MESLEK VE YETENEK İLİŞKİSİ
Meslek kelimesi Türk Dil Kurumu’nun açıklamasına göre; “Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş” olarak tanımlanmaktadır.
“Yetenek” Türk Dil Kurumu’na göre; “bir kimsenin bir şeyi anlama veya yapabilme niteliği, kabiliyet, istidat”, “bir duruma uyma konusunda organizmada bulunan ve doğuştan gelen güç, kapasite”, “kişinin kalıtıma dayanan ve öğrenmesini çerçeveleyen sınır” ve “dışarıdan gelen etkiyi alabilme gücü” olarak tanımlanmıştır.
McKinsey & Company ise yetenek kavramını kişinin bütün kabiliyetleri toplamıdır; onun içsel becerileri, bilgisi, deneyimleri, zekâsı, yargısı, tutumu ve karakteridir şeklinde tanımlamıştır (Nankervis, 2013: 189).
Yetenek kavramı dünya literatüründe “talent” olarak geçmektedir.
Yetenek kavramının orijinal yazımındaki her harfin bir kavramın baş harfi olduğu belirtilmektedir. Buna göre T; Triump (Başarı), A; Ability (Kabiliyet), L;
Leadership (Liderlik), E; Easiness (Pratiklik), New-Fangled (Yaratıcılık), Time (Zaman) ı temsil etmektedir (Doğan ve Demiral, 2008: 151)
Yeteneğin genel özellikleri;
• Varoluşa bağlı doğuştan bir yapıdır,
• Özel ve belirli alanlarda üst düzey kabiliyet ile belli olur,
• Kişiye özel beceridir.
• Kişiyi ustalık düzeyine çıkarma yönü bulunur.
• Kişinin potansiyelini vurgulayan öğrenme, üretme ve sergileme gücünde yeterlik ve beceri geliştirme yönü bulunur.
• Öğrenme yolu ile performans ve başarı çıktısı sağlar.
• Yetenek ve performans arasında sıkı ve doğrusal ilişki bulunur.
• Doğal, öğrenme ortamı ve beceri biçiminde üçlü bileşenden oluşan yapısı bulunmaktadır.
• Geliştirilebilir bir yapısı olması şeklinde sıralanabilir.
YETENEKLER Sözel Yetenek
1. Sözel Akıcılık: Zengin bir sözcük bilgisine ve çağrışım zenginliğine sahip olma, duygu ve düşünceleri değişik sözcükler kullanarak etkileyici bir biçimde ifade edebilme, akıcı bir üslupla konuşma ve yazma sözcüklerle orijinal ve etkileyici kompozisyonlar yaratma.
2. Sözel Akıl Yürütme: Sözcükler ve/veya ifadeler arasındaki benzerlik ve farkları görebilme; okuduğunu anlayabilme, düşünceleri açık ve anlaşılır bir biçimde aktarabilme.
Sayısal Yetenek
3. Hesaplama: Sayılarla dört işleme dayalı hesaplamaları çabuk ve doğru bir biçimde yapabilme, bir işlemdeki hatayı kolayca bulabilme.
4. Sayısal Akıl Yürütme: Matematik ilke ve kavramları kullanarak problemleri çözebilme, cebir işlemleri yapabilme.
Şekil ve Uzay Yeteneği
5. Şekil Algısı: Nesnelerin, resimleri veya geometrik şekillerin detaylarını algılama; nesneler, resimler ve şekiller arasında gölge, genişlik, boy vb.
özellikler yönünden farkları görebilme.
6. Uzay İlişkileri: Bir şeklin düzlem üzerinde ya da bir cismin uzayda döndürülmesi ile alacağı biçimi göz önünde canlandırabilme; açılımı verilmiş bir cismin kapalı halini görebilme veya tersini yapabilme.
7. Renk Algısı: Renkleri tanıma, renklerdeki benzerlik ve farkları algılama veya aynı renkteki iki cisimde ton farkını görebilme, zıt veya uyumlu renk kombinasyonlarını yapabilme.
8. Bellek: Sözcükleri, sayıları, sembolleri çabucak belleme ve uzun süre bellekte tutabilme.
9. Ayrıntıya Dikkat: Çevredeki şekillerin, cisimlerin, eşya veya durumların özelliklerini, aralarındaki farkları çabucak ve doğru bir şekilde algılayabilme.
10. Mekanik Yetenek: Bir alet veya makinenin çeşitli parçaları arasındaki ilişkiyi, bir aletin işleyişindeki temel ilkeyi görebilme; bir aleti işletebilme, onarabilme, bilinen bir modele göre bir aleti kurabilme.
11. El Becerisi: Elleri ve kolları kolaylıkla ve ustalıkla hareket ettirebilme, nesneleri kaldırma, döndürme ve yerleştirme hareketlerini çabuk ve düzgün bir biçimde yapabilme.
12. Parmak Becerisi: Parmakları doğru ve hızlı bir biçimde kullanarak küçük objeler üzerinde çalışma; çok ince işleri yapabilme.
13. El-Göz İşbirliği: El ve gözü birbiriyle uyum halinde ve hızlı bir biçimde kullanabilme, ipliği iğne deliğinden geçirme gibi hareketleri çabucak yapabilme.
14. Analitik Düşünme: Bir bütünü öğelerine ayırabilme, parçaların birbirleri ile ve bütünle ilişkilerini görebilme.
Yetenekli çalışanlar;
• Kapasitelerini kullanabilecekleri, zorlayıcı ve geliştirici görev ve sorumluluklara,
• Kariyer geliştirme fırsatlarına,
• Koçluk ve mentorlüğe,
• İş yaşam dengesine,
• Yaratıcı ve esnek çalışma koşullarına,
• Stratejik yönlendirici liderliğine,
• Sağlık olanaklarına,
• Harici eşitliği hedef alan tatmin edici ücret olanaklarına ihtiyaç duyarlar.
YETENEĞE GÖRE MESLEK SEÇİMİ
• Şekilleri ayrıntıları ile algılayabiliyor, şekiller arasındaki benzerlikleri ve farkları görebilmekte zorlanmıyorsanız, makinelerle, aletlerle, objelerle ve hayvanlarla uğraşmaktan hoşlanıyorsanız, pratik, mekanik ve elle yapılan işlerde başarılı bir birey olarak görüyorsanız, somut problemlerle uğraşıp, elle tutulur sonuçlar görmek istiyorsanız, genellikle insanlarla etkileşim içine girmekten kaçınıyorsanız; Elektrik, Elektronik Mühendisliği, İnşaat, Çevre, Maden Mühendisliği, Tasarımcı, Teknik Ressam alanlarına yönelebilirsiniz.
• Çevreniz sizi entelektüel biri diye tanımlıyorsa, matematiğe, bilime, olayların nedenlerine bulmaya ve nedensel açıklamalara ilgi duyuyorsanız, araştırma yapmaktan hoşlanıyor ve bunları yaparken çeşitli araçlar kullanıyorsanız, ani olaylar karşısında soğuk kanlılığınızı koruyabiliyor, mantıklı yaklaşımlar sergileyebiliyorsanız, ikna gücünüz de yüksekse; Doktor, Biyolog, Fizikçi, Bilgisayar Programcısı, Kimyager, Jeolog,Gıda Mühendisi, Dişçi, Nörolog, Elektrik Mühendisi, Doğa Bilimcisi olabilirsiniz.
• Özgür ve özgün biriyseniz, kendi kendini iyi ifade edebilen, yenilikçi, duyarlı, yaratıcı, hayal gücü kuvvetli bir kişiyseniz, plaza yaşamı size bunaltıcı ve rahatsız edici geliyorsa, herkes sizi asi, fakat yaratıcı bir kişi olarak tanımlıyorsa; Ressam, editör, sanat direktörü, yazar, müzisyen, mimar, şair, reklam tasarımcısı, grafiker, endüstri, görsel tasarımcı alanlarını bir düşünün deriz.
• İnsanların sorunu deyip geçmiyor, kendi sorununuz gibi çözmeye çalışıyorsanız, insanları bilgilendirmekten, eğitmekten, çeşitli konularda aydınlatmaktan hoşlanıyorsanız, mekanik konular mı? oda ne diyorsanız, sosyal, pozitif ve empati yeteneğiniz yüksek olduğunu düşünüyorsanız; Öğretmen, Danışman, Psikolog, Sosyolog, İnsan Kaynakları Danışmanı, Diyetisyen, Fizyoterapist olabilirsiniz.
• Risksiz hayat olmaz diye düşünüyorsanız, baskın ve lider olmayı seven bir yapınız varsa, iyi organizasyon yapabilme kapasiteniz varsa, hevesle çalışan ve güçlü biriyseniz, ikna ve satış yeteneği kuvvetliyse, başkaları tarafından sosyal ve enerjik biri olarak tanınıyorsanız; Yöneticilik, Satış Görevlisi, Endüstri Mühendisi, Bilgisayar Programcılığı, Tekstil Mühendisliği, İletişim, Gazetecilik, Radyo & Tv, Halkla İlişkiler, Ekonomi, İşletme, Uluslararası İlişkiler, Sigorta, Emlak Yönetimi, Avukatlık yapabilirsiniz.
• Gözünüzden hiçbir şey kaçmıyorsa, işlerin düzgün yapılmasından ve sayısal verilerden hoşlanıyorsanız, detaylara önem veren, sorumluluk sahibi ve uyumlu bir kişiyseniz; İşletme, İktisat, Muhasebe, Büro Yönetimi, Bankacılık, Bilgisayar Operatörüolabilirsiniz.
Renzulli’nin Üç Halka ÜstÜn Yetenek Modeli Kaynak:
Renzulli’nin yukarıdaki şekilde belirtilen modeli aşağıda yer alan unsurları içermektedir.
• Bir kişinin üstün yetenekli ya da yetenekli olarak sayılabilmesi için kişinin özel ve genel yetenek alanları içerisinde yetenek ortalamasının üstünde bir zekaya sahip olması gereklidir.
• Üstlenmiş olduğu bir görevi başından sonuna kadar ilerletebilecek yüksek düzeyde motivasyona sahip olması gereklidir.
• Son olarak yüksek derecede yaratıcı olması gerekliliği üzerine kuruludur.
Kaynakça:
1. Çelik, S., & Şahin, D. Dünyada ve Türkiye’de Yetenek Yönetimi Uygulamaları: Bir Model Önerisi.
2. Arar, T. (2016). Z kuşağında kariyer geliştirmede yetenek yönetimi (Master's thesis, Kırıkkale Üniversitesi).
3. Akpunar, M. Ş. (2019). Psikoloji öğrencilerinin meslek seçiminde etkili olan faktörlerin çok değişkenli analizi (Master's thesis, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
4. https://www.osym.gov.tr/TR,1388/yetenekler.html
5. https://isyasami.yenibiris.com/yetenek-ve-ilgi-alaniniza-gore-hangi-meslegi-secmelisiniz/
