TÜRKİYE’DEKİ YATÇILARIN
YAT BAĞLAMA YERİ SEÇİMİNE YAKLAŞIMI
Ersel Zafer ORAL Çiğdem ULUĞ Yrd. Doç. Dr. Deniz İşletmecisi D.E.Ü.D.İ.Y.Y.O. D.E.Ü.D.İ.Y.Y.O.
İzmir, Türkiye İzmir, Türkiye
ersel.oral@deu.edu.tr cidem.ulug@deu.edu.tr
ÖZET
Yat turizminin en önemli altyapı yatırımını yat limanları oluşturmaktadır. Ülkemiz için diğer turizm dallarına göre yat turizminin daha istikrarlı bir yapıya sahip olması, son yıllarda yeni yat limanı yatırımlarına olan ilgiyi önemli bir oranda arttırmıştır. Bağlama kapasitesindeki bu hızlı artış karşısında yat limanları arasındaki rekabetin de artacağı beklenmektedir. Sektör için en önemli darboğaz atıl bir kapasitenin oluşmasıdır. Yat limanlarına bölgesel talebin düşük olması ve talebin artışının zaman alacak olması, yat limanlarını yabancı bayraklı yatları hedef müşteri olarak almasını dolayısı ile rekabeti Ege Denizi ve Akdeniz’de kıyıları olan ülkelere göre belirlemesi gerekmektedir. Aynı zamanda yat limanlarının müşterisi konumunda olan yatçıların yat limanından beklentileri de önemli oranda artmıştır.
Ülkemizde yatçılar teknelerini yat limanları, balıkçı barınakları, korunaklı koylar gibi çok farklı yerlerde bağlamaktadır. Benzer şekilde bu teknelerin kışlama yerleri de farklıdır. Bu çalışma yatçıların yat bağlama yeri seçiminde göz önünde bulundurdukları ölçütlerin belirlenmesini amaçlamıştır. İstanbul – Fethiye arasındaki marina müşterileri ile yapılan anket çalışması sonucunda yatçılarımızın bağlama yerlerindeki hizmet kalitesinden ve fiyat politikalarından memnun olduğu ayrıca temizlik, güvenlik ve güvenilirlik gibi özelliklerin bağlama yeri seçiminde ön plana çıktığı belirlenmiştir.
MATERYAL VE YÖNTEM
Ülkemizde yeni yat imanlarının devreye girmesi ile yatçıların bağlama ve kışlama tesisi seçimindeki seçeneklerini arttırmaya başlamıştır. Özel sektör tarafından yat limanı yatırımlarına olan ilgi devam etmektedir. Yat bağlama yerleri göz önüne alındığında gelecekte arzın bölgesel talebin önüne geçeceğini göstermektedir. Yat limanlarında kapasite kullanımını arttırmak isteyen marina işletmecilerinin yatçı beklentilerini daha çok göz önünde bulundurmasını gerektirmektedir. Hangi sektörde olursa olsun plansız büyüme zaman ve maliyet kaybıdır ve sağlıklı bir gelişme sağlamaz. Planlı büyümenin ilk şartı da hiç şüphesiz mevcut durumun doğru tahlil edilmesidir (Oral ve Işık, 2006). Mikro ölçekte yat turizminin mevcut durumunu ise yat limanları, bu limanlardan hizmet alan yatlar ve yatçılar şekillendirmektedir.
“The Customer Oriented Evaluation Of Turkish Marinas” başlıklı lisans tezi (Uluğ, 2007) kapsamında Nisan – Haziran 2007 tarihleri arasında yapılan anket çalışmasından elde edilen sonuçların değerlendirilmesi çalışmanın içeriğini oluşturmaktadır.
Bu çalışmada yatçıların bağlama yeri seçiminde göz önüne aldıkları temel kriterler belirlenmeye çalışılmıştır. Söz konusu çalışma daha önce Durukan, tarafından “Ege Bölgesindeki yat bağlama tesislerinin müşteri yönlü değerlendirilmesi” konulu yüksek lisans çalışması kapsamında belirlediği üç aşamalı 59 sorudan oluşan anket çalışması kullanılmıştır (Durukan, 2004). Durukan’ın çalışmasında hedef yatçı kitlesi ağırlıklı olarak kulüp üyesi olan yatçılardan oluşturulmuştur. Durukan’ın çalışmasında yatçıların dağılımı %80’i yat kulübü üyesi ve %20’si bir kulübe üye olmayan yatçılardan oluşmaktadır. Alınan örneklemede yat kulübü üyesinin oranının yüksek olması nedeniyle söz konusu çalışmanın genel yatçı profilini yansıtamamıştır. Bir yatçılık kulübüne üye olarak faaliyet gösteren yatçıların ülkemizdeki yatçıların bağama yerinden beklentilerini tam karşılamayacağı varsayımı çalışmanın rastlantısal olarak genel bütünü temsil eden yatçılara uygulanması planlanmıştır. Kulüp üyesi yatçılar ile genel bütünü temsil eden bir kulübe üye olan ve olmayan yatçılar arasındaki benzerlik ve farklılıkların karşılaştırılabilinmesi amacı ile aynı anket formu 58 yat sahibine anket değiştirilmeden uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlara tanımlayıcı istatistik yöntemleri uygulanmıştır. Hizmet kalitesinin belirleyici faktörleri ile fiyat faktörünü ayrı ayrı içeren 24 ifade 7’li likerd ölçeği kullanılarak katılımcıların ifadede belirtilen faktöre verdiği önem derecesi araştırılmıştır.
Anket formunun düzenlenmesinde hizmet kalitesinin belirleyici faktörleri göz önünde tutulmuştur (Durukan, 2004). Hizmet kalitesinin belirleyici faktörleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir.
• Güvenirlilik (Reliability)
• Müşteri beklentilerini karşılayabilmeye istekli olma (Responsiveness)
• Müşteri beklentilerini karşılayabilmeye yeterli olma (Competence)
• Ulaşılabilirlik (Accessibility)
• Saygı (Courtesy)
• İletişim / Bilgi verme (Communication)
• İtibar (Credibility)
• Güvenlik (Security)
• Müşteriyi anlamak ve bilmek (Understandig the customer)
• Dokunabilirlik (Tangibility) (Lovelock 1996)
Tekne olmadan marina, marina olmadan da yat turizminin gelişmesi mümkün değildir çünkü modern bir marina mevcudiyeti ile deniz araçlarını ve denizcileri hizmetleri ile doğayı, tekneyi ve sahibini koruyan, ülkeye değişik kültürleri getirip döviz ve zenginlik üreten, eğlence, spor ve sosyal aktiviteler merkezi, yat turizminin kalbi, kıyıların medeniyet simgesi tesislerdir (Dağcı, 2002). Bütün bunlara ilave olarak ancak hizmet kalitesini ön planda tutan müşteri yönlü bir işletmecilik bir marinayı başarıya ulaştırabilir.
ARAŞTIRMAYA KATILAN YATÇI VE YATLARIN PROFİLİ
Anketin ilk bölümünde araştırmaya katılan yatçıların genel özelliklerini belirlemeye yönelik 25 adet soru yatçılara sorulmuştur. Anketin ikinci bölümünde ise yatçılara sahip oldukları yata ilişkin sorular yöneltilmiştir. Profil belirlemeye yönelik son soru grubunda ise yatçıların yatlarını kullanma alışkanlıkları sorgulanmıştır. Durukan’ın 2004 yılında belirlemiş olduğu anket soruları çalışmalar arasında karşılaştırma imkânı sağlamak amacı ile aynen kullanılmıştır.
Araştırmaya katılan yatçıların %41.4’ü 46 – 55 yaş aralığındadır, %22.4’ü 55 yaş üzeridir.
%17.2’si 36 – 45 yaş aralığında, %15.5’i 26 – 35 yaş aralığında bulunmaktadır. Yat
sahiplerinin öğrenim durumları göz önüne alındığında %31.0’ı lisans, %22.4’ü yüksek lisans,
%22.4’ü lise, %10.3’ü ilkokul, %8.6’sı orta okul eğitimi almıştır. Araştırmaya katılan yatçıların yazlık sahibi olma oranı %45.6, bir yat kulübüne üye olma oranı ise %43.1’dir.
Araştırmaya katılan yatçıların sahip oldukları yatların %61.5’i yabancı, %38.5’i Türkçe isimlerden oluşmaktadır. Yatların %41.8 yelkenli yat, %40.0 motor yat, %18.2’si ise diğer tip yatlardan oluşmaktadır.
Yatların boyuyla ilgili soruyu, ankete katılan 58 yat sahibinin 52 tanesi yanıtlamıştır. Buna göre ankete katılan yatların boyları min. 5.6 m. ile max. 38 m. arasında değişmektedir. Bu yatların boyları ortalaması ise 13.45 m. olarak hesaplanmıştır. 54 yat sahibinin yanıtladığı yatların genişlikleri ile ilgili soruya göre; yatların genişlikleri min. 1.70 m. ile max. 10.50 m.
arasında değerler belirtilmiştir. Yatların genişliklerinin ortalaması ise 4.07 m olarak hesaplanmıştır. Ankete katılan 58 yat sahibinin 44 tanesi yatının draftıyla ilgili soruya yanıt vermiştir. Çıkan sonuca göre yatların draftı min. 0.75 m., max. 3.80 m. olarak değerler almıştır. Draftlarının ortalaması 1.80 metredir.
Yatların boylarına göre dağılımı göz önüne alındığında %26.9’ u 9.00 – 11.99 m. arasında,
%23’ü 6.00 – 8.99 m. arasında, % 19.2’si 12.00 – 14.99 m. arasında, %13.4’ü 18.00 – 24.99 m. arasında, % 7.6’sı 15.00 – 17.99 m. arasında ve yine %7.6’sı 25 metre üzerindedir. 5.99 metrenin altındaki yatların toplamı %1.9 oranında kalmıştır. Söz konusu yatların %87.5 i sigortalıdır.
Yatçıların yatlarını kullanma alışkanlıkları sorgulandığı profil sorularının son bölümünde yatçıların %56.9’unun 8 yıldan daha uzun süre yat sahibi olduğu, %15.7 sinin 1 – 2 yıllık yat sahibi olduğu benzer şekilde %15.7’sinin de 5 – 6 yıllık yat sahibi olduğu belirlenmiştir. 7 – 8 yıllık tekne sahibi olanların oranı %3.9 dur.
Kış aylarında yat kullanım sıklığına bakıldığında ayda birkaç kez kullananlar %30.4, yalnızca hafta sonu kullananlar %21.4 ve haftada 3 – 4 gün kullananlar %17.9, nadiren kullananlar
%16.1, hiç kullanmayanlar ise %14.3 olarak belirlenmiştir. Yaz aylarındaki kullanım sıklığına bakıldığında ise haftada 3 – 4 gün %75.0, yalnızca hafta sonu kullananlar %17.9, nadiren kullananlar %5.4, ayda birkaç kez kullananlar ise %1.8’dir. Yatçıların %57.1 i en az bir sefer yatı ile yurtdışına çıktığını belirtmiştir (Şekil 1).
Kış Aylarında Yatçıların Yatlarını Kullanma Sıklığı
Ayda Birkaç kez 31%
Haftada 3-4 Gün Nadiren 18%
Kullananlar 16%
Hiç Kullanmayanlar
14%
Yanlızca Haftasonu 21%
Yaz Aylarında Yatçıların Yatlarını Kullanma Sıklığı Ayda Birkaç
kez 2%
Haftada 3-4 Gün 75%
Nadiren Kullananlar
5%
Hiç Kullanmayanlar Yanlızca 0%
Haftasonu 18%
Şekil 1 Yatçıların Yatlarını Kullanım Sıklığı
Yatçıların %71.4’ü yaz kış aynı tesiste yatını bağladığını, bağlama yerini değiştirmediğini bildirmiştir. Kış ayları için ana (%42.9) ve tali (%39.3) yat limanlarında bağlama oranı
%82.2’dir. Balıkçı barınağı (%8.9), belediye iskelesi (%7.1), çekek yeri (%1.8) gibi yerlerde bağlayan yatların toplam oranı %20’nin altındadır.
Kış ayları göz önüne alındığında yatçıların bağlı bulundukları tesisin altyapı tesislerinden memnuniyetleri %59.3, hizmet kalitesinden memnuniyetleri %61.9, fiyatlarından memnuniyetleri %63.6 olarak belirlenmiştir.
Yaz ayları için ana (%46.2) ve tali (%34.6) yat limanlarında bağlama oranı %80.8’dir.
Çalışmaya katılanlar için yaz ayları için bağlama yeri olarak balıkçı barınağını seçenlerin oranı %8.6, belediye iskelesini seçenlerin oranı ise %8.6 olarak belirlenmiştir.
Yaz ayları göz önüne alındığında yatçıların bağlı bulundukları tesisin altyapı tesislerinden memnuniyetleri %69.4, benzer şekilde hizmet kalitesinden memnuniyetleri %69.4, fiyatlarından memnuniyetleri ise %68.0 olarak belirlenmiştir.
Yatçıların bağlama yerlerine ilişkin memnuniyetlerinin %70’in altında kalması bağlama yerlerinin müşteri memnuniyetine daha fazla önem vermesi gerektiğini göstermektedir. Yat limanı sayısının ve bağlama kapasitesinin hızla arttığı ülkemizde marinaları gelecekte daha zor bir rekabet beklemektedir.
YATÇILARIN YAT BAĞLAMA YERİ SEÇİMİNE YAKLAŞIMI
Turizmin ana hedefi insana kusursuz hizmet vermek, dinlendirmek, eğlendirmek, güvenini kazanmak yani “Geleni, tekrar gelmesini sağlayacak güzel anılar ile göndermektir” (Dağcı, 2004). Yat turizminde bunun başarılması yat sahiplerinin, konakladıkları tesislerinin yani yat bağlama yerlerinin seçiminde dikkat ettikleri hususları ve hassasiyetlerini bilmek ile mümkündür.
Yat sahiplerinin yat bağlama yeri seçimine yaklaşımlarını belirlemek amacı ile Durukan tarafından 2004 yılında belirlenen 24 adet ifade sorulmuş ve ifadede belirtilen görüşlere katılıp katılmadıkları 7’li likerd ölçeği kullanılarak tanımlayıcı istatistikler ile analiz edilmiştir.
Sorulan ifadelere verilen cevaplar içinde algısal onaylanması en yüksek olan ifade 6.59 ortalama ve 0.88 standart sapma ile “Yatımı Bağladığım Tesisin Kara Sahasının ve WC - Banyo Gibi Hizmetlerinin Temiz Olması Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.” ile yine aynı ortalama değeri ve 0.92 standart sapma ile “Yatımı Bağladığım Tesisin Günün 24 Saati Yanaşma – Güvenlik vb. Hizmetler Veriyor Olması Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.” ifadeleri olmuştur. Bu ifadeleri 6.55 ortalama ve standart sapması 0.82 ile
“Yatımı Bağladığım Tesisin Yetkilileri ve Çalışanlarının Güvenirliliği Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.” ve 6.50 ortalama ve 0.98 standart sapma ile “Yatımı Bağladığım Tesisin Yüksek Güvenlik Hizmeti Veriyor Olması Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.” ifadeleri izlemiştir (Tablo1).
Tablo 1 Algısal Onaylamanın En Yüksek Olduğu Üç İfade.
İfadeler Min. Maks. Ort. Stdt.
Sap.
Yatımı Bağladığım Tesisin Kara Sahasının ve WC - Banyo Gibi Hizmetlerinin Temiz Olması Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.
4 7 6.56 0.88
Yatımı Bağladığım Tesisin Günün 24 Saati Yanaşma – Güvenlik vb. Hizmetler Veriyor Olması Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.
2 7 6.59 0.92
Yatımı Bağladığım Tesisin Yetkilileri ve Çalışanlarının
Güvenirliliği Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir. 4 7 6.55 0.82
Algısal onaylaması 6 ortalamanın üzerinde olan diğer ifadeler göz önüne alındığında; 6.4 ortalama ile “Yatımı Bağladığım Tesisin İkametgahıma Olan Ulaşım Kolaylığı Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.”, yine 6.4 ortalama ile “Yatımı Bağladığım Tesisin Deniz Sahasının Temizliği Tesis Seçimime Benim İçin Önemlidir.”. 6.3 ortalama ile “Yatımı Bağladığım Tesisin Yetkililerinin ve Çalışanlarının Güler Yüzlü Hizmeti Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir”., 6.2 ortalama ile Yatımı Bağladığım Tesisin Yatım İle Gezinti Yapmaktan Hoşlanacağım Doğal Güzelliklere Sahip Bir Bölgede Olması Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.” yine 6.2 ile Yatımı Bağladığım Tesisin Ponton, Baba, Elektrik, Su vb.
Gibi Alt Yapı Tesislerinin Modernliği Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.”, 6.1 ortalama ile “Yatımı Bağladığım Tesisin Yetkililerine Tesis İle İlgili Sorunlarımı İletebiliyor ve Olumlu / Olumsuz Cevap Alabiliyor Olmam Tesis Seçimime Benim İçin Önemlidir.”, “Yatımı Bağladığım Tesisin Bağlama Yerinde Küçük Çaplı Bakım/Onarım Hizmetleri Veriyor Olması Tesis Seçimimde Önemlidir.”, 6.0 ortalama ile “Yatımı Bağladığım Tesisin Çekek Yeri – Kışlama Gibi, Büyük Çaplı Bakım/Onarım Hizmetleri Veriyor Olması Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.ve yine aynı ortalama ile “Yatımı Bağladığım Tesisin Ücret Tarifesi Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.” ifadeleri almıştır.
Algısal onaylanması en düşük ifade ise 4.82 ortalama ve 2.1 standart sapma ile “Yatımı Bağladığım Tesisin Kredi Kartı İle Ödeme İmkanı, Vade Uygulaması Gibi Ücret Ödeme Kolaylıkları Uyguluyor Olması Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir.” ile 5.0 ortalama ve 2.2 standart sapma ile “Yatımı Bağladığım Tesisin Yatçılık Camiasında İyi ve Prestijli Bir Tesis Olarak Tanınıyor Olması Tesis Seçimimde Benim İçin Önemlidir”. İfadeleri olmuştur.
Ülkemizde marinalara olan iç talep düşüktür. Bu nedenle marinalar gelişme stratejilerini iç talebin arttırılmasını göz önüne alarak kurmalıdır. Talebin arttırılması bir yandan yeni insanların deniz turizmi ve yatçılık ile tanıştırılması ile sağlanırken bir yandan da mevcut müşterilerin yani yatçıların yat limanından beklentilerini azami ölçüde karşılamak ile sağlanacaktır. Yat limanlarının hizmet kalitesi yatçıların yat limanından beklentilerinin karşılanması oranında artacaktır (Durukan vd., 2006). Bu çalışma yatçıların yat limanlarından beklentilerinin neler olduğunu ve beklentilerin aralarındaki önem derecesinin çıkartılması açısından önemli bir çalışma olmuştur.
SONUÇLAR
Deniz turizminin özel bir ihtisas alanı olan yat turizmi, diğer turizm çeşitleri içersinde müşteri beklentilerinin en yüksek olduğu alanlardan birisidir. Ülkemiz için faaliyetin orta – üst gelir seviyesine hitap etmesi, bütün bir yıl boyunca teknesi için yaptığı masrafın karşılığı olarak yaz sezonunda sınırlı bir süre için teknesini kullanacak yatçı, haklı olarak yıl boyunca beklediği yat sezonunda olumsuzluk yaşamak istememektedir.
Gerçekleştirilen çalışma sonucunda yaz ve kış sezonları için bağlama yeri hizmet kalitesi ve tarife yapısından memnuniyet %60 ila %70 arasında belirlenmiştir. Bu değer diğer turizm alanları için yüksek bir memnuniyet seviyesi olabilir ancak deniz turizmi için her on kişiden üç veya dördünün bağlandığı tesisten memnun olmaması yüksek bir orandır. Ancak yatçıların bağlandıkları yerlerin düşük tarife veya yakın bir yat limanı bulunmaması nedeniyle seçtikleri balıkçı barınakları ve belediye iskeleleri gibi doğrudan turizm tesisi olmayan yerleri de kapsadığı düşünülür ise kıyılarımızdaki marina sayılarının arttırılması, fiyat tarifelerinin
gözden geçirilmesi, hizmet kalitesinin müşteri beklentileri doğrultusunda geliştirilmesi faydalı olacaktır.
Bağlama yeri seçimlerine ilişkin algısal onaylamanın en yüksek olduğu üç ifade ile “Kara Sahasının ve WC - Banyo Gibi Hizmetlerinin Temiz Olması”, “Günün 24 Saati Yanaşma – Güvenlik vb. Hizmetler Veriyor Olması”, “Yetkilileri ve Çalışanlarının Güvenirliliği Yüksek Güvenlik Hizmeti Veriyor Olması” şeklinde sıralanmıştır. Bir turizm tesisinin temizlik ile ilgili bir yetersizliğinin bulunması asla düşünülemez, diğer iki ifade ise güvenlik ve güvenilirlik ile ilgilidir. Güvenlik ve güvenilirlik konusunda oluşacak bir olumsuzluğun, yaşanan yat limanı için telafisi zor zararlara neden olacağı kesindir.
Bölgesel talebe dayanmayan bir turizm dış dalgalanmalardan yüksek oranda etkilenmektedir.
Yat turizminde bölgesel talep henüz çok düşüktür. Bölgesel talebin arttırılması yat turizmine katılan kişilerin memnuniyetlerinin artması ile doğru orantılı olarak artacaktır. Denizciliğin ve deniz turizminin geliştirilmesi toplumdaki yaşam kalitesinin artması kadar bölgesel ekonomileri de olumlu etkileyecektir.
KAYNAKLAR
Dağcı Y., “Dünyada ve Ülkemizde Yat Turizminin Gelişmesi”, Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları IV. Ulusal Konferansı, Türkiye Kıyıları 02 Konferansı Bildiriler Kitabı, 5-8 Kasım 2002, İzmir, E. Özhan ve N. Alpaslan (Editörler), 2002, Sf. 649 – 660.
Dağcı Y., “Uluslararası Deniz Turizmi”, Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları V. Ulusal Konferansı, Türkiye Kıyıları 04 Konferansı Bildiriler Kitabı, 4-7 Mayıs 2004, Adana, E. Özhan ve H. Evliya (Editörler), 2004, Sf.
421 – 430.
DTO. (Deniz Ticaret Odası), “2002 Deniz Sektörü Raporu”, 2003, İstanbul.
Durukan R. Ç., (2004), “Ege Bölgesindeki Yat Bağlama Tesislerinin Müşteri Yönlü Değerlendirilmesi” D.E.Ü.
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tezsiz Yüksek Lisans Projesi, 132 s.
Durukan Ç., Asyalı E. ve Oral E. Z. “Marina İşletmecileri ve Yatçıların Marinadan Beklentileri”, Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları VI. Ulusal Konferansı, Türkiye Kıyıları 06 Konferansı Bildiriler Kitabı, 4-11 Kasım 2006, Muğla, E. Özhan (Editör), 2006, Sf. 363 – 372.
Oral E. Z. ve Işık D. A. “Ülkemizdeki Yat Turizminin Darboğazları”, Türkiye’nin Kıyı ve Deniz alanları VI.
Ulusal Konferansı, Türkiye Kıyıları 06 Konferansı Bildiriler Kitabı, 4-11 Kasım 2006, Muğla, E. Özhan (Editör), 2006, Sf. 351 – 362.
Uluğ Ç. “The Customer Oriented Evaluation Of Turkish Marinas” Dokuz Eylül Üniversitesi, Deniz İşletmeciliği ve Yönetimi Y.O. Diploma Projesi, 2007, 125 sf.
Lovelock, C. H., (1996), “Service Marketing” (Third Edition), Prentice Hall Internaional, London, 464 – 465 p.
