Geçmişten günümüze vintage giyimin tercih edilme nedenleri ve kullanım düzeylerinin incelenmesi

(1)

GİYİM ENDÜSTRİSİ VE MODA TASARIMI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI

GĠYĠM ENDÜSTRĠSĠ VE GĠYĠM SANATLARI EĞĠTĠMĠ BĠLĠM DALI

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE VİNTAGE GİYİMİN TERCİH EDİLME

NEDENLERİ VE KULLANIM DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Seda GEDĠK

Danışman: Prof. Fatma ÖZTÜRK

Ankara Ağustos, 2012

(2)

JÜRĠ VE ENSTĠTÜ ONAY SAYFASI

Seda GEDĠK’in ‘GeçmiĢten Günümüze Vintage Giyimin Tercih Edilme Nedenleri Ve Kullanım Düzeylerinin Ġncelenmesi’ baĢlıklı tezi …………...tarihinde, jürimiz tarafından, Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Eğitimi Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.

Adı Soyadı Ġmza

BaĢkan: ... ... Üye (Tez DanıĢmanı): ………... ... Üye : ……….. ……… Üye : ……….. ………

(3)

ÖNSÖZ

Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Moda Tasarımı Eğitimi Bölümü Anabilim Dalı Yüksek Lisans tez çalıĢması olarak hazırlanan bu araĢtırmada, geçmiĢten günümüze vintage giyimin tercih edilme nedenleri ve kullanım düzeylerinin incelenmesi amaçlanmıĢtır.

Yapılan bu araĢtırmanın içeriği beĢ bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölüm; araĢtırmaya ait problem, amaç, önem, varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımları içermektedir. Ġkinci bölümde; Ġkinci el, nostalji, vintage, retro kavramlarına ve açıklamalarına yer verilmiĢtir. Üçüncü bölümde; araĢtırmanın modeli, evreni örneklemi, verilerin toplanması ve verilerin analizi hakkındaki bilgiler açıklanmıĢtır. Dördüncü bölümde; bulgular ve yorum baĢlığı altında elde edilen veriler analiz edilip yorumlanmıĢtır. BeĢinci bölümde ise; sonuç ve öneriler yer almaktadır.

Bu araĢtırmanın hazırlanmasının her aĢamasında, yoğun çalıĢmaları arasında değerli vaktini ayırarak çalıĢmamla ilgilenen, çalıĢmam boyunca beni yönlendiren ve birlikte çalıĢmaktan çok mutlu olduğum değerli tez danıĢmanım, Sayın Prof. Fatma ÖZTÜRK hocama, araĢtırma boyunca yardımını benden esirgemeyen ve birikimini benimle paylaĢan değerli hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Melek ÖZTÜRK’e içtenlikle ve minnettarlıkla teĢekkür ederim.

AraĢtırma sürecinde verdiği moral ve destek ile hep yanımda olan değerli arkadaĢım Emine BARIT’a, eğitim hayatım boyunca sonsuz sabırlarıyla beni destekleyen ve her konuda yanımda olan değerli aileme teĢekkür ederim.

(4)

ÖZET

GEÇMĠġTEN GÜNÜMÜZE VĠNTAGE GĠYĠMĠN TERCĠH EDĠLME NEDENLERĠ VE KULLANIM DÜZEYLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ

GEDĠK, Seda

Yüksek Lisans, Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Bilim Dalı Tez DanıĢmanı: Prof. Fatma ÖZTÜRK

Ağustos - 2012, 96 Sayfa

Bu araĢtırmanın amacı, geçmiĢten günümüze vintage giyimin mağazalar ve tüketiciler açısından tercih edilme nedenleri ve kullanım düzeylerinin belirlenmesidir.

AraĢtırmada, betimsel (survey) yöntem kullanılmıĢtır. AraĢtırma verilerinin toplanmasında anket tekniği kullanılmıĢ, ayrıca vintage, ikinci el, nostalji, ve retro kavramları hakkında ulaĢılabilen sayıda kaynak taraması yapılmıĢtır. AraĢtırmanın evrenini, Ġstanbul, Ankara ve Ġzmir illerindeki tüketiciler ve mağaza sahipleri oluĢturmaktadır. AraĢtırmanın örneklemini ise tesadüfi örnekleme yoluyla seçilen 226 tüketici ve 10 mağaza sahibi oluĢturmaktadır.

AraĢtırmada elde edilen verilere ait sayısal değerler ve yüzdelikler, SPSS 15.0 programında istatiksel analiz yapılarak hesaplanmıĢtır.

AraĢtırmada elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde vintage giyimin ülkemizde özellikle gençler ve genç yetiĢkinler tarafından rağbet gördüğü, tüketicilerin geçmiĢe olan özlem duygusu, farklı görünme isteği ve nostaljik giysilere olan ilgisinin, vintage giyimin önemini her geçen gün arttırdığı, mağazacıların tüketicilerden gelen ilgiden ve talepten memnun oldukları tespit edilmiĢtir.

(5)

ABSTRACT

THE REASONS OF WHY VĠNTAGE CLOTHĠNG ĠS PREFERED FROM PAST TO NOW AND EVALUATĠON OF ĠTS LEVEL OF USAGE

GEDĠK, Seda

Thesis of Master, Department of Arts- Clothing Industry Supervisor: Professor Fatma ÖZTÜRK

August- 2012, 96 Pages

The goal of this research is why vintage clothing is prefered by stores and customers from past to now and determine its level of usage.

Ġn this researh descriptive system is used. While getting information survey tecnic is prefered , additionaly sources are searched throughly and reached as many resouces as possible about vintage, second-hand, nostalgia and retro. The extent of research is formed by customers and store owners of Ġstanbul, Ġzmir and Ankara. This researh is done with 260 customers and 10 store owners all chosen coincidentally.

Numerical and percentage data belong to research is counted with SPSS 15.0 program by making statistical analysis.

When the results of researh are evaluated it is stated that vintage cloths are very popular among young people, aslo the longing for past, the desire to look different and interest in noltalgic cloths shows that vintage clothing is getting more important each day, and the store owners are really pleased from customers feedbacks.

(6)

İÇİNDEKİLER

Sayfa No

JÜRĠ VE ENSTĠTÜ ONAY SAYFASI...……….i

ÖNSÖZ…...………ii ÖZET…...………..iii ABSTRACT…...………iv ĠÇĠNDEKĠLER…...………v TABLOLAR LĠSTESĠ…..………...……….vii FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ….………..ix BÖLÜM I : GĠRĠġ….……….1 1.1.Problem……… 4 1.2.Amaç……….4 1.3.Önem……….5 1.4.Varsayımlar………...5 1.5.Sınırlılıklar………5 1.6.Tanımlar………6

BÖLÜM II: KAVRAMSAL ÇERÇEVE…….………..7

2.1.Giyim ve Moda Kavramı….………..7

2.2. Nostalji Kavramı………. 9

2.3. Ġkinci El Giysi Kavramı...……… 10

2.4. Nostaljik ve Ġkinci El Giyimin 20. Yüzyıl Modasına Yansımaları…..…………11

2.4.1. Nostalji ve Ġkinci El Giyimde 1920’li Yıllar...………12

2.4.2. Nostalji ve Ġkinci El Giyimde 1930’lu Yıllar...………...12

2.4.3. Nostalji ve Ġkinci El Giyimde 1940’lı Yıllar…...………13

2.4.5. Nostalji ve Ġkinci El Giyimde 1960’lı Yıllar…...………15

(7)

2.4.8. Nostalji ve Ġkinci El Giyimde 1990’lı Yıllar……...………22

2.4.9. Nostalji ve Ġkinci El Giyimde 2000’li Yıllar……...………23

2.5. Retro ve Vintage Kavramı……...………...25

2.5.1. Retro ve Vintage Giyimin Modaya Yansımaları………...………..26

2.6. Ġlgili AraĢtırmalar………..……….…30 BÖLÜM III: YÖNTEM………..………35 3.1. AraĢtırmanın Modeli…,,,,,,………35 3.2. Evren ve Örneklem……...………..35 3.3. Verilerin Toplanması…...………...……36 3.4. Verilerin Analizi………...………..…36

BÖLÜM IV: BULGULAR VE YORUM…….……….37

4.1. Mağaza Sahiplerinin GörüĢlerine Yönelik Bulgu ve Yorumlar…………..…..…37

4.2. Tüketici GörüĢlerine Yönelik Bulgu ve Yorumlar………..……..……….48

BÖLÜM V: SONUÇ VE ÖNERĠLER 5.1. Sonuç……….……….……60

5.2. Öneriler……….………..73

KAYNAKÇA……….………...…74

EKLER……….77

Ek-1 Ġstanbul ve Ankara Ġllerinden Vintage Mağaza Fotoğrafları………78

(8)

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa No

Tablo 1. Vintage Mağazalarına ĠliĢkin Genel Veri Dağılımları………36

Tablo 2. Vintage Mağazaların Ġkinci El Giysi Tanımı Dağılımları………..37

Tablo 3. Mağazaların Vintage Giysi Tanımı Dağılımları……….37

Tablo 4. Vintage Mağazalarının Ürün SatıĢlarına Etki Eden Nedenlerin Dağılımı…………..38

Tablo 5. Vintage Mağazalarda SatıĢa Sunulan Ürün Markaları Dağılımları……...………….38

Tablo 6. Vintage Mağazalarda SatıĢa Sunulan Ürün Grubu Dağılımları………..41

Tablo 7. Vintage Mağazalarda En Çok Satılan Ürün Dağılımı……...……….43

Tablo 8. Vintage Mağazaların Alıcı Kitle Dağılımı………..44

Tablo 9. Vintage Mağazaların Ürünlerini Sağlama Dağılımları………...………44

Tablo 10. Vintage Ürünlerin Fiyat Farkı Dağılımları……...………45

Tablo 11. Vintage Mağazalarda En Çok Satılan Aksesuar Grubu Dağılımları………46

Tablo 12. Vintage Ürünlere Talep Yoğunluğu Ġller Dağılımı………..47

Tablo 13. Belirli ġehirlerin Vintage Ürünlerin Adresi Olarak Görülme Dağılımları………...47

Tablo 14. Vintage Mağazalarda Ürün Arz Dağılımları……….………...…47

Tablo 15. Vintage Mağazalarda Ürün Talep Dağılımları……….………48

Tablo 16. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Cinsiyet Dağılımı……….48

Tablo 17. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin YaĢ Dağılımı……….………49

Tablo 18. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Eğitim Durumu Dağılımı……….50.

Tablo 19. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Meslek Dağılımı……….………..50

Tablo 20. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin ġehir Dağılımı………50

Tablo 21. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Aylık Gelir Dağılımı……….………51

Tablo 22. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Ġkinci El Giysi Tanımı Dağılımı…….………..51

Tablo 23. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Vintage Giysi Tanımı Dağılımı…….………..52

Tablo 24. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Vintage Giyim Ürünleri Kullanma Durumu Dağılımı……….………52

(9)

Tablo 25. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Vintage Giyim Ürünleri Kullanma

Dağılımı………...53 Tablo 26. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Giyim Marka Dağılımı……….………53 Tablo 27. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Vintage Temin Etme Yer Dağılımı…….………….54 Tablo 28. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin En Çok Satın Alınan ya da Kullanılan Ürün

Dağılımı………55

Tablo 29. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin En Çok Satın Alınan ya da Kullanılan Aksesuar Dağılımı………55 Tablo 30. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Memnuniyet Dağılımı……….………….56 Tablo 31. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Ürün Fiyat Dağılımı……….………56 Tablo 32. Vintage Tüketicilerine ĠliĢkin Ürün Temin Etme Durumu Dağılımı……….……..57 Tablo 33. Mağaza ve Tüketicilerin Ġkinci El Giysi Tanımlamalarının KarĢılaĢtırması………65 Tablo 34. Mağaza ve Tüketicilerin Vintage Giysi Tanımlamalarının KarĢılaĢtırması……….66

(10)

FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ Sayfa No

Fotoğraf 1. Ġstanbul Vintage Mağazası……….………..78

Fotoğraf 2. Ġstanbul Retro Mağazası 1……….………....79

Fotoğraf 3. Ġstanbul Retro Mağazası 2………..………80

Fotoğraf 4. Ġstanbul Pied de Poule Mağazası 1………..………...81

Fotoğraf 5. Ġstanbul Pied de Poule Mağazası 2……….………82

Fotoğraf 6. Ġstanbul Pied de Poule Mağazası 3……….………83

Fotoğraf 7. Ġstanbul Mozk Mağazası 1……….84

Fotoğraf 10. Ġstanbul Mozk Mağazası 3………..87

Fotoğraf 13. Ġstanbul Aslı Jackson Mağazası 1………90

Fotoğraf 16. Ġstanbul Tabe Kıyamet Mağazası 1……….93

Fotoğraf 20. Ankara Nana Mağazası 1……….97

Fotoğraf 21. Ankara Nana Mağazası 2……….98

(11)

BÖLÜM I GİRİŞ

Bu bölümde araĢtırmanın problem durumu, amacı, önemi, varsayımları, sınırlılıkları ve tanımları açıklanmıĢtır.

1.1.Problem

Giyim insanoğlunun nefes alma, yemek yeme ve uyumanın ardından bedeninde hissettiği temel fonksiyonlarından biridir. Giyinme ihtiyacı insanlığın varoluĢundan günümüze kadar gelen ve kendini devirler boyunca geliĢtiren ve yenileyen bir olgu haline gelmiĢtir. Giyinerek sadece hava koĢullarına karĢı korunmanın modası geçmiĢ; giyinmekle yakından ilgisi olan moda devreye girmiĢtir (Turgut, 2010: 1).

Önceleri sadece soğuktan korunmak amacıyla giyinen insanoğlu soğuktan korunmanın yanında güzel görünmek, kendini beğenmek ve çeĢitli giysilere sahip olmak için giyinmeye baĢlamıĢtır.

Giysiler, yaĢam biçimlerine Ģekil veren sosyal, ekonomik, politik ve dini etkileĢimleri de yansıtmaktadır. Giysiler aracılığı ile toplumların kültürlerini okumak mümkündür (PektaĢ, 2006: 16).

Günümüz toplumlarında giyim kim olduğunu anlatmaya ve çevresindeki öteki insanların kim olduğunu anlamaya fazla vakti olmayan bireylerin sözün ötesinde yeni bir dile ihtiyaç duydukları yerde göstergebilim konusu olarak karĢımıza çıkmaktadır (PektaĢ, 2006: 37).

Moda giysilerin hızlı üretilip çabuk yaygınlaĢması, yeni‟nin “yeni” olma niteliğini çabuk kaybetmesine neden olmaktadır. Bu durum gözün doyması doygunluğa ulaĢması, Anadolu‟da kullanılan göz eskisi deyimiyle çok güzel ifade bulur (PektaĢ, 2006: 53).

(12)

Giyim yolculuğunun ihtiyaçtan modaya dönüĢme serüvenini ele alacak olursak, özellikle yakın tarihimize bakmamız faydalı olacaktır. 1900‟lü yılların ortalarına doğru yaĢanan savaĢlar, ekonomik krizler, sosyal olaylar gerek ülkemizi gerekse dıĢ ülkeleri derinden etkilemiĢtir. Bu olumsuz olaylar karĢısında ülke halkları yoksullaĢmaya baĢlamıĢ, maddi ve manevi yönden derin yaralar almıĢtır. Bu dönemlerde öncelikli ihtiyaçlar yeme, giyinme ve barınma ihtiyacı olmuĢtur.

Ġkinci el kıyafet kullanımının patlak vermesi ve yaygınlaĢması da özellikle bu yıllara rastlamıĢtır. Bu dönemlerde ikinci el kıyafet pazarları ortaya çıkmıĢ ve insanlar daha ucuz giysileri bu pazarlardan temin etmeye baĢlamıĢlardır. Ġkinci el pazarlar mallarını özellikle ekonomik durumu iyi olanlardan bağıĢ yoluyla almıĢlar; yada fazla kullanılmayan, eski giysileri olan insanlardan toplayarak temin etmiĢlerdir. Küresel düzeyde yaĢanan ekonomik kriz sebebiyle giyime harcanan para azalmıĢ, bu durum da ikinci el giysi pazarının geliĢmesine yol açmıĢtır. Armani, J.P. Gaultier, Fere, Moschino gibi tasarımcılar koleksiyonlarını daha düĢük maliyetle oluĢturma yollarını aramıĢlar ve böylece içinde bulunulan Ģartların bir kez daha modaya yön verdiği gerçeği ispatlanmıĢtır (Bat, 2008: 26).

Belki ekonomik duruma bir tepki olarak, belki de insanlar değerli bir ürün istediklerinde, ikinci el dükkânlarda ve müzayedelerde ikinci el eski giysilerin peĢine düĢmüĢlerdir (PektaĢ, 2006: 154).

II. Dünya savaĢı sonrası zorunlu olarak ihtiyaç haline gelen ikinci el kıyafetler 1960‟lı yıllardan itibaren insanlar tarafından tercih edilen moda unsuru haline gelmeye baĢlamıĢtır. Bu dönemdeki moda devrimi sayesinde giysiler de çeĢitlilik kazanmıĢ ve farklı dönemlere ait kıyafetler kabul görmeye baĢlamıĢtır. 1960'lardaki hippi hareketi sayesinde Batılı olmayan ve bitpazarlarında satılan vintage kıyafetlerin güzelliği ve otantikliği anlaĢılmıĢtır (http://www.milliyet.com.tr).

Eskiden ikinci el kıyafet satıcılarına ülkemizde “müstağmel elbiseci” denildiği literatürlerde geçmektedir. Ancak günümüzde ikinci el kıyafet satan “müstağmel elbiseciler” kalmamıĢtır. Günümüzde ikinci el kıyafetler geçmiĢten günümüze moda unsurlarını üzerlerinde taĢımaları sebebiyle moda akımı haline gelmiĢtir. GeçmiĢle günümüzün yorumu olarak karĢımıza çıkan bu kıyafetler vintage ismini almıĢtır.

(13)

Doğaya dönüĢ akımıyla beraber vintage giyim “bitpazarına nur yağdı” deyimiyle önem kazanmıĢtır (Turgut, 2010: 56).

Vintage aslında Ģarap için kullanılan bir terimdir. Bağbozumu ve üzümlerin toplanıp Ģarap üretimine baĢlanılan yıl anlamında kullanılmıĢtır. Kimi zaman da, Ģampanyada olduğu gibi, bir Ģarabın tek bir yılın ürünü olduğunu anlatmıĢtır ve iyi koĢullarda saklanan Ģarap yıllanmakta; yıllandıkça daha değerlenmektedir. Moda vintage terimini Ģaraptan ödünç almıĢtır. GeçmiĢ yıllara ait giysilerin yeniden hayat bulmasıyla, yorumlanmasıyla eĢ anlamda kullanılmıĢtır. Elbiseler, ayakkabı, çanta, Ģapka ve birçok eĢya Ģarap gibi yıllandıkça değerlenmiĢtir. Bir giysinin vintage olması için sadece eski olması yetmiyor, mutlaka özel olması da gerekmektedir (http://www.posta.com.tr).

Vintage giysi kumaĢları çok hassas ve bakımı zaman alıcıdır. Vintage saklanırken mutlaka askıya asılmalı, temizlenirken ise elde yıkamamaya özen gösterilmeli ve mümkünse kuru temizlemeye verilmelidir (Neely, 2008: 5).

Vintage mağazaları özellikle yurt dıĢında ünlülerin tercih ettiği, kendini farklı Ģekilde ifade etmek isteyenlerin uğrak yerleri haline gelmiĢtir. Ülkemizde de son birkaç yıldır Ġstanbul ve Ankara gibi büyük Ģehirlere açılan vintage mağazalarıyla meraklılarının beğenisine sunulmuĢtur.

Vintage akımı, yani eski kıyafetlerin yeni yorumlar katılarak giyilmesi 70‟lerin baĢında ortaya çıktı; 80‟lerde bir moda akımı olarak benimsenmiĢtir. Bundan 10 yıl kadar önce de Kate Moss‟un önderlik ettiği bir moda akımı olarak hayatımıza tekrar hızlı bir giriĢ yapmıĢtır. Özgün tarzını yaratmak isteyenler, herkesin giydiğinden, her yerde bulabileceğinden farklı giysiler taĢımak isteyenler bu moda akımına ilgi göstermektedir (http://www.posta.com.tr).

Bu araĢtırma ile geçmiĢten günümüze vintage giyimin tercih edilme nedenleri ve kullanım düzeylerinin incelenmesi konusu ele alınmıĢtır. Giyim modasını etkileyen ikinci el kıyafetlerin zorunlu bir ihtiyaçtan moda akımı haline gelme süreci baz alınarak ve geçmiĢten günümüze geçirdiği değiĢimi incelenerek, mağazacılar ve tüketiciler

(14)

tarafından tercih edilme düzeyini belirlemek için böyle bir araĢtırmaya gerek duyulmuĢtur.

1.2.Problem Cümlesi

“ GeçmiĢten Günümüze Vintage Giyimin Tercih Edilme Nedenleri ve Kullanım Düzeyleri Nedir?”

1.3.Amaç

Tüketimin en görünür biçimi olan giyim, her dönemde kimliğin ifadesi olmuĢtur ve aynı zamanda toplumsal statünün ve cinsiyetin en belirgin göstergesidir. Günümüz giyim modasında her geçen gün farklı tarzlar, beğeniler ortaya çıkmaktadır. Vintage kullanımı ise ne kadar zaman geçerse geçsin, özlenen ve moda haline gelebilen bir olgu konumuna gelmiĢtir.

GeçmiĢten günümüze vintage giyimin tercih edilme nedenlerini ve kullanım düzeylerini belirlemek amacıyla yapılan bu çalıĢmada; amaca ulaĢabilmek için aĢağıdaki sorulara yanıt aranmıĢtır.

1. Vintage giyim tüketicilerinin ve mağazalarının demografik özellikleri nelerdir?

2. Tüketiciler ve mağaza sahipleri vintage giyim hakkında bilgi sahibi midir?

3. Mağazaların vintage giyim ürünlerinin satıĢ durumu nedir?

4. Tüketicilerin vintage giyim ürünleri kullanım ve memnuniyet durumu nedir?

5. Mağazalara ve tüketicilere göre vintage giyim ürünlerine arz ve talep durumu nedir?

(15)

1.4.Araştırmanın Önemi

Giyim insan olmanın ve toplumda var olmanın gereğidir. Bu nedenle toplum ve birey için giyim önemli bir tüketim alanıdır. Giysi tüketimi giyim eĢyası satın alıp kullanmakla gerçekleĢtirilmektedir. Pazarda değiĢik tüketici gruplarına hitap eden farklı giysi türleri yer almaktadır. Bu türler içinde yer alan vintage oldukça önemlidir. Çünkü vintage ekonomik bir giyim türü olmasıyla birlikte, yaĢanmıĢlık izleri taĢıyarak geçmiĢin modasını günümüze taĢımaktadırlar.

Vintage tercihi günümüzde farklı olmak ve kendi tarzlarını ortaya koymak isteyenler için önemli bir alternatif olması açısından ve nostalji kavramını günümüze bir moda olgusu olarak taĢıması sebebiyle önemli, tercih edilme nedenleri ve kullanım düzeylerinin ortaya çıkarılması açısından özgün bir araĢtırmadır. Ayrıca diğer araĢtırmalara ıĢık tutması amacıyla önem taĢımaktadır.

1.5.Varsayımlar

1. Vintage giyime olan talebin giderek arttığı varsayılmıĢtır.

2. Örneklem grubunu oluĢturan kiĢiler ölçme aracına doğru ve içten yanıt vermiĢlerdir.

3. Kullanılan veri toplama araçlarının geçerliliği yapılan veri analizleri ile sağlanmıĢtır. Ayrıca uzman incelemesinden geçirilmiĢtir.

1.6. Sınırlılıklar

1. AraĢtırma, Ġstanbul, Ankara ve Ġzmir illeri ile sınırlı tutulmuĢtur. 2. AraĢtırma mağaza sahipleri ve tüketicilerle sınırlı tutulmuĢtur.

(16)

1.7.Tanımlar

Moda: Moda insanların değiĢiklik arama ve yeni biçimler ortaya koyma tutkusudur (Kılınç, 2009: 11).

Giyim: Toplumların uygarlık anlayıĢı içerisinde giyim, insanın maddi ve manevi varlığını tamamlayan temel bir gereksinim maddesidir (Bat, 2008: 31).

Vintage: Vintage aslında Ģarap için kullanılan bir terimdir. Bağbozumu ve üzümlerin toplanıp Ģarap üretimine baĢlanılan yıl anlamında kullanılmıĢtır. Kimi zaman da, Ģampanyada olduğu gibi, bir Ģarabın tek bir yılın ürünü olduğunu anlatmıĢtır ve iyi koĢullarda saklanan Ģarap yıllanmakta; yıllandıkça daha değerlenmektedir. Moda vintage terimini Ģaraptan ödünç almıĢtır. GeçmiĢ yıllara ait giysilerin yeniden hayat bulmasıyla, yorumlanmasıyla eĢ anlamda kullanılmıĢtır. (http://www.posta.com.tr).

(17)

BÖLÜM II

2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Bu bölümde, araĢtırma problemi ile ilgili literatür taramasından elde edilen bilgiler araĢtırmacının sentez ile sunulmuĢtur. Ayrıca konuyla ilgili araĢtırmaların kısa özetlerine de yer verilmiĢtir.

2.1. Giyim ve Moda Kavramı

Giyim, kimliğin kurulmasında önemli rol oynar. Giyim tercihleri insanların hem belli bir zaman dilimine uygun görünümlere iliĢkin normları, hem de olağanüstü bir seçenek zenginliğini barındıran kültürün belirli bir biçimini kendi amaçları doğrultusunda nasıl yorumladıklarını incelemek için eĢsiz bir alan sağlar (Yıldırım, 2011:12).

Sözlük anlamı “giyilecek Ģey, elbise” olarak açıklanan giyim; vücudu tabiatın etkilerinden koruyan, medeniyetin ilerlemesiyle değiĢiklik gösteren, insan vücuduna göre Ģekil alan giysilerin tümüdür diye açıklanabilmektedir (Yılmaz, 2011:12).

Giysi her zaman giyinenin karakterini belirtmektedir. Giysinin çağlar boyunca genel güzellik biçiminin insana yakıĢtırılması olduğu da söylenebilir. Aynı zamanda insanoğlunun geçmiĢini açıklayan bir doğrulama olarak da görülmektedir (Yılmaz, 2011:13).

Giysiler insanların kendileri ve çevreleri hakkındaki duygularını yansıtırlar. Giyim bireyin kiĢisel bir parçası gibidir. Yapılan araĢtırmalar, bireylerde giyinmenin önemini; bireyin baĢarılarına, baĢarısızlıklarına, toplumdaki yerine bağlı olduğunu göstermektedir. Ayrıca giyim; kiĢinin iç dünyasını, duygularını yansıtır ve kiĢinin kendine güven duygusunu destekleyen önemli bir güç oluĢturur. Bu faktörlerden etkilenerek toplumsal yapının temelleri oluĢmaktadır. Her toplumu oluĢturan bireylerin kendi ekonomik, kültürel, sınıfsal yapısına ve bireyin toplumdaki yerine göre giyim özellikleri değiĢmektedir. Bu da gösteriyor ki giyim toplumsal ögelere göre belirleyici rol oynamaktadır (Yılmaz, 2011:14).

(18)

Moda “insanların yenilikler arama tutkusudur” Ģeklinde tanımlanabilir. KiĢi hayatın monotonluğundan kurtulmak için değiĢiklikler aramaktadır. Bu yararlı olmanın ötesinde süslenme isteğine dayalı bir değiĢiklik sistemidir (Yılmaz, 2011:8).

Bir giysi tasarımı hazırlarken yararlanılan aktüel alt yapıya “moda” adı verilir. Tüketici tavırlarının ve düĢüncelerinin yoğunlaĢtığı yer ve kavramlar aslında, modanın kendisidir (Gürsoy, 2010:14).

Modada üç ana faktör her zaman önemlidir: Bunlar tabiat etkilerine karĢı korunma, çıplak gezilemeyeceği için giyinme, tamamen psikolojik ve içten gelen bir takım dürtüler ile süslenmedir (Gürsoy, 2010:18).

Moda, geniĢ manada düĢünüldüğünde halk yığınlarının üzerinde birleĢtikleri bir genel eğilim, bir trend ya da ortak değer hükmü olarak kabul edilebilir (Gürsoy, 2010:16).

Günümüzde, modanın tüketim çarkı çok geniĢ bir alanı kapsamaktadır. Ancak bu tüketim çarkı içinde kuĢkusuz modanın doğasını en iyi anlatan ve modayı gerçek bir endüstri haline getiren birim giysidir (Çivitçi, 2004:3).

Modanın tarihine göz atmak için, 1789 Fransız Ġhtilali‟ne kadar uzanmak gerekir. Moda ve genel olarak moda Ģeklinde nitelenmesi gereken bazı tavır ve yaklaĢımların, aslında Fransız Ġhtilali‟nden sonra baĢladığı görülüyor. Fransız Ġhtilali‟ne kadar asil sınıf ile çiftçi ve köylü arasında son derece açık ve kesin bir ayrım vardı. Ġhtilalden sonra asiler tamamen bertaraf olmadı ama köyden Ģehre gelen köylüler( yani fakir tabaka) Ģehirde kendi kültürlerini oluĢturdu ve böylece asilzadelerin sahip olduğu kültür mirasına ortak oldular. ĠĢte bu noktada “burjuvazi” ortaya çıktı, bu da Sanayi Devrimini yarattı. O andan itibaren de alt sınıfların, üst sınıflara özenip onları taklit etmesinden ve onlara ulaĢmaya çalıĢmalarından kaynaklanan bir yaklaĢım ortaya çıktı. Buna genel manada “giyim kuĢamda moda” deniliyor.

Modanın bundan sonra geçirdiği diğer hamleler de tamamen Dünya SavaĢları‟na bağlıdır. Bu savaĢların ortaya çıkardığı sefalete karĢı moda, bir çeĢit baĢkaldırı gibidir (Gürsoy, 2010:18).

20. yüzyıl, batı toplumunun büyük değiĢimler yaĢadığı bir dönemdir. I. Dünya savaĢı öncesine ait moda, 19. yüzyılın bir devamıdır. I. Dünya SavaĢının getirdiği

(19)

yokluk ve kadınların çalıĢma yaĢamına girmeleri, modayı değiĢtirmiĢtir (Alpat, 2009:17).

II. Dünya savaĢından sonra yani, 1950‟lerin baĢından itibaren Avrupa kültürü yaralarını moda ile sarmıĢtır. Çünkü yokluk ve sefaletten bir an önce çıkması gereken Avrupa‟nın, tüketimin ilk basamaklarını tırmanmasında moda, en önemli aktör olmuĢtur (Gürsoy, 2010:14).

2.2. Nostalji Kavramı

Nostalji kavramının modaya yüklediği anlam geçmiĢte özlem duyulan, anımsanan, yada aslında o dönemin insanları tarafından yaĢanılmıĢ kimlik, rol, sosyal statüyü yaĢadığı güne taĢımak isteyen insanın psikolojik ve sosyolojik ihtiyaçlarının moda akımı haline getirilip sunularak insanların kendilerini nostalji açısından tatmin etmelerine olanak sağlamak ve moda olgusuna bu anlamda getirilen yeniliklerle pazar payı sağlamaktır. Bu karĢılıklı olarak moda yaratıcılarının, moda tüketicilerinin düĢüncelerini okuyup gerçekleĢtirdikleri bir dilek gibi etki yaratarak iki taraf arasındaki güçlü bir iletiĢim kaynağı haline gelmiĢtir (Alpat, 2009:17).

Bireysel boyutuyla geçmiĢe duyulan özlem (nostalji), modern insanın kendi yaĢadığı ya da özlemini çektiği bir dönemin hayal edilmesi olarak açıklanabilir. Bu dönem, çocukluk, anne-babanın gençliği olabildiği gibi, hayran olunan Rönesans, 19. yüzyıl, ya da film yıldızları (Marilyn Monroe, Rita Hayworth), Ģarkıcılar (Elvis Presley, Fred Astaire, Gene Kelly) ve sporcular (Jane Fonda, Maradona) gibi 20. yüzyılın sanatsal ve kültürel ikonlarının yaĢadığı dönemler de olabilir (Alpat, 2009:17).

Sosyolojik boyutuyla nostalji kavramı ise modernleĢme ile ilgilidir. SanayileĢme ile baĢlayan modernleĢme, Batı toplumlarını doğadan koparmıĢ, yapay mekânlar içine hapsetmiĢtir. Bu mekânların gün geçtikçe tekdüzeleĢmesi bireylerde kendi kiĢiliklerini, farklılıklarını ifade edecek mekân ya da nesnelerin arayıĢlarına neden olmaktadır. Bunun sonucunda kadın modasında nostalji anlayıĢı moda olgusu içinde Ģu biçimlerde ifade edilmektedir:

(20)

1. GeçmiĢe olan özlem duygusunun modadaki yeri,

2. GeçmiĢ modalara özlem ya da geçmiĢe özlem modaları, 3. Eskiye ve eski zamanlara özlem,

4. GeçmiĢi anma duygusu (Yetmen, 2011:63).

2.3. İkinci El Giysi Kavramı

SavaĢ sonrası döneme ait gençlik; alt kültürleri kendilerine stil sağlayacak hammaddeleri bulabilmek için eskici pazarlarına ve kermes satıĢlarında bulunan giysilere ilgi göstermiĢlerdir. Kendilerine ilham verebilecek gibi görünen bir tavırla tarihin altını üstüne getirecek zengin Ġngilizlerin gardıroplarını yenilemek için modası geçmiĢ eski elbiselerinin satıldığı bitpazarları geçmiĢe yönelik modaların ilk kaynağı olmuĢtur.

Genellikle fakir ve yaĢlı insanların alıĢveriĢ yaptığı bu yerler, gençlerin ilgisini çekmeye baĢladığında, alınan eĢyaların kullanılma ve birleĢtirilme Ģekli değiĢtiği için gençlik alt kültürlerinin anlamı açısından önem kazanır olmuĢlardır. Ayrıca ikinci el modası olarak da ele alınan eskici pazarlarında ordunun ihtiyaç fazlası mallarının satıldığı, askeri üniformalar, önlükler, geniĢ paltolar arasında metal çerçeveli gözlükler, belli bir Ģekilde ucuz ve stilsiz olana ilgi göstermeyi öneren karĢı kültür isteğine birileri dahil olmuĢtur (PektaĢ, 2006: 179).

Eskiden hiç tanımadığınız birinin eskilerini giymek ayıp sayılır, ikinci el giyenlere “bitli gençler” gözüyle bakılırdı. Oysa Ģimdi ikinci el giysi satan mağazaların sayısı hızla artıyor, ünlü isimler “Nereden giyiniyorsunuz” diye sorulduğunda göğsünü gere gere ikinci el satan yerleri tercih ettiklerini söylüyorlar. Yakın zamana kadar hâlâ genç iĢi diye bakılan ikinci el giysi alıĢveriĢine artık herkes merak sardı. Çünkü Armani, Gucci, Versace gibi dünyaca ünlü markaları uygun fiyatlarla satın almanın en kolay yolu bu. Pantolon ve tiĢört, ağırlıklı olarak bulunan ürünler. Giysiler bakımdan geçtikten sonra satıĢa çıkıyor (Koç, 2009:255).

(21)

Yeni ikinci el fikirleri için saldırılan kaynaklar genellikle eski filmler, eski sanat fotoğrafları, büyük romanlar, belgesel filmler ve metinsel materyallerdir. Pazarın, kimsenin fiyat sebebiyle dıĢarıda kalmadığı, görünüĢteki demokrasisi, ikinci el araĢtırmacılarının kesin beğeni ve arzularına göre ĢekillenmiĢtir. Ġkinci el stili ikinci el giysilerden uzaklığını sürekli olarak vurgulamıĢtır. Sokak pazarlarının bugünkü canlılığı sonlarının hippi karĢı-kültürüne çok Ģey borçludur, bitpazarlarını yeniden hayata geçiren, iĢte bu akımdır. Londra'da, Amsterdam'da ya da Berlin'de yıllarca silik bir Ģekilde kalan bu pazarların çoğuna birdenbire yeni bir yaĢam gücü verilmiĢtir (PektaĢ, 2006:180)

Ġkinci el kıyafet koleksiyonları ilgilenenlerin özel sorumluluğudur. Çünkü bu tür parçalar nostaljik, tarihsel , arkeolojik ve yeri doldurulamaz kıymetli parçalardır. Bu kaliteli giysiler, neredeyse kültürel dokümanlar gibidir. Çünkü giysiler aslında

bütündür, Onlara, arkeolojik insan yapılarına, bakıldığı gibi bakılmalıdır (Catalani& Chung, 2005: 6).

2.4. Nostaljik ve İkinci El Giyimin 20. Yüzyıl Modasına Yansımaları

20. yüzyıla geldiğimizde, öncelikle, 18. yüzyıldaki endüstri devrimi ve 19. yüzyılın ikinci yarısında baĢlayan makineleĢmenin etkisiyle, kumaĢ ve diğer tekstil materyallerinin fabrikasyon olarak üretiminin yoğun biçimde uygulandığı görülmektedir. MakineleĢmenin sanat ve moda tasarımına ilk etkisi, “sıradanlaĢma” olmuĢtur. Bu sıradanlığı aĢmak isteyen 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl tasarımcılarının yöntemlerinden biri de geçmiĢ tasarımlardan etkiler taĢıyan ya da bir baĢka deyiĢle, “nostaljik” tasarımlar yapmak olmuĢtur (Alpat, 2009:17).

Sosyal olayların modayı etkilemesi 20. yüzyılın en önemli özelliklerindendir. Birinci Dünya SavaĢı modanın çehresini değiĢtirerek 19.yüzyıl boyunca yayılan ihtiĢamlı hayatın daha sade bir hal almasını sağlamıĢtır. Sözü edilen bu dönem, modada tasarımcıların küçük müĢteri gruplarını memnun etmekten çok geniĢ kitlelerin ihtiyaçlarını karĢılamaya yöneldikleri bir dönemdir (Bat, 2008:24).

(22)

20. yüzyıl ve 21. yüzyılın ilk on yılındaki moda tasarımcıları, kadın giysilerini tasarlarken, çağdaĢ ya da fütüristik eğilimlerden etkilendikleri gibi, nostalji kavramından da etkilenmiĢtir ve bu etkilenmenin 21. yüzyıl boyunca sürmesi beklenmektedir. Bu etkilenmenin nedenleri arasında, öncelikle çağdaĢ insanın psikolojik boyutu öne çıkmaktadır. (Alpat,2009:17).

2.4.1. Nostalji ve İkinci El Giyimde 1920’li Yıllar

Bu yıllar Paris‟te Haute Couture döneminin baĢlangıcı olarak kabul edilir. (Gürsoy, 2010:20).

I. Dünya SavaĢının 1918 yılında bitmiĢ, savaĢın sonunda kendisine bağlı olan ekonomik kriz meydana gelmiĢtir. 1920 yılları modaya göre giyinmek mümkün olmamakla birlikte, korunmak için bile giyinmek maddi kayıplar yüzünden sorundur. SavaĢ sonrası yıllarda kumaĢ da, ekmek ile birlikte karneye bağlanmıĢ, uzun süre kullanılabilen ve yıkanabilir kumaĢlar bu dönemde talep edilmiĢtir(Yıldırım, 2011:30).

I. Dünya SavaĢı‟nın bitimiyle, ekonomik ve sosyal açıdan birçok değiĢiklik yaĢanmıĢ, artan enflasyon sosyal kısıtlamalara neden olurken, orta sınıf fakirleĢmiĢtir. ĠĢsizlik bütün halkı, özellikle de alt tabakayı ve çalıĢan kesimi etkilemiĢ, enflasyon nedeniyle yeni bir sosyal yapılanma ortaya çıkmıĢtır.

20. yüzyılın baĢında seri üretim, kumaĢ teknolojisindeki ilerlemeler, ilk moda fuar ve stantlarının ortaya çıkıĢı, ilk butikler, mini defilelerle geliĢen moda, I. Dünya SavaĢı‟nın, ekonomiyi ve bir çok alanı etkilemesi ile bir duraklama dönemi geçirmiĢ, moda ekonomik ve toplumsal nedenlerden dolayı sadeliğe yönelmiĢtir (Dereboy, 2004:116).

2.4.2. Nostalji ve İkinci El Giyimde 1930’lu Yıllar

1930‟lu yıllarda tüm dünya piyasalarında yaĢanan durgunluk, 1929 yılında borsadaki ani değiĢimle, Paris Haute Couture dünyasına iptal edilen sipariĢlerle büyük

(23)

hasar vermiĢtir. Diğer yandan modada yaĢanan büyük değiĢim, moda tarihinde az rastlanır türdendir.

1932 yılında doruğa ulaĢan global anlamdaki ekonomik krizle birlikte tüm dünyada 30 milyon kiĢi iĢsiz kalmıĢtır. Geleneksel değerler yeniden ön plana çıkmıĢ, moda dünyası büyük çapta etkilenmiĢtir (Dereboy, 2004:126).

1930‟lara damgasını vuran en önemli etken sinemadır. 1920‟ler ile 1930‟ları birbirinden ayıran en önemli faktör, 1930‟larda giysilerin artık vücuda oturmasıdır (Gürsoy, 2010:21).

2.4.3. Nostalji ve İkinci El Giyimde 1940’lı Yıllar

II. Dünya SavaĢı‟nın etkileri 1940‟ların modasına damgasını vurmuĢtur. SavaĢ döneminde giyim ve kuĢam karneye bağlanmıĢ, Avrupa modası savaĢtan her konuda etkilenmiĢtir. 1940‟lar modada durgunluk döneminin baĢladığı yıllardır (Dereboy, 2004:134).

SavaĢtan sonra insanlar eğlenerek, savaĢın getirdiği moral bozukluğundan kurtulmaya çalıĢıyorlardı. Amerika‟da büyük çapta bir iltica modası söz konusu oldu. SavaĢın getirdiği göz alıĢkanlığı ile haki ve bej renkler, asker üniformasını çağrıĢtıran kıyafetler, ucuzluk, fonksiyonellik, kıyafetlerin abartıdan ziyade günlük yaĢama dönmesi, o günün modasında görülen en belirgin özelliklerdi. “Moda aristokrasiyi bitirdi ve demokratize oldu” denildiği yıllardı (Gürsoy, 2010:22).

1940‟lı yıllarda savaĢ döneminde, kumaĢ sıkıntısı kadınların moda konusunda daha yaratıcı olmalarına neden olmuĢ, kadınlar daha önce hiç kullanılmayan materyallerle kendi yaptıkları aksesuar ve elbiselerle Ģıklıklarından ödün vermemeye çaba göstermiĢlerdir. Kadınlar kıyafetlerini kendileri dikmeye ve kullanılmıĢ kumaĢları yeniden değerlendirmeye baĢlamıĢlardır (Dereboy, 2004:134).

Chanel, Birinci ve Ġkinci Dünya SavaĢları‟nın toplum üzerindeki derin etkilerini yakından hisseden bir modacı olarak, ucuz ve kolay bulunabilen jarse-triko gibi kumaĢları moda dünyasına taĢımıĢtır (Eray, 1995:93).

(24)

Chanel, bu dönem blazer ceketleriyle de bir devrim yaratmıĢtır. Günümüzün en çok kullanılan spor giysilerinden olan pantolonun kadın giyim çeĢitleri içinde yer almasını sağlamıĢtır (Eray, 1995:95).

20. yüzyılda nostaljiyi çağrıĢtıran ilk tasarımlar, II. Dünya savaĢı sonrası, Christian Dior tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir. Chanel‟in sportif tarzından hoĢlanmayan Dior‟un 1947 yılındaki ilk koleksiyonu, “The New Look”un tasarım çizgileri, 19. yüzyıl modasından alınmıĢtır (Yılmaz, 2011:12).

Dior‟un “New Look” etekleri kendine özgü çizgileriyle moda dünyasına tanıtılmıĢtır. KumaĢ astarla kuvvetlendirilerek, eteklerin içine etek formuna uygun iç eteklet giyilmiĢtir. Dior‟un lanse ettiği iç eteği yeni kumaĢ olarak nitelendirilen nylon, dantel, kurdele vb. kumaĢlardan yapılan kopyeleri en az Dior orijinalleri kadar iyi görüntü vermekteydi. Fiyatların ucuzluğu oranında gençler tarafından nylon iç etekleri özellikle dans giysileri ve öğleden sonra giysilerinde tercih edilmiĢtir (Eray, 1995:28).

II. Dünya SavaĢının getirdiği yıkım ve savaĢ boyunca, askere alınan erkeklerin iĢlerinde çalıĢmak zorunda kalan Batılı kadınların erkeksi giyim tarzından sonra, Dior‟un koleksiyonunda, diĢilik ön plana çıkarılmıĢtır, göğüs ve ince beli vurgulayan elastik korse ve tarlatanların geri dönüĢüyle kadınsı tasarımlar ortaya konmuĢtur (Yılmaz, 2011:12).

1950‟li yıllar boyunca dekoratif sanatlarda ve modada, her Ģeyin aynı kalmasını isteyenlerle her Ģeyin değiĢmesini isteyenleri ayıran bir sınır çizgisi oluĢtu. Dünya ellilerde yaĢayanların umduğundan ya da korktuğundan daha az değiĢecekti. Ama yeni bir oyunun kuralları bu yıllarda belirlendi. Moda da bu yeni oyundan etkilendi. Bir mesleğe bir etkinliğe ait olsun ya da toplumda alt sınıfın simgesi olsun, iĢ veya tatil kıyafeti, sözcüğün bugün bile koruduğu tüm bayağılığıyla konfeksiyona ait bir anlayıĢ olarak kaldı (Yıldırım, 2011:36).

(25)

Bu yıllar Picasso‟nun, James Dean‟ın, Marilyn Monreo‟nun, Elvis Presley‟in dönemidir (Gürsoy, 2010:22).

1950‟lerde Amerikan kültürü dünyaya egemen olmuĢtur. Amerikalı sinema yıldızları ve pop Ģarkıcılarının giysileri, 1950‟lerin kadınsı çizgilerini taĢır. C. Dior‟un etkisiyle biçimlenen bu moda 2000‟li yılların baĢında, nostalji eğilimini tekrar gündeme getirir. 1960‟ların moda tasarımında “Modernizm” ve Hippi yaĢam biçiminin gündeme getirdiği, özellikle Asya kıtasının yerel ve geleneksel giyim tarzlarından çizgiler taĢıyan “Etnik”tasarımlar olmak üzere iki temel eğilim görülür. Buna karĢın, güncel modanın ana çizgilerinin dıĢında ürünler veren Ġngiliz modacı Laura Ashley, Kraliçe Victoria dönemindeki kadınsı siluet ve çiçek baskılı desenleriyle, moda tasarımına yeni bir bakıĢ getirmiĢtir. Bu bakıĢla, Laura Ashley‟in tasarımlarının “nostaljik” olduğu ileri sürülebilir (Alpat, 2009:17).

60'lı yıllarda ekonomik geliĢme baĢka bir gerçeği daha belirgin bir Ģekilde ortaya çıkartmaktaydı. Gençlik kendine ait bir kimlik arayıĢı ile ve satın alma gücüyle kendisine yönelik bir pazar arayıĢına baĢlamıĢtı. Paris'in banliyösünden yola çıkan babyboom çocukları, Amerikan gençlerinin "yaĢam çılgınlığı" yeni akımları ortaya çıkarmaktaydı. Gerçekten ilk defa, tamamen gençlere ait özerk bir moda oluĢmuĢtu ve moda yetiĢkinlere hitap etmemekteydi. Bu özellik gençleri baĢtan çıkarmak için yeterliydi. Eskiden, moda olan elbiseleri yoksulluk göstergesiydi. Oysa altmıĢlı yıllardan sonra bu özellik, özgünlük göstergesine dönüĢmüĢtür (Yıldırım, 2011:38).

Gerek tarih için, gerekse moda tarihi açısından çok önemli yıllardır. Politik olarak Küba krizi söz konusu, uzaya ilk gidiĢ geliĢ gerçekleĢmiĢ, pop-art patlamıĢ, Beatles moda, twist müzik olarak rock‟ın rolldan sonra kendini göstermiĢ, manken Twiggy ile birlikte incecik, dar, zayıf, sıska bir moda anlayıĢı yayılmıĢtır. (Gürsoy, 2010:22).

1960‟larda yeni jenerasyon burjuvazinin ahlak ve görgü kurallarına karĢı gelmiĢ, özgürlük anlayıĢı gençler arasında önem kazanan bir ideoloji olmaya baĢlamıĢtır (Dereboy, 2004:152).

(26)

1960 „lı yıllarda dönemi etkileyen olaylardan biride “Hippi” hareketiydi. Çarpıcı renklerden oluĢan, fırfırlı, bol büzgülü kıyafetleri, halka küpeleri, rengârenk boncuk takıları ve omuzlarına aldıkları Ģalları ile toplumun temel kurallarına baĢkaldıran bir harekettir. Ancak dönemin modasını ciddi Ģekilde etkilemiĢlerdir. Yere kadar uzanan etekler, yelekler, çiçek baskılı kıyafetler, uçuĢan uzun saçlar, iĢli ve fistolu bluzlar, romantik saç bantları kısacası egzotik kültürün etkileri yaĢamın içerisine sızmıĢtı. El örgüsü delikli elbiseler, iĢlemeli giysiler kadınlar üzerinde görülmüĢtür. Hippi akımı birçok farklı düĢüncenin birleĢiminden olmaktadır. Egzotik inanç, radikal politika, barıĢçılık ve doğala geri dönme arzusu bu bütünde yer almaktadır.

Hippi ve Çiçek Çocukları ( Flower Power) kültür hareketleri çok popülerdi ve akımda yer alanlar farklı etnik kökenlerin giysi tarzlarını benimseyerek tarzlarını oluĢturmaktaydı. Hindistan yapımı etekler üzerine çiçek desenli veya iĢlemeli bluzlar kullanılmıĢtır. Boncuklu, ikinci el dökümlü tunikler ve yelekler ayrıca kıĢın Afgan stili ceketler gençler tarafından kullanılmıĢtır (Pamuk, 2009:51).

Cazibe ve yaratıcılığın büyüsü 1960‟ların modasına rengini vermiĢ, bütün yerleĢik fikirler ters yüz edilmiĢ ve önceden istenmeyen adam ilan edilen gençlerin fikirleri ciddi bir itici güç oluĢturmuĢtur. Makyaj kadını mağrur değil bebeksi göstermeye yönelmiĢtir. Butikler kadın erkek giyimini birbirine karıĢtırmıĢtır ve unisex kıyafetler moda dünyasına giriĢ yapmıĢtır. Bir zamanlar yoksulluğu ve sefaleti sergileyen ikinci el kıyafetleri artık sık bulunmaya baĢlamıĢtır (Karaçalı, 2008:63).

1960-1969 yılları arasında moda geliĢen her olayı kendine çekmeyi baĢarmıĢtır. Ekonomik rahatlıklar, teknolojik ataklar, siyasi karmaĢalar yanında isyanlar, ayaklanmalar, kültürel etkileĢimler, romantizm ve saymakla bitmeyecek nice olaylar bu on yıllık zaman periyodunda yaĢanmıĢtır. Modaya yansımaları ikinci el giysiler, bitpazarları, bakımsız görüntülerin yanı sıra genç görünüm, rahat, parlak ve geometrik kesimler olarak yansımıĢtır (Pamuk, 2009:52).

Sürekli iniĢ çıkıĢlar yaĢayan dünya ekonomisi durgunluğun ancak 1964 yılında sona ermesiyle rahat bir nefes almıĢ ve yaĢam tarzlarında değiĢimler yaĢanmaya baĢlamıĢtır. 60‟ların en belirgin detayları; sınıf farklarının ortadan kalkması, terziliğin

(27)

yavaĢ yavaĢ demode olması, ikinci el kıyafetlerin talep görmesi, kâğıt, plastik disk, deri ve PVC gibi çok çeĢitli malzemelerin elbise yapımında kullanılmasının denenmesi olmuĢtur (Turgut, 2010:32).

Londra‟da bu dönemde Carnaby caddesinde ilk kez ikinci el kıyafetler satılmaya baĢlanmıĢtır. Bir zamanlar yoksulluk olarak nitelendirilen ikinci el bu dönemde Ģık ve eklektik sıfatlarını kazanmıĢtır (Turgut, 2010:35).

Ġkinci Dünya SavaĢı'nın sonunu izleyen yıllarda geliĢmeye baĢlayan kara borsa yerini yavaĢ yavaĢ bitpazarlarına bırakmıĢ, kısa süre içinde bu bitpazarları da bir kenara atılmıĢ malların kasvetinden baĢka bir Ģey sunamaz hale gelmiĢtir. SavaĢ sonrası tüketiciliğin sersemletici yükseliĢi karsısında bellekleri tamamen silinmemiĢ olan nesil için ise, 1960'lardaki kermes satıĢları ve eski kıyafet pazarları fakirlik lekesini, üzerlerine uymayan elbiselerin utancını ve hastalık kapma örneğin, ikinci el bir yatak alınırken korkusunu hatırlatan korkunç Ģeylerdir (PektaĢ, 2006:180).

1960'ların sonlarından bugüne doğru, alternatif dükkânlar ve restoranlar patlamasına eĢlik edenler, tarihçelerini daha az bildiğimiz küçük ikinci el dükkânlarıydı. Bunların 'Serendipity', 'Cobwebs' veya 'Past Caring' gibi isimleri vardı ve bitpazarları ya da kermes satıĢlarında tek tek keĢfedilmesi gereken tüm parçalan bir çatı altında topluyorlardı. Bu parçalar arasında pilot ceketleri, safari ceketleri, kadife perdeler (ilk kadife 'loon' pantolonlar bunlardan yapılmıĢtı) ve 1920'lerin"çarliston elbiseleri vardı. Bu ikinci el mallar, öğrencilerin ve alt kültüre çekilen diğer kiĢilerin çok daha geniĢ bir gardırobu çok daha ucuza edinmelerini sağlıyordu. (Kızların benimsediği, bu devri tanımlayan iki stilden biri köylü etnik görünüĢü, diğeri 'krepli' bohem Bloomsbury görünüĢü idi. Bunlardan birincisi daha sonra kaçınılmaz bir Ģekilde Laura Ashley; ve ikincisi de Biba ile birleĢti; ki bu iki isim de ana akım modasının yeni temsilcileridir). YavaĢ yavaĢ hippi çiftleri bu ikinci el pazarına yöneldiler; tıpkı antikaya yöneldikleri gibi. Eski malları onarma ve yenileme ustalığını hemen edindiler ve en iyi mal kaynaklarını nerelerde bulabileceklerini çarçabuk keĢfettiler (PektaĢ, 2006:181).

(28)

Terörizmin dünya sahnesine çıkması ve bunun getirdiği sosyal çalkantılar 1970‟li yıllara damgasını vurmuĢtur (Gürsoy, 2010:22).

1970‟li yıllarda politika, global problemler, çevre sorunları ve öğrenci hareketleri modayı da etkilemiĢ, bu etkileĢim 70‟lerin sonuna kadar sürmüĢtür. Geleneksel yaĢam tarzına alternatifler arama yoluna gidilmiĢ, tüm bu olaylar modayı da etkilemiĢtir. Nostaljik akımlar bu dönemin belirleyici temalarından biri olmuĢtur (Dereboy, 2004:164).

Modada artık özgürlük bitmiĢtir, sınırlar ve keskin uçlar, dar-bol, kısa-uzun ortadan kalkmıĢ, 1970‟li yıllar için “normalizasyon” yılları denmiĢtir (Gürsoy, 2010:23).

70‟li yılların modasında; 1930‟lara ve 40‟lara geri dönüĢler yaĢanmıĢ, çeĢitli stillerin birlikte yorumlanması ile yeni konseptler ortaya çıkmıĢtır. Vatkalı tayyörler, kıvırcık saçlar ve kırmızı rujlar ile kadınlar 40‟lı yılları yeniden yaĢatmıĢtır. 70‟lerin sonlarına doğru ise feminizm ve kadın hakları modayı yönlendirmeye baĢlamıĢ, sade bir stil modaya hâkim olmuĢtur (Dereboy, 2004:165).

Nostaljiye ve geliĢen dünyanın geleneksel kültürlerine ilgi bu dönemi belirleyen unsurlardı, radikal Ģık ve punk tarzları da bu dönemde belirgin olmuĢtur. Filmler retro stillerinin tanıtımını ve teĢvikini yapmaktaydı. Örneğin, „The Great Gatsby‟ filminde Mia Ferrow ve Robert Resford 1920‟ler stil kıyafetler giymiĢtir. Popüler film „Amerikan Graffiti‟den esinlenen ve 1950‟lerin gençliğini konu alan Amerikan dizisi „Happy Days‟ deki giyim tarzı da bir baĢka örnektir (Herald, 1992:5).

Belki ekonomik duruma bir tepki olarak, belki de insanlar eĢsiz bir Ģey istediklerinden, ikinci el dükkânlarda ve müzayedelerde ikinci el eski giysilerin peĢine düĢmüĢler, 70'lerde bazı bayanlar sözde 40'ların güncel tarzı olan giysiler giymeye baĢlamıĢlardır (PektaĢ, 2006:155).

ĠĢ olanakları azaldıkça, ikinci el giysi satıĢı için sokak pazar ağları geliĢmiĢ, eski kıyafetlerden yenileri yaratılmaya baĢlanmıĢtır. Eski ve yeniler, çoğu zaman

(29)

beklenmedik renk, desen ve doku kombinasyonları ile veya erkek- kadın kıyafetleri ile karıĢık olarak bir arada giyilmiĢtir (Herald,1992:15).

70'lerin sonunda 40'ların tarzını toptan pazar için bir yeniden diriltme giriĢimi olduysa da pek baĢarılı olamadı. Ġnsanlar bunu tam olarak istemediler ama değiĢik zamanlara ait tek tük parçaları geliĢi güzel sağdan soldan toplamayı seviyorlardı. 70'lerin sonuna doğru bayanlar da artık kıyafetleri, Ģapkaları, eldivenleri uydurma disiplinini ve düz eteklerle, terzi ceketlerini reddediyorlardı. Fakat Laura Ashley gibi mağazalar eski kasaba tarzını taĢrada yasayanlara taĢımada çok baĢarılıydılar. Bir on yılın ardından nostaljik gece kıyafetleri görülmeye baĢladı; tüm etekli uzun tafta kıyafetler ve kısa kokteyl kıyafetleri. Ġlki Prenses Diana tarafından evliliğinden önce topluma kabul ettirildi ve gelinliği de aynı nostaljik tarzdaydı. Fakat insanların çoğunluğunun bu tarzdan kıyafetler giyme durumu yoktu.

60'larda rahat ve gösteriĢsiz iç çamaĢırlarının geliĢtirilmesiyle, 70'lerde tekrar parıltılı geleneksel ve kadınsı, baĢtan çıkarıcı tarza geri dönüĢ görüldü. (PektaĢ, 2006:155).

60‟lıların hızıyla 70‟li yıllarda da “ne bulursan onu giy çık” düĢüncesi gençliğin felsefesi halini alıyordu. Sadece mutlu olmanın peĢinde koĢan bir gençlik vardı ve gençliğin tüketime karĢı gelen tavrı, giyim endüstrisini harekete geçirmiĢti. Ancak gençlik buna karĢı yeni bir duruĢ sergiledi ve o yıllarda moda olgusunun içerisine yeni bir kavram girdi: Ġkinci el kıyafetler ve bitpazarları. Gençler 1970‟lerde artık modanın asıl sahibiydi ve moda endüstrisini yönlendirme konumuna gelmekteydi (Pamuk, 2009:28).

1980‟li yıllar moda ve tekstil sanayisinde çeĢitliliğin meydana geldiği yıllardır(Dereboy, 2004:174). Bu yıllarda artık belirgin bir moda çizgisi yoktur. Tüketimin her an her Ģeyi değiĢtirebildiğinin kabul gördüğü yıllardır. Özgürlük ve refahın getirdiği rahat giyim, özellikle hafta sonları ve tatiller için düĢünülmüĢ pratik

(30)

kıyafetler ağırlıkta olmuĢtur. 1980‟den itibaren moda tamamen demokratize oldu ve ucuzladı denilebilir (Gürsoy, 2010:24).

Dönemin moda tasarımcıları, 70‟lerdeki öncüleri gibi geçmiĢten ilham almıĢlardır. Moda endüstrisi daha oyuncu bir kimliğe bürünmüĢ ve bu dönemi etkisi altına alan postmodernizm akımı modayı da etkilemiĢtir. 80‟li yılların tasarımlarında tek bir stil kullanılmamakla birlikte, tarihin çeĢitli dönemlerinden alınan uyumlu parçalar yeni tarzda kombinlenerek modern bir görünüm elde edilmiĢtir (Dereboy, 2004:174).

Ġkinci el dükkânlarında, yardım dükkânlarında ve sokak pazarlarında yıllarca hiç dokunulmadan öylece duran bütün o eril eĢyalar birdenbire yeniden hayat bulmuĢtur (PektaĢ, 2006:184).

Gerçekten de, bu dönemin sonlarına doğru klasik kıyafetlerden giderek uzaklaĢılmıĢ, çalıĢan insanın ihtiyacına uygun kıyafetler üretilmiĢ, halk da giderek daha ucuz giysilere yönelmiĢtir (Gürsoy, 2010:24).

Christian Dior‟un giydirdiği geçmiĢ zamanın ünlü isimleri olan Irwing Penn, Cecil Beaton, Lilian Basman, Christian Berard, Princess Margaret, Margot Fonteyn gibi sanatçılar ya da entellektüel kesim ve zamanın film yıldızları Rita Hayworth, Marlene Dietrich, Olivia De Havilland, James Bacall gibi kiĢiler ve Dior Moda evinin 1950‟lerde yaĢadığı geliĢim Galliano‟nun yaptığı yeni koleksiyonlara zemin oluĢturmuĢtur. 1956 yılında Christian Dior‟a ait bir gece kostümü, 2008 yılında John Galliano tarafından yeniden yorumlanmıĢ haliyle yine zarif bir gece giysisi olarak görülmektedir. Ayrıca Galliano‟nun koleksiyonlarında “Weimar Çağı” gibi farklı dönemlerin nostaljik etkileri de görülür.

Almanya‟nın baĢkenti Berlin, I. ve II. Dünya savaĢları arasında sanatsal ve seksi deneyimlerin merkezi haline gelmiĢtir. Bu dönemde “kabare kültürünün” siyasi konulara yüzeysel yaklaĢımı, Bauhaus sanatçılarında, sanatın ucuzladığına dair bir izlenim bırakmıĢtı. Bu nedenle Bauhaus tasarımcıları kabare kültürünü yıkmayı hedeflemiĢlerdi. Almanya‟da Weimar çağı olarak nitelendirilen bu dönemin etkilerini taĢıyan Marilyn Manson ve fetiĢ model Dita Von Teese ve onların tarzı olan deri korseler, file çoraplar John Galliano‟nun 2000li yıllarda tasarladığı yeni Dior

(31)

koleksiyonlarının ilhamını oluĢturmuĢtur. Ondan etkilenen diğer büyük markaların tasarımcıları da kendi markalarının arĢivlerini kaynak olarak kullanıp eski tasarımları geçmiĢ modalara duyulan özlemle yeniden yorumlayarak günümüz teknolojisi ve imkânlarıyla yeniden sunmaktadırlar. Martin Margiela, Eski kumaĢlardan esinlenerek yeni tasarımlar yapan Fransız tasarımcı, vintage akımının öncüleri arasında yer almaktadır.

Yakın geçmiĢe ait gerçek giysileri kullanarak yaptığı tasarımlar ile oluĢturduğu tarzı, diğer tasarımcıları ve kadın moda severleri etkilemektedir. Günümüz moda eğilimlerinin oluĢturduğu moda çizgilerini katı bir Ģekilde uygulayan tasarımcıların aksine, kendi özgün tarzını oluĢturmak isteyenlerin tercih ettiği bu tarz; Batı toplumlarında gittikçe artan sayıda izleyici bulmaktadır. Kadınlar kendi annelerinin eski giysilerini yeniden gözden geçirmeye yöneltmektedir. Fransız moda tasarımcısı Christian Laxroix, kendi çizgisini, günümüz modasının estetik değerleri ile Fransız moda tasarımı tarihinden aldığı çizgilerle birleĢtirerek oluĢturmaktadır. Barok, Rococo ve Napolyon‟un Ġmparatorluk dönemindeki kadın giyimlerini günümüze uyarladığı Haute Couture ve Pret a Porter koleksiyonlarında, kendine özgü bir nostalji üslubu yakalamıĢtır (Alpat, 2009:19).

Marc Jacobs, Louis Vuitton‟un tasarımcısıdır. Onun tasarımlarında insanların psikolojik ihtiyaçlarını karĢılamaya yönelik, sokak modalarının tam tersine hacim ve orantıya dayalı yeni biçimler, retrospektif sanat ve kültürden ilham alan sanatsal bir yaklaĢım sergileyerek dünyanın oyun alanı olması ve insanların kendi çocukluklarından ilham alması psikolojisi ile bağlantılı tasarımlar görülmektedir. Alexander Mc Queen‟in yeni tasarımlarında 1960‟lı yılların ikonlarından olan Marilyn Monroe‟nin bisikletçi hırkalarından, 60‟lı yılların Rock‟n Roll yıldızlarının giysilerinden alıntılar ve bu yılların filmlerinden etkileĢimler görülmektedir. Erken Rock dönemi Ģıklığı ve Klasik Hollywood balo giysilerine bir özenti ve insanların, hayallerini süsleyen ünlü eski dönem sanatçılarının yerine koyma veya kendilerini onlara yakın hissetme psikolojisi sonucunda günlük hayatın ve gerçek yaĢamın ciddiyet ve sorumluluklarından kaçıp farklı bir role bürünüp, geçici özgürlükler yaĢama isteklerinden kaynaklanmaktadır. Milano, Memphis, Catalonia‟ya ait tasarım akımları yani Gianni Versace‟nin, Giorgio

(32)

Armani‟nin tasarımları 1980‟li yıllarda koleksiyonlar üzerinde etkili olmuĢtur (Alpat, 2009:20).

1990‟lı yıllarda savaĢ, iĢsizlik, küreselleĢme, medya ve teknolojinin hızlı geliĢimi toplumları etkilemiĢ, kumaĢ teknolojisinin geliĢimi, yeni moda akımlarının doğmasına neden olmuĢ, 90‟lı yıllarda modanın kontrastları belirlenmiĢtir. 90‟larda modada yeni stil arayıĢları olmamakla birlikte, var olan stillerin sonsuz varyasyonları yaratılmıĢtır.

Bu dönemde geçmiĢ stillere dönüĢ, 80‟lere oranla daha fazla etkisini göstermiĢ, örneğin genç giyim modasında 60‟lı ve 70‟li yılların moda akımlarına geri dönüĢler yaĢanmıĢtır. 90‟lı yıllarda giyim kurallarında esneklik oluĢturulmuĢ, spor giyim, gece ve protokol giyimlerinde de kullanılmaya baĢlamıĢ ve geniĢ bir pazar payına sahip olmuĢtur (Dereboy, 2004:184).

Grunge akımı ve Kurt Cobain; 90‟ların baĢında popülerlik kazanan grunge akımı, Amerika‟da „Generation X‟ kültürüyle iliĢkilendirilmiĢtir. Bu müzik genelde, öfke, can sıkıntısı, korku ve endiĢe gibi ergenlikte yaygın olan konuları iĢlemiĢ, bazen de sosyal haksızlığa karĢı duyulan rahatsızlığı dile getirilmiĢtir. Punk estetiğinden etkilenen bu gruplarının hırpani görüntüleri, 80'lerdeki glam metal topluluklarının Ģatafatlı görünümlerinin tamamıyla zıttıdır. Grunge grupları genelde kareli gömlek, ikinci el hırpani bir kazak, eskimiĢ blucin, bot ve Converse spor ayakkabı gibi mümkün olduğu kadar ucuza satın alınabilecek günlük kıyafetleri tercih etmiĢlerdir (Akyol, 2007:30).

Karl Lagerfeld, Chanel için yaptığı koleksiyonlardaki tasarımlarıyla nostalji modasında 2005 yılına ait bir koleksiyonda 1940‟larda tasarlanmıĢ Barok etkileĢimli giysiler görülebilmektedir. Barok tarz moda akımı olarak topluma sunulduğu 1940‟lı yılların zaman diliminde ve yeniden moda eğilimi olarak sunulduğu 1990lı yıllarla karĢılaĢtırıldığında, 1990‟larda sunulan moda akımının savunduğu genel eğilimin ağır barok süslemelerin azaltılarak ve hafifleĢtirilerek yeniden güncellenerek “Hafif Barok”

(33)

adıyla sunulması olduğunu görmekteyiz. Giysilerin, yaĢanan ana kadar, insanlığın yaĢadığı birikimlerin, kendiliğinden zamansız moda eğilimi hikayeleri haline gelmesi ve moda tasarımcılarının, nostaljik yaklaĢımları günümüze taĢımaları, Haute Couture koleksiyonlarında çok belirgin biçimde görülmektedir. Christian Dior markasının baĢ tasarımcısı John Galliano, Dior‟un 100. doğum gününe atfen Dior Haute Couture evinin zengin, romantik ve nostaljik mirasını 2008 koleksiyonunda yeniden yorumlayarak 21. yüzyıla taĢımıĢtır (Alpat, 2009:18).

2000‟li yılların baĢından ortasına doğru moda dünyasını alt üst edecek yeni geliĢmeler yaĢanmıĢtır. Uzakdoğu‟nun hâkimiyeti, Çin‟in Dünya Ticaret Örgütü‟ne alınması sonucunda moda dünyasına hızlı giriĢi, ucuz ve basit kıyafetlerin ön plana çıkıĢı, ”bugün al - yarın giy - öbür gün at” Ģeklindeki özgür giyim anlayıĢı günümüz modasına yansımıĢtır. 2000‟li yıllardan sonra bu pratik ve özgür moda anlayıĢı daha uzun yıllar devam etmiĢ ve günümüz de de ve herkes kendi modasını özgürce yaratma çabasına girmiĢtir. Artık büyük moda isimleri / modacılar birer ikon olma durumlarını baĢkalarına terk ederek, artık her Ģeyin kısa ömürlü ve kısa vade için geçerli olduğunu göstermiĢtir (Gürsoy,2010:24).

Yıllar gelip geçiyor, insanlar değiĢiyor ama moda değiĢmiyor! Sanıldığının aksine moda değiĢmiyor; sadece 60'lar, 70'ler biraz modernize olup, allanıyor pullanıyor ve önümüze sunuluyor. Bu durum ise akla moda "2000'lerde kendine yeni bir akım bulamıyor mu?" sorusunu getirmiĢtir. Modada o kadar çok sitil ortaya çıktı ki 2000‟ler bunların üzerine yeni bir tarz koymakta zorlanmıĢtır (Yıldırım, 2011:48).

2005 yılı moda eğilimlerinin ana fikri “GeçmiĢe Yolculuk” olarak belirlenmiĢtir. Modacılar geçmiĢteki özlenen, beğenilen moda (trendlerini) eğilimlerini ele alarak günümüze yorumlamıĢlardır. 21 yüzyılın baĢlarında 1870-1880‟lerin elbiseleri geri gelmiĢtir. Kat kat pileli kumaĢ dökümleri ve süslemeler söz konusudur. Hacimli etek tarzları, 1970‟lerin Afganistan‟daki Moğolistan Hippi stili paltoları, 1950‟lerin zarif film artisti görüntüsü, kadınsı imaj ve 1920 ve 1930‟ların toplumun üst sınıflarına ait kadın modaları günümüz modasına sunulmuĢtur (Alpat,2009:21).

(34)

Kate Moss, stilistlerden yardım almadan, kendi özgün giyim stilini yarattığı ve giydiği her Ģeyi moda yaptığı için CFDA (Amerika Moda Tasarımcıları Konseyi) tarafından 2005 yılında „stil ikonu‟ seçilmiĢtir. Kate Moss „un bohem giyim stili, yüksek moda ürünleriyle, ikinci el giysilerin bir arada kullanıldığı eklektik bir stil olarak tanımlanabilir. Günümüz sokak modasında en geçerli kural halini almıĢtır(Akyol , 2007:10).

Rıfat Özbek‟in yeni tasarımcısı olduğu Pollini markası için hazırladığı yeni koleksiyonlarda, Osmanlı Ġmparatorluğu, Tibet ve 1940‟lı yıllara ait etkileĢimler görülmektedir. Moda tasarımcısı Nicolas Ghesquirre‟nin 2005 yılında Balenciaga için hazırladığı geçmiĢle günümüzü büyük bir ustalıkla birleĢtirdiği “1960‟lı yılların retrospektifi” koleksiyonunda 60‟ların önemli modacısı Futuristik akımın takipçisi Andre Courreges etkileri görülmektedir. 2005‟te 1970‟lerin nostaljisine ağırlık veren modacılar arasında Anna Sui, Emilio Pucci, Diane Von Furstenberg, Luella, Burberry Prorsum sayılabilir.

21. yüzyılın baĢlangıcında, 11 Eylül 2001 tarihinde yaĢanan, New York‟taki Ġkiz Kulelerin terör saldırısı sonucunda yıkılması, ABD ve Avrupa‟da büyük bir terör korkusu yaĢatmıĢtır. Bu korku, batı toplumunu, teknolojiyle yüklü geleceğin bilinmeyenleri endiĢesiyle geçmiĢe yönlendirmiĢ, moda tasarımında nostaljik yaklaĢımların güçlenmesine neden olmuĢtur (Alpat, 2009:21).

21. yüzyılın nostalji kavramını vurgulayan önemli tasarımcıları ve markaları arasında Karl Lagerfeld, John Galliano, Martin Margiela, Christian Lacroix, Alexander McQueen, Michael Cors, Marc Jacobs, Rıfat Özbek, Nicolas Ghesquirre, Giorgio Armani, Gianni Versace, Valentino Garavani sayılmaktadır Karl Lagerfeld, John Galliano, Martin Margiela, Christian Lacroix, Alexander McQueen, Michael Cors, Marc Jacobs, Rıfat Özbek, Nicolas Ghesquirre, Giorgio Armani, Gianni Versace, Valentino Garavani sayılmaktadır. Karl Lagerfeld, Chanel markasının 1983 yılından beri tasarımcısıdır ve günümüzde moda takipçisi olan toplum grubu günlük yaĢantılarında gösterdikleri psikolojik tepkiyle ve böylece moda yaratıcılarının yeni yorumlarla canlandırılmasını sağladıkları retrospektif moda yaratımında gizli bir içsel değiĢim ve dönüĢüm yaĢanmaktadır (Alpat, 2009:18).

(35)

2.5.Retro ve Vintage Kavramı

Günümüz modasındaki “retro” ve “vintage” kavramları, nostalji kavramı ile birlikte gündeme gelmektedir. Moda tasarımı kapsamında “Retro” sözcüğü, Thames & Hudson, Fashion and Fashion Designers sözlüğünde, “En az yirmi yıl önceki bir döneme ait giysilerin moda tasarımında kullanımı” olarak açıklanmaktadır (Alpat, 2009:17).

Retro kavramının anlamı; kültürel anlamda geçmiĢ stillerin, modaların, eğilimlerin postmodern durum içerisinde geçmiĢten günümüze yeniden ele alınması ve değerlendirilmesidir. Retro akımı aslında daha geniĢ bir anlamı ve süreci iĢaret etse de günümüz modasında özellikle algılanan Ģekli, 20. yüzyılın giyim tarzlarının günümüz tasarımlarında yeniden yorumlanması biçimindedir (Yetmen, 2011:62).

“Vintage” sözcüğünün moda tasarımına yansıması; geçmiĢe ait eski ancak kaliteli, eskidikçe Ģarap gibi değerlenen, baĢarılı moda tasarımlarının günümüzde birebir kullanımı olarak açıklanabilir (Yetmen, 2011:63).

Vintage ve retro sözcüklerini inceleyecek olursak bu iki kavram arasındaki farklılık, “retro” kavramının daha kısa ve yakın bir zaman dilimini iĢaret ederken, “Vintage” kavramının ifade ettiği dönemin tüm 20. yüzyıla ait giysiler olabileceği biçiminde açıklanmaktadır. Moda tarihine baktığımızda, Neoklasik sanatın etkisiyle, 18. yüzyılın sonunda, Yunan kadın giyiminin Avrupa‟da moda olduğunu görmekteyiz. Arts and Crafts ve Art Nouveau dönemlerinde de Gotik ve Rönesans dönemi kadın giysilerinin yeniden canlandırıldığı, sanattaki geçmiĢ modalara özlem (nostalji) eğiliminin modaya yansıdığı görülmektedir (Alpat, 2009:17).

Günümüzde, moda endüstrisi içinde yer alan, tasarımcı olmayan ancak daha çok koleksiyonerlerin açtıkları “retro” ve “vintage” giysiler satan mağazaların sayısının arttığı gözlenmektedir. 20. ve 21. Yüzyılın ilk on yılında, moda tasarımcılarının kullandığı kumaĢ tasarımlarında da nostaljik eğilimler göze çarpmaktadır. SanayileĢme öncesinde yapılmıĢ kumaĢ ve el sanatları üretimini andıran, folklorik ve amatör görünümlü makrameler, ağ görüntüsündeki el örmesi benzerleri, el ile yapılmıĢ gibi

(36)

görünen aplikeler, geliĢen teknoloji ile seri üretime aktarılmıĢ ve el ile yapılmıĢ izlenimi verilmeye çalıĢarak nostaljik görünüm elde edilmiĢtir (Alpat, 2009:21).

2.5.1. Retro ve Vintage Giyimin Modaya Yansımaları

Moda görünüĢlerin (look) hepsi baĢlangıç, orta ve bitiĢ safhalarından geçerler. Moda görünüĢler, popülerlik seviyelerinden geçerken zamanından önde olduğunda avangard (öncü) olarak kabul edilir. Belirli bir süre sonra eskir ve modası geçmiĢ olur. Bu modalar bir süre unutulur gibi görülür ve yeniden keĢfedilir. Moda olabilecek eğilimler, benimseyenlerin tekrar ilgisini çeker. Bir kez daha yeni moda için esin kaynağı olarak retro görünüĢe bürünerek yeniden keĢif gibi veya sadece eski stil olarak girerler (Yetmen, 2011:64).

Moda tarihine baktığımızda, 18. yüzyılı sonunda, Antik Yunan etkisinde kalan Neoklasik sanat, Avrupa‟da kadın giyiminde yeniden moda olmuĢtur. Arts and Crafts hareketi ile Art Nouveau sanat akımının yaĢandığı dikkat çekmektedir. Sanat alanında geçmiĢ modalara dönüĢ eğiliminin modaya ilk dönemlerde yansıdığı görülmektedir.

18. yüzyıldaki Endüstri Devrimi ve 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren baĢlayan makineleĢme ve sanayileĢmenin etkisiyle, kumaĢ ve diğer tekstil ürünlerinin fabrikasyon üretiminin yoğun biçimde uygulanmaya baĢladığı görülmektedir. MakineleĢmenin sanat ve moda tasarımına yönelik ilk etkisi, tek tip üretim yani sıradanlaĢma olmuĢtur. 20. Yüzyıl sonu ve 21. yüzyılın ilk on yılında moda tasarımcıları, kadın giysilerinde çağdaĢ ya da fütüristik eğilimlere yönelirken, retro kavramından da etkilenmiĢtir.

Ġkinci el stili; varlığını, çağdaĢ toplumun niteliklerini belirleyen tüketicilik özelliklerine borçludur. Ġkinci stil (ikinci el) ilk sahipleri bıktığında kullanım değerleri de son bulmayan metalardan artı değer yaratılması anlayıĢına dayanır(Yetmen,2011:64). Bu ürünler, eski olsalar bile tekrar diriltilir ve yeni bir tüketim çemberine sokulurlar. Vintage giysiler satan sokak pazarları, bugünkü canlılığını 1960 sonlarının Hippi kültürüne borçludur. Bitpazarlarını yeniden hayata geçiren neden bu akımdır. Londra‟da Amsterdam‟da ya da Berlin‟de yıllarca silik bir