Doç.Dr.Tarık Soydan
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim Yönetimi Anabilim
Dalı
Eğitim Ekonomisi Dersi Notları – 9
Nasıl bir finansman modeli/yaklaşımı sorusuna yanıt aramayı sürdürüyoruz…
• Kamu Hizmeti: Devletin (bakanlıklara bağlı hizmet
birimlerinin, belediye gibi yerel yönetimlerin, üniversite, okul gibi kamu kurum ve kuruluşlarının) halkın ortak ve zorunlu ihtiyaçlarını, ilke olarak piyasa ilişkileri dışına çıkarak
karşılaması.
• Yani devletin toplumun yararı (kamu yararı) için mal ve hizmet üretip sunması.
Temel kamu hizmetleri 1. Eğitim
2. Sağlık
3. Sosyal güvenlik 4. Alt yapı hizmetleri 5. Belediye hizmetleri ….
Konsolide devlet bütçesinin kaynağı nedir?
1. Vergiler (gelir vergisi, kurumlar vergisi, tüketim vergileri, servet vergisi…)
2. Harç ve cezalar
3. Devletin ekonomik faaliyetleri ile elde ettiği gelirler
4. Borçlanma
Haklar
Hak nedir?
Hak (right), hürriyetin somutlaştırılmış biçimidir. Eğer bir kişinin, bir konuda hakkı var ise, devletten veya diğer
kişilerden onun yerine getirilmesini “isteme yetkisi”ne sahip demektir. Yani hak, kişilere hukuk düzeni tarafından verilen bir irade kudreti, bir isteme yetkisidir.
Georg Jellinek’in klasik haklar sınıflaması:
1.Negatif statü hakları (Kişisel haklar)- Yaşama, düşünce ve ifade, din ve inanç, mülkiyet gibi haklar.
2.Pozitif statü hakları (Sosyal haklar) – Eğitim, sağlık, sosyal güvenlik hakları, çalışma hakkı, konut hakkı gibi.
3. Aktif Statü Hakları ya da Katılma hakları (Siyasal haklar) – Seçme ve seçilme, siyasal parti kurma, siyasal partilere üye olma, dilekçe hakları gibi.
Eğitim Hakkı
Gerek İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (1948), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (1950), Çocuk Hakları Sözleşmesi (1989) gibi uluslar arası metinlerde gerekse ulusal mevzuatımızda; Anayasa (1982) ve Milli Eğitim Temel Kanunu (1973)’nda, eğitim hakkı, düzenlenmiştir.
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 26.
maddesi eğitim hakkı ile ilgilidir. Beyanname’ye
göre, “herkes eğitim hakkına sahiptir […] eğitim, en
azından ilk ve temel eğitim aşamasında parasızdır
[…] eğitim insan kişiliğini tam geliştirmeye ve insan
haklarıyla temel özgürlüklere saygıyı güçlendirmeye
yönelik olmalıdır.”
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 1. Ek
Protokolü’nün 2. maddesine göre ise, “hiç
kimse eğitim hakkından yoksun
bırakılamaz. Devlet, eğitim ve öğretim
alanında yükleneceği görevlerin yerine
getirilmesinde, ana ve babanın bu eğitim
ve öğretimin kendi dini ve felsefi
inançlarına göre yapılmasını sağlama
haklarına saygı gösterir.”
Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne göre,
- Çocuklara ücretsiz zorunlu eğitim sağlamak,
- Ortaöğretimi genel ve mesleki olmak üzere çeşitli
biçimlerde örgütleyerek tüm çocuklara açık bulundurmak, - Uygun bütün araçları kullanarak yüksek öğrenimi
yetenekleri doğrultusunda tüm çocuklara açık duruma getirmek,
- Eğitim ve meslek seçimine ilişkin bilgi ve rehberliği bütün çocuklara ulaştırmak,
- Okulu terk oranlarını azaltmak,
- Okul disiplininin çocuğun onur ve saygınlığı ile bağdaşır biçimde uygulanmasını sağlamak, devletin
sorumluluğudur.
Anayasa’nın “Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve
Ödevi” başlıklı 42. maddesinde kimsenin,
eğitim ve öğrenim hakkından yoksun
bırakılamayacağı ve devletin, maddî
imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin,
öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile
burslar ve başka yollarla gerekli yardımları
yapacağı belirtilmiştir.
Milli Eğitim Temel Kanunu’na göre ise, temel eğitim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır. Eğitim kurumları, dil, ırk, cinsiyet ve din ayrımı gözetilmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa ayrıcalık tanınamaz (m.4). Eğitimde herkese fırsat ve imkan eşitliği sağlanır. Temel eğitim kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından vatandaşlar ilgi, istidat ve yetenekleri ölçüsünde yararlanırlar (m.7). Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel önlemler alınır (m.8). Temel eğitimini tamamlayan ve orta öğretime girmeye hak kazanmış olan her öğrenci, ortaöğretime devam etmek ve ortaöğretim imkânlarından ilgi, istidat ve yetenekleri ölçüsünde yararlanmak hakkına sahiptir (m.27). Ayrıca kanunda Türk Milli Eğitimi’nin temel ilkeleri eğitim hakkı, genellik ve eşitlik, ferdin ve toplumun ihtiyaçları, yöneltme, fırsat ve imkân eşitliği, süreklilik, Atatürk inkılap ve ilkeleri ve Atatürk milliyetçiliği, demokrasi eğitimi, laiklik, bilimsellik, planlılık, karma eğitim, okul ve ailenin işbirliği ve her yerde eğitim olmak üzere on dört başlık altında toplanmıştır.
Sosyal devlet
