ABSTRACT
Evaluation of Relationship Between Quality of Life and Event Related Potentials in Epileptic Patients
Scientific background: The assessment and understanding of the impact of epiliepsy on an individual’s quality of life is increasingly being recognized as an important component of clinical care. Cognitive and behavioral deficits are more common in patients with epilepsy than in the general population. Consequently, it is important to understanding the relationship between quality of life and cognitive functions in the clinical evaluation of epileptic patients.
Objectives: We aimed to evaluate the relationship between quality of life and cognitive functions of our epileptic patients.
Material and methods: Sixty-three epilepsy patients were evaluated.
They were over 18 years of age, seizure free with antiepileptic medication and had mini mental state examination scores >24. Quality of life was assessed with QOLIE-89 and cognitive functions were evaluated with P300. The relationship between QOLIE-89 score, and latancies and amplitude of P300 were analyzed.
Results: No correlation was found between QOLIE-89 scores and P300 values.
Conclusion: We did not find any correlation between quality of life and P300 in epileptic patients whose seizures were under control with
medication, which means that the cognitive conditions of these patients do not effect their quality of life. The relationship between quality of life and cognitive functions must be studied in more specific epilepsy patient groups according to type of seizures, resistance to medication, and effects of monothrapy and polytherapy. These kinds of studies may lead to a greater contribution to the management of epileptic patients.
ÖZET
Bilimsel ze m i n : Hastalar›n›n yaflam kaliteleri üzerine epilepsinin etkilerinin anlafl›lmas› ve de¤erlendirilmesi klinik uygulamalarda giderek önemi artan önemli bir faktördür. Kognitif ve davran›fl problemleri epilepsili hastalarda genel popülasyondan daha yayg›n olarak görüldü¤ünden epilepsi hastalar›n›n klinik de¤erlendirmelerinde yaflam kalitesi ve kognitif fonksiyonlar›n iliflkisinin anlafl›lmas› gereklidir.
Amaç: Epilepsi poliklini¤imizde izledi¤imiz epilepsi hastalar›m›z›n yaflam kaliteleri ile kognitif fonksiyonlar aras›ndaki iliflkiyi de¤erlendirmeyi amaçlad›k.
Yöntem: Bir y›l içinde epilepsi poliklini¤ine baflvuran 18 yafl ve üzeri MMS skoru 24 üzerinde olan ve nöbetleri ilaç tedavisi ile kontrol alt›nda olan 63 hasta çal›flmaya al›nd›. Hastalar›n yaflam kaliteleri QOLIE-89 ölçe¤i ile, kognitif durumlar› olaya iliflkin P300 potansiyeli ile
Özgün Araflt›rma Yaz›s› / Original Research Article Türk Nöroloji Dergisi 2006; Cilt:12 Say›:1 Sayfa:30-34
Füsun Erdo¤an,
1Ferhan Soyuer,
2Vesile fienol,
2Fehim Arman
11Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi Nöroloji Anabilim Dal›, KAYSER‹
2Halil Bayraktar Sa¤l›k Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, KAYSER‹
Epileptik Hastalarda Olaya ‹liflkin P300 Potansiyeli ve Yaflam Kalitesi
‹liflkisinin De¤erlendirilmesi / Evaluation of Relationship Between Quality of Life and Event Related Potentials in Epileptic Patients
Keywords: epilepsy, event-related P300 potential, quality of life Anahtar Kelimeler: epilepsi, olaya iliflkin P300 potansiyeli, yaflam kalitesi
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence:
Füsun Erdo¤an
Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi Nöroloji Anabilim Dal›, Kayseri, Türkiye Tel: 0532 583 93 73 Faks:0352 437 52 85 ferdogan@erciyes.edu.tr
Dergiye Ulaflma Tarihi/Received: 23.08.2005 Kesin Kabul Tarihi/Accepted: 23.09.2005
de¤erlendirilerek QOLIE-89 skorlar› ile P300 dalgas›n›n latans ve amplitüdü aras›ndaki korelasyon incelendi.
Bulgular: Epilepsi hastalar›n›n QOLIE-89 skorlar› ile P300 dalgas›n›n latans ve amplitüdü aras›nda korelasyon bulunmad›.
‹zlenimler: ‹laçla nöbetleri kontrol alt›nda bulunan epilepsi hastalar›n›n yaflam kaliteleri ile olaya iliflkin P300 potansiyeli ile de¤erlendirilen kognitif fonksiyonlar aras›nda herhangi bir iliflki bulunmamas› bu hastalar›n kognitif durumlar›ndan yaflam kalitelerinin etkilenmedi¤ini göstermektedir. Nöbet cinsi, tedaviye direnç, monoterapi ve politerapi alan epileptik hasta gruplar›nda kognitif fonksiyonlar ile yaflam kalitesi aras›ndaki iliflkinin daha ayr›nt›l› çal›flmalarla de¤erlendirilmesi bu hastalara klinik yaklafl›m ve tedavinin de¤erlendirilmesinde önemli katk›lar sa¤layabilir.
G‹R‹fi
Epilepsi hastalar›na klinik yaklafl›mda hastalar›n yaflam kaliteleri üzerine epilepsinin tek bafl›na yada kompleks etkilerinin anlafl›lmas› önemli bir etken olarak görülmektedir. Epilepsi en s›k rastlanan kronik hastal›klardan biri oldu¤u için epileptik hastalarda sa¤l›kla ilgili yaflam kalitesi (S‹YK) araflt›rmalar› özellikle önem tafl›maktad›r.1
Yaflam kalitesi epilepsinin biopsikososyal etkilerinin anlafl›labilmesi amac› ile önerilen kapsaml›
fenomenolojik bir modeldir ve pek çok araflt›rmada kullan›lmaktad›r.1S‹YK hastalar›n fiziksel, mental ve sosyal alanda kendi iyilik hallerini alg›lamalar›
konusunda bilgiler sa¤lar, hastan›n hastal›¤› ile ilgili deneyimleri ve geleneksel tedavinin de¤erlendirilmesi d›fl›nda tedavisi ile ilgili deneyimleri a盤a ç›kar›r. Epilepside S‹YK üzerine tedavinin etkisinin de¤erlendirilmesi esast›r, çünkü iyili¤i hissetme ve fonksiyonel olma hastalar› etkileyen en önemli sonuçlard›r.2
Kognisyon, emosyon ve davran›fl ile ilgili de¤ifliklikler, çal›flabilme, sosyal durum, kendine sayg›, ve nöbetlere uyum epilepsi hastalar›n›n yaflam kalitesinde önemli faktörlerdendir.3 - 5 Y a p › l a n çal›flmalar nöbet s›kl›¤›, nöbet tipi, politerapi, günlük yaflam aktivitelerindeki bozukluklar, depresyonun varl›¤›, sosyal ve aile yaflant›s› ile ilgili problemlerin epileptik hastalar›n yaflam kalitesini bozdu¤u bilinmektedir.6-10 Ayr›ca epilepsi hastalar›nda ileri yafl, difli cinsiyet ve düflük e¤itim düzeyinin de düflük yaflam kalitesine yol açt›¤› gösterilmifltir.11
Epilepsi belli nöron gruplar›nda anormal epizodik elektriksel deflarjlar ve bunlar›n tüm beyine yay›l›m› ile karakterize biomedikal bir bozukluktur. Bu anormal nöronal aktivite epileptik bireylerde kognitif süreçler ve davran›fl üzerine önemli etkilerde bulunabilir.1 2 - 1 6 Kognitif ve davran›fl bozukluklar› epileptik kiflilerde genel popülasyondan daha s›kl›kla görülmektedir.
Etyolojik olarak bu defisitler multifaktoriyeldir: nöbet tipi, nöropatoloji, nöbet bafllang›ç yafl›, çeflitli psikososyal problemler ve antiepileptik tedavi bu faktörler aras›nda yer al›r. Epilepsi altta yatan kognitif bozuklu¤u art›rabildi¤i gibi, genellikle kognitif bozuklu¤u etkileyen en önemli faktör etyolojidir.1 7 Olaya iliflkin potansiyellerin (O‹P) klinik uygulamas›, quantitatif olarak daha üst seviye kognitif beyin fonksiyonlar›n› araflt›rmay› ve de¤erlendirmeyi sa¤lamaktad›r. O‹P insan beyninin d›fl uyaranlar›
ay›rma, s›n›flama, karar verme hat›rlama yetene¤ini ifade eder. P300 dalgas› enformasyon sürecinin alt›nda yatan nöronal olaylar›n h›z›n› yans›t›r, insan kognitif fonksiyonlar›n›n aktivitesini gösteren geç kortikal nörofizyolojik oluflum olarak bilinir.1 1 , 1 8 Neuropsikiyatrik testlerle korele olan O‹P’nin,1 9 - 2 1 insan mental durumunun psikofizyolojik bir parametresi olarak, neuropsikiyatrik testlerin yerine kullan›lmas› aç›s›ndan ümit verici bir tekniktir. Bu özelli¤iyle, O‹P kognitif fonksiyonlar› ölçmekte yayg›n flekilde kullan›lmaktad›r( 1 1 , 2 2 ) Epilepsili hastalarda kognitif fonksiyonlar ve yaflam kalitesi aras›ndaki iliflkiyi de¤erlendiren az say›da çal›flma b u l u n m a k t a d › r .18, 23- 27 Bu nedenle biz bu çal›flmada epilepsili hastalarda kognitif durumu O‹P ile de¤erlendirerek yaflam kalitesi ile olan iliflkisini incelemeyi amaçlad›k.
MATERYAL METOD
Erciyes Üniversitesi t›p fakültesi nöroloji anabilim dal›
epilepsi poliklini¤ine 1 y›l içinde baflvuran epilepsi tan›s› ile takip edilen toplam 63 hasta çal›flmaya dahil edildi. Hastalar›n %68.2’inde fokal bafllang›çl›
sekonder jeneralize nöbetler, %31.8’inde jeneralize nöbetler mevcut idi.Hastalar›n %47.6’i kad›n,
%52.4’u erkek idi. Ortalama yafl 34±12.09, ortalama hastal›k süresi 8±9.6 idi. Hastalar›n nöbetleri ilaç
tedavisi ile kontrol alt›nda idi. Hastalar›n antiepileptik serum düzeyleri terapötik s›n›rlarda idi. Çal›flmaya dahil olma kriterleri, 18 yafl ve üzeri olmak, en az 1 y›ld›r epilepsi tan›s› konulmufl, ve MMSE skoru >24 o l a n l a r d › .2 8
Hastalar›n S‹YK epilepsi hastalar›na özel olarak haz›rlanan QOLIE-89 (quality of life in epilepsy inventory-89) kullan›larak de¤erlendirildi. Bu anket pek çok hasta popülasyonunda sensitivitesi oldu¤u gösterilmifl, pek çok dile çevrilerek kullan›lm›fl bir t e s t t i r .6 , 2 9 QOLIE-89’un Türkiye’deki epilepsili bireylerde kullan›labilecek bir ölçek oldu¤u Mollao¤lu ve arkadafllar› taraf›ndan gösterilmifltr.30 QOIE-89 hastalar›n kendi kendilerine uygulad›klar›
17 alt bafll›kl› bir ankettir. Bu ankette 4 ana alanda puanlama ve total skor puanlamas› yap›lmaktad›r.
QOIE-89’daki dört ana alan flu flekildedir: ‹lki epilepsiyi içeren aland›r ki bunlar, nöbet ile ilgili endifleler, tedavi etkileri, sa¤l›kla ilgili endifleler, ifl araba kullanma ve sosyal fonksiyonlard›r. ‹kincisi kognitif aland›r, lisan, dikkat, konsantrasyon ve haf›zay› içerir. Üçüncüsü mental sa¤l›k alan›d›r, emosyonel iyilik hali,emosyonel problemlerle rol k›s›tl›l›¤›, enerji ve yorgunluk, sosyal destek ve izolasyonu içerir. Dördüncü alan fiziksel sa¤l›k alan›d›r, sa¤l›¤› alg›lama, fiziksel fonksiyon, rol k›s›tl›l›¤› ve a¤r›y› içermektedir.6 Internal tutarl›l›k güvenilirli¤i tüm alt bafll›klar için yüksektir.31
Olaya iliflkin P300 potansiyeli iflitsel uyar› ile ‘oddball iki ton ay›r›m ödevi yöntemi’ kullan›larak ölçüldü.Aktif elektrodlar Cz ve Fz’ye, toprak
elektrodu Fpz’ye ve referans elektrodlar› ise birbirleri ile ba¤lant›l› olarak her iki mastoid ç›k›nt›ya yerlefltirildi. Elektrod empedanslar› 5 kø veya daha az olarak sa¤land›. Hastalara kulakl›k arac›l›¤› ile iki kula¤a birden 50msn süreli 8dB HL fliddetinde iki farkl› frekansta (ince ve kal›n) ton verildi. Her bir denekten, %80 s›kl›kla gelen 1000Hz’lik kal›n (s›k, hedef olmayan) sesler aras›ndan, %20 s›kl›kla rastgele gelen 2000Hz’lik ince (seyrek, hedef) sesleri ay›rt ederek saymas› istendi. Her test en az iki kez tekrarland›. Kay›tlar Nihon Kohden MEB-5304 K EMG cihaz› ile yap›ld›. Analiz süresi 1000msn olmak üzere 1-80Hz’lik band-pass filtresi kullan›larak 20 adet artefakts›z trase averajland›. Sadece Cz’den yap›lan kay›tlardan elde edilen P300 piki de¤erlendirildi. Latans ölçümüleri pikin en yüksek noktas›ndan kürsör kullan›larak yap›ld›. Amplitüd ölçümleri pikten pike kürsor arac›l›¤› ile yap›ld›.
‹STAT‹ST‹KSEL ANAL‹Z
Olaya iliflkin P300 potansiyeli latans ve amplitüd de¤erleri ile ve yaflam kalitesi alt gruplar› aras›ndaki iliflki pearsons korelasyon analizi kullan›larak de¤erlendirildi.
BULGULAR
Epilepsi hastalar›ndan elde edilen olaya iliflkin P300 potansiyelinin latans ve amplitüdü ile QOLIE-89 total skorlar› ve alt gruplar›n›n skorlar› ile herhangi bir iliflki saptanamad› (Tablo 1).
Tablo 1. Epilepsi hastalar›ndan elde edilen olaya iliflkin P300 potansiyelinin latans ve amplitüdü ile QOLIE-89 skorlar›n›n korelasyon analizi sonuçlar› (n=63)
P300 Latans P300 Amplitüd
Mental Yaflam Kalitesi skoru R=0.088 R=0.065
P=0.494 P=0.615
Biliflsel Yaflam Kalitesi skoru R=0.026 R=0.068
P=0.840 P=0.595
Fiziksel Yaflam Kalitesi skoru R=0.127 R=0.067
P=0.320 P=0.601
Epilepsiye ait Yaflam Kalitesi skoru R=0.087 R=0.119
P=0.495 P=0.352
Toplam Yaflam Kalitesi skoru R=0.177 R=0.069
P=0.164 P=0.593
TARTIfiMA
Kognitif ve davran›fl problemleri epilepsili hastalarda genel popülasyondan daha yayg›nd›r. Epilepsi tedavisinin de¤erlendirilmesinde bu problemlerin dikkate al›nmas› gereklidir. Epileptolojistlerin tüm tedavi planlar›nda sonucun de¤erlendirilmesi ise en önemli unsurdur.1 7 S‹YK anketleri kronik hastal›klar›n, hastalar›n günlük yaflant›lar›na etkilerinin de¤erlendirilmesinde kullan›lmaktad›r.(17) Kognisyon, emosyon ve davran›fl ile ilgili de¤ifliklikler, çal›flabilme, sosyal durum, kendine sayg›, ve nöbetlere uyum epilepsi hastalar›n›n yaflam kalitesini etkileyen önemli faktörlerdendir.3 - 5 B u nedenle biz bu çal›flmada epilepsili hastalarda yaflam kalitesi ile olaya iliflkin P300 potansiyeli ile de¤erlendirilen kognitif fonksiyonlar aras›ndaki iliflkiyi araflt›rmay› amaçlad›k. Literatürde yap›lan çal›flmalarda kognitif fonksiyonlar nöropsikolojik testler ile de¤erlendirilmifltir. P300’ün hipokampal yap›lardan üretildi¤i, talamus, mezensefalon ve frontal loblar›nda jeneratörler aras›nda yer ald›¤›
rapor edilmifltir. P300 latans zaman› dikkat fonksiyonunun alt›nda yatan oluflum süreci ve amplitüdü de gelen bilgiye dikkati yans›tmaktad›r,32 ayr›ca P300 nöropsikolojik testlerle korele, güvenilir, kolay uygulanabilen ve tekrarlanabilen bir testtir.33-34 Bu nedenle biz kognitif fonksiyonlar›n de¤erlendirilmesinde P300’ü kulland›k.
Ço¤unlu¤unu fokal bafllang›çl› sekonder jeneralize nöbetleri bulunan hastalar›n oluflturdu¤u çal›flma grubumuzda O‹P ile de¤erlendirdi¤imiz kognitif fonksiyonlar ile QOLIE-89 aras›nda bir iliflki olmad›¤›n›
saptad›k. QOLIE-89 hastalar›n epilepsi, kognitif, mental sa¤l›k ve fiziksel sa¤l›klar› ile ilgili alg›lar›n›
y a n s › t m a k t a d › r .2 5 Hastalar›m›zda bu alanlardan hiçbirinde kognitif fonksiyonlarla ba¤lant›l› olarak kendilerinde alg›lad›klar› bir de¤ifliklik bulunmad›¤›n›
saptad›k. Loring ve arkadafllar›1 8 dirençli nöbetleri bulunan epilepsili hastalarda kognitif fonksiyonlarla QOLIE-89 aras›nda bir iliflki olmad›¤›n›, yaflam kalitesini etkileyen önemli faktörlerin depresyon ve nöbet endiflesi oldu¤unu belirlemifllerdir. Engelberts ve a r k a d a fl l a r ›2 3ise tedavi ile nöbetleri kontrol alt›nda olan parsiyel epilepsili hastalar›n kendilerinde alg›lad›klar›
nöropsikolojik fonksiyon skorlar› düflük olmas›na karfl›n yaflam kalitesi skorlar›n›n düflük olmad›¤›n›
göstermifllerdir. Engelberts ve arkadafllar›2 4daha önce nöbetleri kontrol alt›nda olup olmad›¤›n› ay›rmadan yapt›klar› de¤erlendirmede parsiyel epilepsili hastalarda nöropsikolojik fonksiyonlarda bozulma ile birlikte düflük yaflam kalitesi skorlar› bulundu¤unu bildirmifllerdir. Fokal ve fokal bafllang›çl› sekonder jeneralize ve ço¤unlu¤u ilaç tedavisine dirençli nöbetleri olan hasta grubunda Elixhauser ve a r k a d a fl l a r › n › n2 5yapt›klar› çal›flmada haf›za ile alg›lanan kognitif fonksiyonlar aras›nda zay›f bir iliflki gösterilerek, ruhsal durum bozukluklar›n›n alg›lanan kognitif fonksiyon ile daha güçlü bir iliflki sergiledi¤ini bildirmifllerdir. Elixhauser ve arkadafllar›n›n sonuçlar›
Loring ve arkadafllar›n› bulgular› ile benzerlik göstermektedir. Yine Perrine ve arkadafllar›2 6da haf›za fonksiyonu ile QOLIE-89 aras›nda zay›f iliflki gösterirken ruhsal durum ile oldukça güçlü bir iliflki oldu¤unu saptam›fllard›r. Bizim hasta grubumuz hem fokal hem jeneralize epilepsili ancak ilaç tedavisi ile nöbetleri kontrol alt›nda olan hastalardan oluflmakta idi ve kognitif fonksiyonlar ile QOLIE-89’un alt gruplar›n› oluflturan epilepsi, kognitif, mental sa¤l›k ve fiziksel sa¤l›klar› ile ilgili skorlar ve total skor aras›nda iliflki saptayamad›k. Bu durum yukar›daki çal›flmalarda belirtildi¤i gibi nöbetlerin kontrol alt›nda olmas› nedeni ile olabilir, ancak Loring ve arkadafllar›1 8 d i r e n ç l i nöbetleri olan hastalarda da yaflam kalitesi ile kognitif fonksiyonlar aras›nda iliflki olmad›¤›n› bildirmifltir. Bu durum yaflam kalitesi ile kognitif fonksiyonlar aras›ndaki iliflkiyi tedaviye direnç d›fl›nda etkileyen baflka faktörler bulundu¤unu düflündürmektedir.
Giovagnoli ve arkadafllar›2 7 temporal lob epilepsili hastalarda yaflam kalitesinin ruhsal durum ve haf›za ile oldukça iliflkili oldu¤unu saptam›fllard›r. Objektif haf›za bozuklu¤unun varl›¤› ve bunun alg›lanmas›n›n hastalar›n yaflam kalitesini etkiledi¤i sonucuna varm›fllard›r. Bu çal›flman›n sonuçlar› epilepsinin tipine göre etkilenen kognitif fonksiyonun özellik gösterebilece¤ini ve yaflam kalitesi üzerine önemli etkileri olabildi¤ini göstermektedir.
Çal›flmam›z›n zay›f yönleri hasta say›s›n›n azl›¤›
nedeni ile nöbet tiplerine göre hastalar›
s›n›fland›r›larak kognitif fonksiyonlar ile yaflam kalitesi iliflkisinin de¤erlendirilmemifl olmas›d›r.
Bizim bulgular›m›z nöbetleri kontrol alt›nda olan epilepsili hastalarda olaya iliflkin P300 ölçümleri ile yaflam kalitesi aras›nda bir iliflki olmad›¤›n›
göstermektedir. Bu konuda literatürde de s›n›rl›
say›da çal›flma bulunmaktad›r. Epilepsili hastalar›n de¤erlendirilmesinde yaflam kalitesi çal›flmalar›
oldukça önemlidir. Yine epilepsili hastalarda normal popülasyondan daha s›k oldu¤u bilinen kognitif fonksiyonlar›n yaflam kalitesi üzerine etkileri ve tedavi ile iliflkilerinin daha sa¤l›kl› anlafl›labilmesi için epilepsinin alt gruplar›n› oluflturan hasta gruplar›nda tedaviye direnç, monoterapi ve politerapinin etkileri gibi faktörlerin daha ayr›nt›l› çal›flmalarla incelenmesi gereklidir. Epileptik hastalara klinik yaklafl›m ve tedavinin de¤erlendirilmesinde kognitif fonksiyonlar ve yaflam kalitesi aras›ndaki iliflkinin niteli¤inin anlafl›lmas› önemli katk›lar sa¤layabilir.
KAYNAKLAR
1. Bishop M, Allen CA. The impact of epilepsy on quality of life:a qualitative analysis. Epilepsy&Behavior 2003;4: 226-233. 2.
Kemp S, Morley S, Anderson E. Coping with epilepsy: do illness representations play a role? Br J Clin Psycol 1999;3:43-58.
3. Devinsky O. Quality of life in epilepsy.The treatment of epilepsy;principles and practice.(Wyllie E, Ed)Baltimore,Williams and Wilkins;1996:1243-1250.
4. Hermann BP.Developing a model of quality of life in epilepsy: t h e contribution of neuropsychology. Epilepsia 1 9 9 3 ; 3 4 ( S u p p l . 4 ) : 1 4 - 2 1 . 5.
Kellet MW, Smith DF, Chadwick DW. Quality of life after epilepsy surgery. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1997;63:52-58.
6. Alma A, Li P, Chan J, Lui C, Ng P, Kwok A et al. Predicting the quality of life in Hong kong Chinese adults with epilepsy.
Epilepsy&Behavior 2002;3: 350-357.
7. Choi-Kwon S, Chung C, Kim H, Lee S, Yoon S, Kho H, et al. Factors affecting the quality of life in patients with epilepsi in Seoul, South Korea. Acta Neurol Scand 2003;108:428-434.
8. Birbeck GL, Hays RD, Cui X, Vickrey BG. Seizure reduction and quality of life 1?provements in people with epilepsy. Epilepsia 2002;43(5):535-538.
9. Berto P. Quality of life in patients with epilepsy and impact of treatments. Pharmacoeconomics 2002;20(15):1039-1059.
10. Sanjeev V T, Samuel K, Nair CR S, Sankara P S.Frequent seizures and polytherapy can impair quality of life in person with epilepsy. Neurol India 2005;53:46-50.
11. Djibuti M, shakarisvili R. Influence of clinical, demographic, and socioeconomic variables on quality of life in patients with epilepsy:
findings from Georgian study.J Neurol Neurosurg P s y c h i a t r y 2003;74:570-573.
12. Kwan P, Brodie MJ. Neuropsychological effects of epilepsy and antiepileptic drugs. Lancet 2001;357:216-222.
13. Meador KJ. Cognitive outcomes and predictive factors in epilepsy.
Neurology 2002;58(suppl 5):21-26.
14. Medvedev AV. Temporal binding at gamma frequencies in the brain: paving the way to epilepsy? Australas Phys eng Sci M e d 2001;24:37-48.
15. Cho YW, Motomedi GK, Laufenbert I, et al. A Korean kindred with autosomal dominant nocturnal frontal lobe epilepsy and m e n t a l retardation. Arch Neurol. 2003;60(11):1625-32.
16. Smith DB, Craft BR, Collins J, et al. Behavioral characteristic of epilepsy patients compared with normal controls. Epilepsia 1986;27:760-780.
17. Motamedi G, Meador K. Epilepsy and cognition. Epilepsy &
Behavior 2003;4:25-38.
18. Loring DW, Meador KJ, Lee GP. Determinants of quality of life in epilepsy. Epilepsy&Behavior 2004;5: 976-980.
19. Boylan LS, Flint LA, Labovitz DL, Jackson SC, Starner K Devinsky O.
Depression but not seizure frequency predicts quality of life in treatment resistant epilepsy. Neurology 2004;14;63(5):942-943.
20. Szaflarski JP, Szaflarski M. Seizure disorders, depression, and health-related quality of life. Epilepsy&Behavior 2004;5: 50-57.
21. Johnson EK, Jones JE, Seidenberg M, Hermann B. The relative impact of anxiety, depression, and clinical seizure features on health-related quality of life in epilepsy. Epilepsia;45(5):544-550.
22. Vickrey BG, Hays RD, Rausch R, Sutherling WW, Engel J, Brook RH.
Quality of life of epilepsy surgery patients as compared with outpatients hypertansion, diabetes, hearth disease, and/or depressive symptoms.Epilepsia 1994;35:597- 607.
23. Engelberts NHJ, Klein M, van der Ploeg HM, et al. Cognition and health-related quality of life in chronic well-controlled patients with partial epilepsy on carbamazepin monotherapy. Epilepsy&Behavior 2002;3: 316-321.
24. Engelberts NHJ, Klein M, van der Ploeg HM, et al. Cognition and health-related quality of life in chronic well-defined subgroup of patients with partial epilepsy.J Neurol. 2002;3:294-299.
25. Elixhauser A, Leidy NK, Meador K, et al. The relationship between memory performance, percieved cognitive function, and mood in patients with epilepsy. Epilepsy Research 1999;37:13-24.
26. Perrine K, Hermann BP, Meador KJ, et al. The relationship of neuropsychological functioning to quality of life in epilepsy. Arch Neurol. 1995;52(10):997-1003.
27. Giovagnoli AR; Avanzini G. Quality of life and memory performance in patients with temporal lobe epilepsy. Acta Neurol Scand 2000;101:295-300.
28. Folstein MF, Hug PR, Folstein SE. Mini-mental state. A practical method for grading the cognitive state of patients for clinician. J psychiatr res 1975;12:189-192.
29. Devinsky O, Vickrey B, Cramer J, Development of quality of life in epilepsy inventory. Epilepsia 1995;36:1089-114.
30. Mollao¤lu M, Durna Z, Eflkazan E.Epilepsili hastalar›n yaflam kalitesinin QOLIE-89(epilepside yaflam kalitesi ölçe¤i) ile de¤erlendirilmesi.Epilepsi 2001;7:73-80.
31. Cramer JA, Blum D, Reed M, fanning K. The influence of comorbid depression on quality of life for people with e p i l e p s y . Epilepsy&Behavior 2003;4: 515-521.
32. Pozzessere G, Valle E, Crignis SD,et al. Abnormalities of cognitive functions in IDDM revealed by P300 event-related p o t e n t i a l analysis. Diabetes 1991;40:952-958.
33. Yoldafl T, Özgöçmen S, Y›ld›zhan H, et al. Auditory P300 e v e n t - related potentials in fibromyalgia patients.Yonsei Med J . 2003;44:89-93.
