“Bu Rapor ORAN Kalkınma Ajansı’nın 2018 Yılı Fizibilite Destek Programı kapsamında finanse ettiği ‘BAYINDIRHÜYÜK
ENTEGRE TARIM VE MEYVECİLİK PROJESİ Yatırım Fizibilitesi’ kapsamında hazırlanmıştır. Bu Raporun içeriği hiçbir
surette Orta Anadolu Kalkınma Ajansı ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın görüşlerini yansıtmamakta olup içerik ile ilgili tek sorumluluk Çekerek Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme
Birliği’ne aittir.”
BAYINDIRHÜYÜK
ENTEGRE TARIM VE
MEYVECİLİK PROJESİ
Hazırlayanlar;
Yüksek Ziraat Mühendisi Ayşe Bilen Ziraat Mühendisi Bülent Aysen
“Bu Rapor ORAN Kalkınma Ajansı’nın 2018 Yılı Fizibilite Destek Programı kapsamında finanse ettiği ‘BAYINDIRHÜYÜK
ENTEGRE TARIM VE MEYVECİLİK PROJESİ Yatırım Fizibilitesi’ kapsamında hazırlanmıştır. Bu Raporun içeriği hiçbir
surette Orta Anadolu Kalkınma Ajansı ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın görüşlerini yansıtmamakta olup içerik ile ilgili tek sorumluluk Çekerek Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme
Birliği’ne aittir.”
9 A. YÖNETİCİ ÖZETİ
Çekerek İlçesinin 46 köyü/beldesinden biri olan projeye konu Bayındırhüyük Köyünün İlçe merkezine uzaklığı 5 km olup, nüfusu: 648’dir.
2012 yılı esas alındığında, Çekerek İlçe merkezinde nüfusta 2012-2016 döneminde % 15’lere varan düşme, 2017-2018 döneminde % 9 artış kaydedilmiştir. İlçe merkezinin aksine Bayındırhüyük Köyünde yıllar itibariyle düşme kaydedilmiş, 2012 Yılında 932 olan nüfus
% 30 azalma kaydederek 2018 Yılında 648’e gerilemiştir. Köy nüfusunun % 51,23’ü kadın,
% 48,77 erkektir.
Bayındırhüyük Köyünün % 90’ı BAĞ-KUR emeklisidir. Köyde 88 kişi genel sağlık sigortasından yararlanmakta olup, genel sağlık sigortasından yararlananların % 95,35’inin gelir seviyesi asgari ücretin altında, % 73,26’sının gelir seviyesi asgari ücretin 1/3’ünden azdır.
Bölgenin iklim şartları dikkate alındığında pazar talebi olan ve getirisi yüksek meyve çeşitleri yetiştirilebilir.
Üretimde önceliğin, verimlilik ve kalitenin yükseltilmesi, üretim maliyetlerinin asgari seviyeye düşürülmesi, hasat ve hasat sonrasındaki kayıpların azaltılması olması gerekmektedir.
Diğer taraftan işletme ölçeklerinin söz konusu öncelikleri yerine getirebilecek büyüklüklere ulaştırılması ve işletmelerin sürdürülebilirliğinin sağlanması esas olmalıdır.
Bu öncelikler ışığında, Yozgat İli, Çekerek İlçesi, Bayındırhüyük Köyünde gerçekleştirilmesi planlanan BAYINDIRHÜYÜK Entegre Tarım ve Meyvecilik Projesi kapsamında;
Bayındırhüyük Köyünde 136, 139, 140, 141, 146, 170, 174-184 adalar üzerinde yer alan kısmen işlenen ve büyük bölümü tarım dışı 3.180 dekar arazide 1.480 dekar elma, 1.000 dekar kiraz, 700 dekar armut bahçesi tesis edilmesi,
Projede kullanılacak suyun, havza alanındaki toplam 9.180 dekar tarım arazisi esas alınarak proje sahasına 9,5 kilometre mesafede 240 metre kotta terfi hattı ile SÜREYYA BEY Barajı’ndan nakledilmesi, 60.000 m3 boyutlarında membran havuzunda depolanması, suyun tesis edilecek damla sulama yöntemi ile meyve ağaçlarına verilmesi,
2022-2023 döneminde meyve ağaçları kısmi verime geçtikten sonra 30 ton şoklama (kiraz için), 4.200 ton kapasiteli soğuk hava deposu tesis edilmesi,
planlanmaktadır.
Proje ile ilgili olarak, 2017 yılından bugüne haritaların hazırlanması, toprak analizleri, şirket kuruluşu, fizibilite hazırlama süreçleri tamamlanmış olup, fidanların dikim tarihi olan Kasım/2020 ayına kadar arazi toplulaştırması, toprak hazırlığı, sulama sistemlerinin tesisi gerçekleştirilecektir.
Proje toplam yatırım tutarı, 29.907.532 TL’sı sabit yatırım tutarı, 1.219.378 TL’sı işletme sermayesi ihtiyacı olmak üzere 31.126.910 TL’dır. Projede ilk 3 yıl armut ve kiraz için yatırım döneminin devam etmesi, ilk 3 işletme döneminde üretimden elde edilen gelirin işletme giderlerini karşılayamayacak düzeyde olması ; 2. ve 3.işletme döneminde işletme sermayesi artışları nedeniyle negatif seyreden net nakit akışlarını pozitif seviyede tutmak için işletme tam verime geçinceye kadar toplam yatırım tutarına ilave olarak 5.390.672 TL kaynak gerekmektedir.
Projenin 2.500.000 TL’sinin Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan kırsal kalkınma yatırımlarının desteklenmesi kapsamında alınması planlanan hibe desteği, bakiye 34.017.582 TL’nin
10
modelde uzun dönem kiralama yapacak Şirket veya Tarım Kredi Kooperatifi ile anılan Şirketin sermaye ortaklığında oluşturulacak Şirket tarafından karşılanması, ana kaynağından alınacak suyun araziye nakliyesinde güdümlü proje uygulanması öngörülmektedir..
Projenin işletmeye geçiş dönemi 2022-2023 dönemidir. Tam verim döneminde toplam gelirin 25.604.920 TL, toplam işletme giderlerinin 19.284.438 TL, gelir-gider farkının 6.320.482 TL olması öngörülmektedir.
Projeden Beklenenler:
İşletmenin birim kuruluş maliyetleri ve işletme maliyetleri küçük parçalı işletmelere göre çok daha düşük olduğundan ürünü daha ucuza üretip daha yüksek kar marjıyla satış yapılacak, zamanla bölgedeki işletmelerin bu şekilde büyük işletmelere dönüşü sağlanıp, modern tarım tekniği kullanarak verimli ve sürdürülebilir üretim yapan işletmelerin bölgede artışı sağlanacaktır.
Proje ile birim alandaki zirai kazanç 16,5 kat artacaktır. Projenin tam verim yılında bir yıllık net geliri 6.320.482 TL’dır. Projeye dahil olan 664 malik/hisse başına yıllık ortalama net gelir 9.519 TL, Bayındırhüyük nüfusu (648 kişi) esas alındığında kişi başına 9.754 TL’dır.
Projeye kapsamında, damla sulama sistemleri hariç sulama yatırımları 9.180 dekar tarım arazisinin sulanması için gerekli kapasiteye sahiptir. 9.180 dekar tarım arazisi esas alındığında, birim tarım arazisi (dekar) başına enerji gideri, her ne kadar verim artışı ile daha yüksek gelir elde edilmesine olanak sağlanılacaksa da, yatırım bölgesinin geleneksel tarımsal üretim yapısı için önemli bir maliyet unsuru oluşturabileceğinden 6.000 dekar arazinin sulamasına yönelik su satış geliri ve enerji giderleri projeksiyonda dikkate alınmamıştır. Bu husus, ilerleyen dönemlerde bölge üreticilerinin de talepleri doğrultusunda ilave 6.000 dekar arazide sulu tarım yapılarak bölge üreticilerinin gelir düzeyinin artılmasına önemli katkılar sağlayacaktır.
Proje hedeflendiği gibi tüm havzaya yayıldığında ve ürünlerin ihracatı sağlandığında sadece bölgenin değil ülkemizin ekonomisine çok büyük katkılar sağlayacaktır.
Meyve ağaçlarının çiçeklenme dönemindeki arı ihtiyacından yola çıkılarak ileriki dönemlerde proje konusu arazide 1.590 adet kovanla arıcılık yapılması planlanmaktadır.
Projenin kara geçiş dönemini (10.işletme dönemi) takiben mera alanlarının ıslahı ile hayvancılığın geliştirilmesi ile alternatif tarımsal üretim faaliyetleri de bölgede artırılacaktır.
Bölgede mevcut yaklaşık 1.000 dekar verimsiz eski bağların yenilenmesi ve sulu tarıma açılması ile ürün çeşitliliği artırılacaktır.
Son dönemlerin artan trendleri paralelinde agro-turizm imkanlarının geliştirilmesi yönünde ikincil projelerin değerlendirilmesinin yolu açılacaktır.
Yüksek düzeydeki üretim ilerleyen dönemlerde üretilen ürünlerin pazara nakledilmesi için bölgede nakliye şirketleri kurulmasının yolunu açacağından bölge halkına yeni bir istihdam sahası açılacaktır.
İlerleyen dönemde sağlanacak gelir artışı nedeniyle Devletin karşılıksız yardımlarından yararlananların sayısı azalacaktır.
11 ANA RAPOR
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ 14
2. PROJENİN TANIMI VE KAPSAMI 15
3. PROJENİN ARKA PLANI 26
3.1. Sosyo-Ekonomik Durum 26
3.2. Sektörel ve/veya Bölgesel Politikalar ve Programlar 27
3.3. Kurumsal Yapılar ve Yasal Mevzuat 28
3.4. Proje Fikrinin Kaynağı ve Uygunluğu 29
3.4.1. Projenin Sektörel ve/veya Bölgesel Kalkınma Amaçlarına Uygunluğu 29 3.4.2. Projenin Geçmiş, Yürüyen ve Planlanan Diğer Projelerle İlişkisi 29 3.4.3. Projenin İdarenin Stratejik Planı ve Performans Programına Uygunluğu 29
3.4.4. Proje Fikrinin Ortaya Çıkışı 30
3.4.5. Projeyle İlgili Geçmişte Yapılmış Etüt, Araştırma ve Diğer Çalışmalar 30
4. PROJENİN GEREKÇESİ 31
4.1. Ulusal ve Bölgesel Düzeyde Talep Analizi 31
4.1.1. Talebi Belirleyen Temel Nedenler 31
4.1.2. Talebin Geçmişteki Büyüme Eğilimi 33
4.1.3. Mevcut Talep Düzeyi 35
4.1.4. Mevcut Kapasite ve Geçmiş Yıllar Kapasite Kullanım Oranları 36
4.2 Ulusal ve Bölgesel Düzeyde Gelecekteki Talebin Tahmini 36
4.2.1. Bölgenin Ekonomik Büyüme Senaryosu (hedef ve stratejiler) ve Talep Tahminleri ile İlişkisi 36
4.2.2. Talebin Gelecekteki Gelişim Potansiyeli ve Talebin Tahmini 37 4.2.3. Talep Tahminlerine Temel Teşkil Eden Varsayımlar, Çalışmalar Ve Kullanılan
Yöntemler 37
5. MAL VE/VEYA HİZMETLERİN SATIŞ-ÜRETİM PROGRAMI 38
5.1. Satış Programı 38
5.2. Üretim Programı 38
5.3. Pazarlama Stratejisi 52
6. PROJE YERİ/UYGULAMA ALANI ...54
6.1 Fiziksel ve Coğrafi Özellikler 54
6.1.1 Coğrafi Yerleşim 55
6.1.2 İklim Durumu 57
6.1.3 Toprak ve Arazi Yapısı 59
6.1.4 Bitki Örtüsü 59
12
6.1.5 Su kaynakları 61
6.1.6. Diğer Doğal Kaynaklar 63
6.1.7. Ekonomik ve Fiziksel Altyapı 63
6.1.8. Sosyal Altyapı Nüfus: 63
6.1.9. Kurumsal Yapılar 68
6.1.10. Çevresel Etkilerin Ön-Değerlendirmesi 68
6.1.11. Alternatifler, Yer Seçimi ve Arazi Maliyeti 68
7. TEKNİK ANALİZ VE TASARIM ...68
7.1. Kapasite Analizi ve Seçimi 68
7.2. Alternatif Teknolojilerin Analizi ve Teknoloji Seçimi 69 7.3. Seçilen Teknolojinin Çevresel Etkileri, Koruma Önlemleri ve Maliyeti 69
7.4. Teknik Tasarım 69
7.5. Yatırım Maliyetleri 70
8. PROJE GİRDİLERİ ...70
8.1. Girdi İhtiyacı (Ham ve Yardımcı Maddeler) 70
8.2. Girdi Fiyatları ve Harcama Tahmini 70
9. ORGANİZASYON YAPISI, YÖNETİM VE İNSAN KAYNAKLARI ...71
9.1. Kuruluşun Organizasyon Yapısı ve Yönetimi 71
9.2. Organizasyon ve Yönetim Giderleri 71
9.3. İnsan Gücü İhtiyacı ve Tahmini Giderler 72
10. PROJE YÖNETİMİ VE UYGULAMA PROGRAMI ...72 10.1. Proje Yürütücüsü Kuruluşlar, Organizasyon ve Yönetim 72
10.2. Proje Uygulama Programı (Termin Planı) 73
11. İŞLETME DÖNEMİ GELİR VE GİDERLERİ ...74
11.1. Üretimin ve/veya Hizmetin Fiyatlandırılması 74
11.2. Tahmini İşletme Gelir ve Giderleri 74
12. TOPLAM YATIRIM TUTARI VE YILLARA DAĞILIMI ...75
12.1. Toplam Yatırım Tutarı 75
12.1.1. Arazi Bedeli 75
12.1.2. Sabit Sermaye Yatırımı 75
12.2. Yatırım Dönemi Faizleri 76
12.3. İşletme Sermayesi 77
12.4. Yatırımın Yıllara Dağılımı 77
13. PROJENİN FİNANSMANI ...78
13.1. Yürütücü ve İşletmeci Kuruluşların Mali Yapısı 78
13.2. Finansman Kaynakları ve Koşulları 78
14. PROJE ANALİZİ ...78
14.1. Finansal Analiz 78
14 1. GİRİŞ
Bu Rapor Yozgat İli Çekerek İlçesi, Bayındırhüyük Köyünde gerçekleştirilmesi planlanan BAYINDIRHÜYÜK Entegre Tarım ve Meyvecilik Projesi kapsamında; Bayındırhüyük Köyünde 136, 139, 140, 141, 146, 170, 174-184 adalar üzerinde yer alan kısmen işlenen ve büyük bölümü tarım dışı 3.180 dekar arazide 1.480 dekar elma, 1.000 dekar kiraz, 700 dekar armut bahçesi tesis edilmesi amacıyla bir ön fizibilite raporu olarak hazırlanmıştır. Rapor Ekler ve Yararlanılan Kaynaklar Bölümü’de dahil 16 Bölümden oluşmaktadır.
Raporun ilk üç bölümünde, projeye konu ürünlerle ilgili ülkemiz ve Dünya üretim ve pazar durumu, projenin tanıtımı, uygulama alanı ile ilgili bilgiler, bölgenin sosyo-ekonomik durumu, proje fikrinin hareket noktasına yer verilmiştir.
Projenin Gerekçesi Bölümünde, ulusal ve bölgesel düzeyde söz konusu projeye ilişkin talep ve projenin gelecekteki gelişme durumu irdelenmiştir.
Beşinci Bölümde, proje kapsamında üretilecek meyvelerin çeşit ve yetiştiricilik özellikleri, satış programları, üretim süreci, pazarlama hedefleri, ve ürün fiyatlarının gelişimine yer verilmiştir.
Altıncı Bölüm, proje uygulama bölinin çoğrafi durumu, iklim, su kaynakları, toprak ve arazi yapısı, sosyal altyapısı ile ilgili bilgileri içermektedir.
Yedinci Bölümde, tahmini üretim miktarları, üretim kapasitesi, yatırım kalemleri incelenmiştir.
Sekizinci Bölümde, kullanılacak girdiler ve tahmini girdi fiyatlarına yer verilmiştir.
Dokuz ve Onuncu Bölümde, organizasyon yapısı, istihdam, proje termin planları yer almaktadır.
Onbirinci Bölümde, tahmini gelir-gider, Onikinci Bölümde, toplam yatırım tutarını oluşturan parametreler yer almaktadır.
Onüçüncü Bölümde projenin kaynak ihtiyacı ve ihtiyaç duyulan kaynağın ne şekilde ve ne için sağlanacağına yer verilmiştir.
Son Bölümde projeden beklenen sonuçların irdelenmesi, projede oluşabilecek sapmaların sonuçları incelenmiştir.
Arazi ve toprak yapısı, arazi sahipleri ve hisse oranları, su kaynağı ile ilgili çalışmaları içeren etüt-proje çalışmaları tamamlandıktan sonra fizibilite raporu hazırlık çalışmalarına başlanılmıştır. Rapor “Proje Maliyeti 10 Milyon TL ve Üzerindeki Kamu Yatırım Projesi Teklifleri” için istenilen Fizibilite Formatına uygun olarak hazırlanmıştır.
Fizibilite raporu Çekerek Kaymakamlığı-Köylere Hizmet Götürme Birliği tarafından talep edilmiş olup Emel Grup Proje Yatırım Finans Dan. Gıda İnş. Ve Tic. Ltd. Şti. tarafından hazırlanmıştır.
Projeye konu bölgenin iklim şartları dikkate alındığında pazar talebi olan ve getirisi yüksek meyve çeşitleri yetiştirilebileceği öngörülmektedir.
Yatırım ve işletme dönemi hesaplamalarında enflasyon ve kur artışları dikkate alınmamıştır.
2023-2024 işletme döneminde meyve ağaçlarının tamamının verime geçeceği, diğer bir ifade ile asgari düzeyde ürün elde edileceği, verime geçtikten sonra 2027-2028 işletme dönemine kadar verimde artış kaydedilerek bu dönemden itibaren tam verime geçeceği (yani meyvelerden elde edilebilecek en yüksek tahmini verim) dikkate alınmıştır.
Proje toplam yatırım tutarı, 29.907.532 TL’sı sabit yatırım tutarı, 1.219.378 TL’sı işletme sermayesi ihtiyacı olmak üzere 31.126.910 TL’dır. Projede ilk 3 yıl armut ve kiraz için
15
yatırım döneminin devam etmesi, ilk 3 işletme döneminde üretimden elde edilen gelirin işletme giderlerini karşılayamayacak düzeyde olması ve 2. ve 3.işletme döneminde işletme sermayesi artışları nedeniyle negatif seyreden net nakit akışlarını pozitif seviyede tutmak için işletme tam verime geçinceye kadar toplam yatırım tutarına ilave olarak 5.390.672 TL kaynak gerekmektedir. Projenin tamamen hayata geçirilmesi ile birim alandaki zirai kazançta 16,5 kata kadar artaş sağlanacaktır.
2. PROJENİN TANIMI VE KAPSAMI
Dünya’da 460 milyon ton meyve üretilmektedir. Toplam üretimde 10 ülke Dünya üretiminin yarıdan fazlasını gerçekleştirmektedir. Türkiye toplam meyve üretiminde Dünya’da 9. sırada yer almaktadır. Global pazarda en etkin rekabetçi ülkeler (Kuzey yarımküre) ABD, İtalya, İspanya, Fransa ve İsrail’dir.
Ülkemizde toplam meyve üretimi; 10 milyon ton üzerinde olup, 66 tür meyve üretilmektedir.
Üretim potansiyeli yüksek sofralık taze meyve olarak Dünya pazarının % 2’lik bölümü ihraç edilmektedir.
Ülkemiz iklim avantajları değerlendirilerek dış pazar talebi olan meyve çeşitleri yetiştirilebilir.
Önceliklerimizin üretimde verimlilik ve kalitenin yükseltilmesi, üretim maliyetlerinin asgari seviyeye düşürülmesi, hasat ve hasat sonrasındaki kayıpların azaltılması gelmektedir.
Diğer taraftan işletme ölçeklerinin söz konusu öncelikleri yerine getirebilecek düzeye çıkarılması ve işletmelerin sürdürülebilirliğinin sağlanması esas olmalıdır. Proje kapsamında üretime esas olan ürünlerle ilgili fiziki göstergeler aşağıda yer almaktadır.
ELMA:
Dünyada elma üretiminde Türkiye; Çin, AB ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri’nden sonra dördüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’de 2012 yılında elma üretim alanları 174.811 hektar, ağacı sayısı 45.253 bin adet ve üretim 2,9 milyon ton iken; 2016 yılında üretim alanları 173.394 hektar, ağaç sayısı 55.584 bin adet, üretim 2,74 milyon ton olmuştur. Dünya elma ithalat hacmi 2016 yılında 6,36 milyon ton olarak gerçekleşmiş olup en büyük ithalatçı durumundaki ilk üç ülke Rusya, Avustralya ve AB ülkeleridir. Dünya elma ihracat hacmi aynı dönemde 6,5 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. En büyük ihracatçı durumundaki ilk üç ülke AB ülkeleri, Çin ve ABD’dir. Ülkemiz ithalat ve ihracatta ilk on ülke arasında yer almamaktadır.
Elma ekolojik uygunluğu nedeniyle Türkiye’de geniş bir yayılma alanı bulmuştur. Üretilen elmanın çoğu taze olarak iç pazarda tüketilmekte bir kısmı ise meyve suyu, meyve konsantresi vb. işleme sanayisinde hammadde olarak değerlendirilmektedir. Hammadde olarak kullanılan elmaların çoğunu ağaç altına dökülen (etek altı) ve kalite dışı olarak da tabir edilen ıskarta elmalar oluşturmaktadır.
Türkiye’de elma yetiştiriciliği tüm illerde yapılmakla birlikte özellikle son yıllarda belirli yörelerde yoğunlaşmış durumdadır. Ticari amaçla elma üretiminin gerçekleştirildiği işletmeler yeni teknik ve teknolojileri uygulayarak birim alandan daha çok ürün almayı amaçlamışlardır.
14 15
16
Tablo 1.Türkiye'de Çeşitlerine Göre Meyve Veren Yaşta Elma Ağacı Sayısı (bin adet)
ÇEŞİTLER 2012 2013 2014 2015 2016
Starking 16.894 16.679 16.793 17.052 18.273
Golden 10.803 10.829 10.872 11.316 11.486
Amasya 4.308 4.138 4.151 4.211 4.112
Granny Smith 2.120 2.173 2.487 2.688 2.945
Diğer 11.128 13.258 14.362 17.004 18.768
TOPLAM 45.253 47.077 48.665 52.271 55.584
Tablo 2-1 Türkiye’de Yıllara Göre Elma Verileri
Grafik 0. Türkiye'de Çeşitlerine Göre Meyve Veren Yaşta Elma Ağacı Sayısı (bin adet)
Elma pazarlamasında en önemli etkenler çeşit ve çeşit standardizasyonudur. Piyasaların arzu ettiği çeşit ve standartlarda elma üretimi dış pazarda rekabetin en önemli unsurlarıdır.
Ülkemizin elma üretimi yüksek olmasına karşın dış ticaret performansı arzu edilen seviyelerde değildir. Türkiye’nin elma üretimi göz önüne alındığında ihracattan arzu edilen payı almadığı söylenebilir. Bunun birçok nedeni vardır. Bu nedenlerin başında üretim kalitesinin düşüklüğü, yetiştirilen çeşitlerin ihracata uygun olmaması, altyapı olanaklarının kısıtlılığı ve elma işletmelerinin küçük ölçekli olması gelmektedir. Aynı zamanda işletmelerin etkinliği de günümüz rekabet koşullarında önemli bir etkendir.
Türkiye elma üretiminde kendine yeter bir ülke konumunda olmasına karşın, genellikle tüketimde çeşit standardizasyonunu sağlamak amacıyla ağırlıklı olarak Granny Smith çeşidi
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 14.000 16.000 18.000 20.000
2012 2013 2014 2015 2016
AĞAÇ SAYISI (adet)
YILLAR
Starking Golden Amasya Granny Smith Diğer
16
Tablo 1.Türkiye'de Çeşitlerine Göre Meyve Veren Yaşta Elma Ağacı Sayısı (bin adet)
ÇEŞİTLER 2012 2013 2014 2015 2016
Starking 16.894 16.679 16.793 17.052 18.273
Golden 10.803 10.829 10.872 11.316 11.486
Amasya 4.308 4.138 4.151 4.211 4.112
Granny Smith 2.120 2.173 2.487 2.688 2.945
Diğer 11.128 13.258 14.362 17.004 18.768
TOPLAM 45.253 47.077 48.665 52.271 55.584
Tablo 2-1 Türkiye’de Yıllara Göre Elma Verileri
Grafik 0. Türkiye'de Çeşitlerine Göre Meyve Veren Yaşta Elma Ağacı Sayısı (bin adet)
Elma pazarlamasında en önemli etkenler çeşit ve çeşit standardizasyonudur. Piyasaların arzu ettiği çeşit ve standartlarda elma üretimi dış pazarda rekabetin en önemli unsurlarıdır.
Ülkemizin elma üretimi yüksek olmasına karşın dış ticaret performansı arzu edilen seviyelerde değildir. Türkiye’nin elma üretimi göz önüne alındığında ihracattan arzu edilen payı almadığı söylenebilir. Bunun birçok nedeni vardır. Bu nedenlerin başında üretim kalitesinin düşüklüğü, yetiştirilen çeşitlerin ihracata uygun olmaması, altyapı olanaklarının kısıtlılığı ve elma işletmelerinin küçük ölçekli olması gelmektedir. Aynı zamanda işletmelerin etkinliği de günümüz rekabet koşullarında önemli bir etkendir.
Türkiye elma üretiminde kendine yeter bir ülke konumunda olmasına karşın, genellikle tüketimde çeşit standardizasyonunu sağlamak amacıyla ağırlıklı olarak Granny Smith çeşidi
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 14.000 16.000 18.000 20.000
2012 2013 2014 2015 2016
AĞAÇ SAYISI (adet)
YILLAR
Starking Golden Amasya Granny Smith Diğer
16 17
18
Grafik 3. Dünya Elma İthalatında Önde Gelen Ülkeler ve İthalattaki Payları-2017/2018
Yıllara göre değişiklik göstermekle birlikte Türkiye’de elmanın kişi başına tüketim miktarları 23 kg/yıl ile 30 kg/yıl arasındadır. 2012/2013 sezonunda 30 kg/yıl ile en yüksek seviyeye ulaşırken, 2014/2015 sezonunda ise 21,3 kg/yıl ile en düşük seviyede gerçekleşmiştir.
Elma, Türkiye’de ve Dünya genelinde hemen hemen tüm insanların damak tadı ve gelir seviyelerine uygun bir meyve olduğundan ticaret alanı geniştir. Elma dünyada ticareti en fazla yapılan ve tüketici talebinin hızlı değişim gösterdiği meyvelerdendir. Hemen her bölgede üretimi yapılabilen elma üretim miktarı bakımından yumuşak çekirdekli meyve türleri içerisinde ilk sırada yer almaktadır. Günümüzün gelişmiş pazarlama stratejileri ile desteklenen Dünya elma ticareti, gelişmiş ülkelerde gittikçe artan sağlıklı beslenme eğilimi ve gelişmekte olan ülkelerde artan nüfus ve gelirin de etkisiyle genişlemeye devam etmektedir. Verim ve kaliteye odaklı elma üretimi, uluslararası pazarda rekabetin temelini oluşturmaktadır. Diğer tarımsal ürünlerden farklı olarak Türkiye’nin 81 ilinde de elma yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Değişik iklim ve ekolojik koşullara adaptasyon yeteneği yüksek olan elma Türkiye’de her ilde yetiştirilse de toplam üretimin yaklaşık % 78’i 10 farklı ilde gerçekleştirilmektedir.
Tablo 1-2 Türkiye Elma Üretim Alanları
11,71%
11,88%
10,19%
7,64%
5,09%
4,24%
5,94%
3,80%
3,73%
3,31%
32,46%
Rusya Avusturalya AB
Belarus Yeni Zelanda Meksika Hindistan Kanada Irak BAE Diğer
19
Türkiye’de ise elma üretiminin yüzde 73’ü Golden Delicious, Starking Delicious ve yerel çeşitlerle (Amasya) yapılıyor. Geçmiş yıllarda da bu iki çeşidin pazar popülaritesi ve miktarında önemli değişimler yaşanmadı. Bahçelerin çoğunlukla bu iki çeşitten kurulmuş olması, üretim miktarlarının diğer elma çeşitlerine göre yüksek olmasından kaynaklanıyor.
Ayrıca pazar ve elma ihracatını gerçekleştirdiğimiz dış pazar (Orta Doğu) tüketicisinin kırmızı renkli ve tatlı elma tercihleri, kırmızı çeşitlerle kurulan bahçelerin sayısını arttırıyor.
Özellikle Delicious grubu içinde yer alan Starkrimson Delicious, Scarlet Spur ve Red Chief gibi kırmızı ve zayıf gelişen çeşitler ile Gala grubu çeşitlerin üretiminde önemli artışlar kaydedilmiş durumda. Bu çeşitlerin dışında Fuji ve Braeburn gibi klasik çeşitlerle birlikte Crisp Pink (Pink Lady) ve Jeromine gibi yeni çeşitlerin de az miktarlarda üretimleri yapılıyor.
Türkiye, yüksek elma üretim potansiyeline rağmen; verim, kalite ve pazarlama altyapısındaki yetersizlikler nedeniyle uluslararası pazarda rekabetçilikten uzak kalmaktadır. Türkiye, yıllara göre değişmekle birlikte ürettiği elmanın ancak %1-3’ünü ihraç edebilmektedir. Türkiye 2017 yılında ağırlıklı olarak Irak ve Suriye’ye elma ihraç ederken, en fazla ithalatı Şili’den yapmıştır. Türkiye'nin elma dış ticaretinde ihracatın ithalattan yüksek olduğu görülmektedir.
Dolayısıyla sektörü ileriye taşıyacak adımlar, ekonomi için ayrı bir önem taşımaktadır.
Türkiye sahip olduğu üretim kabiliyeti ve bulunduğu coğrafi konumu itibariyle büyük pazar konumundaki ülkelere yakın olması bu ülkelere yönelik elma ihracatında önemli bir avantaj elde edilmesine olanak sağlamaktadır. Türkiye'nin dünya elma piyasasında rekabet gücünün arttırabilmesi için üretimde verimlilik, kalite ve teknolojiye önem verilmelidir.
KİRAZ:
Ülkemizde kiraz üretimi artan dış ticaret talebine bağlı olarak çok büyük bir artış göstermektedir. Bu artışta kullanılan teknolojilerin, direk tüketici taleplerine yönelik ambalajlama teknikleri ile birlikte ürünün raf ömrünü artırıcı yeniliklerin kullanılmasının payı büyük olmuştur. Dünya piyasalarında kiraza olan talep istikrarlı bir şekilde artmaktadır.
Dolayısıyla sektöre yapılan yatırımlar da hızla artmaktadır. Türkiye’nin kiraz sektöründe pazar payını artırdığını gören diğer rakip üretici ülkeler bu pazardan pay almak üzere çalışmalar yürütmektedir; fakat ülkemizin bu konuda kendine özgü avantajları söz konusudur.
Başta ülkemizin coğrafi konumu ve iklimi kiraz üretimini “erkenciden geçciye” olumlu yönde etkilemektedir. Bu durum ürünlerimizin varlığını pazarda çok uzun süre güçlü kılmaktadır.
Diğer önemli bir konu ise, taze kiraz üretiminde çok yoğun el emeği ihtiyacı söz konusu olup, kilogram başına düşen işçilik maliyetlerinin düşük olması nedeniyle, ülkemiz diğer rakip ülkelerin önüne geçmektedir. Bu sebeple pazarda Türk kirazı en kaliteli ürün olarak, en uzun, 8 dönemde ve en uygun maliyetle müşteri bulabilmektedir. Türkiye uluslararası kiraz ticaretinde henüz yolun başında sayılır. Zira Türkiye’nin daha büyük ticaret hacmi yakalama potansiyeli mevcuttur. Ayrıca Türkiye’nin hemen her bölgesinde kiraz yetiştiriciliği mümkün olmaktadır. Yalnız, bugün ticari boyutta kiraz yetişen bölgeler dikkate alındığında İzmir, Manisa, Denizli, Çanakkale, Bursa, Isparta, Afyon, Niğde, Konya şeklinde sıralanabilir. Bu bölgelerde bugüne kadar geleneksel eski tekniklerle yapılan kiraz üretimi terk edilerek, her yıl artan ticaret hacmine paralel olarak modern ziraat tekniklerinin uygulandığı üretim alanları haline gelmiştir.
Türkiye’de yıllar itibari ile kiraz üretimine bakıldığında, dalgalanmalar meydana geldiği gözlenmekte olup, Türkiye kiraz üretimi 2014 yılında 446 bin ton, 2015 yılında 536 bin ton, 2016 yılında 600 bin ton, 2017 yılında 627 bin ton ve 2018 yılında 640 bin ton civarında gerçekleşmiştir. Kiraz üretimi Avrupa süpermarketlerince talep edilen HACCP, EUREPGAP standartlarının uygulandığı ilk tarımsal üretim faaliyetlerindendir. İhracata yönelik ürün mayıs ayı ortalarında İzmir’de (Kemalpaşa) başlayıp, haziran temmuz aylarında Afyon, Burdur,
18 19
20 Isparta, Salihli, Konya ile devam eder.
Ülkemiz dünyanın en önemli kiraz üreticisi ve ihracatçı ülkesi olduğu için, kayda değer bir kiraz ithalatımız bulunmamaktadır.
Türkiye’nin coğrafi yapısı ve iklim koşulları birçok bölgede kiraz yetiştiriciliğine uygundur.
Avrupa ülkeleri kiraz üretimi yönünden Türkiye’ye rakiptir. Uluslararası pazarda Türk kirazına karşı talebin artma sebepleri; kirazın kalitesi, uzun hasat dönemi, rekabetçi fiyat oluşturulması, ürünün işlenmesi ve muhafazası ile ilgili yapının ihracatçılar tarafından oluşturulması ile nakliyede soğuk zincirin sağlanması, istikrarlı miktar ve kalitenin sağlanmış olmasıdır. Kiraz ihracatı esas olarak taze ve işlenmiş (konserve ve dondurulmuş) olarak gerçekleşmektedir.
2018 yılı Türkiye geneli kiraz ihracatı ülkeler itibariyle incelendiğinde, en önemli ihraç pazarımızın “Almanya” olduğu görülmektedir. Almanya’nın ardından Rusya Federasyonu, Norveç, Hollanda ve Danimarka gelmektedir. Kiraz ihracatımız 2014 yılında 49.758 ton seviyelerinde iken 2018 yılında 75.304 tona ulaşmıştır.
Grafik 4. Dünya Kiraz İthalatında Önde Gelen Ülkeler ve İthalat Miktarları (ton)
Grafik 5. Dünya Kiraz İthalatında Önde Gelen Ülkeler ve İthalattaki Payları(2018)
0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 140.000 160.000 180.000 200.000
2014
2015
2016
2017
2018
26,62%
22,64%
6,23%
2,58%
3,95%1,85%
11,72%
1,79%
2,00%
3,61%2,51%0,47%1,41%
1,18% 0,75%
10,69%
ÇinHong Kong Almanya
Kore Cumhuriyeti Kanada
Taipei
Rusya Federasyonu ABDBirleşik Krallık Kazakistan Japonya Avusturya Hollanda Fransa Belçika Diğer
21 ARMUT:
Dünyada elma kültürünün yayıldığı hemen her yerde yetiştirilmektedir. Ancak, armut elmaya göre, sıcağa ve kurağa karşı daha az hassasiyet gösterdiğinden Akdeniz’in sıcak iklimli bölgelerinde de ekonomik olarak yetiştirilebilmektedir. Türkiye’de armut üretimi benzer yetiştirme, muhafaza ve değerlendirme özelliklerine sahip olan elma üretimi kadar hızlı bir gelişme gösterememiştir.
Armut genellikle kapama bahçeler halinde değil, dağınık popülasyon halindeki ahlat veya yabani armutlara aşılanarak yetiştirilmektedir. Bu yetiştirme özelliği, armudun anavatanlarından biri olan ülkemizde çeşit zenginliğinin korunmasında yararlı olmakla beraber bakım işlemlerinin yeterli yapılamaması nedeniyle ağaçların sağlıklı gelişememelerine yeterli ve kaliteli ürün vermemelerine yol açmaktadır. Bu olumsuzluklara Erwinia amylovora (Burill) Winslow ve ark. bakterisinin neden olduğu ateş yanıklığı hastalığı da katılmış ve birçok bölgede armut ağaçları kurumaya başlamıştır. Armutta ateş yanıklığı hastalığının verdiği büyük zarardan dolayı üretimimizde azalma sürecine girilmiştir. Bunu önlemek için ateş yanıklığı hastalığına dayanıklı çeşitler kullanımı ve etkili mücadele yöntemleri oldukça önem kazanmıştır.
Türkiye’de yıllar itibari ile armut üretimi 2014 yılında 462 bin ton, 2015 yılında 464 bin ton, 2016 yılında 472 bin ton, 2017 yılı itibariyle 503 bin ton ve 2018 yılı itibariyle 519 bin ton civarında gerçekleşmiştir.
Türkiye Dünyanın en önemli armut üreticisi ve ihracatçı ülkesi olduğu için, kayda değer bir armut ithalatımız bulunmamaktadır.
Türkiye 2017 yılı armut ihracatı ülkeler itibariyle incelendiğinde, en önemli ihraç pazarımızın Rusya Federasyonu olduğu görülmektedir. Rusya Federasyonu’nu Irak ve Türkmenistan izlemektedir. Yıllar itibariyle armut ihracatımız 2014 yılında 16.358, 2015 yılında 21.171 ton, 2016 yılında 16.699 ton, 2017 yılında 36.249 ton, 2018 yılında 48.498 ton olarak yükselerek seyretmiştir.
Dünya armut üretimi 2013 yılında 25,3 milyon ton seviyesinde gerçekleşirken, 2014 yılında 26 milyon ton, 2015 yılında 24,6 milyon ton ve 2016 yılında 23,7 milyon ton olarak gerçekleşmiş ve 2017 yılında 24,1 milyon tona yükselmiştir. Yıllar itibariyle Dünya armut üretim rakamlarına bakıldığında üretimin ortalama 24,7 milyon ton civarında gerçekleştiği görülmektedir.
Ülkeler bazında Dünya armut ithalatına bakıldığında, 2017 yılında dünyanın en çok armut ithal eden ülkesi Almanya olup, Almanya’nın ardından Endonezya ve Rusya Federasyonu gelmektedir. Dünya armut ithalat hacmi 2013 yılında 2.441.485 ton iken 2017 yılında 2.725.628 ton seviyesinde gerçekleşmiştir.
20 21
22
Grafik 6. Dünya Armut İthalatında Önde Gelen Ülkeler ve İthalat Miktarları (ton)
Grafik 7. Dünya Armut İthalatında Önde Gelen Ülkeler ve İthalattaki Payları(2018)
Ülkeler bazında dünya armut ihracatına bakıldığında ise, Dünyanın en büyük ihracatçı ülkesi olan Çin’in 2016 yılında 487 milyon dolar seviyesinde ihracat gerçekleştirdiği görülmektedir.
Aynı yıl Çin’in ardından Hollanda 2. sırada ve üçüncü sırada Arjantin yer almakta olup Türkiye 13.sıradadır. Dünya ihracat hacmi 2013 yılında 2.543.343 ton iken 2017 yılında 2.848.376 ton seviyesinde gerçekleşmiştir.
200.0000 400.000 600.000 800.000 1.000.000
Almanya Endonezya Rusya Fed
erasyonu Brezilya Fransa Birleşik Krallık ABD Hollanda Belarus Vietnam İtalya Kanada Meksika Litvanya Diğer
2013 2014 2015 2016 2017
6,23% 6,31%
9,95%
5,73%
4,43%
5,28%
2,68%
4,61%
5,35%
3,05%
3,08%
2,31%
2,54%
4,09%
34,34%
Almanya Endonezya
Rusya Federasyonu Brezilya
Fransa
Birleşik Krallık ABD
Hollanda Belarus Vietnam İtalya
23 Projenin Adı:
BAYINDIRHÜYÜK Entegre Tarım ve Meyvecilik Projesi Projenin Amacı:
Projenin temel amacı; Bayındırhüyük Köyünde 136, 139, 140, 141, 146, 170, 174-184 adalar üzerinde yer alan kısmen işlenen ve büyük bölümü tarım dışı 3.180 dekar arazide 1.480 dekar elma, 1.000 dekar kiraz, 700 dekar armut bahçesi tesisi edilerek birim alandan daha yüksek gelir elde edilmesi, bölgeden göçün önlenmesi, istihdam olanaklarının artırılması, tarımda kullanılacak makine ekipmanın verimliliğinin artırılmasıdır.
Sürdürülebilirliği ön planda olan projenin ilerleyen aşamalarında meyve yetişitirciliği ile bağlantılı, soğuk depolama, nakliye gibi sektörlerle yeni istihdam olanaklarının artırılması sağlanacaktır.
11. Kalkınma Planınında Öncelikli Gelişme Alanları içinde yer alan tarım sektörü ile ilgili politikalar ve tedbirler içinde yer alan atıl arazilerin tarımsal üretime kazandırılması, tarım işletmelerinin ölçeklerinin yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüğüne ulaşması için başta kiralama olmak üzere arazi edinimine yönelik çalışmaların yürütülmesi, arazi toplulaştırması çalışmalarına suyun verimli kullanılmasına yönelik damla sulama sistemi yatırımları ile entegre bir şekilde devam edilmesi hedeflerine paralel sonuçlara ulaşılacamaçlara hizmet edilecektir.
Projenin Türü:
Projeye konu yatırım, tarımsal üretim sektöründe gerçekleştirilecek komple yeni bir yatırımdır.
Projenin Bileşenleri ve Büyüklüğü:
Proje öngörüleri ışığında başlıca proje bileşenleri aşağıdaki gibidir;
a) El broşürleri basılarak üretime konu arazi sahibi çiftçiler ve yöre halıkının proje konusunda bilgilendirilmesi,
b) Üretime konu arazi sahiplerinden muvafakatname alınarak arazilerin kiralama işlemlerinin tamamlanması,
c) Toprağın meyve ağacı dikimine hazırlanmak üzere makinelerle işlenmesi (toprak hazırlığı),
d) Fidanların temin edilerek dikimi,
e) Suyun araziye getirilmesi ve sulama sisteminin kurulması, f) Web sayfasının kurulması,
g) Projeye dahil olacak gönüllü çiftçilere meyvecilik konusunda eğitim verilmesi,
h) Kadın istihdamının (meyve tasnif/depolama ile ilgili olarak) sağlanmasına yönelik çalışmaların yapılması
Projenin Uygulama Süresi:
Meyve bahçesinin 24 ay içerisinde tesis edilmesi öngörülmektedir. İşletmeye geçiş 2022-2023 dönemi olarak planlanmıştır. Kirazın verime geçtiği dönemde kiraz için şoklama ünitesi ve tüm meyve türleri için soğuk hava depose tesis edilmesi planlanmaktadır.
22 23
24 Proje Uygulama Alanı ve Yeri:
İl: Yozgat İlçe: Çekerek
Köyü: Bayındırhüyük
Proje kapsamında; Bayındırhüyük Köyünde 136, 139, 140, 141, 146, 170, 174-184 adalar üzerinde yer alan kısmen işlenen ve büyük bölümü tarım dışı 3.180 dekar arazide 1.480 dekar elma, 1.000 dekar kiraz, 700 dekar armut bahçesi tesisi edilmesi planlanmaktadır.
Resim 2.1. Proje Alanı
Resim 2.2.Proje Alanı
25
Resim 2.3. Proje Alanı
Proje Çıktıları:
Projenin temel çıktıları ekonomi ve istihdam odaklıdır.
Proje ile birim alandaki zirai kazancın 16,5 kat artırılması öngörülmektedir. Projenin tam verim yılında bir yıllık net geliri 6.320.482 TL’dır. Projeye dahil olan 664 malik/hissedar başına yıllık ortalama net gelir 9.519 TL, Bayındırhüyük nüfusu (648 kişi) esas alındığında kişi başına 9.754 TL’dır.
Proje kapsamında, damla sulama sistemleri hariç sulama yatırımları 9.180 dekar tarım arazisinin sulanması için gerekli kapasiteye sahiptir. 9.180 dekar tarım arazisi esas alındığında, birim tarım arazisi (dekar) başına enerji gideri (sulama ile geleneksel üretimde bile verim artışı sağlanarak daha yüksek gelir elde edilebilmesine olanak sağlanmasına rağmen) yatırım bölgesinin geleneksel tarımsal üretim yapısı için önemli bir maliyet unsuru oluşturabileceğinden 6.000 dekar arazinin sulamasına yönelik su satış geliri ve enerji giderleri projeksiyonda dikkate alınmamıştır. İlerleyen dönemlerde bölge üreticilerinin talepleri doğrultusunda ilave 6.000 dekar alanda sulu tarım yapılarak bölge üreticilerinin gelir düzeyinin artılmasına önemli katkılar sağlanacaktır.
Proje hedeflendiği gibi tüm havzaya yayıldığında ve ürünlerin ihracatı sağlandığında sadece bölgenin değil ülkemizin ekonomisine çok büyük katkılar sağlayacaktır.
Meyve ağaçlarının çiçeklenme dönemindeki arı ihtiyacından yola çıkılarak ilerleyen dönemlerde proje konusu arazide 1.590 adet kovanla arıcılık yapılması planlanmaktadır.
Projenin kara geçiş dönemini (10.işletme dönemi) takiben mera alanlarının ıslahı ile hayvancılığın geliştirilmesi ile alternatif tarımsal üretim faaliyetleri de bölgede artırılacaktır.
Bölgede mevcut yaklaşık 1.000 dekar verimsiz eski bağların yenilenmesi ve sulu tarıma açılması ile ürün çeşitliliği artırılacaktır.
Son dönemlerin artan trendleri paralelinde agro-turizm imkanlarının geliştirilmesi yönünde ikincil projelerin değerlendirilmesinin yolu açılacaktır.
24 25
26
Yüksek düzeydeki üretim ilerleyen dönemlerde üretilen ürünlerin pazara nakledilmesi için bölgede nakliye şirketleri kurulmasının yolunu açacağından bölge halkına yeni bir istihdam sahası açılacaktır.
İlerleyen dönemde sağlanacak gelir artışı nedeniyle Devletin karşılıksız yardımlarından yararlananların sayısı azalacaktır.
Projenin Ana Girdileri:
Proje tarım sektörü yatırımıdır. Bağlantılı sektör olarak lojistik sektörü (soğuk hava deposu ve meyvelerin nakliyesi) tanımlanabilir. Projenin ana girdileri, istihdam edilecek personel (işgücü), meyvelerin gübrelenmesi, ilaçlanması, ambalajlanması için gerekli malzeme ve ürünlerdir.
Projenin Hedef Aldığı Kitle ve Bölge:
Projenin hedef aldığı bölge ilk etapta Çekerek İlçesi olup, ilerleyen dönemlerde Yozgat İli ve Deveci Havzasıdır.
Proje pazarlama kanalları ile Ankara, İstanbul, Samsun gibi illerdeki hedef kitle olarak nitelenebilecek büyük marketler, ihracatçı firmalar, ıskarta ürünlerin işlenmesi amacıyla ürünü işleyen firmaların yer aldığı Tokat, Denizli, İzmir gibi illerde ikincil hedef bölgeler olarak nitelendirilebilir.
Proje Sahibi Kuruluş ve Yasal Statüsü:
Projenin yürütülmesinden sorumlu Kuruluş Çekerek Kaymakamlığı-Çekerek Köylere Hizmet Götürme Birliği’dir.
İlçelerde, tarım ürünlerinin pazarlanması hariç olmak üzere, yol, su, kanalizasyon ve benzeri altyapı tesisleri ile köylere ait diğer hizmetlerin yürütülmesine yardımcı olmak, bizzat yapmak, yaptırmak ve kırsal kalkınmayı sağlamak üzere, tüm köylerin iştiraki ile o ilçenin adını taşıyan, köylere hizmet götürme birliği kurulabilir.
Projenin Yürütücü Kuruluşu:
Proje ile ilgili üretim ve pazarlama faaliyetlerini yürütmek amacıyla, BAYINDIRHÜYÜK Entegre Tarım ve Meyve Üretim SanayiTicaret A.Ş. kurulmuş olup, Ek:15.6’da Şirketin hukuki yapısına ilişkin belgeler yer almaktadır.
3. PROJENİN ARKA PLANI 3.1. Sosyo-Ekonomik Durum
Yozgat İlinde GSYH-2017; 9,61 milyar TL, kişi başı GSYH-2017; 22.886 TL olarak gerçekleşmiştir.
Yozgat 2018 yılında ülkemiz ihracatında 74.sırada yer almaktadır. Aynı yıl İlde ihracat tutarı bir önceki yıla göre % 22 düşüş kaydederek 6,58 milyon $ düzeyinde gerçekleşmiştir. İhracat sırasıyla; Irak, Almanya, KKTC, Fransa, Rusya, İspanya, Birleşik Devletler, Burkina Faso, İtalya, İsrail’e gerçekleştirilmiştir. İhracatta hububat % 36,85 oranıyla ilk sırada yer almkta olup, meyve ve sebze mamulleri % 7,2 oranıyla 4ncü sırada yer almaktadır. İhracatın ithalatı karşılama oranı % 28 düzeyinde olup, tarım ve hayvancılık ürünleri, makine ve teçhizat, radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları, elektrikli makine ve cihazları gibi ürünleri kapsayan ithalat tutarı 14,17 milyon $ olarak gerçekleşmiştir.
2018 yılında kurulan yabancı ortaklı şirket sayısı, 12 adettir. Söz konusu şirketlerde Ülkenin sermaye içindeki payı % 30 civarında olup, toplam sermaye tutarı 12.510 bin TL’dir.
2018 yılında bankalardaki mevduat toplamı; 3,33 milyar TL, kullanılan kredi tutarı; 5,35 milyar TL olup takipteki kredilerin tutarı 183 milyon TL’dir.
27
2016 yılı verilerine göre Yozgat İlinin toplam meyve üretim alanı 122.275 dekar, üretim miktarı 31,92 ton olarak gerçekleşmiştir. Deveci Havzası Entegre Meyvecilik Projesi kapsamında ticari üretim amacıyla gerçekleştirilen ilk proje olan Kabalı Köyü Meyvecilik Projesi kapsamında 5.640 dekar arazide iyi tarım uygulamaları kapsamında elma, kiraz, ayva, şeftali-nektarin üretimi gerçekleştirilmektedir. Üretimi gerçekleştiren Baharsun Şirketi Yöneticisi Fahrettin Kabasakal ‘Kuraklık nedeniyle 2019 yılında verimde düşüş kaydedilmekle birlikte, üretilen 7.000 ton elmanın tamamının, üretilen 250 ton kirazın 220 tonunun yurt içinde, 30 ton kirazın Çin’e ihraç edilmek suretiyle, pazarlama Firması Göknur tarafından satışının gerçekleştirildiği’ belirtilmiştir.
Deveci Havzası Entegre Meyvecilik Projesi kapsamında, çiftçi, özel sektör ve devlet işbirliği ile bölgeye de ekonomik hareketlilik getirilmiştir. Orta uzun vadede planlanan üretim miktarları ile Kadışehri İlçesinin yanısıra Yozgat İli meyve üretiminde %16,90 paya sahip olan ancak üretiminin tamamına yakını aile tüketiminde kullanan Çekerek İlçesinin de adını çokça duyuracağı öngörülmektedir.
3.2. Sektörel ve/veya Bölgesel Politikalar ve Programlar
T.C.Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan ‘BÖLGESEL GELİŞME ULUSAL STRATEJİSİ (2014-2023)’ kapsamında; Öncelikli gelişme İllerinde asgari yaşam standartlarının iyileştirilmesine, ülke ekonomik ve sosyal yapısına entegrasyonunun güçlendirilmesine, temel altyapı ve hizmetlerin kalitesinin ve erişilebilirliğinin artırılmasına, ekonomik kalkınmaya taban oluşturacak sermaye birikiminin sağlanmasına yönelik politikalar uygulanması,
Bu çerçevede; tarım ve hayvancılığın geliştirilmesiyle ekonomide ve kırsal alanda yapısal dönüşümün temellerinin güçlendirilmesi, ekonominin çeşitlendirilmesi ve mikro işletmelerin geliştirilmesi, beşeri sermayenin güçlendirilmesi, kentsel ve kırsal alanda yaşam kalitesinin artırılması, yakın bölge merkezleriyle ilişkilerin artırılması amaçlanmaktadır.
Kırsal alanların ülke genelinde farklılaşan özelliklerini gözeten, şehirlerle bütünleşik özellikler gösteren kırsal alanlar ile ırak kırsal yörelerin ihtiyaçlarına uygun, yerel özellikleri gözeten politikalar geliştirilecek ilçe bazlı gelişme stratejileri uygulanacaktır.
Kırsal ekonomide tarımsal faaliyetlerin verimliliği artırılacak, ekonominin geliştirilmesi amacıyla doğal ve beşeri kaynaklar harekete geçirilecek, örgütlenme düzeyi ve etkinliği artırılacaktır. Kırsal ekonominin ve sosyal yaşamın geliştirilmesi yönünde temel altyapı ve hizmetlere öncelik verilecektir. Diğer taraftan, kamu yatırım ve destekleri: bölgesel politika, merkezi kuruluşlar ve yerel yönetimlerin uyguladığı faaliyetleri, ulusal kalkınmanın yaygınlaştırılması ve bölgesel kalkınmanın sağlanması perspektifiyle yönlendiren ve destekleyen tamamlayıcı, zenginleştirici ve derinlik kazandırıcı bir işlev görmektedir.
Politikanın etkinleştirilmesi için bölge planları dâhil politika oluşturma ve kaynak tahsisi süreçleri ile uygulama araçlarının geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi, politikaların uygulamaya geçirilmesi için gerekli kurumsallaşmanın sağlanması ve etkin kaynak tahsisi esas alınacaktır.
Bölgesel gelişmenin finansmanında bütünlük ve tamamlayıcılığın sağlanması hedeflenmektedir.
Bu yatay amaç; kamu yatırımlarının bölgesel hedeflerle uyumunun sağlanması, kamu tarafından sağlanan desteklerin ulusal kalkınma yanında bölgesel gelişme hedefine de hizmet etmesi, yerel ve bölgesel düzeyde finansman olanaklarının artırılması, bölgesel sınıflamaya dayalı kaynak tahsisi yapılması hususlarını kapsamaktadır.
Bölgelerin rekabet gücünün artırılması amacıyla bölgelerde öne çıkan sektör ve kümelerin etkin kılınması, imalat sanayi yanında turizm gibi hizmetler sektörlerinin de kalkınma yönünde harekete geçirilmesi, yenilik ve girişimcilik kapasitesinin geliştirilmesi ve bölgelerin kalkınma önceliklerine hizmet edecek yatırımların artırılması, yerel potansiyelin değerlendirilerek rekabet gücünün artırılmasında önemlidir.
26 27
28
Sürdürülebilir kalkınma ve yeşil büyüme: Bölgesel ve yerel düzey, daha çevre dostu bir ekonomiye geçiş konusunda, ulusal politika ve uygulamalarını tamamlayan, yönetim, planlama, uygulama ve kaynakları harekete geçirme konusunda önem taşıyan bir yönetim düzeyi olarak ele alınacaktır. Uzun vadede sürdürülebilir kalkınma amaçlarına ulaşılması ve kademeli olarak daha çevre dostu bir ekonomiye geçilmesi, altyapı eksikliklerinin giderilmesi, daha temiz bir ulaştırma sistemi tesis edilmesi, kentsel ve kırsal gelişmenin bu bakış açısıyla yeniden yorumlanması gibi farklı alanlarda politikaların uygulanmasını gerekli kılmaktadır.
Yine bu kapsamda çevre dostu teknolojilerin geliştirilmesi sağlanacaktır. Bölgelerin üretim altyapısını daha yenilikçi ve vermli kullanmalarını teminen üniversiteler, özel sektör temsilcileri ve kamu kurumları arasında kurumsal işbirliği tesis edilmesi ve bu aktörler arası koordinasyon yapıları kümelenme uygulamaları ile güçlendirilecektir.
3.3. Kurumsal Yapılar ve Yasal Mevzuat
Proje tarım-hayvancılık, kırsal kalkınma, lojistik sektörlerini ilgilendirmektedir. Projenin yürütülmesi, sermaye katkısı, eğitim, üretim ve pazarlama bağlamında proje ile ilgili olabilecek kurum ve kuruluşlar aşağıda sınıflandırılmıştır.
Projeye konu meyvecilik faaliyeti 5488 Sayılı Tarım Kanunu ve bu Kanuna bağlı olarak uygulamaya koyulan Kanun, Yönetmelik ve Tebliğler çerçevesinde gerçekleştirilecektir.
Projenin kaynak ihtiyacının karşılanmasına yönelik devlet desteğinden 2011/1409 sayılı Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesine İlişkin BKK dayanılarak hazırlanan mevzuat çerçevesinde yararlanılacaktır.
KAMU KURUMLARI
• Çekerek Kaymakamlığı
• Çekerek Köylere Hizmet Götürme Birliği
• Çekerek Tarım ve Orman İlçe Md.
• Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği
• Orta Anadolu Kalkınma Ajansı
• Çekerek Belediyesi
• BAYINDIRHÜYÜK Muhtarlığı
EĞİTİM KURUMLARII
• Bozok Üniversitesi
• Ankara Üniversitesi
• Çekerek Halk Eğitim Merkezi
ÖZEL SEKTÖR/MESLEK
KURULUŞLARI
• TÜGYO (Tarımsal Üretim Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı)
• TZOB (Türkiye Ziraat Odası Birliği) Çekerek Şubesi
• Meyve Pazarlama ve İşleme Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmalar
29 3.4. Proje Fikrinin Kaynağı ve Uygunluğu
3.4.1. Projenin Sektörel ve/veya Bölgesel Kalkınma Amaçlarına Uygunluğu
Proje sektörel/bölgesel kalkınma planlarına uygundur. Proje, Orta Anadolu Kalkınma Ajansı TR72 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı Vizyonu, Gelişme Eksenleri ve Öncelikler Başlığı altında yer alan “Ulusal ve uluslararası düzeyde rekabet edebilir, beşeri ve sosyal sermayesi gelişmiş, potansiyellerini değere dönüştürmüş, sosyal altyapısını geliştirerek yaşam kalitesini artırmış, ulaşılabilir Orta Anadolu” vizyonu içinde yer alan Rekabet Edebilirlik Ekseni altında Geleneksel Sektörlerin Geliştirilmesi kapsamında,
Bölgedeki tarım işletmelerinin rekabetçi bir yapıya kavuşturulması için işletmelerin optimum işletme büyüklüğüne ulaştırılması, modernizasyonu ve altyapılarının güçlendirilmesi,
Bölgede üretimde verimliliğin ve kalitenin yükseltilmesi, üretimde çeşitlenmenin sağlanması,
Bölgede kırsaldan/tarımdan ayrılan nüfus için ekonomik faaliyetlerin çeşitlenmesi,
Uygun alanlarda ürün deseninin değiştirilerek, katma değeri yüksek çeşitlere yönelinmesi, paketleme tesisleri ve dondurulmuş ürünler vb. tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi,
olarak belirlenen amaçlara uygun ve destekleyici özelliktedir.
3.4.2. Projenin Geçmiş, Yürüyen ve Planlanan Diğer Projelerle İlişkisi
Proje, Yozgat İli, Kadışehri İlçesi; Kabalı Köyünde 2010 kurularak faaliyetleri devam eden meyvecilik uygulamasından yola çıkılarak planlanmıştır.
Yozgat ili Kadışehri İlçesinde 2010 yılında verimsiz işlenen topraklarda katma değerli üretim imkanları araştırılırken; bölgenin meyveciliğe uygun olduğu tespit edilmiştir. O dönemin Kadışehri İlçe Kaymakamı İsmail ŞANLI önderliğinde, Kadışehri İlçe Tarım müdürü Osman GÜNAYDIN ve Kabalı Köy Muhtarı Hüseyin ÜNAL’ın azimli çalışmaları ile köylüler meyvecilik yapmaları konusunda ikna edilmiştir.
Köylüler, Kaymakamlık tarafından kurulan Bozok A.Ş.’ye arazilerini 25 yıllığına kiralamışlardır. Bozok A.Ş. kamu kaynakları ve hibe destekler ile temel altyapı yatırımlarını gerçekleştirmiştir. 2017 yılı başında gerçekleşen bayrak değişimi ile meyve bahçesi işletmeciliği Baharsun Enerji A.Ş. ye devredilmiş olup günümüzde anılan bu Şirket adı altında faaliyetlerine devam etmektedir.
Ekonomik ve sosyal bir kalkınma başarı hikayesi yazan bu proje, verimsiz işletilen tarım arazilerinin verimli hale getirilmesi ve birim alandan daha fazla katma değer yaratılmasında bir çözüm modeli olarak yer almıştır.
Proje ile ilgili en önemli husus da gönüllü arazi toplulaştırma işleminin proje ile bütünleştirilmiş olmasıdır.
3.4.3. Projenin İdarenin Stratejik Planı ve Performans Programına Uygunluğu
Çekerek İlçesi Kaymakamlığı tarafından, TR72 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı Vizyonu, Gelişme Eksenleri ve Öncelikler Başlığı altında yer alan “Ulusal ve uluslararası düzeyde rekabet edebilir, beşeri ve sosyal sermayesi gelişmiş, potansiyellerini değere dönüştürmüş, sosyal altyapısını geliştirerek yaşam kalitesini artırmış, ulaşılabilir Orta Anadolu” vizyonu içinde yer alan Rekabet Edebilirlik Ekseni altında Geleneksel Sektörlerin Geliştirilmesi kapsamında,
28 29
30
Bölgedeki tarım işletmelerinin rekabetçi bir yapıya kavuşturulması için işletmelerin optimum işletme büyüklüğüne ulaştırılması, modernizasyonu ve altyapılarının güçlendirilmesi,
Bölgede üretimde verimliliğin ve kalitenin yükseltilmesi, üretimde çeşitlenmenin sağlanması,
Bölgede kırsaldan/tarımdan ayrılan nüfus için ekonomik faaliyetlerin çeşitlenmesi,
Uygun alanlarda ürün deseninin değiştirilerek, katma değeri yüksek çeşitlere yönelinmesi, paketleme tesisleri ve dondurulmuş ürünler vb. tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi,
olarak belirlenen amaçlar paralelinde, İlçenin tarımsal arazi yapısı, İlçe sınırları içerisinde yer alan Süreyya Barajının sağlayacağı sulama alt yapısı ve İlçenin çoğrafi yerleşim avantajlarını en verimli şekilde kullanarak sürdürülebilir bölgesel kalkınmayı güçlendirecek uygulamaların kısa vadede hayata geçirilmesini hedeflemektedir.
3.4.4. Proje Fikrinin Ortaya Çıkışı
2023 vizyonu gereği modern tekniklerle tarımsal arazilerin işlendiği tarımsal sanayinin merkezi, üretimi ile dünya pazarına entegre olmuş kaynaklarını etkin ve verimli kullanılabilen, doğal ve kültürel kaynaklarını iyi pazarlayan, enerji ihtiyacını kendi potansiyeli ile karşılayan, ülkeye öncülük eden ve sürekli kendini geliştiren yenilikçi bir Yozgat için tam otomasyonlu gübreleme ve damla sulama işletmeciliği modeli ile üretimi küçük parsellerde yapılan bireysel üretim şekli olmaktan çıkacak bölgesel ve HAVZA bazlı üretim haline dönüştürülecektir.
Kırsal kalkınma amacıyla yürütülen proje, Türkiye tarımının ve tarımsal ekonominin başlıca sorunlarını çözmesinin yanı sıra her kesimin kazançlı hale gelmesiyle çok paydaşlı ortaklık modeli olarak ele alınmıştır.
Meyvecilik tesisinin istihdam ihtiyacı; proje kapsamında yer alan arazi sahibi köylüler/aileleri, civar köyler ile ilçe dışından işçiler tarafından geçici ve/veya sürekli olarak karşılanacaktır. Son iki yılda tersine göç olduğu görülen Kasabada, göç düzeyi artırılarak göç edenler için de yeni istihdam olanakları sağlanacaktır. Bu anlamda Bayındırhüyük’ün cazibe merkezi olması sağlanacaktır.
Kuru tarımdan sulu tarıma ve modern tekniklerle meyve üretimine geçilmesi sonucunda, kasabada yaşayanların refah düzeyinin artırılması hedeflenmektedir. Meyvecilik etrafında gelişen ve gelişecek yeni faaliyet alanları (meyvelerin işlenmesi, depolanması) ve meyvecilikte tam kapasiteyle çalışılmaya başlanılması ile planlanan mera ıslahı ile bölgede alternatif üretim hayvancılığında iyi bir seviyeye ulaşması sağlanacaktır.
Projenin oluşumunda; tüm bu gerekçeleri de kapsayan en önemli hareket noktası Ülkemiz kaynaklarının en verimli şekilde kullanılması olmuştur.
3.4.5. Projeyle İlgili Geçmişte Yapılmış Etüt, Araştırma ve Diğer Çalışmalar
Hali hazırda bölgenin demografik verileri, proje sahasının farklı noktalarından alınan toprak analizleri, son dört yıla ait meteorolojik veriler, arazi yapısı, su analizi ve su kapasitesi ile sulama suyu güç-enerji verileri toplanmıştır.
Özel sektörde faaliyet gösteren konu uzmanları tarafından yerinde değerlendirilmiş ve herhangi bir olumsuzluğa rastlanmamıştır.
Danışman firma ve proje paydaşlarının koordinasyonu devam etmekte olup; projenin SWOT analizleri, yatırım, işletme ve pazarlama olanakları ile ilgili alternatifler ortaya konulmuştur.
Proje sahasında üretim yapmak amacıyla kiralama yoluyla birleştirilecek olan 664 hissedara ait 786 parsel arazi bulunduğu belirlenmiştir.
31
Sulama suyu 9,5 km mesafede, 240 metre kotta, Süreyya Bey Barajı’ndan sağlanacak olup, suyun nakledilmesine ilişkin enerji maliyeti dekara 317 TL civarında olacaktır.
4. PROJENİN GEREKÇESİ
4.1. Ulusal ve Bölgesel Düzeyde Talep Analizi 4.1.1. Talebi Belirleyen Temel Nedenler
İşletmenin kuruluş maliyetleri ve işletme maliyetleri küçük parçalı işletmelere göre çok daha düşüktür. Bu nedenle ürünü daha ucuza üretip daha yüksek kar marjıyla satış yapılacağından zamanla bölgedeki işletmelerin bu şekilde birliklerle büyük işletmelere dönüşünü sağlayıp modern tarım tekniği kullanarak verimli ve sürdürülebilir üretim yapan işletmelerin bölgede artışı sağlanacaktır.
Proje kapsamında piyasada kabul gören ve birbirini tozlama özelliği bulunan çeşitlerin üretilmesi planlanmaktadır.
Starkrimson Delicious (kırmızı), Starking Delicious (kırmızı), Amasya (kırmızı), Delicious (yeşil), Granny Smith (yeşil) çeşitleri olarak % 50 kırmızı, % 50 yeşil elma, 0900 Ziraat, Lambert, Starks Gold kiraz, Deveci, Akça, Santa Maria armut çeşitleri üretilecektir.
Çeşitlerin hasat dönemlerine göre Haziran ayının ikinci çeyreğinden Ekim ayının 3.çeyreğine kadar piyasaya ürün sunulacaktır. İlerleyen dönemlerde azami depolama sürelerinin verdiği olanaklarla bu süreler üç ay kadar uzatılabilecektir.
Resim 4.1. Proje Hedefleri
30 31
32
Proje hedefleri doğrultusunda, verimsiz ve hiç işlenmeyen, kuru tarım yapılan arazilerin bölgenin sulama olanaklarının da değerlendirilmesi ile sulamaya açılmasıyla, ulusal ve bölgesel hedefler doğrultusunda kısıtlı kaynaklarımızın verimli kullanılması, istihdam olanaklarının geliştirilmesi belirleyici olmuştur.
Resim 4.2. Proje Alanının Mevcut Durumu
Hedeflenen tablo, 2012 yılında hayata geçirilen, aşağıda proje alanı resmi (Resim 4.3.) bulunan ve Raporun ilgili bölümlerinde benzer model olarak nitelendirilen Kabalı projesinin eksiklik/aksaklıklarının giderilmesi ile oluşturulacak modeldır.
Resim 4.3. Kabalı Proje Alanı
33 4.1.2. Talebin Geçmişteki Büyüme Eğilimi
Ülkemiz Dünya yaş meyve sebze üretiminde ilk sıralarda yer almaktadır.
Türkiye’de 2012 yılında elma üretim alanları 174.811 hektar, ağacı sayısı 45.253 bin adet ve üretim 2,9 milyon ton iken; 2016 yılında üretim alanları 173.394 hektar, ağaç sayısı 55.584 bin adet, üretim 2,92 milyon ton olmuştur. 2018 yılında üretim miktarı 3,63 milyon ton olmuştur.
Türkiye’nin elma ihracatı son yıllarda hızla artsa da Türkiye’nin sahip olduğu üretim potansiyeli düşünüldüğünde arzu edilen seviyelerde olmadığı görülmektedir. 2008/2009 sezonunda 24,2 bin ton elma ihracatımız 2017/2018 sezonunda 8,3 kat artarak 200 bin tona ulaşmıştır. Son on yılda en yüksek ihracat miktarı 2016/2017 sezonunda 215 bin ton olarak gerçekleşirken, yine son on yılın en düşük ihracat miktarı 24,2 bin ton ile 2008/2009 sezonunda gerçekleşmiştir.
Yıllara göre değişiklik göstermekle birlikte Türkiye’de elmanın kişi başına tüketim miktarları 23 kg/yıl ile 30 kg/yıl arasındadır. 2012/2013 sezonunda 30 kg/yıl ile en yüksek seviyeye ulaşırken, 2014/2015 sezonunda ise 21,3 kg/yıl ile en düşük seviyede gerçekleşmiştir.
Elma, Türkiye’de ve Dünya genelinde hemen hemen tüm insanların damak tadı ve gelir seviyelerine uygun bir meyve olduğundan ticaret alanı geniştir. Elma dünyada ticareti en fazla yapılan ve tüketici talebinin hızlı değişim gösterdiği meyvelerdendir.
Türkiye, yüksek elma üretim potansiyeline rağmen; verim, kalite ve pazarlama altyapısındaki yetersizlikler nedeniyle uluslararası pazarda rekabetçilikten uzak kalmaktadır. Türkiye, yıllara göre değişmekle birlikte ürettiği elmanın ancak % 1-3’ünü ihraç edebilmektedir.
Türkiye’de kiraz üretimi artan dış ticaret talebine bağlı olarak çok büyük bir artış göstermektedir. Yıllar itibari ile kiraz üretimine bakıldığında, dalgalanmalar meydana geldiği gözlenmekte olup, Türkiye kiraz üretimi 2014 yılında 446 bin ton, 2015 yılında 536 bin ton, 2016 yılında 600 bin ton, 2017 yılında 627 bin ton ve 2018 yılında 640 bin ton civarında gerçekleşmiştir. Kiraz üretimi Avrupa süpermarketlerince talep edilen HACCP, EUREPGAP standartlarının uygulandığı ilk tarımsal üretim faaliyetlerindendir.
Ülkemiz dünyanın en önemli kiraz üreticisi ve ihracatçı ülkesi olduğu için, kayda değer bir kiraz ithalatımız bulunmamaktadır.
Türkiye’nin coğrafi yapısı ve iklim koşulları birçok bölgede kiraz yetiştiriciliğine uygundur.
Avrupa ülkeleri kiraz üretimi yönünden Türkiye’ye rakiptir. Uluslararası pazarda Türk kirazına karşı talebin artma sebepleri; kirazın kalitesi, uzun hasat dönemi, rekabetçi fiyat oluşturulması, ürünün işlenmesi ve muhafazası ile ilgili yapının ihracatçılar tarafından oluşturulması ile nakliyede soğuk zincirin sağlanması, istikrarlı miktar ve kalitenin sağlanmış olmasıdır. Kiraz ihracatı esas olarak taze ve işlenmiş (konserve ve dondurulmuş) olarak gerçekleşmektedir.
Türkiye’de yıllar itibari ile armut üretimi 2014 yılında 462 bin ton, 2015 yılında 464 bin ton, 2016 yılında 472 bin ton, 2017 yılı itibariyle 503 bin ton ve 2018 yılı itibariyle 519 bin ton civarında gerçekleşmiştir.
32 33
