,0 %3,1 %3,2 %3,2 %3,2 %3,4 %3,5 %3,5 %3,5 %3,7 %4,1 %4,2 %7,1
Şekil 3. 31 Ocak 2020 tarihinde hapishane nüfusu içinde kadın mahpusların yüzdesi (N=48)
%16
%14
%12
%10
%8
%6
%4
%2
%0
Uyruk
Avrupa’daki mahpusların yüzde on beşi (%15) yabancı uyrukludur, ancak bu yüzde ülkeler arasında büyük ölçüde değişiklik göstermektedir. Bu oran Doğu Avrupa ülkelerinde genellikle %5’in altındadır; Orta ve Batı Avrupa’da ise en az bir milyon sakini olan ülkelerde %2 ile %70 arasında ve küçük ülkelerde sıfırdan yüzde yüze kadar değişmektedir. Bu yüzdeler Şekil 4’te verilmiştir.
Sadece birkaç hapishane idaresi kendi hapishanelerinde tutulan yabancıların ikamet durumu hakkında veri toplamaktadır. Bunların arasında yasal mukim statüsüne sahip mahpusların oranı da büyük ölçüde farklılık göstermekte, sıfırdan yüzde yüze kadar değişmektedir (SPACE I, Tablo 13’e bakın).
Avrupa’daki yabancı mahpusların üçte birinden fazlası AB üye ülkelerindendir (SPACE I, Tablo 13’e bakın).
San Marino Arnavutluk Karadağ Azerbaycan Ermenistan Bulgaristan Kuzey Makedonya Fransa Türkiye Gürcistan Sırbistan (Cumhuriyeti) Polonya İtalya Danimarka Kıbrıs BK: İngiltere ve Galler Yunanistan Romanya BK: İskoçya Estonya İrlanda Belçika Litvanya Slovenya Avrupa medyanı BK: Kuzey İrlanda Hollanda Lüksemburg Hırvatistan Avrupa ortalaması İsviçre Moldova Almanya İsveç Norveç Avusturya Portekiz İspanya (Katalonya) İzlanda Finlandiya İspanya (Toplam) Slovak Cumhuriyeti İspanya (Devlet İdaresi) Malta Monako Macaristan Rusya Federasyonu Çek Cumhuriyeti Letonya Andorra Lihtenştayn
%0,0 %1,8 %2,7 %2,7 %3,1 %3,2 %3,3 %3,6 %3,9 %4,0 %4,2 %4,3 %4,4 %4,4 %4,5 %4,5 %4,5 %4,5 %4,5 %4,5 %4,5 %4,6 %4,7 %4,8 %4,9 %5,0 %5,1 %5,4 %5,5 %5,6 %5,8 %6,0 %6,0 %6,1 %6,5 %6,6 %6,7 %6,7 %7,3 %7,4 %7,4 %7,4 %7,5 %7,6 %7,7 %7,8 %8,1 %8,3 %8,6 %12, %14,
San Marino Romanya Moldova Polonya Letonya Litvanya Arnavutluk Azerbaycan Slovak Cumhuriyeti Bulgaristan Sırbistan (Cumhuriyeti) Türkiye Macaristan Kuzey Makedonya Ermenistan Gürcistan Çek Cumhuriyeti BK: Kuzey İrlanda BK: İngiltere ve Galler Hırvatistan İrlanda Avrupa medyanı Portekiz Finlandiya İzlanda Karadağ Hollanda Fransa Avrupa ortalaması İspanya (Devlet İdaresi) İspanya (Toplam) Slovenya Norveç Danimarka İtalya Estonya Belçika İspanya (Katalonya) Malta Avusturya Yunanistan Lihtenştayn Andorra İsviçre Lüksemburg Monako %
100,0
%0,0 %1,1 %1,3 %1,8 %1,9 %2,1 %2,3 %2,4 %2,4 %2,5 %3,1 %3,5 %5,0 %6,5 %7,0 %7,4 %8,5 %11,0 %11,1 %13,6 %14,8 %15,4 %15,4 %18,5 %18,9 %20,0 %21,6 %23,2 %24,0 %25,1 %28,1 %28,7 %29,2 %30,1 %32,5 %33,3 %43,0 %46,0 %51,5 %53,1 %57,8 %64,3 %68,0 %69,6 %73,9
Şekil 4. 31 Ocak 2020 tarihinde hapishane nüfusu içinde yabancı mahpusların yüzdesi (N=43)
%100
%80
%60
%40
%20
%0
Hukuki statü
Avrupa ceza infaz kurumlarındaki mahpusların yüzde yirmi ikisinin (%22) cezası kesinleşmemiştir (SPACE I, Tablo 8’e bakın). Avrupa Konseyi terminolojisiyle söylenecek olursa, mahpusların % 22’si tutukluluğu devam eden tutuklulardır (Rec (2006) 13 sayılı Tavsiye Kararına bakın). Ancak uygulamada bu kişilere tutuklu yargılanan tutuklular veya kısaca tutuklu yargılananlar denmektedir.
Cezası kesinleşmemiş tutukluların yüzdesi ülkeler arasında büyük farklılıklar göstermektedir, en az bir milyon sakini olan ülkelerde %8,5’ten başlayarak %45’e kadar çıkmakta, küçük ülkelerde %79’a ulaşmaktadır. Bu yüzdeler Şekil 5’te verilmiştir.
Şekil 5. 31 Ocak 2020 tarihinde hapishane nüfusu içinde cezası kesinleşmemiş tutukluların yüzdesi (N=48)
%90
%80
%70
%60
%50
%40
%30
%20
%10
%0
San Marino Çek Cumhuriyeti Rusya Federasyonu Romanya BK: İngiltere ve Galler Polonya Litvanya Kuzey Makedonya Slovak Cumhuriyeti İspanya (Devlet… Türkiye Azerbaycan İspanya (Toplam) Macaristan Moldova İzlanda Sırbistan (Cumhuriyeti) Portekiz Gürcistan İspanya (Katalonya) Estonya BK: İskoçya İrlanda Almanya Avusturya Avrupa medyanı Bulgaristan Finlandiya Norveç Avrupa ortalaması Yunanistan Slovenya Letonya İsveç Malta Fransa Kıbrıs İtalya Karadağ Hırvatistan BK: Kuzey İrlanda Belçika Danimarka Andorra İsviçre Hollanda Lüksemburg Arnavutluk Ermenistan Monako Lihtenştayn%0,0 %8,5 %10 %10 %11 %11 %12 %14 %15 %16 %16 %16 %16 %17 %17 %17 %17 %18 %19 %19 %19 %19 %21 %21 %22 %22 %23 %25 %26 %26 %26 %28 %28 %28 %29 %30 %31 %31 %34 %35 %36 %37 %38 %40 %42 %43 %45 %45 %46 %46 %79
Sorumluluk reddi: Bazı ülkeler, temyiz sürecinin sonuna kadar beklemek yerine, ilk cezalarını almalarından sonra mahpusları hükümlü mahpus olarak kabul etmektedir. Sonuç olarak, temyiz başvurusunda bulunmuş olan veya temyiz başvurusunda bulunmak için izin verilen kanuni sınır içinde olan kişiler, cezası kesinleşmemiş tutukluların toplam sayısına dâhil edilmemiştir.
Bu, Şekil 5’te gözlemlenen farklılıkların yorumlamasının kesin olmadığı ve her bir ülke tarafından sağlanan yorumların dikkate alınması gerektiği anlamına gelmektedir (SPACE I, Tablo 8 ve notlarına bakın).
Verilen cezanın uzunluğu
Şekil 6, hüküm giymiş mahpuslar için, verilen cezaların uzunluğunun dağılımını göstermektedir. Bu mahpusların çoğunlukla 1 yıldan fazla, 3 yıldan az (%22), beş yıldan fazla, 10 yıldan az (%20) ve 3 yıldan fazla, 5 yıldan az (%19) cezalar çektikleri görülebilir. Mahpusların sadece %1,3’ü 20 yıl veya daha fazla ceza, %1,8’i ise müebbet hapis cezası çekmektedir ve %1’den azı güvenlik tedbirleri kapsamındadır (daha fazla bilgi için SPACE I, Tablo 11’e bakın).
Şekil 6. 31 Ocak 2020 tarihinde çektikleri cezanın uzunluğuna göre hükümlü mahpusların yüzde olarak dağılımı (N=43)
%30
%25
%20
%15
%10
%5
%0
Suç türü
Şekil 7, hükümlü mahpusların ceza aldıkları suçun türüne göre dağılımını göstermektedir (daha fazla ayrıntı için SPACE I, Tablo 9’a bakın). Avrupa ceza infaz kurumlarındaki hükümlü mahpusların %18’inin uyuşturucu suçlarından ceza aldıkları görülebilir. Hırsızlık nedeniyle ceza alanlar (%13) ikinci en büyük kategoriyi oluşturmakta, bunu cinayetten ceza alanlar izlemektedir (%12).
Şiddet suçlarından (cinayet, saldırı ve yaralama, tecavüz, diğer cinsel suçlar ve soygun) ceza alan tüm mahpuslar tek bir kategori altında birleştirildiğinde, hapishane nüfusunun %39’unu temsil etmektedir.
Bu yüzdeler dikkatle yorumlanmalıdır, çünkü bazı ülkeler asli suç kuralını uygulamakta ve bu nedenle sadece cezaya dâhil olan en ciddi suçu dikkate almaktadır, bazı ülkeler ise bu kuralı uygulamamaktadır.
%21,9
%18,8 %19,9
%11,7
%8,2
%5,2
%1,3 %1,8
Şekil 7. 31 Ocak 2020 tarihinde ceza aldıkları suçun türüne göre hükümlü mahpusların yüzde olarak dağılımı (N=42)1
Cinayet (teşebbüsler dâhil); %12,1 Diğer suçlar; %21,6
Saldırı ve yaralama; %6,3
Trafik suçları; %3,1
Uyuşturucu suçları;
%17,7
Tecavüz; %5,0
Diğer cinsel suç türleri; %2,8
Soygun; %10,6
Ekonomik/ mali
suçlar; %3,9 Hırsızlık; %13,1
Uyuşturucu suçlarına odaklanma
Şekil 8’de, uyuşturucu suçları nedeniyle ceza almış mahpusların yüzdesine göre üstteki yarıda yer alan ülkelerin dağılımı gösterilmektedir. Dokuz ülkede, bu tür suçlardan ceza almış mahpusların hapishane nüfusunun dörtte birini veya daha fazlasını oluşturduğu görülebilir.
Şekil 8. 31 Ocak 2020 tarihinde uyuşturucu suçlarından ceza almış hükümlü mahpusların yüzdesi (dağılımın sadece üst yarısı) (N=18)
%35
%30
%25
%20
%15
%10
%5
%0
1 Terör suçları, diğer suçlar kategorisine dâhil edilmiştir; çünkü bu suçtan ceza almış mahpusların ortalama yüzdesi toplamın %1’inden daha azdır.
%18 %19 %20 %22 %24 %24 %25 %25 %26 %26 %26 %27 %28 %29 %29
78,6 79,1 80,5 82,4 82,9 83,1 83,5 84,8 86,6 86,6 86,8 87,6 88,2 90,2 90,3 90,3 90,8 93,2 93,3 93,5 93,6 96,3 97,3 97,4 98,3 98,9 99,7 102,6 103,8 104,3 104,7 107,3 108,9 109,1 112,8 113,2 115,7 115,9 117,2 120,3 127,4
Hapishane yoğunluğu ve aşırı kalabalığı
Hapishane idareleri tarafından sağlanan bilgilere göre, sadece 14 idarenin hapishane yoğunluğu her 100 yer için 100 mahpusun üzerindedir. Bu 14 hapishane idaresi arasında 4 tanesinin yoğunluğu 100’den fazla ancak 105’ten azdır; ancak diğer on idare, her 100 yer için 105’ten fazla mahpus miktarları ile ciddi aşırı kalabalık yaşamaktadır.
Bu 14 hapishane idaresi, hapishane yoğunluklarına göre Şekil 9’da farklı renklerde (sarı ve kırmızı) gösterilmiştir.
Ayrıca hücrelerin tahmini doluluk seviyesinin ilgili verileri sağlayan ülkeler arasında önemli ölçüde farklılık gösterdiği ve her hücre için kabaca 1 ile 10 mahpus arasında değiştiği belirtilmelidir. Avrupa düzeyinde, her hücrede yaklaşık 1,6 mahpus vardır (SPACE I, Tablo 16’ya bakın). Bu, teoride aşırı kalabalık olmayan bazı ceza infaz kurumlarının hücrelerinin pratikte aşırı kalabalık olabileceğini göstermektedir.
Şekil 9. 31 Ocak 2020 tarihinde hapishane yoğunluğu (her 100 yer için mahpus sayısı) (N=51)
130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
San Marino Monako Andorra Ermenistan BH: Sırp Cumhuriyeti Ukrayna BK: Kuzey İrlanda İspanya: Devlet İdaresi Rusya Federasyonu Kuzey Makedonya Lihtenştayn İspanya: Toplam Letonya Bulgaristan Estonya Gürcistan Azerbaycan Arnavutluk Karadağ Lüksemburg Litvanya Avrupa ortalaması Norveç Almanya İspanya: Katalonya Polonya Hırvatistan Malta Avrupa medyanı Slovak Cumhuriyeti İzlanda İrlanda İsviçre Hollanda Finlandiya İsveç BK: İngiltere ve Galler BH: Federal düzey Portekiz Moldova Danimarka Avusturya BK: İskoçya Çek Cumhuriyeti Sırbistan Slovenya Yunanistan Romanya Macaristan Fransa Kıbrıs Belçika İtalya Türkiye
0,0 13,4 35,2 41,5 49,6 59,2 68,0 68,5 68,8 70,0 70,0 70,8 70,8
Sorumluluk reddi: Hapishane kapasitesi ile ilgili veriler ülkeler tarafından sağlanmıştır ve bu nedenle ülkelerin bu konudaki tahminlerine karşılık gelmektedir. Tanım olarak, ceza infaz kurumlarında mevcut yerlerin sayısından daha fazla sayıda mahpus olduğunda aşırı kalabalık söz konusudur. Mevcut yerlerin sayısını (yani ceza infaz kurumlarının kapasitesini) tanımlamak için, ülkelerden bir ceza infaz kurumunun inşa edildiği veya yenilendiği zaman barındırması amaçlanan toplam mahpus sayısına işaret eden tasarım kapasitesi kavramını kullanmaları istenmiştir. Ancak birçok ülke, bir ceza infaz kurumunun işlevini koruyarak fiilen barındırabileceği mahpus sayısına işaret eden işletme kapasitesi kavramını kullanmaktadır. Sonuç olarak hapishane yoğunluğu ve aşırı kalabalığı ile ilgili miktarlar, güvenilir ulus-arası karşılaştırmalara olanak vermemektedir.
Hapishane personeli
Avrupa düzeyinde, her 1 hapishane personeli için 1,6 mahpus vardır. Şekil 10’da görülebileceği gibi, bu oran en az bir milyon sakini olan ülkelerdeki hapishane idareleri arasında maksimum 4,8 ile minimum 0,8 arasında değişmektedir.
Bu oran infaz koruma personeline dayandığında, Avrupa medyanı infaz koruma memuru başına 2,6 mahpusa çıkmaktadır. Son olarak, hesaplama sadece ceza infaz kurumlarında güvenlik ve emniyeti sağlamak için görev yapanlar ile sınırlandırıldığında, sadece infaz koruma görevi yapan infaz koruma memuru başına 2,7 mahpusa çıkmaktadır (SPACE I anketinin terminolojisine göre; SPACE I, Tablo 21’e bakın).
Şekil 10. 31 Ocak 2020 tarihinde bir hapishane personeli için mahpus oranı (N=46)
5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0
Her bir personel için mahpus oranı San Marino Monako Andorra Norveç Lihtenştayn İsveç Hollanda Danimarka Ermenistan BK: Kuzey İrlanda İrlanda Arnavutluk İzlanda Finlandiya Lüksemburg Hırvatistan Belçika Letonya BK: İskoçya İtalya İsviçre İspanya (Katalonya) Bulgaristan Avrupa medyanı BK: İngiltere ve Galler Avrupa ortalaması Romanya Slovenya Fransa Almanya Slovak Cumhuriyeti Çek Cumhuriyeti Litvanya Kıbrıs Portekiz İspanya (Toplam) Macaristan İspanya (Devlet İdaresi) Estonya Karadağ Kuzey Makedonya Avusturya Malta Moldova Polonya Sırbistan (Cumhuriyeti) Yunanistan Gürcistan Türkiye
0,0 0,2 0,6 0,8 0,9 0,9 0,9 1,0 1,0 1,0 1,1 1,1 1,1 1,2 1,3 1,3 1,3 1,4 1,4 1,5 1,5 1,6 1,6 1,6 1,6 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,8 1,9 1,9 1,9 1,9 2,0 2,0 2,0 2,0 2,2 2,2 2,4 2,4 2,6 2,6 2,6 2,6 4,1 4,8
3. Akış göstergeleri: 2019 yılı boyunca girişler, IALI, çıkışlar, devir oranı ve hapis maliyeti
Ceza infaz kurumlarına girişler
2019 yılı boyunca, bu gösterge için veri sağlayan 44 hapishane idaresinin ceza infaz kurumlarına 1.010.556 giriş yapılmıştır; bu da her 100.000 sakin için 150 girişlik bir Avrupa medyanına karşılık gelmektedir (SPACE I, Tablo 23’e bakın). Şekil 11, ülkelere göre giriş miktarlarını göstermektedir. Hollanda, İsveç ve İsviçre, SPACE’in tanımı ile uyumlu olmayan bir giriş tanımı kullanmaktadır; bu nedenle bu ülkelere ait giriş miktarları geri kalan hapishane idarelerinin giriş miktarları ile karşılaştırılabilir değildir ve çizgili çubuklarla gösterilmiştir.
Şekil 11. 2019 yılında her 100.000 sakin için giriş miktarı (N=44)
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Şekil 11’deki hapishane idareleri dağılımının Şekil 1’deki dağılım ile karşılaştırması, giriş miktarları ile hapishane nüfusu miktarları arasındaki ilişkinin kesin olmadığını ortaya koymaktadır. Örneğin Portekiz ve İspanya’da giriş miktarları çok düşük ancak hapishane nüfusu miktarları yüksekken, Danimarka’da hapishane nüfusu miktarı çok düşük ancak giriş miktarı yüksektir (aşağıdaki Tablo 1’e bakın). Bu bağlamdaki anahtar etken, bir sonraki kısımda sunulan hapis uzunluğudur.
Her 100.000 sakin için giriş miktarı 34,5 49,4 57,7 65,2 73,2 74,1 74,4 75,9 76,2 76,7 77,6 101,6 104,4 107,4 111,0 116,4 117,4 118,1 121,9 135,8 145,7 149,4 149,8 150,3 155,8 163,0 168,9 177,6 180,7 185,7 187,7 187,8 189,0 202,6 215,5 218,8 227,2 229,0 231,2 235,9 286,0 317,2 432,1 553,0 835,4
Ortalama hapis uzunluğu göstergesi (IALI)
Araştırmalar, uzun süreli tutuklulukların genellikle bir ceza adaleti sisteminin cezalandırıcılığı veya yavaşlığı ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Hızlı ceza adaleti sistemlerinde ceza prosedürü kısadır; daha az cezalandırıcı ceza adaleti sistemleri ise daha kısa cezalar verme ve mahpusların özgür bırakılmasını kolaylaştırma eğilimi göstermektedir.
Mahpus stok ve akışına bağlı olarak, 2019 yılında Avrupa’da ortalama hapis uzunluğu 8,5 aydır. Ülkelere göre dağılım Şekil 12’de sunulmuştur. Bir önceki karşılaştırmaya dönüldüğünde, Danimarka’da mahpusların ceza infaz kurumlarında kalma sürelerinin kısa olma eğiliminde olduğu, Portekiz ve İspanya’da ise ortalama hapis uzunluğunun çok yüksek olduğu görülebilir. Tekrar belirtmek gerekirse, Hollanda, İsveç ve İsviçre çizgili çubuklarla gösterilmiştir, çünkü bu ülkelerin (IALI’yi tahmin etmek için kullanılan) akış tanımları SPACE’in tanımı ile uyumlu değildir ve bu nedenle bu ülkelerin tahmini hapis uzunlukları geri kalan hapishane idarelerinin hapis uzunlukları ile karşılaştırılabilir değildir.
Hapis uzunluğu ayrıca mahpusun hukuki statüsüne göre de değişmektedir. Cezası kesinleşmemiş mahpuslar için ortalama hapis uzunluğu 4 ay, hükümlü mahpuslar için ise 16 aydır (SPACE I, Tablo 31’e bakın).
Şekil 12. 2019 yılında ortalama hapis uzunluğu (mahpus stok ve akışına bağlı olarak) (N=44)
35
30
25
20
15
10
5
0
Avrupa’daki hapis uzunluğu ayrıca yıl boyunca ceza infaz kurumlarında geçirilen toplam gün sayısı temelinde de tahmin edilebilir (ayrıntılar için SPACE I, Bölüm E’ye bakın). Tahminin bu şekilde yapılması, 2019 için 7,2 aya karşılık gelen biraz daha kısa bir hapis uzunluğu vermektedir.
Ortalama hapis uzunluğu (ay olarak) San Marino Kıbrıs İsviçre Monako Hollanda Lihtenştayn İsveç BK: Kuzey İrlanda Hırvatistan Andorra Danimarka Karadağ İzlanda Bulgaristan İrlanda Finlandiya Norveç Sırbistan (Cumhuriyeti) Belçika BK: İngiltere ve Galler Lüksemburg Almanya Avrupa medyanı Litvanya Malta Avusturya Polonya Fransa Macaristan Avrupa ortalaması Slovenya Kuzey Makedonya Gürcistan Estonya Slovak Cumhuriyeti Arnavutluk İtalya Yunanistan İspanya (Katalonya) İspanya (Toplam) İspanya (Devlet İdaresi) Romanya Çek Cumhuriyeti Moldova Rusya Federasyonu Portekiz Azerbaycan
0,0 1,3 1,7 2,0 3,9 3,9 4,2 4,4 4,5 4,6 4,6 4,9 5,2 5,4 5,4 5,6 5,8 6,1 6,9 7,7 7,8 7,9 8,5 9,2 9,9 10,5 10,7 10,8 10,9 11,0 12,7 13,1 13,8 14,7 14,9 15,7 15,8 16,8 17,1 19,9 20,4 22,2 23,2 25,7 28,6 30,2 32,9
Ceza infaz kurumlarından çıkışlar (salıvermeler, ölümler ve firarlar)
2019 yılı boyunca, bu gösterge için veri sağlayan 45 hapishane idaresinden 1.196.530 çıkış olmuştur; bu da her 100.000 sakin için 120 çıkışlık bir Avrupa medyanına karşılık gelmektedir (SPACE I, Tablo 25’e bakın).
2019 yılındaki çıkışların büyük kısmının (%99’dan fazla) nedeni salıvermelerdir. Firarlar çıkışların sadece %0.1’ine, ceza infaz kurumlarında ölümler ise %0,3’üne karşılık gelmektedir (SPACE I, Tablo 25’e bakın).
Salıvermeler: Avrupa medyanı, her 100.000 sakin için 120 salıvermedir.
Hapishanede ölümler:
2019 yılında Avrupa hapishane ölüm miktarı her 10.000 mahpus için 27
olmuştur. 2019 yılında Avrupa hapishane intihar miktarı her 10.000 mahpus için 5,2 olmuştur.
Firarlar: Avrupa medyanı, her 10.000 mahpus için 8,2 firardır.
Devir oranı
Devir oranı, her 100 potansiyel salıverme başına tahmini salıverme miktarıdır (yani, toplam potansiyel salıverme sayısı içinde fiili salıverme yüzdesi). Hesaplamalar, ham verilere dayanmaktadır: hapishane nüfusu (stok), giriş sayısı (giriş akışı) ve salıverme sayısı (salıverme akışı). Özellikle, 31 Ocak 2019 tarihindeki (SPACE I 2019’dan alınan) stok ile yıl içindeki giriş akışının toplamı, 2019 yılında salınması muhtemel mahpusların toplam sayısına ilişkin bir tahmin sağlamaktadır (yani, potansiyel salıvermeler). Ardından bu sayı 2019 boyunca gerçekleşen fiili salıverme sayısı ile ilişkilendirilmiştir. Düşük bir devir oranı (%50’den az) nispeten uzun tutukluluk süreleri anlamına gelmektedir ve bu nedenle hapishanelerin aşırı kalabalıklaşması riskine ilişkin bir erken uyarı işareti olarak görülebilir (SPACE I, Tablo 27’ye bakın).
2019 yılında Avrupa hapishane nüfusunun devir oranı %47 olmuştur. Bu gösterge, tahmin edilebilmesi için gerekli göstergelerin tümü hakkında veri sağlayan 43 hapishane idaresi ile ilgilidir ve Şekil 13’te sunulmuştur. Şekil 1 ile yapılan bir kıyaslama, en az bir milyon sakine sahip ülkeler içinde en düşük devir oranlarına sahip olan ülkelerin genellikle yüksek veya çok yüksek hapishane nüfusu miktarlarına sahip olduğunu göstermektedir.
