C. ERDOĞAN1. M. CAN2, R. M. ALKAN3
1 Akropol Bilgisayar ve Mühendislik, cengiz@akropol.com.tr
2 Turhal Belediye Başkan Yrd., muratcan@turhal.bel.tr
3 İstanbul Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, Ölçme Tekniği Anabilim Dalı, İstanbul, alkanr@itu.edu.tr
Özet
KENT BİLGİ SİSTEMİ (KBS), Kent ve kentliye ait bilgilerin belirli yöntemlerle toplanması uygun yazılım ve donanımlar kullanıp bir veri tabanına aktarılması, veriler arasındaki ilişkilerin kurulması, yönetilmesi ve doğru sorgulamalar oluşturup analizlerin yapılarak kentin her türlü ekonomik, sosyal, kültürel, idari ve diğer hizmetlerinin en iyi şekilde gerçekleştirilmesini sağlamak amacı ile kurulan sistemlerdir. Turhal Belediyesi Kent Bilgi Sistemi kurulumuna yönelik ciddi adımlar atmaya başlamıştır. Kent ve Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturmak amacı ile ARGIS ArcView 9 Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımı satın almıştır. Ayrıca Turhal Belediyesi yatırım planlama, imar ve kentsel uygulamalarda kullanılmak üzere Amerikan SpaceImaging Firmasına ait IKONOS uydusunun çekmiş olduğu Turhal uydu görüntüsünü satın almıştır.
680 km yükseklikten uzaydan çekilen bu uydu fotoğrafının hassasiyeti 1 metredir. 100 km2 yi kapsayan uydu fotoğrafının çekim tarihi 12.11.2004 ve bulutluluk oranı %0 dır. Oluşturulan Coğrafi Bilgi Sisteminde sayısal ortamda revize imar planı, kadastral paftalar ve 2005 yılına ait hali hazır verileri kullanılmıştır. ITRF Koordinat Sisteminde WGS84 datumunda koordinatlı hali hazır verilerinden yararlanarak Turhal için sayısal arazi modeli oluşturulmuştur. IKONOS uydusu kamera parametreleri, sayısal arazi modeli ve halihazır verileri kullanılarak uydu görüntüsü geometrik düzeltmesi yapılarak koordinatlandırılmıştır. Halihazır veriler Netcad ortamından ArcGIS Geodatabese yapısına dönüştürülmüş ve topoloji uygulanmıştır. İmar ve Kadastral verilerin WGS84 datumuna koordinat dönüşümü yapılmış ve topoloji uygulanmıştır. Uydu verileri MrSid formatına dönüştürülmüştür. Sayısal arazi modeli üzerine uydu görüntüsü bindirilerek ArcGIS 3D Analyst yazılımı ile gerçekçi 3 boyutlu görüntü elde edilmiştir. Son olarak ARGIS ortamında Turhal ilçe merkezini kapsayan bir tarafında Turhal’ın uydu görüntüsünden diğer tarafında vektör verilerden faydalanılarak şehir rehberi hazırlanmıştır. . Şehir rehberi 1000 adet olarak ve özel harita katlama tekniği ile katlı biçimde matbaada 55cm x80cm ebadında bastırılmıştır Ayrıca Turhal ilçe sınırını kapsayan başka bir harita daha hazırlanmıştır. Bu haritanın bir yüzünde Turhal İdari Sınırları Haritası ve diğer yüzünde Turhal İlçesi Coğrafi Haritası bulunmaktadır. Bu haritanın 45cm x65cm ebadında 1000 adet matbaa baskısı yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kent Bilgi Sistemi, Rehber Harita, Coğrafi Bilgi Sistemi, 3d Görüntü.
1. Giriş
Tarımsal toplumdan sanayi toplumuna geçişle birlikte insanların bir arada yaşama ve hizmetleri paylaşma geleneği oluşmaya başlamıştır. Kurulan kentler ile bu olgu hayata geçirilmeye çalışılmaktadır. Bugün tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde kente doğru bir nüfus hareketi ile karşı karşıyadır. Bu hareketlenme beraberinde hızlı kentleşmeyi, dolayısıyla da kentleşme problemlerini ortaya çıkarmaktadır. Kentlerin yönetilmesi artık günümüzde daha zor olmakta, kararların verilmesinde birçok karmaşık bilginin aynı anda ve çok kısa bir zamanda analiz edilmesini gerektirmektedir. Kentte yaşayan bireylerin, farklı ancak gerektiğinde de ortak olabilen taleplerini karşılamak için, faaliyet gösteren yerel birimlerin hizmetleri aksatmadan yerine getirebilmesi, bu birimlerin kent bilgilerine sağlıklı bir şekilde hakim olmasıyla mümkündür. Kentli insanların yaşam standardı yüksek bir ortamda yaşayabilmeleri için kent yönetiminde başarı sağlamak gerekir. Yönetimde etkin olabilmek için üstün yöneticilik vasıflarının yanı sıra kullanılacak araçlarda önemlidir. Kent yönetiminde bulunan özel ve tüzel kişiler için sağlıklı, etkin, ucuz ve verimli hizmetler sunabilmek temel amaç olmalıdır. Bu amaca ulaşabilmek için 21. yüzyıl teknolojisinin getirdiği yeniliklerden yararlanmak zorunludur. Çağımız bilgi teknoloji çağıdır. Gelişmiş ülkeler doğru ve güncel bilgiye kısa sürede ulaşmak için bilgi teknolojilerinden yararlanmaktadır.
Bilginin manuel yöntemle üretilmesi, modellenmesi, işlenmesi ve kullanılması zaman ve işgücü kaybına neden olmaktadır.
Kent bilgisi, altyapıdan üstyapıya, planlamadan sağlığa, güvenlikten ulaşıma, eğitimden turizme kısaca kent hayatındaki tüm olgulardır. Kurumlarca toplanan, saklanan, paylaşılan ve gerektiğinde kamuya sunulan hizmetlerdeki her bir fonksiyon kent bilgisiyle doğrudan ilişkilidir. Karmaşık yapıda gözüken bu bilgilerin yönetilmesi bugün kent bilgi sistemlerinin temel görevleri arasındadır.
2. Genel Tanımlar
2.1 Kent Bilgi Sistemi (KBS)
Kent ve kentliye ait bilgilerin belirli yöntemlerle toplanması uygun yazılım ve donanımlar kullanıp bir veri tabanına aktarılması, veriler arasındaki ilişkilerin kurulması, yönetilmesi ve doğru sorgulamalar oluşturup analizlerin yapılarak kentin her türlü ekonomik, sosyal, kültürel, idari ve diğer hizmetlerinin en iyi şekilde gerçekleştirilmesini sağlamak amacı ile kurulan sistemlerdir.
2.2 Yönetim Bilgi Sistemi (Manegement Information System) "YBS"
Belediyenin birimleri arasında çoğunlukla gelirlerin yönetimini kapsayan bilgileri yöneten yazılım ve donanımlarından oluşan sistemdir.. Ülkemizde belediyelerin büyük çoğunluğu YBS kullanmaktadır. Bu YBS'ler coğrafi bilgi sistemi ile entegre olmadığından kentle ilgili tüm ihtiyaçları karşılamaktan uzaktır.
Modern Kent Yönetim Sistemleri kurulabilmesi için yönetim bilgi sistemi ve coğrafi bilgi sisteminin entegre olduğu bütünleşik bir yapı tasarlanmalıdır.
2.3 Veri Tabanı
İlgili verilerin bir topluluğudur. Veritabanı birbirleri içerisinde uyumlu olan mantıklı verilerin toplamıdır.
2.4 Coğrafi Bilgi sistemi(CBS,GIS)
Her türlü coğrafi referanslı bilginin etkin olarak elde edilmesi, kullanılması, analizi ve görüntülenmesi için bilgisayar donanımı, yazılımı, coğrafi veri ve personelin organize olarak toplanmasıdır. Haritalama ve yer yüzünde varolan nesneler ve gelişen olayların analizi için bilgisayar tabanlı bir araçtır. CBS teknolojisi, sorgulama istatistiksel analiz gibi klasik veritabanı işlemlerini görselleştirme ve haritalar tarafından sağlan coğrafi analizlerle birleştirmektedir. Bu yeteneği CBS'yi diğer bilgi sistemlerinden ayırmakta ve kamu ve özel girişimlerde olayların açıklanabilmesi, sonuçların tahmini ve strateji geliştirilmesi için değerli kılmaktadır. Coğrafi bilgi sisteminin kapsamı çok geniş ve çeşitlidir. Kent ile ilgili olan CBS'ye de Kent Bilgi Sistemi denmektedir.
2.5 Kent Bilgi Sistemi Tasarımı
En yalın haliyle bir KBS' in aşağıda sıralanan amaçları yerine getirecek şekilde tasarlanması gerekir.
Bunlar;
a) Belediye birimleri arasında gerekli iletişim ve koordinasyonun sağlanarak; birimlerde aynı veya benzer çalışmaların tekrarının veya birbirine olumsuz etkilerinin kaldırılarak insan gücü, zaman, mali kaynak israfının önlenmesi, verimliliği arttırıcı unsurların desteklenmesi
b) Mekansal, sosyal ve ekonomik planlama için gerekli tüm verilere, bunlara dair tüm istatistiki analizlere, araştırma sonuçlarına ulaşılabilmesi, planlama ve yönetim hizmetlerinin adil etkin ve akılcı olabilmesi.
c) Altyapı, ulaşım,sağlık,çevre temizlik, gelir ve giderlerin takibi, güvenlik, her türlü denetim, halkla ilişkiler vb. belediye hizmetlerinin otomasyona geçirilerek verimli, güvenilir,sağlıklı ve çağdaş normlarda yöre sakinlerine sunulabilmesi.
d) Belediye personel, cari ve yatırım harcamalarının karşılanmasına yönelik potansiyel kaynakların araştırılması, belediye menkul ve gayrimenkul gelirlerinin tespiti, takibi ve işletilmesinin kontrol altına alınmasıyla bütçeye maksimum düzeyde katkı sağlanması.
2.6 Kent Bilgi Sisteminde Kullanılan Veriler
KBS kapsamındaki veri kavramlarından hem mekansal konuma ilişkin grafik ve sözel bilgiyi, hem de bu bilgilerin kendi içlerindeki ve karşılıklı ilişkiler anlaşılmalıdır. Bu ilişkiler kullanılarak grafik bilgilerden sözel bilgilere, sözel bilgilerden de grafik bilgilere ve diğer sözel bilgilere ulaşabilmek mümkün olabilmektedir. KBS veri tabanında amaçlanan hizmetlerin yerine getirilebilmesi için aşağıda ana başlıklar altında sıralanmış, KBS yazılımı ile desteklenen, sorgulanabilen grafik ve sözel bilgilere veya bilgi katmanlarına ihtiyaç vardır.
Grafik Bilgiler;
Güncel halihazır harita bilgileri
Güncel kadastral harita bilgileri
İmar planı bilgileri
Plan, proje ve vaziyet planı bilgileri
Plan tadilatı bilgileri
İmar durumu düzenlemesine dair bilgiler
İmar uygulamasına dair bilgiler
Yol ulaşım ağı plan proje bilgileri
Toplu taşıma planı, güzergah bilgileri
Alt yapı , tesis , harita , plan , proje bilgileri
Çevre , bahçe , park , düzenleme , koruma , plan , proje bilgileri
Çevre kirlilik harita ve proje bilgileri
Sit ve koruma alanı bilgileri
Araç takip proje bilgileri
Yapılaşma takip bilgileri
Bina alım ve revizyon bilgileri
Sözel Bilgiler;
Mülkiyet (tapu kayıt) bilgileri
Emlak-Çöp vergisi beyan ve tahsilat bilgileri
Elektrik , su , doğal gaz kullanıcıları adres bilgileri
Arazi kullanım bilgileri
Planlama ve plan karar bilgileri
İmar durum bilgileri
Hizmet ve iş sektörü ile ilgili bilgiler
Bina kullanım ve numarataj bilgileri
Yapı izin bilgileri
İskan izin bilgileri
Gayri sıhhi müessese izin bilgileri
Kaçak yapı ve yapılaşma takip , tespit bilgileri
Tarihi , turistik , yeşil doku envanteri
Sit ve koruma alanı karar bilgileri
Park , bahçe , ağaçlandırma bilgileri
Ulaşım envanteri
Altyapı tesis plan , proje ve uygulama bilgileri
Belediye gelir ve gider (bütçe) takip bilgileri
Belediye işletme ve iştirakleri bilgileri
İtfaiye hizmet bilgileri
Personel bilgileri
Makine ikmal , araç-gereç parkı , araç takip bilgileri
Yasa , yürütme ve yönetim bilgileri
Zabıta bilgileri
3. Turhal Coğrafi Bilgi Sistemi Projesi Kapsamı 3. 1 Coğrafi Konum
Yeşilırmak havzasında, Karadeniz bölgesinin orta bölümünün yerleşime en müsait yerinde kurulan Turhal ,İç Anadolu'yu Karadeniz'e , Doğu Anadolu'yu batıya bağlayan yolların kesiştiği yerde kurulmuştur.
Cumhuriyetin ilk yıllarındaki nüfusuyla küçük bir yerleşim yeri iken 1944 yılında ilçe olan Turhal ; bugün yüzbini aşan nüfusu, konumu ekonomik yapısı ile ülkemizin en hareketli yerleşim yerlerinden birisi haline gelmiş, adı geleceğin vilayetleri arasında geçer olmuştur.
Turhal İlçesi Tokat iline bağlıdır. Tokat ile Amasya arasındadır. Tokat ilinin Türkiye coğrafyasındaki konumu Şekil 1’de gösterilmektedir.
Şekil 1. Tokat İli Coğrafi Konumu
Turhal, Karadeniz Bölgesinin , Orta Karadeniz Bölümünde yer almaktadır. Turhal 40'-18' kuzey enlemi ile 36'-06 Doğu boylamının kesiştiği yerdedir. Yüzölçümü 911 km2 dir. Şehir merkezi rakımı 493 tür.
Yeşilırmak vadisinde bulunan Turhal ilçesi ; etrafı dağlar ve yüksek tepelerle çevrili 3 km genişliğinde 9 km uzunluğunda bir ova üzerinde bulunmaktadır. Şekil 2’de Turhal’ın Coğrafi konumunu gösterimektedir.
Şekil 2. Turhal İlçesinin Coğrafi Konumu
3.2 Proje Kapsamı
3.2.1 Kullanılan Altlık Veriler
Turhal Belediyesi Kent Bilgi Sistemi kurulumuna yönelik ciddi adımlar atmaya başlamıştır. Kent ve Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturmak amacı ile ARGIS ArcView 9 Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımı satın almıştır. Belediye personeline Coğrafi Bilgi Sistemi ve ARCGIS kursu verilmiştir. Ayrıca Turhal Belediyesi yatırım planlama, imar ve kentsel uygulamalarda kullanılmak üzere Amerikan SpaceImaging Firmasına ait IKONOS uydusunun çekmiş olduğu Turhal uydu görüntüsünü satın almıştır. 680 km yükseklikten uzaydan çekilen bu uydu fotoğrafının hassasiyeti 1 metredir. 100 km2 yi kapsayan uydu fotoğrafının çekim tarihi 12.11.2004 ve bulutluluk oranı %0 dır (Şekil 3).
Şekil 3. Turhal İlçe Merkezi IKONOS Uydu Görüntüsü
Oluşturulan Coğrafi Bilgi Sisteminde 1987 ile 2005 arasında hazırlanan 85 adet 1/1000 ölçekli paftadan oluşan sayısal ortamda revize imar planları kullanılmıştır (Şekil 4).
Şekil 4. 85 adet paftadan oluşan Imar Planı
Kadastral Paftalar sayısallaştırılmış ve 2004-2005 yılında yapılan sayısal ortamda 155 adet 1/1000 ölçekli 18 adet 1/5000 ölçekli halihazır harita Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturulmasında kullanılmıştır (Şekil 5).
Şekil 5. 2004-2005 tarihli 1/1000 ölçekli Halihazır Harita
3.2.2 Sayısal Arazi Modeli Oluşturulması
Halihazır veriler ArcGIS ortamında Sayısal Arazi Modeli oluşturulabilmek için düzenlenmiştir. Arazi topoğrafyasını oluşturan grafik verilerden ilk olarak üçgenleme yapılarak TIN oluşturulmuştur (Şekil 6).
Oluşturulan TIN’den raster formatta GRID verisi oluşturulmuştur (Şekil 7). Bu işlemler ArcGIS 3d Analyst modülü ile yapılmıştır.
Şekil 6. Halihazır Verilerden Oluşturulan TIN Şekil 7. TIN den oluşturulan GRID(DEM)
3.2.3 Uydu Verisinin Geometrik Düzeltmesi
ERDAS Imagine Yazılımında IKONOS uydusu kamera parametreleri, sayısal arazi modeli ve halihazır verileri kullanılarak uydu görüntüsü geometrik düzeltmesi yapılarak koordinatlandırılmıştır (Şekil 8-10).
Şekil 8. Uydu Görüntüsünün Geometrik Düzeltmesi
Şekil 9. Uydu Görüntüsünün Geometrik Düzeltmesi
Şekil 10. Geometrik Düzeltmesi Yapılmış Uydu Görüntüsü
3.2.4 Cad verilerin Coğrafi Bilgi Sistemi Formatına Dönüştürülmesi
Halihazır veriler Netcad ortamından ArcGIS Geodatabese yapısına dönüştürülmüş ve topoloji uygulanmıştır. İmar ve Kadastral verilerin WGS84 datumuna koordinat dönüşümü yapılmış ve topoloji uygulanmıştır. Uydu verileri, Pocket PC de de görüntülenebilmek için resim sıkıştırma formatı olan MrSid formatına dönüştürülmüştür. GIS verileri kullanılarak Turhal Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturulmuştur (Şekil 11).
Şekil 11. CAD Verilerinin CBS Formatına Dönüşümü ve CBS Projesinin Oluşturulması
3.2.5 Uydu Görüntüsü Ve Sayısal Arazi Modeli Kullanılarak 3D görüntü oluşturulması
Sayısal arazi modeli üzerine uydu görüntüsü bindirilerek ArcGIS 3D Analyst yazılımı ile gerçekçi 3 boyutlu görüntü elde edilmiştir (Şekil 12).Şekil 12. Tokat Turhal İlçesi 3D Görüntüsü
3.2.6 Oluşturulan Coğrafi Bilgi Sisteminden Faydalanarak Basılı Şehir Rehberlerini Hazırlanması
ARGIS ortamında Turhal ilçe merkezini kapsayan bir tarafında Turhal’ın uydu görüntüsünden faydalanılarak oluşturulan şehir rehberi, diğer tarafında vektör verilerden faydalanılarak oluşturulan şehir rehberi hazırlanmıştır. . Şehir rehberi 1000 adet olarak ve özel harita katlama tekniği ile katlı biçimde matbaada 55cm x80cm ebadında bastırılmıştır (Şekil 13)
Şekil 13.Hazırlanan Şehir Rehberinin Matbaa Baskısı Olarak Hazırlanması
Ayrıca Turhal ilçe sınırını kapsayan başka bir harita daha hazırlanmıştır. Bu haritanın bir yüzünde Turhal İdari Sınırları Haritası ve diğer yüzünde Turhal İlçesi Coğrafi Haritası bulunmaktadır. Bu haritanın 45cm x65cm ebadında 1000 adet matbaa baskısı yapılmıştır (Şekil 14-15).
Şekil 14. Tokat Turhal İlçesi Coğrafi Haritası
Şekil 15. Tokat Turhal İlçesi İdari Sınırları Haritası
4. Sonuç
Bugün gelinen aşama sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş aşamasıdır. Bilgi teknolojisindeki hızlı gelişmeler insan hayatını artık doğrudan etkiler hale gelmiştir. Toplum bireyleri her türlü bilgiye ulaşmak ve sorgulamak arzusunda olduğundan kurumlarında buna hazırlıklı olması gerekmektedir. Dolayısıyla bilgi paylaşımı için gerekli sistemlerinin oluşturulması idarelerin temel görevleri arasında yer almalıdır.
Bugün kentlerde, sadece bireylerin isteklerini karşılamak için değil aynı zamanda kurumların kendi ihtiyaçlarını da karşılamak için bilgi sistemlerine ihtiyaç vardır. Özellikle doğru kararların verilebilmesi
için çok yönlü bilgi analizleri gerekir. İlk olarak 1960’lı yılların sonunda kent planlamasına yönelik çizim amaçlı kullanılan bilgisayarlar bugün kentlerin gelişmesine yönelik stratejik kararların alınmasında kullanılan en etkili araçlar haline gelmiştir. Ancak günümüzde bilgisayar sistemlerinin kurulup kullanılmasından ziyade bilginin ne şekilde yönetilmesi gerektiği daha önemli olmuştur.
Coğrafi Bilgi Sisteminin bir çeşidi olan Kent Bilgi Sistemlerine mutlaka her yerel yönetim tarafından önem verilmeli ve kurulmaya çalışılmalıdır. Yeni Belediye yasasında da Kent Bilgi Sistemi kurulması belediyelerin temel görevleri arasında sayılmaktadır.
Kent Bilgi Sistemleri sayesinde; kentin alt ve üst yapı şebekelerine hakim olunarak bu şebekelerin bakım-onarım ve yenilenmesi için zamandan ve maliyetten büyük ölçüde tasarruf sağlanır, İmar, kadastro, yapı ruhsatı, vergi, ceza vs. hizmetlerle vatandaş belediye ilişkisi hızlandırılır ve kolaylaştırılır, Emlak vergisinin, belediye ve hazineye ait gayrimenkullerin tespiti, analizi, kullanım durumları, kira bedelleri, lojman binalarının durumları, takibi ve kontrolü çıkarılabilir, Kamulaştırma haritalarının çıkarılması ve toprak değerine ilişkin bilgilerin her an sorgulaması sağlanır, Kentin sosyo-kültürel gelişimi izlenerek fiziksel planlama çalışmaları yönlendirilir, Yangına duyarlı bölgeler tespit edilerek, yangınlara ulaşımda en kısa güzergah seçimleri yapılır, Kent ulaşım sistemi daha rasyonel şekilde planlanır.
Kaynaklar
Alkan, RM, Kalkan, Y, Baykal, O, İpbüker, C, Yanalak, M, Erden, T ve Erdoğan, C. (2003). Internet- Based GIS Implementations: A Case Study in an Ancient Settlement of Istanbul, Proceeding CD of the ISPRS WG VII/4 Symposium Remote Sensing of Urban Areas, Regensburg, Germany, 27-29 June, Vol:
XXXIV-7/W9, 11-17.
Arslan, E., Erdoğan, C., Alkan, R. M., (2002). “Establishing Current Address information system from IKONOS images for Geographicb Information Systems”, 3. International Syposium Remote Sensing of Urban Areas 11-13 June 2002 İstanbul/Turkey
Erdoğan, C., Maktav, D., (2000). “Ortofoto Plans or Merged High Resolution Satellite Imageries Draped Over DTM’s for Urban Development Monitoring”, İnternational Workshop, Land Use Cover/Land Use Change and Water Menagement in Arid Regions : Remote Sensing Applications in The Midle East, 23-27 Octaber 2000, Negev/Israil
Erdoğan, C., Arslan, E., Alkan, R. M., (2002). “Internet Based Geographic Information System: A case Study”, 3. International Syposium Remote Sensing of Urban Areas 11-13 June 2002 İstanbul/Turkey Erdoğan, C., Maktav, D., Susam, T., (2002). “Comparasion of DTM Visualizations By Merged IRS1-C PAN and LISS III İmageries, IKONOS Imagery and Ortofoto plans in Urban Areas”,3. International Syposium Remote Sensing of Urban Areas 11-13 June 2002 İstanbul/Turkey
Erdoğan, C., Maktav, D., (2003). “Use of Handhald Computers in Urban GIS Including Satellite Data”, 4.
International Syposium Remote Sensing of Urban Areas 27-29 June 2003, Regensburgl/Germany ARCGIS 9 Uygulama Dökümanı Kitabı
www.tokbis.com web sitesi www.turhal.bel.tr web sitesi
