Döngüsel Ekonomi ve Atık Yönetimi Onur Akpulat, Yönetim Kurulu Bşk. Yrd., REC Türkiye İSO Sürdürülebilirlik Günleri: Döngüsel Ekonomi

Döngüsel Ekonomi ve Atık Yönetimi

Onur Akpulat, Yönetim Kurulu Bşk. Yrd., REC Türkiye 27.10.2020 | İSO Sürdürülebilirlik Günleri: Döngüsel Ekonomi

Türkiye

1987

Beyrut (Lübnan)

2016

Roma (Ġtalya)

2019

Sürdürülebilirlik Kavram ve

Araçları

Kaynak: Glavic P., Lukman R., 2007

AB’nin Atık Yönetimi Politika ve Stratejileri

-

Çevre Eylem Programları (Environmental Action Programs) – 1973-2013

-

Atık Önleme ve Geri DönüĢüm Tematik Stratejisi (Thematic Strategy on Waste Prevention and Recycling) – 2005 (Rev: 2011)

-

Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı Tematik Stratejisi (Thematic Strategy on the Sustainable Use of Natural Resources) – 2005

-

Entegre Ürün Politikası (Integrated Product Policy) (IPP) – 2003

-

Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim / Sürdürülebilir Sanayi Politikası Eylem Planı (Sustainable Consumption and Production and Sustainable Industrial Policy (SCP/SIP) Action Plan) – 2008

- Döngüsel Ekonomi Stratejisi (Circular Economy Strategy) – 2015

DOĞA DÖNGÜSELDĠR!

Ġdeal bir dünyada, hemen hemen her Ģey yeniden kullanılır, geri dönüĢtürülür veya baĢka çıktılar üretmek üzere değerlendirilir.

PEKĠ YA BĠZ?

Döngüsel Ekonomi Nedir?

Kullan at ekonomisi

Enerjisi tamamen fosil yakıtlardan

Geri dönüĢüm oranları ve kalitesi düĢük Bertaraf oranları yüksek

Doğal kaynak kullanımı ve israfı yüksek Enerji büyük oranda fosil yakıtlardan

Döngüsel Ekonomi Nedir?

Kullan at ekonomisi

Enerjisi tamamen fosil yakıtlardan

Geri dönüĢüm oranları ve kalitesi düĢük Bertaraf oranları yüksek

Doğal kaynak kullanımı ve israfı yüksek Enerji büyük oranda fosil yakıtlardan

"Ürün, malzeme ve doğal kaynakların ömrünün azami ölçüde uzatılması"

Döngüsel Ekonomi ile ürün ve üretim süreçlerinin yeniden tasarlanarak, israfın asgariye indirmesi ve kullanılmayan materyallerin kaynağa

çevrilmesi hedeflenmektedir.

Geri dönüĢüm oranları ve kalitesi yüksek.

Bertaraf yok denecek düzeyde Enerji yenilenebilir kaynaklardan

Hammadde, Ekonomi ve Sera Gazı Salımı ĠliĢkisi

o Hammadde çıkartımı;

1900 yılında 7 Gt’dan, 2017 yılında 92,1 Gt’a, o Küresel ekonomik büyüklük;

1900 yılında 2,6 Tn €’dan 2017 yılında 60,4 Tn €’ya o Sera gazı salımları;

1900 yılında 7 Gt’dan 2017 yılında 53 Gt’a yükselmiĢtir.

o 2017 - 2050 yılları arasında sera gazı salım artıĢ hızının azalacağı tahmin edilmektedir. Ancak, öngörülen salım değerleri, Paris AnlaĢması kapsamında sıcaklık artıĢını 1,5^oC derecenin altında tutacak eĢiğin çok üzerindedir.

Çeviri: REC Türkiye Kaynak: PACE, 2019

Kaynak: EC, 2020a

AB’nin en fazla kritik hammadde tedarik ettiği ülkeler

Kritik Hammaddeler

Ġklim DeğiĢikliği ile Mücadele

& Döngüsel Ekonomi

Çeviri: REC Türkiye Kaynak: EMF, 2019

Ġklim DeğiĢikliği ile Mücadele & Döngüsel Ekonomi

Toplam Küresel Emisyonlar (2017)

ENERJĠ

Toplam Küresel Emisyonlar (2017)

Gıda, Demir-Çelik, Çimento, Plastik ve Alüminyum Sektörleri

ÜRÜNLER

DÖNGÜSEL EKONOMĠ Emisyon Azaltımı

(2050)

YENĠ TEKN., KYD, BESLENME DEĞĠġĠKLĠĞĠ

VB.

SIFIR EMĠSYON Çeviri: REC Türkiye Kaynak: EMF, 2019

Ürün Değer Zinciri Boyunca SKA’lara Etkiler

Çeviri: REC Türkiye Kaynak: JRC, 2019

AB Döngüsel Ekonomi Stratejisi Neler Getiriyor?

Ürün, malzeme ve doğal kaynakların ömrünün azami ölçüde uzatılması AB ölçeğinde;

o Yıllık 600 milyar Euro ekonomik kazanç (AB cirosunun %8’i) o 2035 yılında 500 milyon ton CO

e salım kazanımı

o 2035 yılında atık yönetimi alanında 170.000 toplamda 580.000 iĢ yaratma o 2020 yılında elektrik faturasında hane baĢına yıllık 465 Avro kazanç

o Üretimde hammadde ihtiyacının %20 azaltımı o GDP’de %3 artıĢ

Kaynak: EC, 2018

AB Döngüsel Ekonomi Eylem Planı

1. Üretim

o Ürün Tasarımı o Üretim Süreçleri 2. Tüketim

3. Atık Yönetimi

4. Atıktan Kaynağa (Ġkincil Hammadde) 5. Öncelikli Alanlar/Sektörler

o Plastikler o Gıda Atıkları

o Kritik Hammaddeler o ĠnĢaat ve Yıkım

o Biyokütle ve Biyolojik Temelli Ürünler 6. Ġnovasyon, Yatırım ve Diğer Yatay Tedbirler 7. Ġzleme

Kaynak: EC, 2018

2018 AB Döngüsel Ekonomi Paketi DeğiĢiklikleri

Atık Çerçeve Direktifi (2008/98/EC)

Düzenli Depolama Direktifi (1999/31/EC) Ambalaj Atıkları Direktifi (94/62/EC)

AEEE Direktifi (2012/19/EC)

Atık Pil ve Akümülatörler Direktifi (2006/66/EC)

Ömrünü TamamlamıĢ Araçlar Direktifi (2000/53/EC) 2018/851

2018/850 2018/852

2018/849

14 Haziran 2018’de yayımlandı, 20 gün sonra yürürlüğe girdi.

DirektiflerTüzükKarar

2018/848

2018/853

DeğiĢiklik

834/2007

Yürürlükten Kaldırma

Çevresel Raporlama Organik Ürünlerin Etiketlenmesi

1257/2013 94/63/EC 2009/31/EC 86/278/EEC 87/217/EEC

91/692/EEC

DeğiĢiklik Yürürlükten Kaldırma

Kaynak: EC, 2018

Zorlayıcı Hedefler!

2035 yılı itibariyle Evsel atıkların %65’inin geri dönüĢtürülmesi, (Ara Hedefler: 2025 - %55, 2030 - %60)

2035 yılı itibariyle Evsel atıkların en fazla %10’unun depolanması, 2035 yılı itibariyle Ambalaj atıklarının %70’inin,

o Plastik ambalaj atıklarının %55’inin, o AhĢap ambalaj atıklarının %30’unun,

o Demir esaslı metal ambalaj atıklarının %80’inin, o Alüminyum ambalaj atıklarının %60’ının,

o Cam ambalaj atıklarının %75’inin,

o Kağıt/karton ambalaj atıklarının %85’inin geri dönüĢtürülmesi

Kaynak: EC, 2018

Yeni AB Ekotasarım Tüzükleri

Kaynak: EC, 2019

• 7 ya da 10 yıl yedek parça üretim zorunluluğu

• Yedek parçayı 15 günde tedarik etme zorunluluğu

• Cihaza zarar vermeden parçaların sıradan onarım aletleri ile değiĢtirilebilmesi

2030 yılı itibariyle;

• 167 TWh enerji tasarrufu (Danimarka’nın yıllık enerji tüketimi)

• 46 milyon ton CO₂e salım azaltımı

• 727 million m³/yıl su tasarrufu

• Hane baĢı yıllık 150 Avro tasarruf

YeĢil Düzen ve Yeni DEEP

Kaynak: EC, 2020b

o Plan, 2019 yılı sonunda Madrid’de düzenlenen COP 25’te açıklanan Avrupa’nın "YeĢil Düzen" isimli büyüme stratejisinin temel bileĢenlerinden birini oluĢturmaktadır.

o Komisyon, küresel sera gazı salımlarının yarısının hammadde çıkarma ve üretim kaynaklı olduğunu, Avrupa'nın karbon- nötr hedefine 2050'de ulaĢmasının, döngüsel bir ekonomiye geçmeden mümkün olmadığını belirtmektedir.

o Plan, YeĢil Düzenin öngördüğü radikal dönüĢümü

hızlandırmayı ve 2015'ten bu yana uygulanan eylemleri ileri taĢımayı hedeflemektedir. Buna yönelik olarak birbiriyle iliĢkili bir dizi giriĢim sunmaktadır.

o Planda önerilen dikkat çekici giriĢimlerinden birisi tüketicilere bilgisayarlar ve akıllı telefonlar için yeni bir onarım hakkı (right to repair) verilmesidir. Bir diğer öneri, Ģirketlerin, ürünün yaĢam

döngüsü boyunca sahipliğini ve sorumluluğunu sürdürmelerini öngören, hizmet olarak ürün (product-as-a-service) adlı finansal kiralama (leasing) benzeri bir yaklaĢıma yönelik teĢviklerdir.

Yeni Döngüsel Ekonomi Eylem Planı (DEEP) - Mart 2020

İzlanda

İspanya

Fransa İngiltere İrlanda

Belçika .

İtalya Almanya

Avusturya Macaristan

Bulgaristan

Arn.

Yunanistan

Türkiye Norveç

Finlandiya

İsveç

Romanya Estonya

Polonya

Letonya

Slovakya

K. Mak.

Sırbistan B&H

Kar.

Litvanya

Portekiz

İsviçre Lüksemburg Hollanda

GKRK Danimarka

Malta Çekya

Hırvatistan Slovenya

AB ve Türkiye’de Evsel Atık OluĢumu (2018)

Almanya 51 mt

Türkiye 34,5 mt

o 2018’de AB ülkelerinde toplam 250 milyon ton (mt) evsel atık oluĢtu.

o AB’de 2008’e göre %4’lük bir azalıĢ gerçekleĢti.

o En fazla atık oluĢan AB ülkeleri - Almanya 51 mt

- Fransa 35 mt - Ġngiltere 31 mt - Ġtalya 30 mt oldu.

o Aynı dönemde Türkiye’de de 34,5 mt evsel atık oluĢtu. 2008 - 2018 arasında Türkiye’de ise oluĢan evsel atık miktarı %21 arttı.

5 - 10 milyon ton 1 - 5 milyon ton

25 milyon ton ve üzeri 10 - 25 milyon ton 1 milyon tona kadar

Harita: REC Türkiye, 2020 Veri Kaynağı: Eurostat, 2018

*Ġrlanda, Ġzlanda, Kıbrıs ve Yunanistan için 2017 rakamları alınmıĢtır.

AB ve Türkiye’de Evsel Atıkların Yönetimi (2018)

Grafik: REC Türkiye, 2020 Veri Kaynağı: Eurostat, 2018 23%

1%

88%

28%

31%

51%

31%

50%

31%

17% 18% 17% 12%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Depolama Doğrudan Yakma Enerji Eldesi ile Yakma Geri DönüĢüm Kompostlama ve Çürütme

BüyükĢehirlerde Evsel Atıkların Yönetimi (2018)

Grafik: REC Türkiye, 2020 Veri Kaynağı: ÇġB, 2018 20%

8% 18% 19% 21% 22% 25% 26% 27% 28% 32% 34% 38% 41% 46% 47% 53% 62% 69%

88%

100%

67%

64%

80%

100% 95% 91% 99%

86%

98% 89%

100% 92% 82% 81%

46%

77% 65%

74% 73% 72% 68% 65% 62% 59% 52%

20%

47% 38% 31%

12%

36%

20%

5% 9% 1%

14%

2% 11%

34%

1% 10% 1% 1%

33%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

VahĢi Depolama Düzenli Depolama Geri Kazanım

Almanya 8.433

250 – 1.000 250’ye kadar

2.500 ve üzeri 1.000 – 2.500 Türkiye

829

- 2016’da AB ülkelerinde toplam 33.000 geri dönüĢüm tesisi faaliyet gösteriyor.

- En fazla tesis kurulu AB ülkeleri - Almanya 8.433

- Ġtalya 4.979 - Ġspanya 3.485 - Polonya 2.858 - Ġngiltere 2.700

- Geri kazanım amaçlı 3.270 atık yakma (R10) tesisi bulunuyor (33.000 harici). Ayrıca düzenli

depolama, biyolojik arıtma vb. diğer geri kazanım ve/veya bertaraf tesisleri bulunuyor.

- 2014 yılı için Türkiye’de 829 geri dönüĢüm tesisi bulunuyor.

- Not: Finlandiya, Fransa, Hollanda, Portekiz, Sırbistan, Türkiye ve Yunanistan için 2014 verileri kullanıldı.

Harita: REC Türkiye, 2018 Veri Kaynağı: Eurostat, 2018 Ġtalya

4.979 Ġspanya

3.485

Geri DönüĢüm Tesisi Sayısı

AB Ülkelerinde Geri DönüĢüm Tesisleri (2016)

Ambalaj Atıkları Geri DönüĢüm Tesisleri (GDT)

Harita: REC Türkiye, 2020;

Veri Kaynağı: ÇġB, 2020

Lisanslı "Ambalaj Atığı Geri DönüĢüm Tesisleri" (GDT) sayısı 2020 yılı itibariyle 1273’e ulaĢmıĢtır. Ġstanbul, Ġzmir ve Bursa en çok TAT olan ilk 3 ilimizdir. 16 ilimizde tesis bulunmazken, 9 ilimizde sadece 1 tesis bulunmaktadır.

0 1 2-10 11-50 50<

Adıyaman Aksaray

Antalya Aydın

Bitlis

Burdur Denizli

Diyarbakır Edirne

Erzurum

EskiĢehir

Hakkari Isparta

Kastamonu

Kocaeli Kırklareli

Manisa

Mardin Muğla

Niğde

Ordu Samsun

Siirt Sinop

Sivas Tekirdağ

Tokat

Trabzon

Van Yozgat

Çankırı Çorum

Mersin

ġanlıurfa

ġırnak Adana

Ankara

Ardahan Artvin

Ağrı Bayburt

Bilecik

Bingöl Bolu

Bursa

Elazığ

Gaziantep

Hatay

Iğdır Kars

Kayseri

Kilis Konya

Kütahya

Malatya

MuĢ Rize

Sakarya

Tunceli

UĢak Çanakkale

Ġstanbul

Ġzmir Balıkesir

Afyonkarahisar Yalova

Erzincan Düzce

Karaman Karabük

Kırıkkale

NevĢehir Zonguldak

Bartın

Amasya

KahramanmaraĢ

Osmaniye

Giresun

GümüĢhane

Batman KırĢehir

Ambalaj Atığı Toplama Ayırma Tesisleri (TAT)

Lisanslı "Ambalaj Atığı Toplama Ayırma Tesisleri" (TAT) sayısı 2020 yılı itibariyle 752’ye ulaĢmıĢtır. Ġstanbul, Ġzmir ve Tekirdağ en çok TAT olan ilk 3 ilimizdir. 8 ilimizde tesis bulunmazken, 12 ilimizde sadece 1 tesis bulunmaktadır.

Harita: REC Türkiye, 2020;

Veri Kaynağı: ÇġB, 2020 0 1 2-10 11-50 50<

Adıyaman Aksaray

Antalya Aydın

Bitlis

Burdur Denizli

Diyarbakır Edirne

Erzurum

EskiĢehir

Hakkari Isparta

Kastamonu

Kocaeli Kırklareli

Manisa

Mardin Muğla

Niğde

Ordu Samsun

Siirt Sinop

Sivas Tekirdağ

Tokat

Trabzon

Van Yozgat

Çankırı Çorum

Mersin

ġanlıurfa

ġırnak Adana

Ankara

Ardahan Artvin

Ağrı Bayburt

Bilecik

Bingöl Bolu

Bursa

Elazığ

Gaziantep

Hatay

Iğdır Kars

Kayseri

Kilis Konya

Kütahya

Malatya

MuĢ Rize

Sakarya

Tunceli

UĢak Çanakkale

Ġstanbul

Ġzmir Balıkesir

Afyonkarahisar Yalova

Erzincan Düzce

Karaman Karabük

Kırıkkale

NevĢehir Zonguldak

Bartın

Amasya

KahramanmaraĢ

Osmaniye

Giresun

GümüĢhane

Batman KırĢehir

AB’nde Toplanan AEEE / Piyasaya Sürülen EEE (2017)

o AB’nin toplamda 4,6 milyon ton AEEE toplayarak %47’lik bir oranla 2019 öncesi hedefi (%45) ancak yakalayabilmiĢtir.

o 2019 ve sonrası hedef (%65) için ise zorlanacağı öngörülmektedir.

o Estonya, Hırvatistan %82

o Almanya, Danimarka, Fransa %45 o Türkiye %3

Toplanan AEEE miktarları için İtalya, GKRK, Malta, Romanya ve Slovenya için 2016 verileri kullanılmıştır.

AB AEEE Direktifi E-atık Toplama Oranı Hesaplama Metodolojisine göre;

E-atık Toplama Oranı = Piyasaya Sürülen EEE Miktarı (2014, 2015, 2016 ortalaması) / Toplanan AEEE Miktarı (2017)

Harita: REC Türkiye, 2020;

Veri Kaynağı: Eurostat, 2017

% 0-45 45-65 65-100 İzlanda

İspanya

Fransa İngiltere İrlanda

Belçika .

İtalya Almanya

Avusturya Macaristan

Bulgaristan

Arn.

Yunanistan Türkiye

Norveç

Finlandiya

İsveç

Romanya Estonya

Polonya Letonya

Slovakya

Mak.

Sırbistan B&H

Kar.

Litvanya

Portekiz

İsviçre Lüksemburg Hollanda

Kıbrıs Danimarka

Malta Çekya

Hırvatistan Slovenya

Harita: REC Türkiye, 2020;

Veri Kaynağı: ÇġB, 2020

Lisanslı AEEE ĠĢleme Tesisleri

2020 yılında Türkiye’de lisanslı AEEE iĢleme tesisi sayısı 132’ye ulaĢmıĢtır. 102 tesis lisans, 30 tesis geçici faaliyet belgesi ile faaliyet göstermektedir. Ankara, Ġstanbul ve Kocaeli en fazla tesisleĢmenin gerçekleĢtiği Ģehirlerdir.

Atık Getirme Merkezleri (2018)

Grafik: REC Türkiye, 2020 Veri Kaynağı: ÇġB, 2018

1. Sınıf AGM 2. Sınıf AGM

3. Sınıf AGM Mobil AGM

o 2018 yılı itibariyle ülkemizde toplam 634 AGM bulunmaktadır.

o Sadece 13 ilimizde toplam 33 adet 1. Sınıf AGM

bulunmaktadır.

o En fazla 1. Sınıf AGM 11 adet ile Tekirdağ’da tesis edilmiĢtir.

o Tekirdağ’ı 5 adet ile Antalya takip etmektedir.

o Ülkemizde ayrıca toplam 47 adet 2. Sınıf, 500 adet 3. Sınıf ve 54 adet Mobil AGM

oluĢturulmuĢtur.

o Sırasıyla 24, 423 ve 24 AGM ile Ġstanbul, 2. Sınıf, 3. Sınıf ve Mobil AGM sayısında birinci sırada yer almaktadır.

o Türkiye genelinde 56 Ģehrimizde halen bir AGM bulunmazken, 11 Ģehirde de sadece 1 AGM bulunmaktadır.

Özel Sektör Ġyi Uygulama Örneği 1

Kaynak: DEPA, 2016

Fabrikaya gelen parçaların

o %43’i yeniden kullanıma hazır hale getiriliyor (remanufacturing)

o %48’i fabrikanın dökümhanelerinde yeni parçalara (geri) dönüĢtürülüyor

o %9 farklı birimlerde yeniden değerlendiriliyor

Yeniden üretilmiĢ (remanufactured) bir parça, yeni bir parçayla karĢılaĢtırıldığında tasarruflar;

o %80 daha az enerji o %88 daha az su

o %92 daha az kimyasal o %70 daha az atık o %30-50 daha ucuz

Paris Fabrikası - Waste Free Process

Yakma Depolama Hammadde

Çıkarımı

Tüketici Parça Üretimi

Ürün / Hizmet SatıĢı Ürün Üretimi

Araç bataryalarının leasingi Tedarikçi

değiĢimi

Geri dönüĢüm ve atık firmalarından düzenli hammadde sağlanması

Eski parçaların yeniden üretimi Yeni parçaların kolay sökülebilir ve onarılabilir Ģekilde üretilmesi

Özel Sektör Ġyi Uygulama Örneği 2

Kaynak: Fairphone, 2020

Asgari çevresel ve sosyal etkiye sahip tasarlanmıĢ ve üretilmiĢ akıllı telefonlar o Sorumlu maden kullanımı (kalay, tantal, tungsten, altın, kobalt, bakır, galyum, indiyum, nikel ve

nadir toprak metalleri)

o Telefonun üretiminde ve üretim için gerekli madenlerde çalıĢan iĢçilerin çalıĢtığı koĢulların insani olduğunun teminatı

o Tedarikçilerin daha sürdürülebilir olması adına iyileĢtirilmesi

o Kolay tamir edilebilir modüler tasarım ile kullanım süresinin uzatılması o Eskisini getir yenisini götür

Özel Sektör Ġyi Uygulama Örneği 3

Kaynak: Vodafone, 2020

Türkiye’de yılda yaklaĢık;

o 12 milyon cep telefonu satıĢı yapılıyor.

o 80 milyon mobil cep telefonu abonesi bulunuyor.

o 20 milyon telefonun ise ikinci el cihaz olarak ticareti yapılıyor.

o Bilgi güvenliği, kayıt dıĢı ekonomi, ürün ömrünün uzatılması, ekonomik cihaz o m-TOD, GĠB, BTK, TSE

o Lisanslı Yenileme Merkezleri – Sertifikalı Ġkinci El Cihazları o 5 yılda 5-8 milyon cihazın kontrol altına alınması

o Toplanacak cihazların kimi ekonomik değere dönüĢecek kimi ise e-atık olarak geri dönüĢüm sürecine dâhil olacak

KullanılmıĢ Giysilerin ve Pet ġiĢelerin Geri DönüĢtürülmesi ile Ġplik Elde Edilmesi 50 ton/gün atık pet ĢiĢeden iplik üretimi 100 ton/gün kullanılmıĢ giysiden iplik üretimi

Özel Sektör Ġyi Uygulama Örneği 4

Kaynak: Gama Recycle, 2020

Zorlu Enerji Kızıldere II Jeotermal Enerji Santrali

Yer altından çıkan tüm gazın saf

karbondioksit ve kuru buz üretimi yapan Linde fabrikasına verilerek ekonomik ve çevresel fayda sağlanması

o Sera bitkilerinin büyümesini hızlandırma o Kaynak ve lazer gazı karıĢımları

o Kuru buz ve soğutucu sıvı kullanımı o pH dengeleme sistemleri

o Ġçecek endüstrisi

Kaynak: Zorlu Enerji, 2018

Özel Sektör Ġyi Uygulama Örneği 5

Kaynakça

1. ÇġB, 2018. 2018 Yılı Çevre Durum Raporları, , Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, https://ced.csb.gov.tr/2018-yili-il-cevre-durum-raporlari-i-91886 2. ÇġB, 2020. Ġzin Lisans ve Geçici Faaliyet Belgesi Alan ĠĢletmeler, Çevre ve ġehircilik Bakanlığı, https://eizin.cevre.gov.tr/Rapor/BelgeArama.aspx 3. DEPA, 2016. Best Practice Examples of Circular Business Models, Danish Environmental Protection Agency.

https://www2.mst.dk/Udgiv/publications/2016/06/978-87-93435-86-5.pdf

4. EC, 2018. First Circular Economy Action Plan, European Commission. https://ec.europa.eu/environment/circular- economy/first_circular_economy_action_plan.html

5. EC, 2019. Regulation laying down ecodesign requirements, European Commission.

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_19_5889

6. EC, 2020a. Critical Raw Materials, European Commission. https://ec.europa.eu/growth/sectors/raw-materials/specific-interest/critical_en 7. EC, 2020b. New Circular Economy Action Plan, European Commission. https://ec.europa.eu/environment/circular-

economy/pdf/new_circular_economy_action_plan.pdf

8. EMF, 2019. Completing the Picture: How the Circular Economy Tackles Climate Change, Ellen Macarthur Foundation, https://www.ellenmacarthurfoundation.org/news/climate-change-paper-released

9. Eurostat, 2017. WEEE Statistics. European Statistical Office. https://ec.europa.eu/eurostat/data/database

10.Eurostat, 2018. Municipal Waste Statistics. European Statistical Office. https://ec.europa.eu/eurostat/data/database 11.Fairphone, 2020. Our Impact. Fairphone. https://www.fairphone.com/en/impact/?ref=header

12.Gama Recycle 2020. Regenere Elyaf ve Ġplik Üretimi, Gama Recycle Elyaf ve Ġplik Sana. A.ġ. http://www.gamaiplik.com/trindex.html 13.Glavic P., Lukman R., 2007. Review of sustainability terms and their definitions, Journal of Cleaner Production, 15, 1875-1885, URL:

https://www.researchgate.net/publication/223250145_Review_of_sustainability_terms_and_their_definitions 14.JRC, 2019. Mapping the Role of Raw Materials in Sustainable Development Goals, Joint Research Center,

https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC112892/sustainable_development_goals_report_jrc112892.pdf

15.PACE, 2019. The Circularity Gap Report, The Platform for Accelerating the Circular Economy. https://pacecircular.org/sites/default/files/2020- 01/Circularity%20Gap%20Report%202019_0.pdf

16.REC Türkiye, 2016. Türkiye’de Çevre Yönetimi için Kurumsal Kapasitenin GeliĢtirilmesi Projesi, Bölgesel Çevre Merkezi 17.UNEP, 2019. Emissions Gap Report 2019, United Nations Environment Programme.

https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/30797/EGR2019.pdf?sequence=1&isAllowed=y

18.Vodafone, 2020. Beyond Waste: Current Status of E-waste in the World and Turkey, Research Report. Vodafone Turkey

TeĢekkürler

Onur Akpulat onurakpulat@rec.org.tr onurakpulat@gmail.com

0530 465 7939