Dr. Öğr. Üyesi Tamer BOZKURT SİGORTA HUKUKU

(1)

SİGORTA HUKUKU

Dr. Öğr. Üyesi Tamer BOZKURT

(2)

İÇİNDEKİLER

12. BASKI İÇİN ÖN SÖZ ... XI İÇİNDEKİLER ...XIII KISALTMALAR CETVELİ ...XXIX

BİRİNCİ BÖLÜM

GENEL OLARAK SİGORTA HUKUKU

§1. GENEL OLARAK SİGORTACILIK VE SİGORTA HUKUKU 1

§2. SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN TANIMI,

UNSURLARI, ÖZELLİKLERİ, SİGORTA HUKUKU ALANINDA YAPILAN TASNİFLER VE SİGORTA SÖZLEŞMESİNDEKİ İLGİLİ KİŞİLER VE TEMEL

KAVRAMLAR ...3

I. GENEL OLARAK ...3

II. SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN TANIMI VE UNSURLARI ..4

A. Tanım ve Temel Kavramlar ...4

1. Tanım ...4

2. Ruhsat Almayan Sigortacı ile Yapılan Sözleşme ...7

3. Karşılıklı (Mütüel) Sigorta ...7

4. Reasürans (re-insurance)- Mükerrer Sigorta ...8

B. Unsurlar ...9

(3)

XIV

III. SİGORTA HUKUKU ALANINDA YAPILAN

TASNİFLER...10

A. Genel Olarak ...10

B. Ana Ayırım: Zarar Sigortaları-Meblağ Sigortaları ...11

1. Zarar Sigortaları ...11

2. Meblağ Sigortaları ...19

IV. TEMEL KAVRAMLAR ve İLGİLİ KİŞİLER ... 24

A. Genel Olarak ... 24

B. Sigortacı ... 24

C. Sigorta Ettiren-Sigortalı-Lehtar ... 24

1. Genel Olarak ... 24

2. Zarar Sigortalarında “Sigorta Ettiren”-“Sigortalı” ... 25

a. Genel Olarak ... 25

b. Kendi Ad ve Hesabına Zarar Sigortası ... 26

c. Sigorta Sözleşmesinin Sigortalıdan Başka Bir Kişi Tarafından Yapılması ...27

aa. Genel Olarak ...27

bb. Başkası Hesabına Sigorta (Üçüncü Kişi Lehine Sigorta) ...27

cc. Başkası Ad ve Hesabına (Temsilen) Sigorta ...31

3. Meblağ Sigortalarında Sigorta Ettiren-Sigortalı ve Lehtar Kavramları ...32

a. Genel Olarak ...32

b. Sigorta Ettiren-Sigortalı ...33

c. Lehtar ... 34

4. Sigorta Ettirenin Dışındakilerin Bilgisi ve Davranışının Sigorta Sözleşmesi Üzerindeki Etkisi ... 38

D. Sigorta Bedeli-Sigorta Değeri ve Sigorta Tazminatı Kavramları [Özellikle Zarar Sigortalarında] ... 38

1. Sigorta Bedeli ... 38

2. Sigorta Değeri (Menfaat Değeri) ... 40

3. Sigorta Tazminatı ...42

(4)

XV

4. Değerlendirme ...42

E. Prim ...43

F. Riziko (Tehlike) ...43

1. Rizikonun Caiz Olması Esası ... 44

2. Rizikonun Gerçekleşmesinde Kusurun Etkisi... 44

3. Rizikonun Gerçekleştiğini veya Gerçekleşme Olanağı Kalmadığını Bilme Olgusu ...45

4. Sigortacının Sorumluluğunun Başlamasından Önce Rizikonun Gerçekleşmesi (İmkânsızlık) ... 46

G. Menfaat ... 46

İKİNCİ BÖLÜM

SİGORTA TEŞKİLATI VE DENETİM ORGANLARI (SİGORTA ŞİRKETLERİ, SİGORTA ARACILARI, SİGORTA EKSPERLERİ, SİGORTACILIKTA TAHKİM VE DENETİM)

§3. SİGORTA ŞİRKETLERİ ...49

I. GENEL OLARAK ... 49

II. ÖZEL KOŞULLAR ... 50

§4. SİGORTA ARACILARI ...54

II. SİGORTA ACENTELERİ ... 56

B. Kavram, Tanım ve Unsurlar ... 56

1. Kavram ve Tanım ... 56

2. Unsurlar ...57

a. Bağımsızlık ...57

(5)

XVI

b. Bir Sigorta Şirketinin Ad ve Hesabına Aracılık Yapması veya Bizzat Sözleşme

Kurmak Amacıyla Görevlendirilmesi ...58

c. Sözleşme ...59

d. Belli Bir Yer veya Bölgede Faaliyette Bulunması ....59

e. Meslek Edinme ve Devamlılık ...59

f. Sigorta Sözleşmesinin Kurulması Sırasında ve Sonrasında Bazı Görevler Üstlenmek ...59

C. Sigorta Acentesi Olabilmenin Koşulları ... 60

1. Gerçek Kişilerde Acenteler İçin Koşullar ... 60

2. Tüzel Kişi Acentelerde Aranan Koşullar...61

D. Sigorta Acentelerinin Yükümlülük ve Sorumlulukları ...62

1. Sigorta Acentelerinin Uygunluk Belgesi Alma ve Levhaya Kayıt Yükümlülüğü ...62

2. Acentelik Dışında Bir Ticarî Faaliyette Bulunma Yasağı ... 63

3. Ticarî Faaliyetlerini İyiniyetli Olarak Yürütme, Sigortalıları Yanıltmama ... 63

4. Belli Kişileri Ortak Olarak Kabul Edememe ve Çalıştıramama ... 64

5. Sır Saklama ... 64

6. Meslekî Sorumluluk Sigortası Yaptırma ...65

7. Asgarî Sermaye ...65

8. Tüketiciye Karşı Sorumluluk ... 66

E. Sigorta Acentelerinin Hakları, Yetkilerini Kullanması ve Faaliyetlerinin İcrası ile İlgili Hususlar ... 66

1. Hakları ... 66

a. Ücret ... 66

b. Portföy Tazminatı (Denkleştirme İstemi) ... 66

2. Acentelik Yetkilerinin Tecil-İlânı, Kaldırılması ile Faaliyetlerin İcrası ile İlgili Hususlar ...67

a. Acentelik Yetkilerinin Verilmesi/Tescil-İlânı ...67

(6)

XVII b. Primlerin Tahsili ve Sigorta Poliçelerinin

Düzenlenmesi ... 68

III. SİGORTA BROKERLERİ ... 68

B. Kavram, Tanım ve Unsurlar ... 68

1. Kavram ve Tanım ... 68

2. Unsurlar ... 69

a. Sigorta Ettireni Temsil Yetkisine Sahip Olma ... 69

b. Bağımsızlık ... 69

c. Aracılık Yapma... 69

d. Ücret ... 69

3. Hukukî Nitelik ...70

C. Sigorta Brokeri Olabilmenin Koşulları ...70

1. Gerçek Kişilerde Koşullar ...70

2. Tüzel Kişilerde Aranan Koşullar ...71

D. Sigorta Brokerlerinin Yükümlülük ve Sorumlulukları ... 72

1. İzin ... 72

2. Başka Ticarî İşle Uğraşamama ... 72

3. Aracılık Görevini En İyi Şekilde Yerine Getirme ... 72

4. Ödeme Yapamama ve Faaliyet Esasları ... 72

5. Menfaat Temin Edememe...73

6. Meslekî Sorumluluk Sigortası Yaptırma ...73

7. Ticaret Unvanı ile İlgili Yükümlülük ...74

§5. AKTÜERLER VE SİGORTA EKSPERLERİ ...74

I. AKTÜERLER ...74

II. SİGORTA EKSPERLERİ ...75

A. Tanım...75

B. Gerçek ve Tüzel Kişi Eksperler ...75

C. Faaliyet ile İlgili Esaslar ...76

§6. SİGORTACILIKTA DENETİM ...77

(7)

XVIII

II. SİGORTACILIK VE ÖZEL EMEKLİLİK DÜZENLEME VE DENETLEME KURULU ve

OLUŞUMU ...79

III. KURUMUN GÖREVLERİ ...79

§7. SİGORTACILIKTA TAHKİM ...80

II. TAHKİM KOMİSYONUNA ÜYELİK ve KOMİSYONA BAŞVURU ... 82

A. Komisyona Üyelik ... 82

B. Başvuru Süreci ... 83

III. TAHKİM SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ VE KARAR VERİLMESİ ... 84

B. Kesin ve İtiraza veya Kanun Yoluna Tâbi Kararlar ... 84

C. Başvuru Süreci ve Karar Verilmesi ...85

D. Başvurunun Dikkate Alınmayacağı Haller ... 86

E. Hakemlerin Nitelikleri ve Yükümlülükleri ... 86

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SİGORTA SÖZLEŞMESİ, SÖZLEŞMENİN KURULMASI VE SONA ERMESİ, SÖZLEŞMENİN BAŞLANGICI, SİGORTA POLİÇESİ, SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ, SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ İLE ZORUNLU SİGORTALAR

§8. SİGORTA SÖZLEŞMESİ VE BU SÖZLEŞMENİN KURULMASI ...89

I. GENEL OLARAK ...89

II. ÖZELLİKLERİ ...91

III. SÖZLEŞMENİN ŞEKLİ ve KURULMASI ... 94

(8)

XIX

IV. SİGORTA POLİÇESİ ...95

B. İçeriği ... 97

2. Poliçenin Teslimi ve Sigortacının Sorumluluğu ...98

V. SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN BAŞLANGICI ... 100

A. Şeklî Başlangıç ... 100

B. Teknik Başlangıç ... 100

C. Maddî Başlangıç ...101

1. Genel Olarak ...101

2. İstisnalar ...101

a. Kara ve Denizde Eşya Taşıma Sigortaları ...101

b. Geçici Sigorta Koruması-Geçmişe Etkili Sigorta 102 VI. SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ ... 104

B. Sigorta Sözleşmesinin Hükümleri ile İlgili Düzenlemeler ... 105

1. Sigortanın Kapsamı, Süresi ve Dönemi ... 105

2. Sigorta Sözleşmesinin Feshi ve Sözleşmeden Cayma ... 106

b. Sigorta Ettirenin Sözleşmeyi Feshi veya Sözleşmeden Cayması ... 107

aa. Sigortacının Malî Durumundaki Sarsıntılar ile Yetkisinin Kaldırılması Durumuna İlişkin Fesih Hakkı ... 107

aaa. Sigortacının Konkordato İlân Etmesi – Faaliyet İzninin Kaldırılması ... 107

bbb. Sigortacının Aciz Hâlinde Olması, Takibin Semeresiz Kalması ... 108

bb. Ayarlama Şartlı Sigortalarda Özel Fesih ... 108

cc. Sigortacının Sözleşmeden Kısmen Cayması veya Sözleşmeyi Kısmen Feshetmesi ... 109

(9)

XX

dd. Sigortacının Sorumluluğu Başlamadan Önce

Özel Cayma Hakkı ...110

ee. Sigorta Şirketlerinin Birleşme, Devir ve Portföy Devirleri ...110

c. Sigortacının Sözleşmeyi Feshi veya Sözleşmeden Cayması ...111

aa. Sigorta Ettirenin Konkordato İlân Etmesi ...111

bb. Sigortacının Kısmî Fesih veya Cayma Olanağı ...111

cc. Sigorta Ettirenin Aczi ...111

dd. Prim Ödemede Temerrüt ... 112

ee. Beyan Yükümlülüklerinin İhlâli ... 112

3. Sigorta Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Sonuçları ...114

b. Sonuçlar ve Zamanaşımı ... 115

VII. SİGORTA HUKUKUNDA SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ ve ZORUNLU SİGORTALAR ...116

B. Türk Hukukunda Zorunlu Sigortalar ve Örnekleri ...117

2. Kanunla Getirilen Zorunlu Sigortalar ... 121

a. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ... 121

b. 2920 sayılı Sivil Havacılık Kanunu ... 122

c. 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu ... 122

d. 4925 Sayılı Karayolu Taşıma Kanunu ...123

e. 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun ...123

f. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ...124

g. 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu ...124

h. 5307 sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (Lpg) Piyasası Kanunu ve Elektrik Piyasası Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ...124

(10)

XXI

i. 6305 Sayılı Afet Sigortaları Kanunu ... 125

j. 5312 sayılı Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun ...126

k. 2872 sayılı Çevre Kanunu ... 127

l. Diğer Örnekler ... 127

3. Bakanlar Kurulu Kararları ... 130

4. Yönetmelik ve Tebliğlerle (!) Getirilen Zorunlu Sigortalar ... 131

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

SİGORTA SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN TARAFLARIN BORÇ VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

§9. BORÇ VE YÜKÜMLÜLÜKLER ...135

II. SİGORTACININ BORÇ ve YÜKÜMLÜLÜKLERİ ... 138

A. Rizikoyu Taşıma Yükümlülüğü ... 138

B. Sigorta Poliçesi Verme Yükümlülüğü ... 139

C. Giderleri Ödeme Yükümlülüğü ... 139

D. Sigorta Tazminatı veya Bedelini Ödeme Yükümlülüğü .. 140

2. Kısmî Ödemeler ... 143

3. Kusurun Etkisi ... 144

E. Aydınlatma Yükümlülüğü ... 144

1. TTK Açısından ... 144

2. “Sigorta Sözleşmelerinde Bilgilendirmeye İlişkin Yönetmelik” Açısından ... 145

a. Genel Olarak ve Amaç ... 145

(11)

XXII

b. Bilgilendirmeye ilişkin genel ilkeler ... 146

c. Bilgilendirme ile yükümlü olanlar ve Yanlış Bilgilendirme ... 146

d. Kamuya Duyuru ... 147

III. SİGORTA ETTİRENİN BORÇ ve YÜKÜMLÜLÜKLERİ ... 149

A. Prim Ödeme Borcu ... 149

2. Prim Ödeme Borçlusu ve Alacaklısı ... 150

3. Prim Ödeme Zamanı ... 152

4. Prim Ödeme Şekli ...154

5. Prim Ödemede Temerrüt ... 157

b. İlk Taksit veya Primin Tamamı Açısından ... 159

c. Müteakip Taksitlerde Gecikme Hâlinde ... 159

6. Prim Ödeme Yeri ... 160

B. Beyan Yükümlülüğü ... 163

1. Sözleşmenin Yapılması Sırasında ... 163

a. Genel Olarak ve Yükümlülüğün Kapsamı ... 163

b. Yaptırım: Cayma veya Prim Farkı ... 166

aa. Genel Olarak ... 166

aaa. Rizikonun Gerçekleşmesinden Önce .... 166

bbb. Rizikonun Gerçekleşmesinden Sonra.... 166

bb. Caymanın Şartları, Şekli, Süresi ve Hükümleri ... 167

aaa. Koşullar ... 167

bbb. Caymanın Şekli, Süresi ve Hükümleri... 170

cc. Cayma Hakkının Olmaması ve Düşmesi ...171

c. Teklifin Yapılması ile Kabul Arasındaki Değişiklikler ... 172

2. Sözleşme Süresi İçinde [Rizikonun Ağırlaştığını Bildirim] ...174

(12)

XXIII

b. Sigortacının Hakları: Fesih veya Prim Farkı ...175

bb. Koşullar ...175

aaa. Rizikonun Gerçekleşmesinden Önce ...175

bbb. Rizikonun Gerçekleşmesinden Sonra ... 177

cc. Fesih Hakkının Düşmesi ... 179

3. Riziko Gerçekleştiğinde Bildirim ...181

C. Bilgi Verme ve Sigortacının Araştırma Yapmasına İzin Verme Yükümlülüğü ... 182

D. Koruma Yükümleri... 183

E. Sigortacının İncelemesine İzin Verme Yükümü ... 184

F. Zarar Gören Mal ve Zararın Gerçekleştiği Yerde Değişiklik Yapmama Yükümlülüğü ... 185

G. Sözleşmede Öngörülen Yükümlülüklerin İhlâli ... 185

IV. KANUNUN UYGULAMA ALANI ile KORUYUCU HÜKÜMLER ... 186

A. Uygulama Alanı ... 186

B. Koruyucu Hükümler ... 187

BEŞİNCİ BÖLÜM

TÜRK TİCARET KANUNU’NUN SİGORTA KİTABININ SİSTEMATİĞİ ve SİGORTA TÜRLERİNE İLİŞKİN ÖZEL HÜKÜMLER

§10. SİSTEMATİK ...191

§11. ZARAR SİGORTALARI ...193

I. GENEL OLARAK ve TÜRLERİ ... 193

II. MAL SİGORTALARI ... 194

B. Mal Sigortalarına Hâkim Olan Genel İlkeler ve Bu İlkelerin Görünüm Şekilleri ... 195

(13)

XXIV

2. Menfaat İlkesi, Kapsam ve Sigorta Sözleşmesini Yapabilecek Kişiler ... 195

b. Kapsam ... 196

c. Menfaatin Sahipleri ve Sigorta Sözleşmesini Yapabilecek Olanlar ... 197

aa. Genel Olarak ... 197

bb. Üçüncü Kişi Lehine Sigorta ... 197

cc. Menfaat Üzerindeki Sınırlamalar ... 199

aaa. Sınırlı Aynî Hak ... 199

bbb. Haciz ...204

3. Tazminat İlkesi ve Bu İlkenin Uygulama Ayakları ....205

b. Uygulama Alanı ...205

bb. Sigorta Değeri-Sigorta Bedeli İlişkisi: Aşkın ve Eksik Sigorta...207

aaa. Aşkın Sigorta ...207

bbb. Eksik Sigorta (Menfaat Değerinin Altında Sigorta) ... 210

cc. Birden Çok Sigorta ... 213

aaa. Genel Olarak ve Koşulları ... 213

bbb. Müşterek Sigorta (Koasürans) ... 215

ccc. Kısım Kısım Sigorta (Kısmî Sigorta) ...217

ddd. Çifte Sigorta ... 219

4. Halefiyet İlkesi ...225

a. Genel Olarak Halefiyet ...225

b. Sigortacının Halefiyeti ...226

C. Sigorta Edilen Menfaatin Sahibinin Değişmesi ... 232

III. SORUMLULUK SİGORTALARI ...235

B. Sorumluluk Sigortalarında Sözleşmenin Konusu ve Kapsamı ...238

(14)

XXV C. Sorumluluk Sigortalarında Taraflar Arasındaki İlişki

ve Tarafların Hak ve Yükümlülükleri ...240

2. Sigortacının ... 241

a. Hukukî Koruma Sağlama ... 241

b. Sigorta Ettirene Yardım Sunma ... 241

c. Diğer ...243

3. Sigorta Ettirenin ...244

a. Bildirim ...244

b. Diğer ...245

4. Üçüncü Kişinin ...245

b. Doğrudan Dava Hakkı ...245

c. Bilgi Verme Yükümlülüğü ...246

D. Halefiyet ...247

E. Zamanaşımı ...248

F. Sorumluluk Sigortalarına Uygulanacak Hükümler ...249

IV. ZARAR SİGORTALARINDA KORUYUCU HÜKÜMLER ...249

V. ZORUNLU SORUMLULUK SİGORTALARI İLE İLGİLİ ÖZEL HÜKÜMLER ... 251

A. İlke ... 251

B. Zarar Görenle İlişkide İfa Yükümlülüğü ... 252

VI. BAZI SORUMLULUK SİGORTALARINDAN ÖRNEKLER ... 252

A. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’ndaki Zorunlu Malî Sorumluluk Sigortası ile İlgili Temel Bilgiler ... 252

B. Meslekî Sorumluluk Sigortası ... 255

(15)

XXVI

ALTINCI BÖLÜM

CAN SİGORTALARI

§12. CAN SİGORTALARI ...259

II. TÜRLERİ ... 259

A. Hayat Sigortaları ... 259

2. Taraflar, İlgili Kişiler ve Temel Kavramlar ...260

aa. Sigorta Ettiren - Sigortalı ...260

bb. Lehtar ... 261

aaa. Genel Olarak ... 261

bbb. Dönülebilir ve Dönülemez Lehtar Tayini ...262

ccc. Lehtarın Hak Sahipliğine İlişkin Yorum Kuralı ...263

ddd. Lehtarın Sigorta Ettiren Yerine Geçmesi ...265

cc. Sigorta Değeri ...266

b. Kendi Adına Hayat Sigortası - Başkası Hesabına Hayat Sigortası ...267

3. Türleri ...269

a. Ölüm ve Hayatta Kalma Rizikosuna Karşı Sigorta ...269

b. Grup Sigortaları ... 270

c. Tontin ... 272

4. Hayat Sigortalarında Tarafların Durumu ... 272

b. Sigorta Ettirenin ... 273

aa. Yükümlülükler ... 273

aaa. Genel Olarak ... 273

bbb. Beyan Yükümlülüğü ... 273

(16)

XXVII

ccc. Doktor Muayenesi ... 275

bb. Haklar ... 276

aaa. Sigortadan Ayrılma, Ödünç Alma ve Primden Muaf Hâle Gelen Sigorta [Tenzil] ... 276

bbb. Lehtar Atama ... 279

ccc. Sözleşmeden Cayma ...280

ddd. Sigortalının İntiharı ve Öldürülmesi ...280

eee. Sigortacının İflâsında ...282

c. Sigortacının ...282

B. Kaza Sigortası ...283

1. Genel Olarak ve Kapsam ...283

2. Uygulanacak Hükümler ...284

C. Hastalık ve Sağlık Sigortası ...284

1. Genel Olarak, Amaç, Kapsam ve Lehtar ...284

2. Kapsam ...286

a. Hastalık Sigortasında ...287

b. Sağlık Sigortasında ...287

3. Sigorta Değeri ...288

4. Bilgi İsteme Hakkı ...288

5. Hastalık ve Sağlık Sigortasına Uygulanacak Hükümler ...289

III. KORUYUCU HÜKÜMLER ...289

POLİÇE ÖRNEKLERİ... 293

KAYNAKÇA ...309