r : ^
 U K Î Î E K Î m İ m a r l i k ' ş e h i r c i l İ k v e s ü s l e m e s a n a t l a r i d e r g İ s |
İMTİYAZ SAHİBİ ; ZEKİ SAYÂR U. NEŞRİYAT MÜDÜRÜ. ABİDİN MORTAŞ A D R E S : A N A D O L U H A N N O : 33 E M İ N Ö N Ü İ S T A N B U L T E L : 2 1 3 0 7
S A Y I : 1 9 3 - 1 9 4 « S E R İ : IV. • Y I L : 1948 /
M e s l e k P o l i t i k a s ı :
1 i n c i T Ü R K Y A P I K O N G R E S İ N D E N B E K L E D İ K L E R İ M İ Z !
Y<azan: Zeki Sayâr
Önümüzdeki Mayıs'da, nihayet 1 inci Türk Yapı Kongresi toplanıyor. Bir kaç yıldanberi hazırlanan bu kongreden, memleketin imarı için iyi sonuçlar ve karar- lar beklemekteyiz.
Takriben 3 yıl önce, ihzarı komisyonlar, bir çok raporlar hazırlamış bulunmaktadırlar. Bazı temlerin kongre gündeminde yer aldıklarını, gelen matbu prog- ramlardan ve evraktan öğreniyoruz.
Geçen yıl, kongre için yazdığımız bir yazıda, görü- şülecek dâvaların çok dağınık ve şumullü olduklarına dikkati çekmiş ve hepsinin, bir kaç günlük bir çalışma içinde karara bağlanamıyacağını açıklamıştık. Bu defa, gelen kongre esaslarında, teknik, mimarlık ve şehircilik bazı tâli komisyonlarının, çalışamadıkları için gündemden çıkarıldıklarını görmekte, kendi hesabımıza memnun olmaktayız.
İmar ve yapı işlerimizde, karşılaştığımız noksanlar ve aksaklıklara, bu güne kadar hiç el sürülmediği için çekilen bütün zorlukların, duyulan ihtiyaçların, bu kon- gre münasebetile hep birden ortaya atılmak istenmesi pek tabiîdir. Bu reaksiyonu tamamile idrak ediyoruz.
Yapı işlerimizdeki zorluklara çare olacak yeni esas ve nizamlara duyduğumuz iştiyakı kongre kararlarile elde edebileceğimizi ummaktayız.
Ancak, program vs gündeme baktığımız zaman, bu kongreden ne beklediğimizi ve neler aradığımızı sarih o- larak bulamamaktayız!
Bize göre, kongre, dâvanın kökünü ve esasını hal et- meden, teferruata geçmemelidir. Kongre, daha esaslı ana dâvalar için toplanmalıdır.
Dâvanın kökünü, devlet teşkilâtı ile meslek adamla- rının münasebetlerinde aramalıdır. Memleketin imar iş- leri 25 yıldanberi, tamamen devlet teşkilâtının elile idare ediliyor. Serbest mühendis ve mimarlarımıza, şimdiye
kadar bu yolda her hangi bir rol verilmemiştir. Bayın- dırlık Bakanlığı senelerce önce kabul edilen teşkilât ka- nunu ile, bütün devlet yapılarının idaresini eline almış- tır. Maalesef bu işde başarı elde edemediği için, sonra- dan çıkan ayrı ve ek kanunlarla, bakanlıklar ve diğer müesseseler işlerini ayırmak mecburiyetinde kalarak fen heyetleri kurdular.
Bayındırlık Bakanlığında, devletin yapı politikası- nı gütmek gayesile kurulan yüksek fen heyeti, yıllarca bu sahada hiç bir iş yapamadı.
Bakanlığın, kurmayı mesabesinde olan yüksek fen kurulu, maalesef yirmi senedir, devletin yapı politikası- nı plânlayamadığı gibi, meslekî dâvalara, ön görüşle her hangi bir müdahalede bile bulunamamıştır.
Mühendislik sahasındaki çetin dâvalar bertaraf, en basit işlerde bile hiç bir hareket yapamamıştır. Mimarî dâvalara gelince, biz esasen bu heyette, kanunen bir yük- sek mimarın bulunması icap ettiği halde, hiç bir zaman temsil edilmedik. Mimarî dâvaları bu güne kadar, bu heyetteki eski tabirile: «Turku muabir» mühendisleri halle çalıştılar!...
Mimarlık meselelerinde bu heyetin yetkisizliğine.
Yapı ve Yollar Kanununun 4585 sayılı kanunla değişti- rilen 18 inci maddesi hakkında iki yıldanberi yeni bir ta- limatname hazırlayamaması, şaheser bir misaldir.
Bayındırlık Bakanlığı, bu günkü halile memleketin bayındırlık işlerini başarmakta büyük bir kifayetsizlik içindedir. Bakanlık kendisine tevdi edilen işleri lâyıkile göremediği halde, diğer bakanlıkların ve resmî kurulla- rın inşaat bürolarını dağıtmak, bu suretle bütün devlet inşaatını, idare etmek gibi büyük iddialar peşindedir. Ha- yatı ucuzlatmak için kurulan bakanlıklar arası koordi- nasyon heyetine, ııafia teşkilâtı dışındaki fen heyetleri, adeta lüzumsuz ve lüks birer kurul gibi gösterilmiştir.
Güya tasarruf temini için bunların lağvedilmeleri hakkında kanun tasarıları hazırlanmaya başlamıştır. Tek- nik Öğretim Müsteşarlığı, Tekel, Deniz Yolları, Sümer- bank, Millî Savunma Bakanlığı gibi, bir çok bakanlıklar ve müesseselerinin fen heyetleri meşgul oldukları konu- lar itibarile, her biri ayrı birer ihtisas inşaatile meşgul olduklarından, bunların proje, tasarı ve tatbika- tını Bayındırlık Bakanlığı teşkilâtını genişletse bile başarmasına imkân yoktur.
Bu mütenevvi inşaatı bakanlık, ancak bu müessese- lerin teknik kadrolarını aynen devir almakla başarabilir ki, bu sureti hal bu günkü durumdan daha kötü neticeler verir. Her bakanlık işlerini doğrudan doğruya, kendi teknik bürosuna yaptırırken, bu defa Bayındırlık Ba- kanlığına müracaat mecburiyetinde kalacağından geniş bir bürokrasiye yol açmaktan başka bir işe yaramaz.
Esasen Bayındırlık Bakanlığı halen 50 bin liradan daha büyük inşaatın, projelerini tasdik etmeden, hiç bir devlet kurulu inşaat yapamamaktadır. Bugün bakanlık- lar arası, koordinasyon heyeti, lüks devlet inşaatına, müs- takil fen heyetlerinin sebep olduğunu zan ediyorsa, bü- yük bir hataya düşmüş olmaktadır. Lüks inşaat diye va- sıflandırdığımız binaları, başta B.M.Meclisi ve maliye bi- naları olmak üzere doğrudan doğruya Bayındırlık Ba- kanlığı idare etmekte, diğerlerinin proje ve keşifleri ise yine aynı bakanlık tarafından onaylanmaktadır. Bu su- retle, lüks inşaatı Bayındırlık Bakanlığı kendisi yarat- mıştır.
Devlet inşaatını bir elden tedvir etmekten ziyade, muhtelif bakanlıkların bünye ve maksat itibarile ayrı birer ihtisas işi olan inşaatını, devlet inşaatı için kabul edilecek umumî bir prensiple kendi teknik büroları ted- vir etmeli; Bayındırlık Bakanlığı, ancak bu prensiplerin tatbikatında nâzım bir rol oynamalıdır.
Bayındırlık Bakanlığı resmî inşaatı koordi- ne edemezken bir de, belediyelere tamimler gön- dererek, hususî halk inşaatının projelerini de kontrol gibi, merkeziyetçi bir zihniyete düşmektedir. Maliyeti yüksek hususî yapılarla, amme hizmetlerine ait bina projelerinin, Bayındırlık Bakanlığı tarafından tetkik ve tasdik mecburiyeti konulmaktadır. Bu merkeziyetçi ru- hun, günümüzün zihniyetine hiç uymıyacağı aşikârdır!..
Bayındırlık Bakanlığı, teknik bürolarının ilmî du- rumu büyük belediyelerimizin teknik bürolarından üs- tün olduğu iddia edilemez.
Bu müdahaleci hareketler acaba geçen yıl Avrupa ve Amerika'da tetkik gezisi yapan bakanlık erkânının, bazı memleketlerden aldıkları ilham ve intihaların neti- cesi midir, bilmiyoruz!.
Bu hususda, uzun bir faşist idaresi geçiren İtalya- dan örnek almak doğru olmasa gerektir.
Yukarıda verdiğimiz bir kaç misal memleketimizin yapı ve imar işlerinin durumunu açıklamağa kâfidir.
Şehircilik işlerimiz, diğerlerinden daha parlak bir
vaziyette değildir. Bu sahada mimarlarımızın ve mühen- dislerimizin hangi şartlar altında çalıştıkları malûmdur.
Tamamile bir ehliyet ve kabiliyet işi olan şehir imar plân- ları, el'an münakaşa yolu ile yapılmaktadır. Elde edilen projeler, muasır memleketlerdeki emsalile kıyas edilemi- yecek kadar dûn bir seviyede meydana gelmektedir.
Yine bakanlığın tedvir ettiği müteaddit branşlar- dan, su işlerinin son acıklı hâdiseleri, devlet yollarına icap eden ehemmiyetin verilmeyişi, nihayet bakanlığın büyük bir meslekî kifayetsizlik içinde bulunduğunu gös- termeğe kâfidir. Durum böyle iken, kongrede meselâ, «te- mel ve zemin işleri» «proje tatbikatı» ve «harita işleri»
gibi tâli meselelerden ziyade, umumî dâvaları teşrih e- den, onlara çare ve tedbir arayan büyük konular olması arzu edilirdi.
Bakanlığın memleket imar politikasında bugün yüklendiği işlerden başka meşguliyetler alması hiç. bir suretle doğru değildir, imkân nisbetinde, teşkilât geniş- letilse bile, mütehassıs eleman temini imkânsızdır. Ba- kanlığın «Barem» çerçevesi içinde mesleğinde yetişkin, kuvvetli elemanlar temin etmesi çok güçtür.
Bize göre. bu işin çıkar yolu, bakanlık teknik erkâ- nının şimdiye kadar daima kaçınmış oldukları bir çareye baş vurmakla kâbildir. Bu çare; dışarıdaki meslek adam- larından geniş bir surette faydalanmaktır. Bakanlık, Tek^
nik üniversite, G. S. Akademisi gibi. ilim müesseselerin- den memlekette teessüs etmiş özel teknik büroları idare e- den mühendis ve mimarlardan faydalanabileceği gibi, meslekî teşekküllere de imar dâvasında yer ve rol ver- melidir. Bu hem bakanlığın, hem de memleketin men- faatine bir hareket olacaktır. Bu hususta başka memle- ketlere bir göz atmak kâfidir.
İlmî araştırmalarda ve istişarî işlerde üniversiteler, yüksek okulların yardımı çok geniş ve büyüktür. Mesle- kî teşekküllere gelince, bakanlık daima birliklerimizi is- tihfaf etmiş, meslekî işlerde, birliklerin ne mühim birer kuvvet olduğunu henüz idrak etmemiştir. Bu teşkilât bi- zim sahada Bayındırlık Bakanlığına büyük yardımlar sağlayabilir.
«Mimar Odaları» ve «Mühendis Odaları» namı al- tında kurulacak teşkilâtı, bakanlık bir yardımcı kuvvet olarak telâkki etmelidir. Teşekküllerimize, mesleklerimi- zin her branşında mütehassis kayıtlı yüzlerce üye vardır.
1 inci Yapı Kongresinde Bayındırlık Bakanlığı ile bu odaların teşriki mesaisini, odalara verilecek yetkileri tayin gibi meselelerin görüşülmesini temenni etmekteyiz.
Mimar ve mühendis odalarına verilecek yetkiler sa- yesinde, imar dâvasında bakanlığın işi daha kolaylaşacak, bu suretle kadrosunda hiç bir zaman bulunduramıyacağı meslek otoritelerile iş birliği temin etmiş olacaktır.
1 inci Yapı Kongresinin, ayni zamanda «Odalar Ka- nunu» nuıı çıkmasına bir vesile teşkil etmesini temenni ediyoruz.
