UZAKTAN ALGILAMA DESTEKLİ COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ KULLANARAK FIRAT ÜNİVERSİTESİ KAMPUS BİLGİ SİSTEMİNİN
OLUŞTURULMASI
Halil Günek, Saadettin Tonbul, M. Taner Şengün
Fırat Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Elazığ Önder Üstündağ
Fırat Üniversitesi Sivrice Meslek Yüksek Okulu, Elazığ
ÖZET
Coğrafi bilgi sistemleri dünyada hızla gelişen ve yaygınlaşan bir kullanım alanına sahiptir.
Ülkemizde de son yıllarda bu sistemin kullanımı artmış ve sistem farklı alanlarda uygulanmaya başlanmıştır. Bu sistemin uzaktan algılama destekli olarak kullanılması ise daha fazla önem kazanmıştır. Bu düşünceden hareketle ve yeni bir örnek olması açısından uzaktan algılama destekli Fırat Üniversitesi Kampus Bilgi Sistemini oluşturmak için 2002 yılında bir alt yapı projesi hazırlanarak FUBAP (Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri) Yönetim Birimine sunulmuş ve kabul edilmiştir. Projenin amacı Fırat Üniversitesi mevcut tesislerini bilgisayar ortamına aktarmak, tesisleri daha verimli, güvenli, kontrollü kullanabilmek ve her türlü alt yapı ve personel bilgilerine hızlı ulaşabilmektir. Ancak bilgilerin güvenli olması her şeyden önce veri tabanını oluşturacak verinin doğruluğuna bağlıdır. Ülkemizde özellikle imar planlarının güncellikten uzak, arşiv verilerinin düzensiz ve dağınık olması nedeniyle güvenli verileri elde etmek için uzaktan algılama tekniği kullanarak yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerinden faydalanmanın uygun olacağı düşünülmüştür.
Bu amaçla önce Fırat Üniversitesi kampus sahasını kapsayan 8X8 km boyutlarında 03.07.2003 tarihli Quickboard görüntüsü temin edilmiş, yine proje kapsamında satın alınmış olan TNTmips programı kullanılarak 1/25000'lik ölçekli topografya haritası, 1/1000'lik imar planları, 1/5000'lik uçuş planları ve uydu görüntüleri koordinatlandırılmış, bu veriler arasında uyumun sağlanması için ise koordinat düzeltilmesi yapılmıştır. Daha sonra görüntü yardımıyla kampus içindeki bina, yol, spor tesisleri, yeşil alanlar vb. bilgiler işlenmiş, bu tabakalardaki nesnelerin öznitelikleri girilerek sorgulamaya hazır duruma getirilmiş ve hizmete sunulmuştur. Ayrıca üniversite akademik ve idari bina birimlerinin kullanımıyla ve personelle ilgili bilgilerin de sağlanmasıyla sistem desteklenmiş ve kullanılır duruma getirilmiştir.
GİRİŞ
Günümüzde karmaşık verilerle çalışan birçok kuruluş, işlerinin organizasyonunda bilgisayar teknolojisinin sunduğu olanaklardan yararlanmaktadır. Veri tabanları da, eldeki klasik kütüklerle bilgi tutma işine alternatif otomatik bir yöntem olarak ortaya çıkmış, ardından yeni gelişmelerle kullanıcılara önemli kolaylıklar sağlanmıştır.
Teknolojik gelişmelerin sağladığı imkanlar doğrultusunda, elde edilen bilgilerin sayısal ortamda saklanması bir ihtiyaç olarak karşımıza çıkmaktadır. Günümüzde kullanılan coğrafi koordinata sahip verilerin dünya üzerinde bulundukları konumlar bellidir. Bu tür veriler kullanılarak, elde edilen bilgiler, verilerin birbirleri ile olan ilişkisi ve uzaklıkları da işleme katılarak analiz edilebilmektedir.
Yazı, çizim, resim, fotoğraf, ses, hareketli görüntü, video çekimleri gibi çok değişik formatlarda üretilen bilgiler, tasarlanan bir veritabanı yardımı ile kullanıcıların hizmetine sunulmaktadır. Bilgi ile birlikte elemanın konumunun bilinmesi; ilişkili diğer elemanlar ile aralarındaki etkileşimin özniteliklerine göre değerlendirilerek yorumlanmasını sağlayacaktır. Uzaktan algılama yöntemi ile günümüzde ayırım gücü oldukça artan (450 km yükseklikten 0,61 m.lik cisim algılanabilmektedir)
uydu verileri ile çok değişik meslek disiplinlerinde çalışmalar yapılabilmekte, çok sayıda veri toplanabilmekte ve kısa sürede sonuç alınmaktadır (Ayday ve Diğ.2004).
Değişik ortamlarda üretilen bilgilerin, bir veritabanında sayısal olarak saklanması ve ilgili koordinattaki ait olduğu eleman ile ilişkilendirilmesi, UA ve CBS çalışmasının temel mantığını oluşturmaktadır. Böylelikle, verilerin birbiri ile olan konumsal ilişkisi değerlendirilebilmekte, koordinat, alan, uzunluk gibi coğrafi bilgilere ulaşılabilmektedir. Kullanılan veriler içindeki tüm elemanların öznitelik ve konumsal bilgilerinin tamamının aynı anda değerlendirilmesi sayesinde, görsel yorum ve analiz yapılabilmektedir. Gerekli görüldüğünde modelleme çalışmalarına altlık olacak sayısal haritalar üretilebilmektedir.
Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri günümüzde dünyada özellikle de gelişmiş ülkelerde yaygın ve etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Günümüzde Türkiye’de bu konuda çok büyük bir açık bulunmaktadır. Fakat, yaklaşık beş veya en çok on yıl sonra tüm kamu kurum ve kuruluşları ile belediyelerde kullanılması zorunlu hale gelecektir. Bu sistemin verimli ve etkin çalışabilmesi için yetişmiş eleman ve doğru veri tabanlarına ihtiyaç bulunmaktadır. İşte bu proje belirtilen açığı ve eksiklikleri tamamlamak amacı ile hazırlanan çalışmalardan birini oluşturmaktadır.
UA ve CBS teknikleri kampus bilgi sistemleri için uygulandığında; kadastro, idari binalar, eğitim binaları, yollar, oto parklar, spor alanları, sağlık birimleri, yeşil alanlar ve bunun gibi kampusu oluşturan tüm elemanların öznitelik bilgileri ile koordinatlı ve ölçekli grafik bilgileri bir arada değerlendirilebilmektedir. Böylelikle kampusun mevcut durumu sayısal ortamda incelenebilmekte ve geleceğe dönük planlamalar sağlıklı şekilde yapılabilmektedir. Bu yöntemlerle projelerde varılmak istenilen sonuç önceden görülebilmekte, olası problemler önceden değerlendirilerek projenin yapım aşamasında değişikliklere gidilebilmektedir. Böylece projeyle zaman ve ekonomik açıdan getiriler sağlanmaktadır. Planlamaya yönelik çalışmaların sayısal ortamda gerçekleştirilmesi, kurum açısından büyük önem taşımaktadır. Küçük bir şehir görünümü almakta olan üniversite kampusları de gerek altyapı gerek üst yapı olarak daha etkin bir yönetime gereksinim göstermektedir. Bu gereksinimleri karşılamayı hedefleyen bu çalışma, Fırat Üniversitesinin daha koordineli idaresi ve planlamasına katkıda bulunmak amacı ile yapılmıştır.
Bu proje hazırlanırken Fırat Üniversitesiyle ilgili mevcut altyapı sistemi ve diğer mekansal veriler ile personel bilgilerinin toplanıp GİS ortamında bilgisayara aktarılması, bu bilgilere bağlı veri tabanının oluşturulması, verilerin sorgulanması ve analiz edilmesinden oluşan araştırma yöntemi ve aşamaları aşağıda kısaca açıklamaya çalışılacaktır.
PROJENİN AMACI VE UYGULANAN YÖNTEM
Uzaktan Algılama Destekli Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanarak Fırat Üniversitesi Kampus Bilgi Sisteminin Oluşturulması Projesi ile amaçlananlar şöyle belirtilebilir; Fırat Üniversitesinin mevcut altyapısı ile ilgili tüm verilerin GİS ortamında bilgisayara aktarılması, veri tabanının oluşturulması ve verimli kullanım için sorgulamanın alt yapısının hazırlanması. Bu amaca ulaşmak için ise şu yöntem uygulanmış ve belirtilen aşamalar izlenmiştir;
- Arazi ve araziye ilişkin her türlü faaliyetler ve karar verici mekanizmalar için gerekli olan mevcut durumu yansıtan geçerli ve güvenilir arazi bilgilerinin öncelikle sağlanması.
- Kampus içinde bulunan mevcut binalar (eğitim, akademik, idari, sağlık, sosyal ve spor gibi) ile ilgili plan, proje ve yerleşim planlarının sağlanması. Binalarla ilgili bilgilerin bir kısmı üniversitenin arşivinden edinilmiştir. Eksik olanları elde etmek ve mevcutlarını da kontrolünü yapmak için Fırat
- Çalışma alanı ile ilgili tapu kayıtlarının harita mühendisi olan proje mensuplarından Önder ÜSTÜNDAĞ tarafından ilgili kurumlardan alınması, ve bu verilerin Netcad ortamında bilgisayara aktarılması. Ayrıca şüphelenilen veya eksik olan verilerin bir kısmı ise sahadaki ölçümlerle elde edilmesi ve tamamlanması.
- Konum belirlemek ve çalışmada atlık oluşturması açısından saha ile ilgili 1/25 000 ölçekli topografya haritası, 1/5 000 ölçekli uçuş planları ve 1/1 000 ölçekli imar planlarının ilgili kurumlardan alınması.
- Uydu görüntüsü ve TNTmips yazılım programının satın alınması. Proje hazırlanırken uzaktan algılama tekniklerinin gerekliliği düşünüldüğünde hem Uzaktan Algılama hem de GİS kapsamlı olan TNTmips yazılımının alınması tercih edilmiştir. Kampüs alanını kapsayan uydu görüntüsü için Quickbird görüntüsü siparişi verilmiş ve sağlanmıştır (Şekil.1 ve 2).
Böylece bu çalışmada altyapı oluşturmak için kullanılan malzeme ve veriler şunlardan oluşmuştur;
• 1/25000 ölçekli topografya haritası
• 1/1000 ölçekli imar planları
• Kampus alanının kadastro verileri
• Kampus yerleşim krokisi
• Kampus bina verileri
• Bina Kat planları
• Personel bilgileri
• 6.8 TNTmips GİS ve Uzaktan Algılama Programı
• 03.07.2003 tarihli Quickbird Uydu Görüntüsü
• 1/25000 topografya haritasından üretilen sayısal haritalar
• DEM ( Dijital Yükseklik Modeli ) verileri
Şekil 1: Fırat Üniversitesi Kampus Sınırlarını ve Yakın Çevresinin Quickbird Görüntüsü
tasnif etmemize yardımcı olacak olan kampus alanı ile ilgili aşağıda belirtilen arazı kullanımının sınıflandırılması yapılmış, daha sonra bu sınıflandırmayla uyumlu haritalar oluşturulmuştur.
Kampus Alanının Kullanım Bakımından Sınıflandırılması 1- Binalar
1,1. İdari Binalar (Rektörlük, Dekanlık, Müdürlük vd.) 1.2. Eğitim Binaları
1.21.1. Dershane, Atölye, Laboratuar, ….vd.
1.2.2. İdari ve Akademik Binalar 1.3. Sağlık Tesisleri (Hastane, Mediko Sosyal vd.)
1.4. Sosyal Tesisler (Üniversite Evi, Sosyal Merkez vd.) 1.5. Spor Tesisleri ( Kapalı Spor Salonu vd.)
1.6. Altyapı ve Hizmet Tesisleri (Isı Merkezi, Atölyeler, Garaj, Sera vd.) 1.7. Konutlar (Lojmanlar)
2- Yollar 2.1. Ana Yollar
2.1.1. Bulvarlar (Bölünmüş Yollar) 2.1.2. Bölünmemiş Ana yollar 2.1.3. Asfalt Tali Yollar 2.2. Stabilize Yollar 2.3. Kaldırımlar 2.4. Yürüme Yolları 3- Altyapı Tesisleri
3.1. Kanalizasyon Şebekesi 3.2. Su şebekesi
3.3. Elektrik, Telefon, Internet, Merkezi Isıtma Şebekesi 4- Yeşil Alanlar
4.1. Rekreasyon Alanları (Oturma grupları, Kamelya v.s.) 4.2. Yoğun Ağaçlandırma Alanları
4.3. Seyrek Ağaçlandırma Alanları 4.4. Ağaçlandırılmamış (Boş) Alanlar 5- Otopark Alanları
5.1. Kapalı Otoparklar (Lojman/ Eğitim ve İdari Binalar) 5.2. Açık Otoparklar (Lojman/ Eğitim ve İdari Binalar) 6- Spor Alanları
6.1. Futbol Sahaları (Çim-Toprak) 6.2. Kapalı Spor Sahaları
6.3. Yüzme Havuzları 6.4. Halı Saha Kompleksleri
6.5. Basketbol, Voleybol, Tenis sahaları
Bu kapsamda işlemler yapılırken tüm bilgilerin bilgisayar ortamına aktarılması, bilgilerin güncel olarak bilgisayar ortamında tutulması ve bilgi sistemleri teknolojisi kapsamında yeniden
değerlendirilerek kullanıma sunulması, bilgilere güvenli bir şekilde erişimin sağlanması, Fırat Üniversitesiyle ilgili hizmetlerinin daha sağlıklı, süratli, güvenilir ve etkin bir şekilde planlanması, yönetilmesi ve faaliyete geçirilmesi, Üniversitenin altyapısının gözden geçirilmesi, iş analizi yapılarak uygulamada standart sağlanması, veri girişi ve entegrasyonunu takiben üniversitenin özellikle altyapısıyla ilgili çalışmaların bilgisayar ortamında değerlendirilmesi, her kademede planlamaya yardım edecek uygulamaların geliştirilmesi amaçlanmıştır. Belirtilen bu işlemlerin sağlıklı bir şekilde uygulanabilmesi için ise aşağıdaki işlemler sıra ile yapılmış ve raster verilerden vektör veriler üretilerek öznitelikleri işlenmiştir;
9 Verilerin Referanslandırılması 9 Referans düzeltmelerinin yapılması
9 Uydu görüntüsü yardımı ile Kampus deki ; - Yolların,
- Binaların, - Yeşil Alanların, - Spor Alanlarının, - Otopark Alanlarının ,
- Isı Kanalları, Elektrik ve İçme Suyu Şebekesi ile diğer altyapı (ör. İnternet, telefon) tesislerinin plan yardımıyla işlenmesi ve sayısallaştırılması,
9 Sayısallaştırılmış nesnelerin öznitelik verilerinin girilmesi, 9 Topografya Haritalarının sayısallaştırılması,
9 Stillerin verilmesi, 9 Linklerin verilmesi, 9 Sorgulama ve analiz
9 Lojman verilerinin toplanması ve değerlendirilmesi ,
9 İdari ve Akademik birimlere ait verilerin toplanması ve değerlendirilmesi , 9 Simülasyonların Hazırlanması,
Yukarıdaki sıralama hazırlık döneminde toplanan malzemenin daha sonra sistemli bir şekilde bilgisayar ortamına aktarılması ve veri tabanının oluşturulmasını ifade etmektedir. Bu işlemler yapılırken bilgilerin doğruluk derecesi ve tasnifinin sağlıklı veriler üzerin de etkisi bilindiğinden veriler işlenirken secici olmaya özen gösterilmiştir.
Öncelikle sağlanmış bulunan harita ve paftalar taranarak bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Daha sonra aktarılan bu raster verilere koordinat girilmiş, ancak verilerin bazıları yerel koordinatlı oldukları için bunlar memleket koordinatlarına dönüştürülmüştür. En sonun da ise noktaların doğru koordinatları belirlenerek tüm referanslı verilerdeki gerekli referans düzeltmeleri yapılarak uyum sağlanmıştır.
Bu aşamada ayrıca harita ve uydu görüntülerinden faydalanarak kampus sınırları belirlenmiş, Üniversitenin sorumluluğunda bulunan mevcut yapılaşma ve gelişme alanlarına ilişkin kadastro haritaları sayısal hale getirilmiştir. Mülkiyet durumu ile ilgili öznitelik verilerinin de işlendiği bu harita büyük oranda yapılaşmanın olduğu bölgeyi içermektedir.
Üniversiteyle ilgili mevcut verilerin işlenmesine başlandığında özellikle imar planlarının eski tarihli olması ve yeni yapılan bina, yol v.b. yapıların planda yer almaması yeni çalıştırmalar
Mevcut veri girişi yapıldıktan sonra, Fırat Üniversitesi kampusünde bulunan binalar, yollar, spor alanlar, oto parklar ve yeşil alanların her biri ayrı ayrı sayısallaştırılmıştır (Şekil.3). Daha sonra bu sayısallaştırılmış olan nesnelerin özelliklerini en iyi şekilde belirtecek olan tablolar oluşturularak öznitelik verileri girilmiş, daha sonra da stil verilmiştir. Ancak sitil verilirken ana nesnelerin diğer ana nesnelerden ayırt edilebilmesi için her ana nesne için tek renk kullanılmıştır. Nesnenin kendi içindeki farklılığın belirlenmesi renk tonu farkı ve kullanılan taramalar yardımı ile belirtilmiştir. Bu şekilde yapılan uygulama ile tüm nesneler aynı pencerede açıldığında binalar, yollar, spor alanları oto parklar ve yeşil alanların alt fonksiyonlarına girmeden kolaylıkla birbirinden ayırma kolaylığı sağlanmıştır (Şekil.4).
Dış çerçeveleri sayısallaştırılmış olan binaların kat planları, öznitelikleri ve akademik- idari binalar ile lojmanlarda oturan personelle ilgili bilgiler, öğrencilerimizin hazırlamış olduğu bitirme tezlerinden de faydalanılarak linkler yardımıyla sisteme girilmiş ve sorgulanabilir duruma getirilmiştir. Çalışmanın sonunda bütün bu bilgiler yardımıyla çeşitli tablo ve grafikler oluşturulmuştur(Şekil. 5,6,7,8).
Şekil 3: Fırat Üniversitesi Kampus Yolları ve Spor Alanları Sayısal Haritası
Şekil 4: Fırat Üniversitesi Kampusundeki Kullanımların Toplu Görünümü
Rektörlük Kampüsünde Akademik Bina Birimlerinin Kullanım Durumu
34%
23% 15%
7%
21%
Ofis Derslik Laboratuvar Depo Diğerleri
Şekil 5: Rektörlük Kampusündeki Akademik Bina Birimlerinin Kullanım Durumu Grafiği
Ofis 193 34
Derslik 88 15
Laboratuar 130 23
Depo 40 7
Diğerleri 123 21
Şekil 6: Rektörlük Kampusündeki Akademik Bina Birimlerinin Kullanım Durumu Tablosu
Rektörlük Kampüsü Akademik Bina Birimlerin Kullanım Durumu (Ofis)
53%
17%
17%
1%
2% 1%
3% 3%
3%
Veteriner Fak.
Tıp Fak.
Veteriner Klinikleri Teknik Eğt. Fak Yapı Atelyesi Metal Atelyesi Fen-Edb. Fak.
Grafik Böl.
Makinesi Atelyesi
Şekil 7: Rektörlük Kampusündeki Akademik Bina Birimlerinin Kullanım Durumu(Ofis) Grafiği
AKADEMİK BİRİM BİRİM KODU OFİS SAYISI
Veteriner Fak. R-8 105
Tıp Fak. R-1 32
Veteriner Klinikleri R-18 32 Teknik Eğitim. Fak R-10 6
Yapı Atölyesi R-13 5
Metal Atölyesi R-14 5
Fen-Edb. Fak. R-5 4
Grafik Böl. R-6 2
Makine Atölyesi R-12 2
Toplam 193
Şekil 8:Rektörlük Kampusünde Akademik Bina Birimlerinin Kullanım Durumu(Ofis) Tablosu
SONUÇ VE ÖNERİLER
Son on yıllık süreçte bilgisayarlar yaşamın birçok alanında çok yoğun kullanılmaya başlanmıştır.
Sistemleridir. Küçük bir şehir görünümünde olan kampusler çok farklı veri kaynağını bir arada tutmak ve değerlendirmek zorundadır. Bu bakımdan kampusler için Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanımı önem kazanmaktadır. Bu tür bir projede temel amaç, verilerin bir sistem bünyesinde toplanması ve çok hızlı bir şekilde sorgulanmasıdır. Bu sayede planlama ve üniversite ile ilgili bilgi edinmenin hızlandırılması sağlanmaktadır.
Ülkemizde bugüne kadar birkaç kampus bilgi sistemi yapılmıştır. Ancak, tarafımızdan hazırlanan bu projenin diğerlerinden farkı çalışmada uzaktan algılama tekniklerinin ve yüksek çözünürlükteki uydu görüntülerinin kullanılmasıdır. Bu teknikler ve çözünürlüğü yüksek uydu görüntüleri yardımı ile Fırat Üniversitesi kampusünde bulunan nesnelerin doğru ve hızlı sayısallaştırılması sağlanmıştır.
Bu proje sonucunda Fırat Üniversitesinin toplam alanı ve sınırları tam olarak belirlenmiştir. Ayıca yine Fırat Üniversitenin kadastrosu çıkarılmış ve üniversite alanı içinde bulunan sahaların mülkiyet durumu belirlenmiştir.
Kampus alanının kullanımı ve planlaması için karşılaştırma ve farklı seçenekler de sunan verilere ulaşılmıştır. Sorgulama imkanı da olan bu veriler ile Fırat üniversitesinde bulunan yapıların ve personelin kişisel bilgilerine hızlı ulaşma kolaylığı sağlanmıştır.
Dünyada mühendislik anlamında artık çok yaygın bir kullanım alanına sahip olan coğrafi bilgi sistemleri ülkemizde de özellikle özel sektör de üniversitelerde ve bazı kamu kuruluşlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak kamu kuruluşlarının coğrafi bilgi sistemleri teknolojilerinden yararlanmaları son derece önemli olmasına karşın, bu kapsamda çalışacak personelin coğrafi bilgi sistemleri kullanımına yönelik yeterli eğitimi almamış olmaları nedeniyle yeterince etkin olmamaktadır (Ayday ve Diğ.2004). Bu projenin amaçlarından biri de yöresel ölçüde belediye ve diğer kamu kuruluşlarına yönelik projelerin hazırlanması ve bu kuruluşların bünyesindeki elemanların eğitiminin verilmesinin gerekliliğinin ne kadar yerinde bir karar olacağını göstermektir.
KAYNAKLAR
1. Ayday, C., Çabuk, A., Altan, M., Çabuk, S.K., 2004. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin ve Online Eğitimin Mühendislik Eğitimindeki Yeri ve Anadolu Üniversitesi Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Programı, I. Ulusal Mühendislik Kongresi 20-21 Mayıs 2004 Eski Foça
2. Çabuk, A.,2000. Coğrafi Bilgi Sistemleri Eğitimine İlişkin Temel Çerçevenin Belirlenmesi, PMO Kongresi, Bildiri, Ankara.
3. Çabuk, A., Erdoğan, Ş, 2001. Bilgisayar Destekli Tasarım ve Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanım Olanaklarının Genişletilebilmesi İçin İnternet Tabanlı Eğitim Modellerinden Yararlanılması, Akademik Bilişim Toplantısı, Samsun.
4. Çöltekin, A., 1997. Yıldız Teknik Üniversitesi Merkez Kampus Örneğinde Bilgi Sistemi. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enst. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
5. Çöltekin, A., 2001. Yıldız Teknik Üniversitesi Bilgi Sistemi AutoCAD Map İle Gerçekleştirilen Bir Uygulama (Bu yazı Haziran 1997’de Sayısal Grafik tarafından çıkarılan Sanal Gazete adlı yayının altıncı sayısında basılmıştır.)
6. Yomralıoğlu, F., 1999. Coğrafi Bilgi Sistemi ile Kampus Bilgi Sistemi Tasarımı: Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜBİS) Örneği . Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enst.
Yüksek Lisans Tezi. Trabzon.
