GENELLEMEYİ SAĞLAMAK ÜZERE KULLANILAN STRATEJİLER

GENELLEMEYİ SAĞLAMAK ÜZERE KULLANILAN

STRATEJİLER

Özel Eğitimde Öğretim Yöntemleri Hafta 12

Gündem

Genelleme

 Genellemeyi Sağlamak Üzere Kullanılan Stratejiler

Öğret ve Umut Et

İşlevsel Beceri Öğretimi

Toplumsal Ortamlarda Öğretim

Benzeşim Ortamlarında Öğretim

Çoklu Örneklerle Öğretim

Yaygın Örneklerle Öğretim

Genelleme

Genelleme, öğrencinin öğretim koşulları dışında diğer koşullarda da öğrendiklerini sergilemesidir.

Kazanılan bir beceri ya da davranış en az dört biçimde genellenebilir. Bunlar;

Değişik yönergeler sunulması

Değişik araç-gereçler sunulması

Hedef uyaranın değişik kişiler tarafından sunulması

Hedef uyaranın değişik ortamlarda sunulması

Genellemeyi Sağlamak Üzere Kullanılan Stratejiler

Öğret ve Umut Et

İşlevsel Beceri Öğretimi

Toplumsal Ortamlarda Öğretim

Benzeşim Ortamlarında Öğretim

Çoklu Örneklerle Öğretim

Yaygın Örneklerle Öğretim

Öğret ve Umut Et

Öğret ve umut et yaklaşımı, en az genellemeyle sonuçlanan genelleme yaklaşımıdır.

Bu yaklaşımda öğretim gerçekleştirilir ve fazladan bir çalışma yapmadan öğrencinin öğrendiği beceriyi farklı koşullara genellemesi beklenir.

Bu yaklaşımla, özellikle ileri ve ağır düzeyde yetersizliği olan bireylerin öğrendikleri becerinin ancak %25’ini genelleyebildikleri bilinmektedir.

devam…

Fox (1989) tarafından incelenen 25 araştırmanın 6’sında (%25) ileri ve ağır düzeyde yetersizliği olan bireylerin öğrendikleri becerileri genelledikleri gözlenmiştir.

İleri ve ağır düzeyde yetersizliği olan bireylerin bir kısmının becerileri bu yaklaşımla genelleyip bir kısmının genelleyememe nedeni tam olarak açık değildir.

devam…

Öğretim yaparken genellemenin sağlanması mutlaka amaçlanmalı, genellemeyi sağlamak için oturumlar planlanmalıdır.

Genellemeyi sağlamak üzere izleyen yaklaşımlardan bir ve birkaçı kullanılabilir…

İşlevsel Beceri Öğretimi

Genellemeyi sağlamak üzere kullanılacak bir diğer yol, öğrencilere işlevsel beceri öğretimidir.

Öğrenciler beceriyi öğretim ortamında kolaylıkla sergilerken günlük yaşamda işlevsel olarak kullanamamaktadırlar.

Öğretilen bir beceri günlük yaşama kolaylıkla transfer edilemiyorsa, becerinin öğrenci için işlevsel olup olmadığına bakmak gerekir.

devam…

İşlevsel beceri öğretimi gerçekleştirmek için yapılacak ilk şey, BEP’leri çevresel değerlendirme sonuçlarına dayalı olarak geliştirmektir.

Çevresel değerlendirme öğrencinin yaşına, ilgisine, yaşadığı ortama ve gereksinimine göre becerilerin belirlenmesini sağlar.

“Hangi beceriyi öğretmeliyim?” sorusu yerine

“Hangi etkinliği öğretmeliyim?” sorusunu sormak iyi olur.

devam…

Örneğin, “Öğrencinin hangi etkinlik sırasında para kullanmaya gereksinim var?” sorusu sorulup daha sonra para kullanmak için uygun etkinlik belirlenir.

Belirlenen etkinlik ve doğal (benzeşim) bağlam sırasında parayı kullanmanın öğretimi yapılır.

Bu öğretim sırasında gerçek bağlam, araç gereçler, ortam ve koşullarla bağlantı kurulur.

devam…

Okulda gerçekleştirilen öğretimde gerçek araç gereçler ve gerçek örnekler kullanılmalıdır.

Öğretim sırasında öğrencinin doğal bağlama benzer biçimde tepki vererek alıştırmalar yapması sağlanmalıdır.

Öğrenciye “Bu kaç lira?” diye sormak yerine;

katalogdan bir ürün reklamına bakarak “Zeytin almak için gerekli parayı bana ver.” şeklinde sormak uygun olacaktır.

devam…

Öğretimi yapılan işlevsel beceriyi zaman zaman sınıf/okul dışında sınamak, alıştırma yapmak üzere fırsatlar yaratmak gerekmektedir.

Okulu ve okul çevresini (okul kantini, okul yanındaki market, okulun çevresindeki levhalar, trafik ışıkları vb.) bu hedefe ulaşmak üzere uygun biçimde kullanmak gerekmektedir.

devam…

Öğretimi yapılan işlevsel beceriyi zaman zaman sınıf/okul dışında sınamak, alıştırma yapmak üzere fırsatlar yaratmak gerekmektedir.

Okulu ve okul çevresini (okul kantini, okul yanındaki market, okulun çevresindeki levhalar, trafik ışıkları vb.) bu hedefe ulaşmak üzere uygun biçimde kullanmak gerekmektedir.

Toplumsal Ortamlarda Öğretim

Etkinlik, davranış ya da beceri öğretiminin sınıf dışında, becerinin gerçekleşmesi beklenen doğal ortamda gerçekleştirilmesidir.

Öğretmenler toplumsal ortamlarda öğretimi okul ortamlarında gerçekleştirilen geleneksel öğretime göre daha fazla ilgi çekici ve motive edici bulmaktadırlar.

Neden?

devam…

Çünkü, öğrencinin doğal ipuçları ve pekiştireçlerden yararlanmasını sağladığı, öğrencinin farklı beceriler öğrenmesine fırsat sağladığı için öğrenme daha kolaydır.

Ancak, doğal ortamlarda öğretim yapmak üzere bazı hususlara dikkat etmek gerekir. Bu hususlar;

Öğrenci-öğretmen etkileşimi,

Oturumdaki öğrenci sayısı,

Öğretimin sıklığı ve

Yardımcı araçların kullanımıdır.

Öğrenci Öğretmen Etkileşimi

Doğal ortamlarda öğretim sırasında öğrenci ile öğretmen arasında kurulacak etkileşimin de sınıf içindekinden farklı olması gerekmektedir.

Etkileşim olabildiğince doğal olmalı, sözel yönergeler konuşma tonuyla verilmeli, pekiştirmeler oldukça zarif yapılmalı, hata düzeltmeleri yüksek sesle ya da kaba biçimde olmamalıdır.

Öğrenci Öğretmen Etkileşimi (devam…)

Öğretim sırasında mümkün olduğunca çevredeki doğal ipuçlarının kullanımına yer verilmelidir.

Öğrenci beceriyi tamamlamak için yapay ipuçlarına gereksinim duymamaya başladığı andan itibaren öğretmen ortamdan yavaş yavaş uzaklaşmalıdır.

Uzaklaşma önemlidir, çünkü hedeflenen öğretmen olmadan becerinin gerçekleştirilmesidir.

Oturumdaki Öğrenci Sayısı

 Doğal ortamlarda öğretim yapılırken öğrenci sayısı 2 ya da 3 ile sınırlı tutulmalıdır. Bunun birkaç nedeni vardır.

1. Amaçlar her öğrenci için bireysel belirlenir, her öğrencinin performansı ve gereksinimleri farklı olacaktır.

2. Toplumdan alınabilecek olumsuz etkiyi en aza indirgemek gerekir. Küçük gruplar her zaman

Öğretimin Sıklığı

 Doğal ortamlarda öğretim yapılırken öğrencinin öğretim ortamında bulunma sıklığı öğretimin ilk başlarında haftada en az 2 ya da 3 olmalıdır.

 Bu sıklık, öğrencilerin beceriyi unutmadan uygun biçimde sergilemeleri için fırsat sağlayacaktır.

 Beceri uygun düzeyde sergilenmeye başladıktan sonra bu sıklık, becerinin normal gerçekleşme sıklığına göre yeniden düzenlenmelidir.

Öğretimin Sıklığı (devam…)

 Doğal ortamlarda öğretim yapılırken belli dönemlerde sadece tek bir ortam kullanılmamalı, farklı ortamlarda farklı becerilerin öğretimi yapılmalıdır.

 Örn., 3 hafta bankada diğer 3 haftada ayakkabıcıda öğretim yapmak doğru bir yaklaşım değildir. 3 haftada farklı ortamlarda farklı öğretimler yapmak gerekmektedir.

Bu döngü normal gelişim gösteren insanların

Yardımcı Araçların Kullanımı

 Doğal ortamlarda öğretim yapılırken yetersizliği olan öğrenciler bazı yardımcı araçlara ihtiyaç duyabilirler ve bu araçlar olmadan beceriyi yerine getirmeleri ya zor ya da yavaş olabilmektedir.

 Normal gelişim gösteren bireyler dahi kimi zaman alışveriş listesi, hesap makinesi ya da bozuk para tutucu anahtarlıklar kullanabilmektedirler.

 Bu tür araçların kullanımı yetersizliği olan öğrenciler için önemli ve gerekli olmaktadır.

Yardımcı Araçların Kullanımı (devam)

Yardımcı araç örnekleri;

 Yazılı alışveriş listesi

 Resimli alışveriş listesi

 Yazılı kartlar “………….. almak istiyorum.”

 İneceği-bineceği durağı gösteren harita

 Etkinlik çizelgesi

 Yapacağı etkinliklerin zamanını gösteren saat

 Hesap makinesi

Benzeşim Ortamlarında Öğretim

Yıllardır öğretmenler, özellikle toplumsal becerileri sınıflarında oluşturdukları benzeşim (simülasyon) ortamlarında öğretmektedirler.

Örneğin sınıfta kurulan bir pazar ya da otobüs alışveriş yapma ya da otobüse binme becerisinin öğretimi için kullanılabilmektedir.

devam…

Benzeşim ortamlarında öğrencilere yeni beceriler kazandırılmaya çalışılsa da, araştırmalar benzeşim ortamlarının tek başına kullanılmasının yeterince etkili olmadığını göstermektedir.

Eğer benzeşim ortamlarında öğretim yapılacaksa ve öğretimin etkili olması isteniyorsa en az iki koşul olmalıdır.

devam…

Birincisi, uyaranlar öğrencinin gerçek ortamlarda göstereceği uyaranlara çok benzer/yakın olmalıdır.

Bu koşul gerçek araç gereçler kullanılarak, teknoloji kullanılarak gerçek ortama benzer ortamlar oluşturularak sağlanabilir.

İkincisi, benzeşim ortamlarının gerçek ortamlarda öğretimle eşlenmesidir.

devam…

Bazen gerçek ortamlara çok benzer benzeşim ortaları oluşturulabilir. Örn., okul yemekhanesi bir lokantaya, okul kantini bir markete dönüştürülebilir.

Benzeşim ortamları oluştururken teknolojiden yararlanmak ve gerçeğe en yakın benzeşim ortamı yaratmak gerekir. Örn, direksiyonlu araba yarışı, uçak kullanılan oyunlar vb…

Ancak, benzeşim ortamlarında öğretim tek başına

Çoklu Örneklerle Öğretim

Aynı uyaran ya da tepki sınıfından olan davranış ya da becerinin çoklu örneklere göre genellemesinin sağlanmasıdır.

Çoklu örneklere göre genelleme öğretimi şu basamaklarla gerçekleştirilir:

Davranış ya da becerinin gerçekleşeceği çoklu örnekler belirlenir (Örn, tencerenin öğretimi hedeflendiyse, çelik, cam, bakır ve teflon tencere).

devam…

Önce bu örneklerin tümü sınanır ve öğrencinin performansı belirlenir.

Ardından, bu örneklerden bir tanesi ile öğretime başlanır (cam tencere).

Üzerinde çalışılan örnekte ölçüt karşılandıktan sonra diğer örneklerin tümü ile yoklama düzenlenir.

devam…

Genellemenin ölçütü karşılar düzeyde gerçekleşmediği örneklerde öğretime geri dönülür.

Örneğin genelleme teflon ve bakır tencerede istenilen düzeyde gerçekleşmemiş olabilir.

Bu durumda teflon tava ile öğretime geri dönülür.

Ölçüt karşılandıktan sonra genelleme için yoklama oturumu düzenlenir.

Bu süreç tüm örneklerde genelleme istenilen düzeyde gerçekleşinceye değin devam ettirilir.

Yaygın Örneklerle Öğretim

Yaygın örneklere göre öğretimde davranış ya da becerinin yaygın örnekleri belirlenir.

Bir örnekle (en iyi örnek) öğretim yapılır ve diğer örneklerde genelleme sınanır.

Yaygın örneklerle öğretimde davranışı örnekleyen durumların uyaran ya da tepki benzerlikleri ve faklılıkları belirlenir.

devam…

Yaygın örnekler modelinin uygulanması şu basamaklardan oluşur:

Davranış ya da becerinin evreni belirlenir.

Bu evrenden örneklem alınır.

Örneklemde farklılaşan uyaran ve tepkiler belirlenir.

Bu örneklemde davranışı temsil eden “en iyi” örnek belirlenir.

İlişkisiz özellikler belirlenir ve örnekle öğretime başlanır.

Ölçüt karşılanınca yaygın örneklerde genellemenin ne düzeyde gerçekleştiğini belirlemek üzere yoklama düzenlenir.

Ölçüt karşılandıysa öğretime son verilir, ölçüt karşılanmadıysa yaygın örneklerde öğretime başlanır.

Bu süreç yaygın örneklerin tümünde genelleme istenen

devam…

Hırka Giyme Becerisi Davranış ya da becerinin evreni

Fermuarlı hırka

Çıtçıtlı hırka

Bağcıklı hırka

Düğmeli hırka

Önü açık hırka

Evrenden örneklem seçimi

Fermuarlı hırka

devam…

Hırka Giyme Becerisi Farklılaşan uyaran ve tepkiler belirlenir

Fermuarlı H Düğmeli H Çıtçıtlı H Hırkayı yakasından tutar Yakası var Yakası yok Yakası var

…

…

…

…

…

… ..

Fermuarı çeker Var Yok Yok

devam…

Hırka Giyme Becerisi En iyi örneğin belirlenmesi

Fermuarlı hırka en iyi örnek olarak seçilmiştir.

İlişkisiz özelliklerin belirlenmesi

Rengi

Malzemesi

Büyüklüğü

Öğretimin yapılması

devam…

Hırka Giyme Becerisi Genellemenin sınanması

Beyaz fermuarlı hırka ile ölçüt karşılandıktan sonra düğmeli ve çıtçıtlı hırka ile genelleme sınanır.

Diğer örneklerde genelleme sağlanmış ise öğretim sonlandırılır.

Diğer örneklerde genelleme sağlanmamış ise diğer bir örnekle öğretime devam edilir.