K.K.T.C
YAKIN DOGU UNiVERSiTESi EGiTiM BiLiMLERi ENSTiTUSU
REHBERLiK VE PSiKOLOJiK DANI~MANLIK ANABiLiM DALI
K.K. T .C' DE <;OCUK iSTiSMARININ
ERGENLERDE ALKOL VE SiGARA KULLANIMINA ETKiSi
YUKSEK LiSANS TEZi
Hazirlayan DidemBATU
Tez Damsmam: Do~.Dr. Mehmet <;AKICI
Egitim Bilimleri Enstitiisii Miidiirliigii'ne;
Didem Batu'ya ait, "Cocuk istismanmn Alkol ve Sigara Kullammma Etkisi" adh cahsma jurimiz tarafmdan Egitim Bilimleri Enstitusu Rehberlik ve Psikolojik Damsmanhk Anabilim Dali'nda YUKSEK LiSANS TEZi olarak kabul edilmistir.
Baskan
Dye
09.Dr. Ebru Cakici
.... ./in
A ~
r1
.
D09lJ;; ~ehmet Cakici (Damsman)
Dye
ONAY
Yukanda imzalann adi gecen ogretim uyelerine ait oldugunu opaylanm.
;,:?.19~.12005
150;=,
/J,.
P!~d~4&4/{_
£«· /..
/;
I I .
? /.
!. . .
f/ I .OZET
Cocuk istisman, 0-18 yas grubu arasmdaki cocugun kendisine bakmakla yukumlu kisi veya kisiler tarafmdan zarar verici olan, kaza d1~1 onlenebilir bir davramsa maruz kalmasidir, istismara ugrayan cocuklarda birtakim psikolojik rahatsizhklar ve bozukluklar gortllmektedir. Bunlardan en onemlilerinden biri de alkol, sigara ve uyusturucu madde bagrmhhgidir.
Bu cahsmada Kuzey Kibns Tiirk Cumhuriyeti lise gencliginde cocuk istisman 'nm
yaygmhgi, nedenleri ve alkol-sigara kullammi ile iliskisi arastmlmisur. Bu amacla KKTC Lefkosa bolgesinde bulunan 4 lisede okuyan 444 ikinci siruf ogrencfleri cahsmaya almmis ve anket uygulanmrsnr. Cocuk istisman Fiziksel, Psikolojik ve Ihmal davramslannm stkhgim ve siddetini arastiran sorularla degerlendirilmis, alkol ve sigara kullammi ile ilgili sorular ise ESP AD soru formundan yararlamlarak hazirlanrmstir.
Cahsma sonucunda, hemen hemen her iki ogrenciden birinin %41 hayatlannda en az bir kez tokat yedikleri, %49,2'sinin hayatlan boyunca en az bir kez rahatsiz edici takma bir isimle cagnldiklan, %5 l ,4'iiniin arkadaslannm yamnda kticuk dusuruldukleri, %49, 7' sinin asagilayicr sifatlarla karsi karsiya kaldtklan ve %55,2'sinin ailelerinden sevgi ve ilgi goremedikleri dikkat cekmektedir. Arastirmanuz sonucunda, istismar ile birlikte gencin, olumsuz tutum ve deger yargilar olusturdugu gorulmektedir. Adolesan'm yasadigi istismar sonucunda derinden etkilendigi, okul basansinm dii~tiigii, cesitli konulardaki duygu ve dusnncelerinin ve kendi hakkmdaki degerlendirmelerinin olumsuz hale geldigi
gortilmektedir,
Adolesanlar, istismar yasantilan nedeniyle olusan huzursuzluklanm ve anksiyetelerini, yanlis tutum ve deger yargilannm etkisinde, alkol ve sigara kullannmna yonelebilmektedir.Yapilan cahsmalarda da istismara maruz kalan kisilerde madde kotuye kullarummm goruldugu, cocuk istisman ile madde kullarummm yakmdan iliskili oldugu gorulmektedir.
11
SUMMARY
Child abuse is being exposed to a behavior which can be prevented except accident, by a person or persons, who is or are responsible in looking after the child between 0-18 age group and causes or cause harm. There are some psychological uneasiness and defects that can be seen in the abused children. One of the most important among these is alcohol, cigarette and chemical dependence.
In this study, the epidemiyology and reasons of child abuse, and its relationship with using alcohol and cigarette has been researched among the high school youth in the Turkish Republic of Northern Cyprus. For this purpose, a study was made and a questionnaire was applied to 444 second year students studying at 4 different high schools in TRNC Nicosia area. Child abuse was evaluated by the questions that search frequency and intensity of physical, psychological and negligence behaviours. Questions, related with using alcohol and cigarette, have been prepared by benefiting from ESP AD question form.
In the end of the study, almost one in every two students has been slapped at least once in their %41 lifetime, %49,2 were called by a nickname that disturbs them at least once in their lifetime, %51,4 were humiliated beside their friends, %49,7 were faced by degrading attributes, and %55,2 have not seen love and care from their families. As a result of our research, it seems that an abused young person develops negative attitude and value judgments. After having an abuse it can be seen that the adolescent has been deeply affected, his or her success in the school has been fallen down, his or her feeling and thoughts in various subjects, and evaluations about him or her has become negative.
Restlessness and anxieties of adolescents caused by abused life tend to use alcohol and cigarette under the influence of wrong attitude and value judgments. Studies have shown that abused persons use alcohol and cigarettes, and also there is a close relationship between child abuse and using alcohol and cigarette.
lll
ONSOZ VE TE~EKKUR
Bu cahsma; yuksek lisans tezi olarak hazirlanrmsnr,
Bu tezin hazirlanmasi srrasmda bana darnsmanhk yapan, katkilanyla bu arastirmaya yon veren, ktttuphanesinden fazlaca yararlandigim, her konuda beni destekleyen saym hocam Doc.Dr.Mehmet Cakici'ya, katkilanndan dolayi esi saym Doc.Dr.Ebru Cakiciya,
Cahsmam boyunca benim motivasyonumu surekli yuksek tutan tez arkadasim Zafer Bekirogullari'na,
Anketimizdeki sorulan sabirla yarntlayan ogrenci arkadaslara, bize kolayhk
saglayan okul ogretmen ve idarecilerine,
Aynca bu konuda evlerinde surekli istismara ugrayan ve bunu benimle paylasan boylece duyarhlrgirm artiran kendi ogrencilerime bu calismayi hizlandirdiklan icin tesekkur ederim.
Bu cahsmami bana yasamimm her noktasmda guvenip destek cikan aileme, esime ve dogacak olan cocuguma armagan ediyorum.
Lefkosa, Didem Batu
IV
i<;iNDEKiLER
SayfaNo
OZET I
SUMMARY... II
ONSOZ VE TESEKKUR... iii
.
.
.
.
I ~IND EKILER... IV.
.
.
.
T ABLOLAR DIZINI... VI BOLUMI 1. GiRiS 1.1. Problem durumu... 1 1.2. Ama9... 3 1.3. Sayiltilar. . .. .. . . .. .. . .. .. . .. . .. .. .. .. . . . .. . .. .. .. . . .. .. .. .. . . . 3 1.4. S1n1rhklar... 3 BOLUMII 2. KA VRAMSAL <;ER<;EVE 2.1. Cocuk istisman... 4 2.2. Tipleri... .. .. . . .. .. .. . .. . . .. .. . . .. . . .. . 7 2.3. Tarihi. -... 11 2.4. Epidemiyolojisi... 14 2.5. Hukuki Boyutu... 16 2.6. Etkileri... 182.6.1. istismar Sonrasi Gorulen Ruhsal Bozukluklar... 20
2.7. Nedenleri... 22
2.8. Onleme... 24
2.9. Alkol ve sigara kullamm1... 27
2.9.1. Alkol... 27
2.9.2. Sigara... 28
V
2.10. KKTC'de Cocuk istisman ile alkol-sigara kullamm iliskisi ... 31
2.11. Yurt Dismda yapilan <;ah§malar... 33
BOLUMIII 3.GERE<; VE YONTEM... 34
3 .1. Arastmnanm Hipotezi.. .. .. .. .. .. . . .. .. . . 34
3.2. Arastirmanm Tipi... 34
3.3. Arastirmanm Yeri, Zamam... 34
3.4. Evren Hakkmda Bilgi... 34
3.5. Orneklem Sec;imi... 35
3.6. Anket Formu... 35
3.7. Veri Toplama... 35
3.8. Testin Gecerlik ve Giivenirligi... 35
3.9. Verilerin Degerlendirilmesi... 37
3.10. Arastirmaya Alman Liseler... 38
BOLUMIV 4. BULGULAR VE YORUMLAR... 40
4.1. Arastirmaya Katilanlann Bireysel Ozellikleri... 40
4.2. Yaygmhk Tablolan... 45
4.3. Karsilastirma Tablolan... 60
4.4. Madde Kullamm1 Tablolar1... 76
TARTISMA... 138
SONU<; VE ONERiLER... 144
KAYNAK<;A 146 EKLER 1- Genclik Anket Formu... 154
Tablo 1 : Tablo 2: Tablo 3: Tablo 4: Tablo 5: Tablo 6: Tablo 7: Tablo 8: Tablo 9: Tablo 10: Tablo 11 : vi TABLOLAR
ntztxt
Sayfa No Gene! Ortaogretim Liseleri... 38Genel Ortaogretim Ozel Okullar . 39
Mesleki Teknik Ogretim Liseleri : . 39
Ogrencilerin Cinsiyetlerine Gore Dagrlmu. . 40
Ogrcncilerin Yas gruplanna Gore Dagilmn. . 41
Ogrencilerin Do gum Y erlerine Gore Dagihrm.. . 41
Ogrencilerin Y asadiklan Y erlerin Ozelliklerine
Gore Dag1hm1... 42
Ogrencilerin Ebeveynlerinin Egitim Duzeylerine
Gore Dagrlmn.. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . 42
Ogrencilerin Ekonomik Duzeylerine
Gore Dag1hm1... 43
Ogrencileriu Y asadiklan Bolgelere
Gore Dag1hm1... 43
Ogrenciierin Ailelelerinde Alkol Kullanan Kisi
Tablo 12: Tablo 13: Tablo 14: Tablo 15: Tablo 16: Tablo 17: Tablo 18: Tablo 19: Tablo 20: Tablo 21 : Tablo 22: Tablo 23: Tablo 24: Tablo 25: Tablo 26: Vll
Ogrencilerin Ailelerinde Sigara Icen Kisi
Olup Olmama Durumlanna Gore Dag1hm1... 44
Ogrencilerin Hayat Boyu Sigara Kullamm Sikhgi .. .... ... 45
Ogrencilerin Son 12 Ayda Sigara Kullamm S1khg1... 46
Ogrencilerin Son 30 Gunde Sigara Kullamm S1khg1... 47
Ogrencilerin Hayat Boyu Alkol Kullamm Stkligi. ... ... .. .. 48
Ogrencilerin Son 12 Ayda Alkol Kullamm S1khg1... 48
Ogrencilerin Son 30 Gunde Alkol Kullarum S1khg1... 49
Ogrencilerin Son 30 Gunde Bira Kullamm S1khg1... .. ... .. 49
Ogrencilerin Son 30 Giinde Sarap Kullamm Sikhgi.. ... ... ... 50
Ogrencilerin Son 30 Gunde Raki, Cin, Votka Kullamm S1khg1... 50
Ogrencilerin En Fazla Alkol Kullandiklan Y erlerin S1khg1... .. . . .. . . 51
Ogrencilerin Hayat Boyu Sarhos Olma S1khg1... 52
Ogrcncilerin Son 12 Ayda Sarhos Olma Sikhgi. 53 Ogrencilerin Son 30 Gunde Sarhos Olma Sikhgr.. 53
Tablo 27: Tablo 28: Tablo 29: Tablo 30: Tablo31: Tablo 32: Tablo 33: Tablo 34: Tablo 35: Tablo 36: Tablo 37: YUi
Ogrencilerin Sigara Kullamm Sikhgmm Dagihrm.. ... .. .. . . 54
Ogrcncilerin Alkol Kullamm Sikhgmm Dag1hm1... 55
Ogrcncilerin Sarhos Olma Sikhgnun Dag1hm1... 55
Ogrencilerin Maruz Kaldigi Psikolojik
istismar Sikhgi 56
Ogrencilerin Maruz Kald1g1 Ihmal S1khg1... .. . . .... .. .. ... . ... 57
Ogrcncilerin Maruz Kaldigi Fiziksel
istismar S1khg1... 5 8
Ogrencilcrin Aile Icinde Y asanan Siddet
Olaylarmm S1khg1... 59
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Y as ve Cinsiyet Sikhgmm
Kar~Ila~t1nlmas1... 60
Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin
Yas ve Cinsiyet Sikhgmm Karsilastmlmasi. 61
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Yas ve Cinsiyet Sikhgmm
Kar~Ila~tlnlmas1... 62
Istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Yas ve Cinsiyet Sikhgmm
Tablo 38: Tablo 39: Tablo 40: Tablo 41 : Tablo 42: Tablo 43: Tablo 44: Tablo 45: IX
Psikolojik istisrnara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Okul Performanslanmn
Kar~1la~t1nlrnas1... 64
Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Okul Performanslanmn
Kar~1la~tinlrnas1... 65
Fiziksel istisrnara U grayan Ve U gramayan Ogrcncilerin Okul Performanslannm
Kar~Ila~t1nlrnas1... 66
istisrnara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Okul Performanslanmn
Kar~1la~t1nlrnas1... 67
Psikolojik istisrnara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Cesitli Konulardaki Duygu ve
Dusuncelerinin Karsilasnnlmasi.... .. .. .. . . .. .. ... .. ... .. .... .. .. . . . 68
Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Cesitli Konulardaki Duygu ve
Dusuncelerinin Kar~ila~tmlrnas1... 69
Fiziksel istisrnara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Cesitli Konulardaki Duygu ve
Dusuncelerinin Karsilastmlmasr.i.x.. .. .. .. . . . 70
istisrnara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Cesitli Konulardaki Duygu ve Dusuncelerinin
Tablo 46: Tablo 47: Tablo 48: Tablo 49: Tablo 50: Tablo 51 : Tablo 52: Tablo 53: X
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Kendileri Hakkmdaki
Dcgcrlendirmelerinin Kar§1la§tmlmas1... 72
Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Kendileri Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Kar§1la§tmlmas1... 73
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Kendileri Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Kar§Ila§tmlmas1... 7 4
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Kendileri Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Kar§Ila§tmlmas1... 75
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Sigara
Kullamrn Sikhklannm Kar§tla§tmlmas1... 76
Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Sigara Kullamm
Sikhklannm Kar§Ila§tmlmas1... 76
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Sigara
Kullarum Sikhklanmn Kar§Ila§tmlmas1... 77
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Sigara
Tablo 54: Tablo 55: Tablo 56: Tablo 57: Tablo 58: Tablo 59: Tablo 60: Tablo 61 : Xl
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 12 Ayda Sigara
Kullamm Sikhklannm Karsrlastmlmasi.. .. .. . . . .. .. ... . ... .... ... 78
Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Son 12 Ayda Sigara Kullamm Sikhklanmn
Kar§ila§t1nlmas1... 78
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 12 Ayda Sigara
Kullamm Sikhklannm Karsilastmlmasi., .... .. .. ... ... ... .. . . 79
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin
Son 12 Ayda Sigara Kullamm
Sikliklannm Kar§ila§tlnlmas1... 80
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Sigara
Kullamm Sikliklannm Karsilastinlmasi. .. .. .. .. .. .. . 81
lhmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Sigara Kullanim
Sikhklannm Karsilastmlmasi. .. .. . . . .. .. .. . .. .. . . .. .. 81
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Sigara Kullarum
Sikhklannm Karsilastmlmasi, . .. . . .. .. .. .. 82
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Sigara Kullamm
Tablo 62: Tablo 63: Tablo 64: Tablo 65: Tablo 66: Tablo 67: Tablo 68: Tablo 69: XII
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Alkol Kullamm
Sikhklanrun Kar§Ila§tmlmas1... 84
ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Alkol Kullamm
S ikliklanrun Kar§1la§tmlmas1... 84
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Alkol Kullamm
Sikhklannm Kar§1la§tmlmas1... 85
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Alkol Kullamm
S ikhklanmn Kar§1la§tmlmas1... 8 5
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencllerin Son 12 Ayda Alkol Kullamm
Sikliklannm Kar§1la§tmlmas1... 86
Ihmale istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Son 12 Ayda Alkol Kullamm
Sikhklanmn Kar§Ila§tmlmas1... 87
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Son 12 Ayda Alkol Kullarnm
Sikhklannm Karsilastmlmasi. 87
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Son 12 Ayda Alkol Kullarnm
Tablo 70: Tablo 71 : Tablo 72: Tablo 73: Tablo 74: Tablo 75: Tablo 76: Tablo 77: Xlll
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Alkol Kullamm
Sikhklanmn Kar~Ila§tmlmas1... 89
Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Alkol Kullamm
Sikhklannm Karsilastmlmasi, .... . .... .. .. .... ... .... .. .. .. . . .. ... .. 89
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Alkol Kullamm
Sikhklannm Kar§1la§tinlmas1... 90
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Alkol Kullamm
Sikliklannm Kar§1la§tmlmas1... 90
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Son 30 Gunde Bira Kullamm
Sikhklannm Karsilastmlmasi 91
Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Bira Kullamm
Sikhklannm Karsilastinlmasi .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 91
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Bira Kullamm
Sikhklannm Karsilastmlmasi 92
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Giinde Bira Kullamm
Tablo 78: Tablo 79: Tablo 80: Tablo 81 : Tablo 82: XIV
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Sarap Kullamm
Sikhklanmn Karsilastmlmasi ... ... .. . . .. . .. ... . .... .. .. ... . . ... .. .. 93
Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Sarap Kullamm
Sikhklanrun Karsilastmlmasi 93
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencllerin Son 30 Gunde Sarap Kullarum
Sikliklanrun Karsilastmlmasi 94
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Son 30 Gunde Sarap Kullarum
Stkhklannm Karsilasnnlmasi . . . 94
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Giinde Raki, Cin, Votka ... vb.
Kullarum Sikhklannm Kar~1la~tmlmas1... 95
Tablo 83: Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Giinde Rab, Cin, Votka ... vb.
J Kullamm Sikhklannm Karsilastmlmasi 95
Tablo 84:
Tablo 85:
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan
Ogrencilerin Son 30 Gunde Rab, Cin, Votka ... vb.
Kullamm Sikhklanrun Karsilastmlrnasi . . . 96
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Giinde Raki, Cin, Votka vb. Kullamm
Tablo 86: Tablo 87: Tablo 88: Tablo 89: Tablo 90: Tablo 91 : Tablo 92: Tablo 93: xv
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugrarnayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Alkol Kullarum
Siklrklanmn Karsilastmlmasi 97
Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gtinde Alkol Kullarum
Sikhklannm Karsilastmlmasi 98
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Gunde Alkol Kullarum
Stkhklanrnn Kar~1la~tmlmas1... 98
Istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 Giinde Alkol Kullarum
Sikhklanmn Kar~Ila~tmlmas1... 99
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Sarhos Olma
Sikhklannm Kar~Ila~tmlmas1... 99
lhmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Hayatlan Boyunca Sarhos Olma
-,
Sikhklannm Karsrlastmlmasi. .. .. .. .. .. . .. .. . 100
Fiziksel Istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Sarhos Olma
Sikhklannin Kar~Ila~tmlmas1... ... .. .. . .... .... .. ... .. .. .. ... .. . .... 100
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Hayatlan Boyunca Sarhos Olma
Tablo 94: Tablo 95: Tablo 96: Tablo 97: Tablo 98: Tablo 99: XVI
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Son 12 ayda Sarhos Olma
Sikhklannm Kar~1la~tmlmas1... 101
lhmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 12 ayda Sarhos Olma
Sikhklanmn Karsilasnnlmasi. ... .. ... .. ... . . .... .... .. .. .... ... .. . 102
Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Son 12 ayda Sarhos Olma
Sikhklaruun Kar~1la~tmlmas1... .. . .. .. .. .. .. 102
istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 12 ayda Sarhos Olma
Sikliklannm Karsilastmlmasi, .. .. .. .. . .. .. . . . . . 103
Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Son 30 giinde Sarhos Olma
Sikhklannin Karsilastmlmasi.. .. .. . .. .. . . .. . .. .. .. 103
ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 gunde Sarhos Olma
Sikliklannm Karsilastmlmasi.. .... ... . .. . . .. .. .. ... .. .. .. .. .. . . ... 104
Tablo 100: Fiziksel Istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 giinde Sarhos Olma
Sikhklanmn Karsilastmlmasi.i... . . .. .. .. .. . . .. 104
Tablo 101 : istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Son 30 gunde Sarhos Olma
xvii
Tablo 102 a: Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Karsilastmlmasi.. .. .... ... ... ... .. .. . 106
Tablo 102 b: Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Sigara Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Karsilastmlmasi., 107
Tablo 102 c: Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Sigara Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Kar~ila~tmlmas1... 108
Tablo 103 a: Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara Hak:kmdaki Degerlendirmelerinin
Karsilastmlmasr. .. . . 109
Tablo 103 b: ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara Hakkmdaki Degerlendirmelerinin
Karsilastmlmasr.i.c.r... . . . 11 0
Tablo 103 c : Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara Hakkmdaki Degerlendirmelerinin
Kar~1la~ttnlmas1... 111
Tablo 104 a: Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Kar~tla~tmlmas1... 112
Tablo 104 b: Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara Hakkmdaki
xvm
Tablo 104 c: Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Sigara Hakkmdaki
Degerlendinnelerinin Kar§ila§tmlmas1... 114
Tablo 105 a: istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilcrin Sigara Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Karsrlastmlmasi.... . . . .. . . 115
Tablo 105 b: istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Kar§1la§tmlmas1... 116
Tablo 105 c: istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilcrin Sigara Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Kar§1la§tlnlmas1... 11 7
Tablo 106: Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara Ile ilgili Bazi
Durumlardaki Davramslan Hakkmda
Degerlendirmelerinin Karsilastmlmasi., . .. . 118
Tablo 107: ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara ile ilgili Bazi Durumlardaki
Davramslan Hakkmda Degerlendirmelerinin
Kar§1la§t1r1lmas1... 119
Tablo 108 : Fiziksel Istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara ile ilgili Bazt
Durumlardaki Davramslan Hakkmda
XIX
Tablo 109: istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Sigara ile ilgili Bazi Durumlardaki Davramslan Hakkmda Degerlendirmelerinin
Kar~1la~tirilmas1... 121
Tablo 110 a: Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Alkol Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Kar~Ila~tmlmas1... 122
Tablo 110 b: Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Alkol Hakkmdaki
Degerlendirrnelerinin Kar~Ila~!mlmas1... 123
Tablo 110 c : Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Alkol Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Kar~Ila~tmlmas1... 124
Tablo 111 a : Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Alkol Hakkmdaki Degerlendinnelerinin
Kar~1la~tlnlmas1... 125
Tablo 111 b: Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilcrin Alkol Hakkmdaki Degerlendirmelerinin
Kar~Ila~tinlmas1... 126
Tablo 111 c: lhmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Alkol Hakkmdaki Degerlendirmelerinin
Karsilastmlmasi. :-:-:- . . . .. . .. .. .. .. .. . . .. .. . . .. . . .. . .. .. 12 7
Tablo 112 a: Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Alkol Hakkmdaki
xx
Tablo 112 b: Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Alkol Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Karsilastmlmasi. ... .. . .... .... ... ... . . 129
Tablo 112 c: Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Alkol Hakkmdaki
Degerlendirmelerinin Kar§Ila§tmlmas1... 13 0
Tablo 113 a: istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Alkol Hakkmdaki Degerlendirmelerinin
Karsilastmlmasi.. : . . . .. . . . 131
Tablo 113 b : istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Alkol Hakkmdaki Degerlendirmelerinin
Kar§Ila§tlnlmas1... 132
Tablo 113 c: istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Alkol Hakkmdaki Degerlendirmelerinin
Karsilasnnlmasu.L... .. . . .. . 13 3
Tablo 114: Psikolojik istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Alkol ile ilgili Bazi Durumlardaki Davraruslan Hakkmdaki Degerlendirmelerinin
Karsilastmlmasi.. .. . .. . . .. . . .. .. .. . .. .. .. .. . . . . .. .. .. . 134
Tablo 115 : Ihmale Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Alkol ile ilgili Bazi Durumlardaki Davramslan
XXI
Tablo 116: Fiziksel istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrcncilerin Alkol ile ilgili Bazi Durumlardaki Davraruslan Hakkmdaki Degerlendirmelerinin
Kar~1la~tlnlmas1... 136
Tablo 117 : istismara Ugrayan Ve Ugramayan Ogrencilerin Alkol ile ilgili Bazi Durumlardaki Davramslan
1
BOLUMI
1.
ctnts
1.1. Problem
Aile toplumun temel birimi olarak kabul edilir. Ailenin bircok gorevleri arasmda cocuk yetistirme gorevi de yer almaktadir. Y asanan iletisim siirecinde ebeveynler kimi zaman bilerek kimi zaman bilmeyerek cocugun psikososyal gelisimini engelleyecek ya da duraklatacak davramslar gosterebilirler. Cocuga verilen zararlar cocuk istisman ve ihmali kavrammi gundeme getirmektedir (Kars, 1996:4; Bulut, 1996:12). Cocuk istisman toplumda sikhkla yasanan ancak 90k da giin yiiziine cikmayan olgular olarak dikkat cekmektedir (Polat, 1999:1). Yetiskinler cocugun . biyolojik, psikolojik ve sosyal ihtiyaclanm karsilarken ondan, smirlanm kendilerinin cizdigi yasam diizenine uymasmi beklerler (Gozutok, 1993:4).
Cocuklar icin yalmz viicut bakimi ve beden saglignu korumaya yonelik onlemler almak yetmez, ruhsal alanda da benzeri onlemlere basvurulmasi gerekir. Ruhsal alanda bir bozuklugun ortaya cikmasma firsat vermemek, ortaya cikacak bozuklugu gidermekten daha akilhca bir davrarustir (Zulliger, 1998:100). Aile tutumu kuskusuz 90k onemlidir. Disiplin yoklugu kadar ihmalkar ana-babalann yeterli sevgi, giiven, destek verememesi gibi cesitli nedenlerle adolesanlar kolayca madde kullanmaya baslayabilirler (Ek~i ve ark., 1998: 18).
Anne-babadan gelen itici tutumlar karsisrnda cocuk kendini degersiz kabul eder. Kendisi icin olumlu gorusler gelistirernez, ozsaygi duygusunu kazanamaz. Istenilen davramslan gosterdiginde odullendirilmeyen
1ya da desteklenmeyen cocuk giderek
onaylanan ve onaylanmayan davramslannm aynrmm yapmakta guclukle karsilasir (Ozdogan, 2000:31 ).
Anne ya da babanm cocuklara karsi takmdiklan bilinc d1§1 duygu ve davramslan, ilk giinlerden itibaren cocuk ilzerinde derin ve kahci izler birakir. Buna bagh olarak cocuklarda tepkiler olusur. Duygusal niteligi yamnda fiziksel niteligi de olan bu tepkiler sorun olarak onumuze cikabilir (Kirkmcioglu, 1999:32).
Ozellikle adolesan (12-18 yas) donernindeki gene in gelisimsel ozellikleri;
Anne-babadan aynlma, birey olma, fiziksel ve seksiiel degisiklikler siirecinde dalgalanmalar tehdit olusturmakta, istismar boyutu eklendiginde ise gencte ruhsal bozukluklar olusabilmektedir, Cocukluk cagmda meydana gelen anksiyete adolesan donernde yasamm siirekli zorlanmalan ile artabilmekte ve bu durumda alkol ve sigara yardmuyla gecistirilmeye cahsrlabilmektedir. Olusan bu surec kisilik diizeninin giderek bozulmasma, ahlaki degerlerde ve zihinsel islevlerde bir dii~ii~ gorulmesine neden olrnaktadir, Ozellikle alkoliin eksik kisilik bolumlerinin yerine gectigi, dolayisiyla kisinin kendine saygisim ve ic uyumunu kismen olsun onardigi gorii~ii vardir (Genctan, 1999:242). Otoriter ailelerin cocuklannda alkolizm ve diger uyusturucu bagimhhgi daha fazladir. Anne-babaya karsi duyulan ve cogu kez ice atilan ofke ve dusmanhk duygulan, icki icilerek otoriteye bas kaldm ve isyan sekline donusebilmektcdir (Ankay, 1998: 167). Cocugun istisman gelismenin biitiin yonlerini etkilemekte ve bu etki yetiskinlik doneminde de devam etmektedir (Kulaksizoglu,
3
1.2. ARASTIRMANIN AMACI ·
Bu cahsmanm amaci KKTC lise gencligi arasmda cocuk istismanmn alkol-sigara kullammi ve maddelere yonelik tutum ve deger yargilan ile olan iliskisini arastirmak amaciyla yapilmistrr.
1.3. ARASTIRMANIN SA YILTILARI
a) Orneklemin biitiin evreni temsil edecek ozelliklere sahip oldugu ile; b) Cevaplayicilann ol9egi ictenlikle yamtladigi.
c) Anket ve kisisel bilgi formu amaca uygun olarak hazirlanrmsnr.
1.4 ARASTIRMANIN SINIRLILIKLARI
Arastirma;
a) Kuzey Kibns Turk Cumhuriyeti, Lefkosa yoresinde bulunan,
Atatiirk Meslek Lisesi, Sedat Simavi Endustri ve Meslek Lisesi, Turk Maarif Koleji ve Lefkosa Turk Lisesi ile
b) Bu liselerdeki lise II. smifta okuyan tiim ogrencilerin istismara ugrama durumlan ile alkol ve sigara kullanma durumlan'nm iliskisi,
4
BOLUMII
2. KA VRAMSAL <;ER<;EVE
2.1. <;OCUK iSTiSMARI
Turkce'de istismar, kotu kullanma, suistimal etme, somurme, zarar verme, uygun olmayan bicimde kullanma veya kotu muamelede bulunma gibi anlamlara gelir. Insan iliskilerinde istismar, bilincli veya bilincsiz taraflardan birinin digerine zarar vermek, incitmek ve iizmek maksadiyla yaptigi davrarus ve fiilleri kapsar (Topcu,
1997:1).
2.1.1.TA~IMI
0-18 yas grubundaki cocugun kendisine bakmakla yiikiimlii kisi veya kisiler tarafmdan zarar verici olan, kaza d1~1 onlenebilir bir davramsa maruz kalmasi cocuk istismandir (Polat, 1998:1). Helfner'in tarumi ise "Cocuk ile bakicisi arasmda, cocugun fiziksel ve/veya gelisimsel durumuna yansiyan ve bir kaza sonucu ortaya cikmayan etkilesim veya etkilesim eksikligi'tdir (Lynch, 1999: 1; Zeytinoglu,
1999:112).
Cocugun saghgmi, fizik ve psikososyal gelisimini etkileyen bir yetiskin, toplum veya iilkesi tarafmdan, bilerek veya bilmeyerek yapilan hareket ve davramslara cocuk istisman adi verilir. Davranism mutlaka cocuk tarafmdan algilanmasi veya yetiskin tarafmdan bilincli olarak yapilmasi kosul degildir,
Cocuk istisman icin baska terimler de kullamlmaktadir. Or: Kotii davrarus sadece- ebeveynlerin degil diger kisilerin, gruplarm, kuruluslann veya topluluklann genel
5
anlamda cocugun fizik, sosyal, mental veya ahlaki gelisimini cesitli duzeylerde olumsuz etkileyen davramslan tammlamak icin kullamlmaktadir. Cocuk istisman 90k genis anlamda belli zaman dilimi icerisinde bir yetiskin tarafmdan, cocugun buyume ve gelisimini olumsuz yonde engelleyen, cocuga o kulturden kabul edilmeyen her turlu davramstir (Polat, 1998:1; Polat ve ark., 1997:291; Polat, 1997:23).
Dunya saghk orgiitii 1985 yilmda cocuk istismanm bir yetiskinin cocugun saghgim, fizik gelisimini, psikososyal gelisimini olumsuz yonde etkileyen bilerek veya bilmeyerek yapugi davramslar olarak tarumlanustrr (Polat, 1998:6; Polat, 1999:18; Polat, 1997:36; Bicer, 1999:19).
Cocuk istismannda 3 farkh duzey vardir (Polat, 1998:4):
1- Cocuk bakimmdaki kulturel farkhhklar;
Toplum tarafmdan normal bulunup baska kulturlerce elestirilir,
2- Kisinin bireysel kulturunun devami olarak sergiledigi davramslar;
Kulturel olarak kabul edilir simrlar icinde bireysel istismar sinyalleri veren davraruslardir.
3- Toplumsal zarar;
Toplumsal fakirlik, yetersiz konutlasma, zayif saglik hizmetleri, yetersiz besin kaynaklan gibi global boyutta olan olaylardir.
lstisman dusundurecek durumlar (Y azgan, 1998:23):
1- Ciddi bir yaralanma olmasma ragmen bu yaralanmayi aciklayacak oyktl verilmeme
2- Y aralanmadan sonra doktora gee basvurulmasi
3- Degerlendirme sirasmda yaralanma ile ilgili olarak verilen oykunun tutarh ve gercekci olmamasi
6
5- Tekrarlayan yaralanma oykusu
6- Hastanede ana babanm kayrtsiz tutumlan
7- Cocuk ile anne-baba arasmdaki iliskinin normal olmamasi 8- Cocugun bakimsiz olmasi
7
2.2. TiPLERi
Cocuk istisman fiziksel, psikolojik, cinsel ve ihmal olmak uzere 4 ana grupta incelenmektedir.
1.2.1. Fiziksel Istismar
Cocuga fiziksel acr vermek amaciyla yapilan davramslan kapsamaktadir. En sik rastlanarn cocugu dovme seklindedir (Cakici, 2002:7). Cocugun fiziksel istisman, cocugun tibbi tedaviyi gerektirecek veya uzerinde iz birakacak kadar dayak yemesi olarak tarnmlarnr (Polat, 1998:16).
Fiziksel istismar dayaktan cok daha fazlasim iceren bir davramstrr ve cok daha dramatik sonuclara yol acabilir. Bir tokatla baslar cesitli aletlerin kullaruldigr yogun siddet olaylarma kadar uzanabilmektedir (Polat ve bask., 1997:292; Polat, 1997:66).
Bu tarnmlarm uzerinde birlestigi nokta cocugun saglignu olumsuz etkileyen ve vucutta iz birakan lezyonlann bulunmasidir. Fiziksel istismar en genis anlamda ise "cocugun kaza d1~1 yaralanmasi" seklinde tarnmlanabilir (www.Adli Tip Ders Notlar; Bulut, 1996:13; Kars, 1996:6; Bilir ve ark., 1999:9). Anne-baba veya bakmakla yukumlu olan kisilerin fiziksel guc kullanarak cocugu incitmeleri ve yaralamalandrr (Yazgan, 1998:22).
8
2.2.2. Psikolojik istismar
Psikolojik gelismenin duraksamasma neden olacak sozel istisman veya asm emirleri kapsayan, cocugun kimligini zedeleyen ve bozuk davramslan ortaya cikaran tavirlan iceren istismar tipidir. Cocugun ana-baba tarafmdan devamh kucumsendigi olgular buna ornektir (Cakici, 2002:8).
Cocugun toplum icindeki konumunu sarsan, gelisimini etkileyen ebeveynin bilerek yapngi istismar da bu gruba girer (Polat, 1998:16).
Psikolojik istismar cocuk ve genclerin kendilerini etkileyen tutum ve davramslara maruz kalarak ya da sevgi, ilgi bakimmdan hasara ugramalan durumudur (Cakici, 2002:7).
Psikolojik istismara neden olan baslica ebeveyn davramslan soyle siralanabilir: Reddetme, asagilama, tek basma birakmak, yildirma, suca yoneltme, duygusal tepki vermeyi reddetme, kendi cikarma kullanma, vaktinden once yetiskin rolu vermedir (Polat, 1997:152; Erkman, 1999:127).
Cocukta duraklama, engelleme, gerileme yaratan davramslar psikolojik istismar kapsamma girmektedir (Kars, 1996:6).
9
2.2.3. Cinsel istismar
Bir cocugun bir yetiskin tarafmdan cinsel doyum icin kullamlmasi cinsel istismardir (Cakici, 2002:8).
Bir baska tammda cinsel istismar ebeveyn ana-baba veya aile icinden baska bir yetiskin tarafmdan yapilan cinsellige yonelik davramslardrr (Po lat, 1998: 16).
Cinsel istismar, erotik arzulann ve cinsel doyum elde etme amacmm yonlendirdigi
uygunsuz, carpik ve bencil davrams ve fiillerin cocuga bir eriskin tarafmdan istismar edilmesidir (Top9u, 1997:1).
Cinsel istisman iki ana grupta toplayabiliriz (Polat ve ark., 1997:315; Topcu, 1997:1;
Polat, 1999:1; Gunce, 1999:89; Ozguven, 1997:272):
a-Dokunma olmaksizm yapilan istismarlar:
Sozel yolla yapilan satasmalar, acik secik telefon konusmalan, seksi konusma, teshircilik, rontgencilik (voyerizm), cinsel iliski sahnesine sahit olma.
b-Dokunmamn yer aldigi istismar:
Dokunma, ensest (aile ici cinsel iliski), pedofili (bir yetiskinin cocuklarla cinsel iliskiye girme tercihi veya bu duruma bagimhhgi), oral-genital seks, irza gecme, pornografi ....
Kisacasi temas icermeyen eylemlerden, kucuk dokunuslara ve irza gecmeye kadar degisen 90k cesitli eylemler cinsel istismar tammi icinde kabul edilmektedir (Aksoy ve Daloglu, 1998:25).
10
2.2.4. Ihmal
Cocuga bakmakla yukumlu kisinin yuktlmlulugunu yerine getirememesi, cocugu fiziksel ya da duygusal olarak ihmal etmesidir. Beslenme, giyim, tibbi gereksinimler, gerekli ilgi .... vb (Cakici, 2002:8).
Cocugun temel ihtiyaclannm ve bakimmm ana-babasi veya ona bakan kisi tarafmdan yerine getirilmemesi olarak tammlanabilir (Polat, 1997:64).
Cocuk ihmali veya pasif cocuk istisman ana-baba veya bakicilann cocugun yetismesi, iyi durumda olabilmesi icin gerekli temel gereksinimlerini or: bakim, koruma, ve egitimin ihmal edilmesidir (Polat, 1998:17).
11
2.3. TARiHi
Cocuk istisman tarihine baktigmuzda, ilk caglardan itibaren kulturlere gore istismarm cesitli sekillerde yer aldigi gorulmektedir. Cocuk istismanmn en agir sekli olan cocuk oldurme, Ispartahlar' da saghkh olmayan bebeklerin oldurulmesi seklinde uygulanmaktaydi. Eski Yunan'da babaya irkm ozelligini korumak amaciyla cocuguna kotu davranmak ve gerekirse oldurmek icin izin verilmistir, Iskocya ve Hindistanda ikiz dogumlar, utamlacak bir talihsizlik olarak kabul edilirdi. Cin, Hindistan, Meksika ve Peru gibi ulkelerde bebekler nehre atihr, mesru ve gucltl iseler yasamaya haklan oldugu, su uzerinde kalmayi basaramazlarsa olmeyi hak ettikleri dusunulurdu. 1628'de Massachusetts Kolonisi, Inatci Cocuk yasasma gore asi bir cocugun oldurulmesini kabul ediyordu (Polat, 1997:43).
Eski caglarda Ibrani, Grek ve Romahlarda cocuklann hie bir haklan yoktu. 1651 'de Zacchias ve 1684'de Bonet eserlerinde cocukta meydana gelen yaralanmalardan bahsetmektedir. 17. yy' da Paris Parlementosunun cikardigi bir yasa ile asil ve toplumda bir yeri olan ailelere topraklarmda bulduklan cocuklan, anne-babasi bilinmeyen cocuklan koruyacak kurumlar acma sorumlulugu getirilmistir, 1741 'de Londra' da sokaklarda toplanan cocuklan korumak amaciyle "Bulunan cocuklara ait cocuk hastanesi" kurulmustur. 19.yy baslannda Ingiltere'de okullarda kemerle vurarak cezalandirma, uygulanan yonetmelige bagh bir cezalandirma yontemiydi. ilk Ingiliz yasalarmda cocuk satisi kabul goruyordu, ABD'de bilinen ilk cocuk istisman olayi 1874'de NewYork sehrinde bir cocugun ac birakililarak dayaga maruz kalmasi olarak ortaya cikrmstrr. 1950'li yillarda Walter Mondale adh senator kisa surede istismann onlenmesi ile ilgili yasalarm kanunlasmasma cahsrrns ve basanli olmustur, 1825'te New York'da suclu cocuklar icin bir islahevi kurulmustur (Cakici, 2002:10; Polat, 1998:11).
Konu ile ilgili ilk ciddi cahsma 1946'da John Caffey tarafmdan yaymlanmistir. Caffey birden cok uzun kemik kmklanru ve Subdural kanamalara dikkat cekmistir. Hematomu olan cocuklar uzerinde yapngi kaza d1~1 olaylar ttzcrindeki arastmnasi
i z,
lizerine bizzat arastmci tarafmdan isimlendirilmistir (Cakici, 2002:13; Polat, 1998:12).
1948'de Birlesmis Milletler Gene! Kurulu tarafmdan kabul edilen Insan Haklan Evrensel Sozlesmesi'nde cocuklann hak ve ozgurluklerine yeterince deginilmedigi icin cocuklann ozel durumlan ve ozel korunma ihtiyaclan nedeniyle cocuklara ozgn ayn bir beige hazirlama cahsmalan baslanlrmstrr. 20 Kasun 1959 yilmda Birlesmis Milletler Gene! Kurulu, 78 ulkenin temsilcilerinin katildrgi gene! oturumda Cocuk Haklan Sozlesmesi'ni oybirligiyle kabul etmistir. Gecen otuz yillik sure icinde uye ulkeler acrsmdan baglayici olan yeni bir uluslararasi metnin hazirlanmasi gerekli gorulmus ve yapilan cahsmalar sonucunda 20 Kasun 1989'da Birlesmis Milletler Gene! Kurulu Cocuk Haklan Sozlesmesini oy birligi ile kabul etmistir. 28 Ocak 1990 tarihinde imzaya acilan Sozlesme, aym gun 61 ulke tarafmdan imzalanrmstir.
2 Eylul 1990' da 20 ulke tarafmdan onaylanarak uluslararasi bir yasa gucuyle yururluge girmistir. 14 Subat 1990 tarihinde Turkiye tarafmdan da imzalanan ve Birlesmis Milletler Gene! Kurulu'nda onaylanan Sozlesme 9 Arahk 1994 tarihinde Turkiye Btiyuk Millet Meclisi tarafmdan onaylanmistir (Aral ve Gursoy, 2001: 200; Cocuk Haklar1 Sozlesmesi, 1996: 1 ).
1963-68 yillannda ABD de Amerikan Insan Haklan Toplulugu ve Cocuk Burosu'nun cabalan ile 50 eyelette hirpalanma olgulannm arastmlmasi yasalarca zorunlu hale getirilmistir. Birlesmis Milletler Cocuklar Y ardim Fonu (UNICEF) kurulmasi, 1959'da Cocuk Haklan sozlesmesi kabul edilerek cocuk haklarma uluslararasi yasa gucu kazandirnustir (Po lat, 1998: 13 ).
Cocuk istisman ve ihmali gene! bashgi altmda yapilan ilk tammlardan birisi Heines isimli bir arastirmaci tarafmdan "cocukla bakicisi arasmda, cocugun fiziksel veya gelislimsel durumuna yansiyan bir kaza sonucu ortaya cikmayan etkilesim ya da etkilesim eksikligi" olarak yapilan tammlamadir, 1961 'de Kempe yayinladigi
makalesinde "Dovulmus Cocuk Sendromu" tip dunyasi icinde tammlanmaya ve isimlendirilmeye baslanmistir. Boylece cocuk istisman kabul edilmeye baslanrms,
13
arastmlmasi ve onlem almmasi gereken konu haline gelmistir. 1972 yilmda Halfner, Kempe ile birlikte istisman "sorumlu kisinin ihmal ettigi eylemler sonucunda cocugun hasara ugramasi" olarak aciklarken, 1980' de ise Garbarino ve Gillian "uzman gorii~iini.i" de bu tamma eklemislerdir. 1975 yilmda Parke ve Climer tarafmdan "Kiiltiir" boyutu da dusunulmustur. 1985 yilmda ise Diinya saglik orguttl cocuk istismanm tammlarmslardir (Polat, 1997:29; Zeytinoglu, 1999:113; Kempe ve ark., 1962:17).
14
2.4. EPiDEMiYOLOJiSi
Cocuk istismannda istatistiksel verilerin elde edilmesinde yararlarulacak en onemli kaynaklar, sosyal servisler, saglik gorevlileri, polis ve doktorlardir. Bu nedenle cesitli iilkelerde istatistiksel veriler farkhhk gostermektedir, Gunumuzde omekleri sikca gazete, tv, dergi vb. yaym organlannda gundeme gelmektedir. Cocuk formu dergisinin bircok sayismda yasanan omekler yer almaktadir.
Kitle iletisim araclanyla gecirilen zaman ve bu araclara aktanlan kaynak:lar halki bilinclendirmede onemli rol oynarlar (Aktan, 1999:28).
Y apilan arastirmalara gore, siddet suclan icinde en hizli artis gosteren sue ttirti cinsel istismar suclandir (Polat, 1999: 1 ).
Cocuklann fiziksel, ruhsal ve cinsel olarak istismar edildigi, en yaygm istismar sekli olarak fiziksel istismarm gozlendigi ve genellik:le de diger istismar sekilleriyle birlikte yapildigi bildirilmistir (Bicer ve ark., 1999:22).
Verilere gore ABD'de cocuk istisman insidansi 5.7/1000, ihmal insidansi ise 5.3/IOOO'dir. Fiziksel istismar tum cocuk istismar vakalanrun yaklasik %40'm1 olusturmaktadir, Ttirkiye de ise cesitli arastirmacilarm cahsmalannda siddet kullanma oranlan %20 ile %91 arasmda bulunmustur (Yazgan, 1998: 22).
Kempe'nin 1962'de yaymlanan ve ABD'nin 71 hastanesini kapsayan cahsmasmda bir yil icinde 302 olgu belirlendigi, bunlardan 33'ilniln oldiigil ve %85'in kahci beyin lezyonu ile yasamuu surdurdugu belirlenmistir, Fransada her yil bir cok cocugun istismar edildigi ve bunun sonucu olen cocuk sayisimn %1 oldugu bildirilmistir (Polat, 1998:15).
15
Hollanda'da 1975 verilerine gore 1 yil icinde 1000 olgu bildirilmis 15 yasm altmda hastaneye basvurmus cocuklar arasmda 26.8/100,000 arasmda istismar oldugu saptanmistir. ingiltere'de ise haftada en az 4 cocuk istismar ve ihmal nedeniyle olmektedir ve Ingilterede fiziksel istismar olaylarmm 1983-1987 yillannda %25 oramnda artngi belirlenmistir (Po lat, 1997 :23; Po lat, 1998: 15).
lb
2.5. ~OCUK iSTiSMARININ HUKUKi BOYUTU
Cocuk haklarma <lair Sozlesme, Birlesmis milletler genel kurulunda, 20 Kasim
1989'da benimsenmis ve uluslararasi sozlesmeler icinde yururluge giren ilk sozlesme
sifatim almis ve Mayis 1996 tarihi itiban ile 187 iilke tarafmdan onaylanrrustrr (Umcef).
Cocuk Haklan Sozlesmesi'nin 19, 34 ve 39'uncu maddeleri cocuk istisman, ihmali ve onlenmesiyle ilgilidir. Sozlesmenin 19'uncu maddesine gore "cocugun yetistirilmesinden sorumlu olanlar, bu haklanm cocuklara zarar verecek sekilde kullanamazlar" (Aral ve Giirsoy, 2001).
Birlesmis Milletler Genel Kurulu tarafmdan kabul edilen Cocuk Haklan Sozlesmesi madde 19 istismar ve Ihmali soyle tammlar:
Madde 19:
"Devlet cocuga, ana-babanm ya da cocugun bakimmdan sorumlu baska kisilerin her tiirlii kotti muamelesinden koruyacak, cocuk istismanru onleyecek ve bu tiir davramslara maruz kalan cocuklann tedavisini de amaclayan sosyal programlar hazirlayacaktrr" (Polat, 1998:15).
Tiirkiye'de cocuk mahkemeleriyle ilgili girisimler 1940 yillannda yapilnus ve ilk yasa tasansi 1945'de hazirlannustrr. Ancak yasa 1979 tarihinde 91km1~, yiiriirliik tarihi ise 1982 olarak ongorulmustur. Yas dilimi olarak 11-15 yas grubunu kapsamaktadrr. Fakat yeterli olmamaktadir (Ankay, 1999:29). Tiirkiye Cocuk Haklan Sozlesmesini 14 Eyliil 1990 tarihinde imzalarmstir (Polat, 1997:46). Tiirkiye'de cesitli yasalarda cocuklann ihmal ve istismanm onlemeye yonelik hukumler yer almaktadir. Bu yasalann en onemlileri Sosyal Hizmetler ve Cocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Cocuk Mahkemeleri Kanunu, Turk Ceza Kanunu ve i~ kanunudur (Konanc ve ark., 1999: 185).
T.C.K. 477. - 478. maddeleri (Ceza Kanunu,1997:157; Aksoy ve ark.; Polat,1998: 28):
Tedip hakkma sahip olan ki~ilerin s;ocugu fiziksel olarak istismar etmesi
Turk Ceza Kanunun 477. maddesinde genel olarak ifade edilmistir: "Her kim idaresi altmda bulunan veya buyutmek, okutmak, bakmak, muhafaza etmek veyahut bir meslek ve sanati ogretmek icin kendisine tevdi olunan sahsm uzerinde haiz oldugu terbiye hakkmi veya itaat ettirmek salahiyetini suistimal ile o sahsm sihhatmm muhtel veya bir tehlikeye maruz olmasma sebep olursa onsekiz aya kadar hapsolunur".
Cocuk Haklan Sozlesmesinin Birlesmis Milletler Genel Kurulu'nda oy birligi ile kabul edilmesi, cocuklann duygusal, zihinsel, cinsel, fiziksel istisman ve ihmali konulanna, dunya capmda genis cevrelerin dikkatinin cekilmesini saglarmstrr (Cilga, 2001 :1).
KKTC'nde ise Cocuk mahkemesi bulunmamaktadir. Cocuk suclulan yasasi yururlukten kaldmlmistir. "Gene Suclular Yasasi, Fasil 157", "Cocuk Yasasi, Fasil
\
352" tllkemizde ayn bir cocuk mahkemesinin ve islah evinin olmamasmdan dolayi yururlukte olmamakta bu ttir davalar yargic odasmda gorusulmektedir. Su an ulkemizde cocuk mahkemesi ve islah okulu bulunmamaktadir. Cocuklara karsi islenen cinsel suclar Anayasanm "Ahlaka Aykm Suclar" basligi altmda, "Fasil 154 Ceza Yasasi" maddelerine gore davalar islem gormektedir (K.K.T.C Anayasasi).
2.6. ~OCUK iSTiSMARININ ETKiLERi
Aile cocugun sekillenmesinde o kadar kahci bir etkiye sahiptir ki ilerde duzeltilmesi imkansiz sekiller olusturur, Davrams modellerini cocuk burada bulur, yasar ve ogrenir. Cocugun saghkh kisilik ve toplumsal gelisimi icin ailede tutarh bir disiplin uygulanmasi gerekir. Asm basknun cocukta bunahma neden oldugu topluma uyumu engelledigi arastirmalar gostermistir (Kirkmcioglu, 1999:25).
istismara ugrayan cocuklarda birtakim psikolojik rahatsizhklar ve bozukluklar gorulmektedir. Cocuklar gelisimlerinin en onemli donemlerinde travmatize olmakta ve kendisini, cevresini ve dtinyasim tarnmaya cahstigr bu donernde olumsuz bir sekilde etkilenmektedir. istismara ugranus cocuklar sikhkla ogrenme guclugu gosterir ve zeka testlerinde performanslan dusuktur. Bu cocuklar kisiler arasi anksiyete sikhkla yogun afektif cevap verirler ki bu yasadiklan deneyimlerin a91ga cikmasidir. Bununla birlikte kronik fiziki bir rahatsizhk, alkolizm veya uyusturucu madde kullarnmmm eslik ettigi empati gelistiremeyen veya fantazi kurmaktan yoksun robota benzer bir varhk ortaya ctkmaktadir (Cakici, 2000(a):15).
Davrams, sosyal, bilissel ve konusrna gelisiminde gorulen gecikmeler sikhkla rastlanilanlardir. istismar veya ihmal edilmis cocugun davrarns sekli kendilerinin degil de ailelerinin beklentilerine cevap verecek sekilde olmaktadir. Cunku beklentilerine yarnt verebildigi olcude istismardan uzaklasrms olacaktir. istismara ugrayan cocuklar kendi duygulanm tarnmada ve ifade etmede diger cocuklara nazaran 90k daha zorlarurlar. Kendilerini degersiz ve cirkin bulurlar (Polat, 1997:141).
En ufak hayal kinkhgmda guvensizlik duygusu hakim olur. Arkadaslik iliskileri kurmada zorlarnr. istismar cocugun ofkesini artmr, ofke snuftaki davrarusa yansir, bu da istisman korukler. Siddet yanlisi ana-baba ile ozdeslesme de okulda davrarus bozukluguna neden olabilir (Polat, 1998:23). Asm bir taleple karsilasan okul cocugu
19
icinde bulundugu durumla basedebilmek icin kopya ceker, sorulara yanhs cevaplanm dusuncesi ile bilmiyorum der, odevleri geciktirir cunku sorumluluklarm neler oldugunu ve nasil coznmlcycceklerini ogrenmemi§lerdir.
istismara ugrayan cocuklarda depresyon, kaygi bozuklugu, sosyal uyumsuzluk vb. gibi ruhsal sorunlar gelisebilir. Bu kisilerde uyusturucu bagunhligi, suca ve fuhusa yatkmhkta artis oldugu gosterilmistir. Dayak cocugun bilissel gelisimini de olumsuz yonde etkilemektedir (Topcu, 1997:44).
Fiziksel cezalandirmayla terbiye edildigi dusunulen cocuklar, kaba giiciin sorunlan cozmek icin etkin bir yontem olduguna inanarak buyurler ve eriskin yaslarda kendileri de baska cocuklan istismar eden eriskinlere donusebilirler, boylece istismar olaylan kusaktan kusaga surtip gider (Beyazova ve Sahin, 2001 ).
zu
2.6.1. Istismar Sonrasi Cocuklarda En S1k Goriilen Ruhsal Bozukluklar:
Bir cocugun atesinin yukseldigi kolayca anlasilabilir, fakat ruh saghgmm bozuldugunu anlamak daha zordur. Cunku ruh saghgi ile ilgili problemler her zaman gozle gorulmeyebilir ama belirtilerini anlamak mfunkiindiir.
Ruh sagligi sorunlan, yardim edilmezse, okulda basansizliga, alkol ya da ilac kullammma, aile ile cansmaya, siddete ve hatta intihara yol acabilir (Turk Psikoloji Biilteni:72).
Gorulen bozukluklann bashcalan:
1-Travma sonrasi stres bozukluklari (PTSD):
Kisinin dogrudan yasadigi asm travmatik bir stres kaynagmm ardmdan ozgul birtakim belirtilerin gelismesi olarak tammlanmaktadir. Korku caresizlik ve dehsete dusmedir (Topcu, 1997:105; Cakici, 2002:17).
2., Kaygi ve korku bozukluklan:
lstismar ebeveynle cocuk arasmdaki iliskinin bozulmasma sebep olmakta, giivensiz ve stkmtih bir cocuk ortaya cikmaktadir (Topcu, 1997: 105; Cakici, 2002: 17).
3- Depresyon, Intihar ve Kendini tahrip etme
Huzursuzluk, korku, asm kaygilanma, umutsuzluk, yalmz olduklan ve terkedildikleri duygulan, cevreden kopma, icinde bulunduklan cikmazdan kurtularmyacaklan dustlncesi, konumlanm degistiremeyecekleri duygusu, tek cozumun olum oldugu inaner hakimdir (Odag, 1995:31).
4- Dissosiasyon Bozuklugu
Cocukta yasanan cinsel istismar sonucunda post travmatik strese karsi bilinc, bellek ya da cevrenin algilanmasi islevlerinin bozulmasidir (Topcu, 1997:105; Cakici, 2002:17).
Zl
5- Y eme bozuklugu
2 tiirde gorulur: Anoxorexia Nevrosa (sismanlamaktan asm korkma sonucu zayiflamak icin caba gostermek). Bulimia Nervosa (yeme krizleri ve bunu izleyen mideyi bosaltma cabalan). Farkh ve tek olabilmek icin umutsuzca cabalamak, ebeveynlerinin beklentileri sonucu olusan yapay benlik duygusunu reddetmeye cahsmak, asm isteklere karsi savunma gelistirme nedeni ile olmaktadir (Gectan,
1999:257).
6- Alkol ve Uyusturucu madde kullanmu
Adolesan doneminde hissedilen merak ve deneme amaci kullamma baslama bu donem icerisinde yasanan duygulann ve catismalann bir uzantisi olarak kabul edilir. Genclik donerni sorunlan, ebeveynlerle ilgili catismalar nedeniyle gencler uyusturucu maddelere yonelebilmektedirler (Cakrci ve Cakici, 1996:23).
7- Cinsel bozukluklar
Normal cinsel gelisimin olmamasi, cinsel kimligini kazanmada ana-baba tutumlanrnn yanhshgi, cinsel egitim gormeme ya da yanhs gorme, cinsel gelisimin herhangi doneminde takihp kalma. Bircok cesiti vardir or: escinsellik, sadizm, mazohizm, fetisizm, teshircilik vb (Ozguven, 1997:273).
Anne-babanm sevgi ve ilgisinden yoksun olarak buyuyen cocuklar, buyuk bir sevgi acligi gosterirler. Bu achk da birtakim davrams ve uyum bozukluklarma neden olur. istismara ugrayan cocuklarda ortaya cikan belirtiler arasmda davrams bozukluklan ile psikosomatik bozukluklar, genel cocukluk cagi problemleri, disa vurma davramsi gorulmustur. Ornegin: depresyon, endise, korkular, saldirganhk ve zayif ozsaygi gibi artan psikolojik sorunlar, anksiyete, okul sorunlan, asagihk duygusu, uyku bozukluklan .... vb (Polat ve ark.,1997:326).
2. 7. <;OCUK iSTiSMARININ NEDENLERi
istatistik olarak anlamh derecede istismar veya ihmal davramsma yol acabilecek veya bunlan artirabilen faktorler vardir. Ornegin: yoksulluk, issizlik, evlilik problemleri, ego zayifligi, karakter bozuklugu alkolizm, madde kotuye kullanmu, zor gebelik ve degum, egitimsizlik, cocuk gelisimini bilmeme, ailede olum gibi faktorler sayilabilir (Polat, 1997: 103).
istismar davramsinda bulunan kisinin, istismar veya ihmal davramsmda bulunmasma yol acan bazr ortak duygulamm durumlan ve reaksiyon kahplan bulunmaktadir (Cakici, 2000(c)):
1-Erken eocuklukta istismar oykiisii:
istismar ve ihmal davramsmda bulunan kisi siklikla kendisi cocuklugunda fiziksel istismarm eslik ettigi veya etmedigi bir ihmal edilmeyi yasarmstir. Cocugun ihmal edildigini, kendisine onem verilmedigini hissettigi bir baska zamanda bir ebeveyn tarafmdan istismara ugrarken digerinin mudahale etmemesidir veya omegin kisilerin elinde olmayan, mantikh aciklarnalan bulunan ihmal durumlan vardir. Or: annenin depresyonda olusu, hastahk veya olum nedeniyle annenin ayn bulunmasi ve bu arada cocugun sevgi gosterilmeyen ortamlarda bulunmasi, babamn bulunmamasi, annenin agrr cahsma kosullan nedeniyle cocuguna zaman ayirmamasi gibi... (Cakici, 2000(c)).
2-<;ocuga karsi empati eksiklgi:
Cocugun varhgmm empati ile algilanmamasi, uygun cevaplar verilememesi yamnda ozellikle stres durumlarmda kisi onceligi kendi istek ve fikirlerine verir, cocugun ihtiyaclan ikinci derecede kahr veya tamamen gozardi edilir. Or: cocugun cinsel
iliskiye zorlanmasi, eriskinin cinsel tatmin saglamasma yoneliktir ve cocugun yasma uygun gelisimi-ihtiyaclan gozardi edilmektedir (Cakici, 2000(c)).
L,j
3-Cocuktan asm beklentiler:
Siklikla istismar ve ihmal durumlannda, cocuga bakmakla sorumlu kisinin cocuktan yasmm 90k iizerinde davramslar beklemesi, cocugun kendi duygu ve ihtiyaclanm gozardi etmesi gozlenmektedir (Cakici, 2000(c)).
4-Zayif ebeveyn-cocuk bagu
Kisinin cocugu ile bag kurabilme yetencgi bireyler arasmda farkhhk gosterir. Klinik gozlemler kendi erken cocukluk doneminde istismar veya ihmale maruz kalanlann zayif empatiye sahip oldugu, cocugu ile iyi bag kuramadigmi gostermektedir, Kucuk yaslarda empatik olmayan bakim goren kisiler ilerde cocuklan ile bag gelistirememekte, cocuklanna empati gdsterememektedirler bu da sonrakiasamada kendini istismar ve ihmal olarak gostermektedir. Aynca istismar ve ihmal edilen cocuklann anne ve babalarmm benlik saygilan dusuktur. Bu anne babalarm kendilerini degersiz ve sevilmeyen kisiler olarak gordukleri gozlenmektcdir (Cakici, 2000(c)).
24
2.8. ONLEME
istisman onleme cahsmalanm bireysel, toplumsal ve evrensel koruma olarak uce ayirmak mumkundur:
Bireysel koruma, istismara ugrayan cocuklann erken tarusi, uygun tedavisi ve izlemini icerir,
Toplumsal koruma, riskli gruplann saptanmasma yonelik olmahdir, Evsizlik, issizlik, madde bagimhhgi, alkolizm, aile ici siddet, ailede psikiyatrik hastahk, cocuk istismanna yol acan risk faktorlerinin bashcalandir,
Evrensel koruma ise Dunya' daki/ Ulkedeki tum cocuklan kapsamaya yonelik olarak gerceklestirilebilir. Bu koruma biciminde duzenli saghk bakmu, annenin egitimi, ev ziyaretleri, aile planlamasi, yoksulluk ve issizlik ile savasim onem kazarur (Baysal;2005;1).
Kuskusuz olaya mudahale etmek icin cocugun incinip zarar gorecegi noktaya kadar beklemek anlamsizdir. Cocuk haklan sozlesmesinin 3. maddesinde vurgulanan, esasen sozlesmenin butunune hakim olan "cocugun yuksek yaranmn gozetilmesi ilkesi" de bunu gerektirmektedir. Erken mudahale, bir baska deyisle onleme programlan ile cocuklann tedavi gereksinimleri, evden kacma, madde kullanimi, okul sorunlan, suca yonelmeleri gibi sosyal sorunlar engellenmis olur (Ziyalar, 1999:31).
istismarm engellenmesinde yargiya buyuk bir rol dusmektedir. Varolan yasal cerceve istismarm cezalandmlmasiru saglamakla birlikte, bazi ulkelerde uygulamada yetersizlikler oldugu ileri surulmustur. K.K.T.C yasalannda ise yetersizlikler oldugu gozlenmektedir. Devlet cocugu ana-babamn ya da cocugun bakimmdan sorumlu baska kisilerin her turlu kotu davramsmdan yasalarla korumahdir (Aral,2000: 151 ). Birlesmis Milletler Gene! Kurulu tarafmdan kabul edilen cocuk Haklan Sozlesmesi madde 19 istismar ve Ihmali soyle tammlar:
25
Madde 19:
Devlet cocuga, ana-babanm ya da cocugun bakmnndan sorumlu baska kisilerin her turlu kotu muamelesinden koruyacak, cocuk istismanrn onleyecek ve bu tiir davranislara maruz kalan cocuklann tedavisini de amaclayan sosyal programlar hazirlayacaktir (Polat, 1998: 15).
Cocuk Istismanmn onlenmesi icin bircok kisinin ve kurumun yardmuna ihtiyac duyulmaktadir. Ulkemizde Cocuk istismanrn onleme programi bulunmamaktadir. Sosyal Hizmetler Mekanizmasi yetersiz kalmaktadir, Koruyucu aile hizmetleri bulunmamaktadir. Cocuk istismanrnn onlcnmesi icin Psikiyatrist, psikolog, pedagog ve sosyal hizmet uzmam gibi cesitli uzmanlik alanlanmn katilmasi ile disiplinli bir onleme programma ihtiyac bulunmaktadir (Polat, 1998:1).
Cocuk istismarm yasandigi ailelerde cocuklann olumsuz etkilendigini ve bu olumsuz etkilenimlerinden dolayi kisilerin ozellikle psikolojik sorunlar yasayabileceklcrini soyleyebiliriz. istismar edilen cocuklar guven duygulanrn kaybeder ve cesitli kisilik bozukluklan gelistirirler (T.C.Ara~.Kur.). Tum bunlarm onlenebilmesi icin cocuk istisman ile ilgili onleme ve egitim programlannm uygulanmasma ihtiyac duyulmaktadir. Konunun onemi anlatilmah, dolayisiyla davrams degistirmeye yonelik ailelere rehberlik yapilmali, bireyin icinde yasadigi sosyal cevresine uyumunu saglayacak, kendi ozsaygisiru kazanabilecegi cahsmalar, egitim programlan hazirlanmahdir.
Ailelere istismar kavranuru ve yaratngi tahribatlan anlatan tv. programlan, konferanslar brosurler hazrrlanmali, dolayisiyle davrams degistirme yonunde ailelere rehberlik yapihp kisa cozum onerileri getirilmelidir. Aile darusma merkezleri kurulmah, ana-baba okullan, evlilige hazirhk gibi kurslar acilarak rehberlik yapilmahdir. Ogretmenlere yonelik egitici seminerlere agirhk verilmeli, risk grubu ogrencinin tespiti ve istismar sonrasi ogrencide yarattigi tahribatlar anlanlmah ve ogrencilere nasil yardimci olunabilecegi hakkmda bilgi verilmelidir.
Lb
Ulkemizde 1996 yilmdan itibaren, ailelere ve ogrencilere yonelik Kibns Turk Ruh Saglig; derneginin cahsmalan dikkat cekmektedir, Demek tarafmdan cocuk haklan ile ilgili kitapcik ve brosur dagitmu yapilrmsnr. Bununla birlikte medyada bu konu ile ilgili programlar, konu hakkmda bilgilendirici konferanslar duzenlenmistir (Cakici, 2002; Cocuk Hak. Sozlesmesi).
,_,,
2.9. ALKOL VE SiGARA'NIN TANIMI
2.9.1. Alkol
Alkol doymus karbon atomuna bagh hidroksil grubundan olusan genis bir organik molekiil grubudur. Etil alkol (etanol) ickilerde kullarnlan, alkolun en yaygm formudur. Alman alkolun %10 kadan mideden, kalam ince bagirsaktan emilir. Alkoliin etkilerini kan-alkol diizeyine gore 3 gupta toplayabiliriz (Cakici, 2000(a): 21):
1-Az-orta derecede alkol; kendini kontrol kaybi, saldirgan davramslar.
2-0rta- yiiksek alkol; beyin islevlerini bozar. Ogrenme ve hanrlama yetenekleri azahr. Denge ve agn duyusu azahr.
3- Yiiksek doz; solunum durmasi, stupor ve koma- olum
Alkol, bir uyanci degil, yiiksek beyin merkezlerini etkisi altma alan bir uyusturucudur. Alkol etkisi altmda bu merkezlerin denetleyici denetimi azaldigmdan, davraruslann ozgurluk kazanmasiyla birlikte bazi ilkel tepkiler gorulur ve bu arada denetim altmda tutulan diirtiiler de disa vurulabilir (Genctan, 1999:242).
2.9.2. Sigara
Nikotin, tutunun psikoaktif komponentidir, sigara icmeye zorlayan ve bu arzuyu guclendiren bir faktordur, lcilen bir sigaradaki nikotinin %25'i kana kansrr ve 15 sn'de beyne ulasir. Nikotin en hizli bagimlihk olusturucu maddelerden biridir (Cakici, 2000(a):35).
Sigaranm icinde bulunan tutunun yanmasi ile olusan duman icinde 4000 ayn kimyasal bulunmaktadir. Cocuklarda sigara dumanma maruz kalmamn yarattrgi fiziksel saghk sorunlarmm yarusira, bu cocuklann ileriki hayatlarmda da daha az akademik basan gosterebildikleri bulunmustur. Dolayisiyla sigara icicisi cocugun hayata cesitli olumsuzluklar ile baslamasma neden olunmakta, buyumesi sirasmda sigara icmeye devam ederek sorunlan da arttirmaktadir (Dagh, 1998:4).
Sigaranm icinde bulunan kimyasal urunlere omek: nikotin, egsoz gazi (Karbon monoksit), katran ve tabi katranm icinde banndirdigi 3997 madde bulunmaktadir (Cakici, 2000(a): 150).
Uzun sureli kullammda nikotinin merkezi sinir sistemine etki yapmasi ile bagimhhk gorulur. Sigara akciger, solunum yollan, dil ve girtlak kanserine yol acmaktadir. Sigara icen ergenlerin icmeyenlere gore okul basanlan dusuk bulunmustur (Kulaksizoglu, 2000: 12).
29
2.10. ALKOL VE SiGARA KULLANIMININ NEDENLERi
Adolesan cagmm en onernli kimlik sorunu kisinin bireysellesmesidir. Bireysellesme basanh bir bicimde tamamlandigi zaman kendini kontroleden ve yukselmis benlik saygisi gibi kuvvetli hislere sahip ozellikteki kisiler ortaya cikmaktadrr. Eger adolesandaki bu bireysellesrne doneminde bir aksama oldugu takdirde, ortaya cikan kisilik, davramslanm ve kimligini tammlayan kendi icsel kontroltlnun dismda dis faktorlerden etkilenecektir. Bu di§ faktorler arasmda aile desteginden mahrum, ebeveynler arasmdaki sorunlan olan kisiler alkol ve sigara kullamnu icin yuksek riskli grubu olustururlar (Cakici, 2000(a):46).
Anne-baba karde$ aile iiyelerinin alkol kullanmalan, cocuklann davrams yapilannda onemli derecede etkili bir faktordur. Sucluluk vakalarmda ana baba arasmda alkol kullanummn yaygm oldugu dikkati ceker. Evdeki alkol aliskanhgmm bircok olumsuz etkilerinden en cnemlisi, cocugun ogrenilen bir davrams bozuklugu olarak alkol ahskanhgmr kazanma tehlikesidir. Ote yandan ailedeki asm alkol ahskanligi, cocugun davrams yapisma dogrudan ya da dolayh etkilerde bulunur; ailenin ic yapismi, statusunu etkiler ve catismalara neden olur. Butun bunlar da cocugun sagligim olumsuz yonde etkiler (Yavuzer, 1998:191).
Erkek cocugun babasmi kiz cocugun da annesini model aldigim dusunursek, surekli icki icen bir babamn oglu da, ilerde aym davrams bozuklugunu gelistirebilir. Kiz cocugu da, alkolik bir babadan dogal olarak etkilenir, yetiskin olduklannda erkeklerden nefret etme, karsi cinse giivensizlik, iletisim kurmada gucluk, miikemmel erkegi arama, mutsuzluk sendromu gelistirdikleri saptannustir. Evlerinde siirekli icki icilen cocuklann, psikolojik gelisimlerinde aksamalar ve davrams bozukluklan gorulmektedir (Oz, 1997:43).
JU
Cocuk, kendisini dislayan olumsuz aile, okul ve arkadas cevresinin etkisiyle madde I alt kulturunun icine girmekte madde alt kulturune ozellikle icinde yasadigi sosyal cevresinde bulamadigi kimligi, saygmhgi, toplumsal rolu ve yeri, dayamsmayi, paylasmayi, arnaclan, umutlan, degerleri ve ilkeleri bulmaktadir (Tuzun ve Copur,
JI
2.11. KKTC'DE ~OCUK iSTiSMARI VE SiGARA ALKOL KULLANIMI
tr.tsxtst
K.K.T.C'nde de Cocuk istisman cahsmalan yapilmaktadir. ilk bilimsel arastirma Cakici tarafmdan 1996 yihnda yapilrmsnr. Bu tarihten itibaren Cocuk istisman ile ilgili konferans ve etkinlikler giderek artnustir. 15 Ekim-15 Kasim 1996 tarihleri arasmda, Cakici ve arkadaslan tarafmdan KKTC'deki Milli Egitim ve Kultur Genclik ve Spor Bakanhgi Genel Ortaogretim ve Mesleki Egitim Dairelerine bagli liselerin tiimiinde gerceklestirdikleri cahsmalarmda cocuk istismannm madde kullammma etkisi gortilmustur. Cahsma sonucunda her ogrenciden birinin (%49,7) hayati boyunca en az bir kez anne veya babasnun kendisine tokat attiguu, % 11,2' si anne veya babasmm kendisini rahatsiz eden bir takma isimle cagirdiguu, % 19 ,2' si siksik sevgi ve ilgi gormediklerini ifade etmislerdir. Arastirmada agir fiziksel ve psikolojik istismara ve agir ihmal davraruslanna maruz kalan ogrencilerin sigara, alkol kullamm sikhguun arttigi gorulmustur (Cakici, 2002).
Cocuk Istisman ile ilgili yapilan ikinci yaygmhk cahsmasi, Kibns Turk Ruh Saglig; Dernegi tarafmdan 2003 yilmda 34 lise arasmda gerceklesmistir. Cahsrnada ogrencilerin %38,9'unun hayat boyu en az bir kez tokat yedigi, %12'sinin sik sik rahatsiz edilen bir isimle cagnldiklan gibi 1996 yihndaki cahsmayi destekler sonuclar bulunmustur (Cakici ve ark, 2003:400).
Ergun "Cocuk istisman ve Depresyon Iliskisi'tni 2004 yilmda calisrmstrr. Cahsmasinda, kiz ogrencilerin anne veya babasi tarafmdan tokat atilarak dovulme sikligi %51,9, erkek ogrenciler icin %54,7'dir. Ogrcncilerin psikolojik istismara maruz kalma sikhklannda "ailenin kendilerini yalmz birakma, terketme ile tehdit etmesi" %17,4 bulunmustur. Ergun cahsmasinda ozellikle psikolojik istismann artmasiyla otomatik olumsuz dusuncelerin ve boyun egici davramslann artngmi tespit etmistir (Ergiin, 2004).
2004 yilinda "Ev icinde cocuk istisman ve cocuga yonelik siddet kullamlmasi" konulu tez cahsmasi Berberoglu tarafmdan calisilrms, tv programlanmn, pembe dizilerin, filmlerin ve hatta reklamlann izleyicinin kimligini olusturma siirecini etkiledigini, aile icinde cocuk istismanmn meydana gelmesinde rol oynadiguu ortaya koymustur (Berberoglu, 2004).
Arastirmarruzm alkol ve sigara kullarumi yaygmhgmm verileri Bekirogullan tarafmdan 2002 yilmda calisilrmstir, Cahsmamiz sigara kullanunmda kiz ve erkek ogrenciler arasmda belirgin farklarm gorulmedigini, ogrencilerin %39,6's1mn hayatlan boyunca en az bir kez sigara kullandigi gostermektedir. Ogrencilerin sigaraya karsi tutum ve deger yargilanna bakildigmda, sigaramn denenmesi gerektigini ve tehlikesiz oldugu gibi yanhs inamslara sahip olduklan gorulmektedir (Bekirogullan, 2002:83). Cakici ve arkadaslannm 1996 yilmdaki cahsmalannda bu oran %47,2, 1999 yilmda tekrarlanan cahsmada %40,6 oranlannda, 2003 yih Madde Kullanirru Yaygmligi cahsmalannda sigara kullamm oraru %44.7 bulunmustur. Aym donemde Kibns Rum toplumunda yapilan arastirmada bu oranm %64,9 olarak daha yuksek oldugu bulunmustur (Cakici ve ark., 2003). Alkollu iceceklerin denenme oram sigara kullammina oranla oldukca fazladir. Ogrencilerin %85,8'i hayatlarmda bir kez olsun alkol kullanrmslar. Lise genclerinde alkol kullamrm 1996 yih cahsmalannda %80,8 ve 1999 yilmda %79,2 oldugu gorulmektedir. Fakat sigara kullammmdaki cinsiyet farkmm olmamasi, alkol kullammmda erkek ogrencilerin daha 90k alkol kullandiguu gostermektedir. Erkek ogrencilerin hemen hemen tamammm alkol kullarnyor olduklanm gorulmektedir. Kizlarda bu oran biraz daha az olmaktadir (Bekirogullan, 2002:85).
JJ
2.13. YURT DISINDA YAPILAN ARASTIRMALAR
Konu ile ilgili ilk ciddi cahsma 1946'da John Caffey tarafmdan yaymlanrmstir. Caffey birden 90k uzun kemik kmklanm ve Subdural kanamalara dikkat cekmistir, Hematomu olan cocuklar uzerinde yaptigi kaza d1~1 olaylar uzerindeki arastirmasi uzerine bizzat arastmci tarafmdan isimlendirilmistir (Cakici, 2002:13; Polat,
1998:12).
1961 'de Kempe yayinladigi makalesinde "Dovulmus Cocuk Sendromu" tip dunyasi icinde tarumlanmaya ve isimlendirilmeye baslanrmstir. Boylece cocuk istisman kabul edilmeye baslanmis, arastmlmasi ve onlem almmasi gereken konu haline gelmistir. 1972 yilmda Halfuer, Kempe ile birlikte istisman "sorumlu kisinin ihmal ettigi eylemler sonucunda cocugun hasara ugramasi" olarak aciklarken 1980'de ise Garbarino ve Gillian "uzman gorusunu" de bu taruma eklemislerdir, 1975 yihnda Parke ve Climer tarafmdan "Kultur" boyutu da dusunulmustur. 1985 yilmda ise Diinya saghk orgutu cocuk istismanru tammlarruslardir (Polat, 1997:29; Zeytinoglu,
1999:113; Kempe ve ark., 1962:17).
New York Eyaleti Alkol ve Madde Bagimlrhk Servisinde yatarak tedavi goren 802 alkolik hastayla birebir gorusulerek yapilan arastirmada, cocuklukta istismara maruz kalrms alkololiklerde bircok davrarus bozuklugunun alkolizme eslik ettigi bulunmustur (Windle ve ark., 1995). ABD'de 1975 ve 1985'de yapilan arastirmada ii9 yasmda cocugu olan ebeveynlerin %90'rundan fazlasmm cocuklanna fiziksel siddet uyguladigi bulunmustur. 10-12 yas grubunda bu oran %60 ve 17 yas grubunda dort cocuktan birinin anne babasi tarafmdan fiziksek istismara maruz kalrmstir (Ergun, 2004: 16). Bugiin Ingilterede istismara maruz kalan ya da istismara maruz kaldigmdan suphelenilen tum cocuklar " Cocuk Koruma Servisi" adh bir kurumda kayitlara ahnmaktadir. NCCAN (Ulusal Cocuk Istisman ve Ihmali Merkezi) istismar kavrami ile ilgili cahsmalar yapmaktadir.
34
BOLUMIII
3. GERE<; VE YONTEM
3.1. Arasnrmanm Hipotezi
Cocukluk cagmda istismara maruz kalmmasi ile adolesan donemdeki alkol ve sigara kullarunn arasmda iliski bulunmaktadir.
3.2. Arasnrmamn Tipi
Cahsma, kontrol grubu ornegin icinde saglanan kesitsel arastirma tipindedir.
3.3. Arasnrmanm Y eri, Zamam
Bu cahsma Haziran 2002'de KKTC'deki Milli Egitim ve Kultur Bakanhgma bagli Genel Ortaegitim ve Mesleki Teknik Ogretim Dairelerine bagh liselerden 4'ii_olan Turk Maarif Koleji, Ataturk Meslek Lisesi, Lefkosa Turk Lisesi ve Sedat Simavi Endiistri ve Meslek Lisesinde ger9ekle§tirilmi§tir.
3.4. Evren Hakkmda Bilgi
Calismanm evrenini KKTC'de bulunan 4 lisenin tumundeki lise 2.sm1f ogrencileri olusturmaktadir. Cahsmamn yaprldigi donemde Genel Orta Egitim Dairesine bagli 18 lise, 5 Ozel lise ve Mesleki Teknik Ogretim Dairesine bagh 13 lise olmak uzere toplam 36 lise vardi, Bu liselerde lise 2.sm1f 2300 ogrenci ogrenim gormekteydi
