HEMŞİRELİK
BÖLÜMÜ/DOKTORA ONDOKUZ MAYIS
ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
HEM 710-Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Sağlığı
Prof. Dr. Özen KULAKAÇ
Toplumsal Cinsiyet Sarmalı-
Toplumsal Olan Biyolojik ve Özel Olan Politik Olması Üzerine
Hafta-4
HEM 710- Toplumsal Cinsiyet ve
Kadın Sağlığı
Hedefler
• Bedenin bir sorun olarak ortaya çıkışı ve beden sosyolojisini tartışabilme
• İktidarın nesnesi olarak beden kavramını açıklayabilme
• Kadın bedeni üzerinde politik denetimi hemşirelik perspektifinden tartışabilme
• Erkek bedeni üzerinde politik denetimi hemşirelik perspektifinden tartışabilme
Bedenin Bir Sorun Olarak Ortaya Çıkışı ve Beden Sosyolojisi
• Bedene ilişkin ötekiliği ortadan kaldırıp sosyal teoriye yeni bir perspektif sunma amacında olan beden sosyolojisi, bedenin bireyi toplumsal zeminde temsil etmesi bağlamında ortaya çıkabilecek tüm sosyolojik sorunları içine alır.
• Saçla, giyimle, bedensel hareketlerle vs. bireyin toplumsal hayattaki sembolü olan beden, gündelik hayatta toplumla etkileşim noktasında taşıdığı önemin dikkate alınmasıyla ötekilikten kurtarılabilir.
• Yaşlılık, hastalık, engellilik, cinsiyetlilik gibi vasıfları olan sorunlu bedenler, beden sosyolojisiyle birlikte tıp ve sağlık sosyolojisi, spor sosyolojisi gibi alanların da araştırma konusunu oluşturmaktadır.
• Sağlık, hastalık ve bedeni toplumsal sorun alanları olarak sosyal teorinin konusu yapan bu alan Michel Foucault tarafından sosyal teori açısından kilit bir noktaya konulur.
• Bilgi yoluyla iktidar sahibi olma anlamında tıbbi bilgi, sağlık ve hastalık kişinin kendisi ve çevresiyle uyumunda belli düzeyde belirleyiciliğe sahiptir.
• Antropolog Mary Douglas, tıbbi materyalizmin dinlerin yasaklarını meşrulaştırıcı anlayışlara karşıt bir anlayış ortaya çıktığını belirtmiştir.
• Tıbbı bu belirleyicilik anlamında sosyal bilimlerin kurucusu olarak ifade eden Foucault’ya göre tıbbi bilgi güç ve iktidar kaynağıdır ve rasyonel bakış açısı sunma zorunluluğu içerir.
• Rasyonel bakış açısı ise sağlıklı olmayı, bedeni kontrol altında tutmayı gerektirir.
• Bu duruma örnek olarak kadınların tıbbi bakımdan nazik, kırılgan, histerik ve hasta oluşları onların değersiz kılınmalarına güçlü dayanaklar sağlamaktadır.
• Bu nedenle kadının ve bedenin biyolojik gerçeklikleri hakkında bilgi sahibi olmak, genel olarak beden ve özel olarak kadın bedeni üzerinde söz sahibi olan politikaları açıklamak adına önemlidir.
İktidarın Nesnesi Olarak Beden
• Bedeni sosyal teoride tartışma alanı yapan en güçlü kuramlar, iktidar ağı içerisinde bedene bakan kuramlardır.
• Özellikle
Foucault’nun Biyo-iktidar Kuramı
dahilindeki beden görüşü ile
Judith Butler’ın
Toplumsal Zeminde Sorun Yaratan Bedenler
Görüşü
bu anlayışı açıklamaktadır.• Foucault bedene özel bir anlam atfeder, çünkü ona göre beden eylemlerin kaydolduğu ve ‘ben’in ayrıştığı yerdir.
• Foucault’nun “normalleşme” adını verdiği süreçle birlikte, rasyonel aklın ve iktidarın bedeni ve bireyi dönüştürmektedir.
• Michel Foucault, bedenlerin düzenlenişi konusunda en önemli payın cinselliği dizginlemek ile ilgili olduğunu söyler.
• Din, devlet, tıp gibi alanlar ve hastane, hapishane gibi kurumsallaşmaların beden üzerinde cinselliği sınırlandırarak iktidarlarını kurduklarını öne süren Foucault, rasyonel aklın bunun için en önemli araç olduğu iddiasındadır.
• Judith Butler
ise, bedenin değişken bir sınır, geçirgenliği siyasi düzenlemeye tabi bir yüzey olduğunu savunur.• Beden aynı zamanda toplumsal cinsiyet hiyerarşisi ve heteroseksüellik kültüründeki edimin aracıdır.
Kadın bedeni üzerinde politik denetim
• Michel Foucault cinselliğin tarihini açıklarken modern dönemde kontrol altına alınması noktasında evlilik ve anneliğe önemli bir vurgu yapar.
• “Cinselleştirilen”
ilk insanların başında geldiğini iddia ettiği boşta olan kadın, toplum gözünde bir değer olarak kabul edilebileceği yegane kurum olan evlilik ve aile içinde karılık ve annelik görevlerini üstlenmek durumunda kalacaktır.• Kadının bedeni ailenin ve toplumun bir malıdır ve cinselliği de bu sınırlar dahilinde kontrol altında olmalıdır.
• Çok güçlü bir kadınlık deneyimi olarak annelik
; bedene ilişkin problemlerden nüfus kontrolünü de ilgilendirmesiyle kadın bedeninin ayrıksılığının bir başka yönünü temsil eder.• Bir sosyal politika malzemesi olarak nüfus üzerinde kurulmaya çalışılan denetimler en başta kadınları ilgilendirir.
• Doğurganlığını kontrol altına almak bir anlamda kadınların cinselliğini de denetim altına almak ve bedenleri üzerinde hüküm sürmek anlamına gelir.
• Kadının namusunu cinselliğine indirgemede en önemli istismar noktası kadın bedeninde bulunan “kızlık zarı”dır.
• Cinselliğin, bedenin, genç kızlığın ve namusun sınırı olarak kızlık zarı simgesel bir anlam taşır.
• Kızlık zarı ve bekaret çocuğun meşruiyetini sağlayan bir sosyal yapı oluşturur.
• Bekaret bozulması toplumsal kirliliği simgeleştirdiğinden evlilik ve gerdek gecesi ritüelleri toplumsal örüntüyü düzenlemede işlev sahibidir.
• Bekaret ve bekaret kanı önemlidir, çünkü kan tek başına
“kadınlığa, üretkenliğe, doğurganlık vaadine gönderme yapar”.
Erkek bedeni üzerinde politik denetimi
• Bourdieu, bedeni kadın ve erkek ikiliğine göre kategorilendiren biyolojik gerçeklik biçiminde inşa eden söz konusu «algının sosyal programlanışının», toplumsal cinsiyetin sembolik düzeni olduğunu ifade eder.
• Bedeni şekillendiren, bedenin nasıl algılandığını tanımlayan, bedensel alışkanlıkları ve dışavurum olasılıklarını biçimlendiren ve böylece erkeksi ya da kadınsı olarak bir kişinin kimliğini bedeni aracılığıyla belirleyen, erkeklik ve kadınlığın sosyal inşasıdır.
• Bourdieu’ye göre eril tahakküm, “sosyal tahakküm ilişkilerinin bedenselleştirilmesi” anlamına gelmektedir.
• Connell’e göre erkeklik, doğası gereği bedenle ilgili meselelere sıkı sıkıya bağlıdır.
• Bu görüşe göre normatif açıdan ‘doğru’ erkekliğin, daima erkeklerin bedenlerinden kaynaklandığı ileri sürülür.
• Bu nedenle beden, kısaca kültürel olarak en değerli kılınmış erkeklik formu olarak tanımlanabilecek hegemonik erkekliğin sürekliliğinin sağlanmasında temel belirleyicilerden biri olarak ele alınmaktadır.
• Hegemonik erkeklik çerçevesi içinde belirlenen davranış ve görünüş kalıpları, sosyal aktörler tarafından benimsenip içselleştirilerek, habitusları aracılığıyla bedenlerin üzerine yazılmaktadır.
• Erkek bedenlerinin temsilleri, medya organlarında ya da çeşitli popüler kültür temsillerinde hegemonik erkeklik çerçevesinin belirlediği erkeklik nosyonuna uygun bir biçimde belirlenmekte ve bu doğrultuda, erkek bedeninin güç, dayanıklılık gibi özellikleri ön plana çıkarılmaktadır.
• Söz konusu temsillerde yer alan kaslı bedenler, erkek bedeniyle ilgili yapılmış çalışmalar dikkate alındığında, estetikten ziyade erkek bedeninin gücünü ve dayanıklılığını ön plana çıkarmakta ve medikal söylemler içinde inşa edilmektedir.
KAYNAKLAR
• Öztürk, A. (2012). Eril Bedenselleşme: Hegemonik Erkek Bedeninin İnşası. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi (13): 39-53.
• Blank, H. (2008). Bekaretin El Değmemiş Tarihi. (çev. Emek Ergün). İletişim Yayınları. İstanbul. ss: 76.
• Douglas, M. (2007). Saflık ve Tehlike. (çev. Emine Ayhan). İstanbul: Metis Yayınları. ss: 154.
• Connell, R. W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar. (çev. Cem Soydemir).
İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Beauvoir, S (1993). Kadın: “İkinci Cins”III. Cilt: Bağımsızlığa Doğru. (çev.
Bertan Onaran). İstanbul: Payel Yayınevi. 8. Basım. ss: 12.
• Foucault, M. (2012). İktidarın Gözü Seçme Yazılar 4. 3. Basım. İstanbul:
Ayrıntı Yayınları. ss: 21-38, 82-85.
• Öztürk, N. (2012). Bir beden sosyolojisi problemi olarak namus kavramı ve kadın bedeni. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karaman.
