OKUL SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ DOÇ.DR.BİRSEN ALTAY

(1)

DOÇ.DR.BİRSEN ALTAY

OKUL SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ

(2)

OKUL SAĞLIĞI

Okul sağlığı hizmetleri; öğrencilerin, okul personelinin sağlığının değerlendirilmesi, sağlıklı okul yaşamının sağlanması için yapılan çalışmaların tümüdür.

Halk sağlığı hizmetlerinin bir parçası, ana-

çocuk sağlığı hizmetlerinin de devamı olarak

kabul edilir.

(3)

OKUL SAĞLIĞI HİZMETLERİ

• Okul sağlığı hizmetleri, öğrencilerin ve okul çalışanlarının sağlığını değerlendirmek, öğrencilere, ebeveynlere ve diğer ilgililere değerlendirilen bulgular ışığında önerilerde bulunmak, iyileştirilebilir bozuklukların düzeltilmesi konusunda öğrenci ve ebeveynleri yönlendirmek, engelli çocukların tespit edilmesine ve eğitimlerine yardımcı olmak, bulaşıcı hastalıkları kontrol etmek, ani hastalık ve sakatlanmalarda ilk yardım yapmak amacıyla düzenlenmiş faaliyetlerin tümüdür.

(4)

OKUL SAĞLIĞI HİZMETLERİ

• Halk sağlığı hizmetlerinin bir parçası, ana-çocuk sağlığı hizmetlerinin de devamı olarak kabul edilir.

• Öğrencilerin, okul personelinin sağlığının değerlendirilmesi, sağlıklı okul yaşamının sağlanması için yapılan çalışmaların tümüdür.

(5)

OKUL SAĞLIĞI HİZMETLERİNİN AMACI;

• Okul çağındaki tüm çocukların olabilecek en iyi bedensel, ruhsal ve toplumsal sağlığa kavuşmalarını sağlamak ve sürdürmek

Okul çocuklarının sağlıklı bir çevrede gelişimini sağlamak

Çocukların, ailelerin ve toplumun sağlık düzeyini yükseltmektir

(6)

1) Öğrencilerin sağlığı 2) Okul çevresi

3) Sağlık eğitimi

4) Okul personelinin sağlığı

(7)

(8)

OKUL SAĞLIĞI HİZMETLERİNİN

TARİHÇESİ

(9)

•Dünyada okul sağlığı programlarının uygulanmasına 19, yüzyılda başlanmış ve 20. yüzyılın ilk yıllarında gelişmiş ülkelerde okul sağlığı uygulamaları rutin hizmet kapsamına alınmıştır.

•Dünyada ilk okul sağlığı denetimleri Fransa’da başlasa da, doktor Herman Chonn’un Almanya’da bir okulda göz taraması yapması okul sağlığı hizmetlerinde bir ilk olmuştur.

•Daha sonra bulaşıcı hastalıkları kontrol etmek için okul sağlığı hizmetleri ekipleri kurulmaya başlanmıştır.

•20, yüzyılın ilk yıllarında gelişmiş ülkelerde okul sağlığı uygulamaları rutin hizmet kapsamına alınmıştır

(10)

TARİHÇE

• 1917- Osmanlı Devleti, Eğitim Bakanlığı

• Tıbbi Muayene Kartı

• 1930- Genel Toplum Sağlığı Kanunu

• 163.-164. maddeler okul sağlığı ile ilişkili

• 1936- 3017 numaralı “Sağlık Bakanlığı’nın Organizasyonu ve Vatandaşlar Kanunu:

• Okul sağlık hizmetleri devletin sorumluluğunda

(11)

• 1946’dan bu yana

• UNICEF , okullarda, beslenme ve

enfeksiyonların önlenmesi programlarını

geliştirmekte.

(12)

1961 yılı 224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun

• (12/1/1961) 154 Sayılı Yönergesine göre;

sağlık ocaklarının sorumluluğundadır.

• 2010 yılında okul çalışmaları toplum sağlığı

hizmetlerinin sorumluluğuna bırakılmıştır.

(13)

Okul sağlığı hemşireliğine ise ilk olarak 1949 yılındaki milli eğitim şurasında değinilmiş ve yatılı okullara hemşire atanması uygun görülmüştür.

Her ne kadar riskli bölgelerden başlayacak şekilde bütün okullara bir hemşire ataması çağrıları yapılmasına rağmen, halen birçok yatılı okulda bile okul sağlığı hemşiresi bulunmamaktadır.

(14)

 Bölüm 4- Madde 36: Okullardaki okul sağlığı eğitimi çalışmaları Sağlık Eğitim Merkezlerince planlanır ve uygulanır.

(15)

1.Okul çağında çocuklar hem bedensel hem de ruhsal yönden hızlı bir büyüme ve gelişme içindedir.

2.Bu çağda alınacak koruyucu önlemler hayat boyu etkili olur.

3. Okul çocuklar için evleri dışında toplu bulunduklara ilk yerdir. Bu durum özellikle ruh sağlığı açısından

önemlidir.

(16)

4. Okul ortamı bulaşıcı hastalıkların artmasını ve hızlı yayılmasını kolaylaştırır. Bu yüzden koruyucu önlemlere dikkat edilmelidir.

5. Görme ve işitme eksiklikleri gibi öğrenimi güçleştirici bozuklukların erken tanısının yapılabileceği bir

dönemdir.

6. Okul çağı, alma ve etkilenme devresidir. Bu çağda verilecek iyi bir sağlık eğitimi bilinçli bir toplum

yetişmesini sağlar.

(17)

OKUL SAĞLIĞI HİZMETLERİNİN AMACI

Birinci basamak sağlık hizmetlerinin verilmesi, okulda gelişen acil durumlara müdahale edilmesi,

öğrencilerin sağlık ve eğitim ile ilgili sorunlarının belirlenmesi ve çözümlerinin sağlanması, geniş kapsamlı ve uygun bir sağlık eğitimi verilmesi,

öğrenmeyi kolaylaştıran sağlıklı ve güvenli bir çevre oluşturulmasıdır.

(18)

Herhangi bir sağlık kuruluşundan yararlanamayan çocuklara sağlık

hizmeti imkanı sağlar.

Okuldan daha az zaman kaybına neden olur.

İzleme uyum daha fazla olur.

(19)

Adölesanlar çeşitli nedenler ile geleneksel ortam ve hizmetlerden

yararlanamamaktadır, onlara da bir hizmet ortamı oluşur.

Koruyucu sağlık hizmetlerini bilmeyen veya yararlanmayan ailelere, koruyucu hizmetlerin

önemi öğretilebilir.

Davranışsal risk değerlendirmesi ve önleme stratejileri geliştirilebilir.

(20)

(21)

(22)

Öğrencilerin Sağlığının Geliştirilmesi

• Bedensel, zihinsel, duygusal olarak sağlıklı gelişme

• Sağlığa zararlı dış etkenlerden korunma

• Kazalardan korunma ve ilk yardım alma

• Şiddet görmenin önlenmesi

• Sağlıklı beslenme

• Ağız ve diş sağlığını koruma

• Enfeksiyon hastalıklarından korunma

• Cinsel sağlık bilinci kazanma

• Sağlıklı iletişim kurabilme

• Aile desteğini sağlama

(23)

(24)

OKUL ÇOCUĞU SAĞLIĞI İÇİN

YAPILMASI GEREKENLER

(25)

1-Sağlık Durumunun Değerlendirilmesi, Korunması ve Geliştirilmesi:

A- Okula kabul muayenesi^:

Bu muayenede çocuğun öz ve soy geçmiş bilgileri alınmalıdır. Bazı ülkelerde uygulanan bu muayene sonunda çocuklar;

•Normal (okula başlarlar),

•Nezaret edilmesi gerekenler (daha sık kontrol yapılmalıdır),

•Eğitim alması gerekenler (özel eğitimkurumlarına yönlendirilir).

(26)

• B- Periyodik fizik muayeneleri:

• Bunların amacı çocukların sağlığının değerlendirilmesi ve hastalıkların erken tanınmasıdır.

Bu muayenede tüm sistemler ele alınmalıdır.

C- Taramalar: Bir çeşit periyodik muayenedir.

(27)

a. Görme Taramaları (6-8-10-12-18 yaşlarında):

• Öğrenim boyunca en önemli organ gözdür.

Yapılan araştırmalar okul yıllarıyla birlikte görme kusurlarında da artış olduğunu göstermiştir.

• Görme kusurları okul başarısının düşmesinde en önemli etkenlerdendir.

(28)

c) Diş sağlığı taramaları:

Okul çağı çocuklarında en sık rastlanan

sorunlardandır (%35-68).

(29)

d) Büyüme-gelişme taramaları: Bu konuda yapılan çalışmalara göre;

* Erkeklerde  %17.3 zayıflık, %3.2 kısalık.

* Kızlarda  %14.5 zayıflık, %2.8 kısalık.

e) Kan basıncı ölçümü(yılda 1 kez):

Okul çağı ve ergenlik döneminde büyük artış gösteren hipertansiyonun erken tanılanması ve tedavi edilmesiyle birçok komplikasyonların azaltılabileceği unutulmamalıdır.

(30)

D- Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş

Bulaşıcı hastalıklar toplu ve sıkışık yaşanan yerlerde kolayca yayılabilir.

Bu nedenle, okullarda da bu tehlike vardır.

 Öğrencilerin birbirleri ile temasları sonucu;

uyuz, bitlenme, nezle, grip, boğaz enfeksiyonları, Kızamık, suçiçeği vb. hastalıklar yayılabilir.

(31)

Her çocuk yılda bir defa hastalık yüzünden uzunca bir süre (ortalama 7 gün) okula gidememektedir.

Bunu önlemek için;

- Bağışıklama,

- Erken tanı için eğitim,

-Çevre koşullarının düzeltilmesi çalışmalarına ağırlık verilebilir.

(32)

Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş

Ve COVİD-19

(33)

• Ülkemizde ilk vakanın görüldüğü tarihinden iki gün sonra (13 Mart 2020) okullar tatil edilmiş ve bu sürenin sonunda uzaktan eğitim programına başlanmıştır.

• Çocuklar COVID-19’dan daha az etkilenmesine ve ölüm oranları düşük olmasına rağmen bu süreçte büyük risk altındadırlar. Çünkü COVID-19 salgını sadece bulaşıcı bir hastalık sorunu değildir. Okulların kapatılmasının virüsün yayılımı üzerindeki etkinliği konusunda bilimsel tartışmalar devam etmekle birlikte okulların uzun süre kapalı kalması çocuklar üzerinde olumsuz etkiler meydana getirmektedir. Bu sorunlar;

(34)

Okulların kapanmasıyla okulda verilecek sağlık hizmetlerinin sürdürülememesi, pandemi öncesi görülen halk sağlığı sorunlarının pandemi sonrası daha da yoğun bir şekilde okul sağlığı hemşirelerinin karşısına çıkmasına neden olabilir. Bu sebeple pandemi sürecinde ve sonrasında risklerin tanımlanması ve önlenmesinde okul sağlığı hemşireleri kritik öneme sahiptir.

(35)

 Okul sağlığı hemşireleri tarafından ailelere ve okul personellerine uygulanacak girişimler;

(36)

• Çocuklara yönelik uygulanacak girişimler;

(37)

(38)

E- Kazalarla ilgili hizmetler:

(39)

F- Beslenme Bozuklukları :

 Beslenme, okul dönemindeki çocukların gelişim sürecini etkileyen unsurların başında gelmektedir.

 Araştırmalar, yetersiz ve dengesiz beslenen toplumlardaki çocukların büyüme ve gelişme hızlarının daha yavaş

olduğunu göstermektedir.

(40)

F- Ruh sağlığı çalışmaları:

• Okul çağında en sık görülen ruhsal sorunlar,

• Davranış bozuklukları (çocuğun çevresini etkiler.

• Huzursuzluk, sinirlilik, saldırganlık v.b.) ve Duygusal bozukluklardır (çocuğu etkiler-

kekemelik, tik, gece işemesi, tırnak yeme v.b)

(41)

Büyüme-gelişme geriliği,

Görme kusuru,

Paraziter hastalıklar,

Ağız-diş sağlığı sorunları,

Boğaz hastalıkları,

Kulak hastalıkları,

Deri ve alerji hastalıkları olarak belirtilmektedir

Ayrıca okul çağı çocuklarının%30’unda anemi, %30- 50’sinde de parazit olduğu belirtilmektedir

(42)

2- Sağlık Eğitimi :

Öğrencilere;

• Doğru sağlık bilgilerinin aktarılması,

• Sağlık konusunda olumlu davranış

kazandırılması çalışmalarını içerir.

(43)

“Okul Sağlığı Eğitimi ve Uygulama Rehberi”

ile ilkokul çocuklarına;

- Sağlıklı beslenme, - Kişisel hijyen,

- Hastalıklardan korunma, - Sporun yararları,

- Sağlıklı giyinme,

- Kazalardan korunma, - İlk yardım,

- Çevre temizliği konularında eğitim verilmektedir.

(44)

Ortaokul ve Lise çocuklarına;

-

Ergenlik dönemi - Cinsel eğitim

- Sigaranın zararları - Alkolün zararları

- Uyuşturucu maddelerin zararları - Evliliğe hazırlık

(45)

3- Okulda Çevre Sağlığı:

- Okul yeri, - Binası,

- Alt yapı tesisleri,

- Çöplerin yok edilmesi, - Tuvaletler,

- Isıtma ve havalandırma, - Aydınlatma,

- Sınıfların büyüklüğü gibi konuları kapsar.

(46)

4- Okul Sağlığı Kayıtları :

Her çocuk için yapılan;

- Muayene ve gözlemler, - Öğretmen düşünceleri,

- Aşı ve tedaviler kişisel dosyalarda

saklanmalıdır.

(47)

 Dünya Sağlık Örgütü Okul Sağlığı Komitesi

yayınladığı raporda; okul sağlık hizmetlerinin

multidisipliner ekip hizmeti ile yürütülmesinin

önemini vurgulamıştır .

(48)

(49)

İŞ BİRLİĞİ

 Kurumlararası: Sağlık kuruluşları ,MEB, SB, SSK, Vakıf, gönüllü kuruluşlar, Rehberlik Eğitim Merkezi

 Okul yöneticileri

 Öğretmenler

 Aileler

(50)

OKUL SAĞLIĞI HEMŞİRESİNİN ROLLERİ

 Amerikan Okul Hemşireleri Birliğinin 1993 yılında ‘okul hemşiresi uygulamaları: roller ve standartları’

geliştirmiştir.

 Bunlar şöyledir;

 Okulda sağlık ve sağlık eğitim gereksinimlerinin belirlenmesine katılır.

 Öğrencilere bireysel danışmanlık ve sağlık eğitimi yapar.

 Öğrencinin gelişimsel düzeyine uygun şekilde geçerli

öğrenim kuramlarını temel alarak sınıflarda sağlık eğitimi yapar.

(51)

 Öğrenciler, personel ve ebeveynlerin her birinin sağlığa bakış açısının farklı olduğunu dikkate alarak gruplarla toplantılar yapar.

 Sağlık müfredat programını,sağlık eğitim materyallerini ve sağlık eğitim aktivitelerini değerlendirir.

Sınıflar ve kütüphane için sağlık eğitim materyallerinin seçilmesi ve satın alınmasında rol oynar.

(52)

 Sağlık eğitim materyalleri ve sağlık eğitiminde okul personeli için kaynak bir kişi olarak kabul edilir.

 Düzenli bir şekilde okul müfredat programlarının içine sağlık konularının entegrasyonunu sağlar.

 Beslenme hizmeti,

(53)

 Okullarda görev yapan sağlık eğitimi öğretmenlerinin çalışmasını destekler.

 Okul çalışanlarını, öğrenci sağlığı konusunda duyarlı olmaları için eğitir.

 Okul çalışanlarını kendi sağlıkları ile ilgilenmeleri konusunda eğitir

.

(54)

Öğrenci ve okul çalışanlarının kişisel bakımlarını geliştirir.

 Ebeveynleri, öğrencinin sağlığı ile ilgilenmeleri konusunda eğitir, kaynaklar gösterir.

 Öğrenci, personel ve okul güvenliği için sağlık eğitimi yapar.

(55)

• Sağlık Bakanlığı’nın 2007 yılındaki

yönetmelik taslağında yayınlamış olduğu okul sağlığı hemşiresinin yetki ve

sorumlulukları ise şunlardır ;

(56)

 Görev yaptığı okulda okul sağlığı hizmetleri ile ilgili sorunları, gereksinimleri saptar ve okul idaresine bildirir.

 Sağlık risklerinin erken tanılanması ve uygun girişimlerin planlanması, gereken önlemlerin alınması konusunda okul idaresiyle koordinasyonu sağlar.

(57)



Sağlık biriminin malzeme ihtiyaç listesini tespit eder ve okul idaresine bildirir.

 Okul çalışanı ve öğrencilere ait sağlık kayıtlarının tutulması ve muhafaza edilmesinde sağlık ekibiyle birlikte sorumluluk sahibidir.

(58)

 Okula her yeni katılan öğrencinin sağlık ekibi tarafından değerlendirilmesinde ve öğrencilerin düzenli olarak periyodik muayenelerinde (6 aylık dönemler), fiziki(bedensel ve ruhsal) hemşirelik hizmetlerini yürütür ve kayıt tutar.

(59)

Hastalanan veya acil müdahale gereken öğrenci ve okul çalışanının, hekim istemi doğrultusunda tedavi ve bakıma yönelik hemşirelik hizmetlerini planlar, uygular, değerlendirir ve hemşire gözlem formuna kayıt eder.

(60)



Okul

sağlık ekibiyle birlikte okulda düzenli olarak gerçekleştirilen bağışıklaşma ve sağlık taramalarında (görme, işitme, ağız-diş sağlığı, büyüme ve gelişme, ruh sağlığı vb.)görev alır

.

(61)

Okulda çevre sağlığını ilgilendiren durumları

(okul çevresi, okulun yeri, binası, alt yapı

tesisatı, oyun alanı, su sağlanması, çöplerin yok

edilmesi, tuvaletler, ısıtma ve havalandırma,

aydınlatma, kazalara neden olabilecek durumlar

vb.) kontrol eder, değerlendirir ve okul idaresini

bu konuda bilgilendirir.

(62)

 Okulda öğrencilere doğru sağlık bilgilerinin aktarılması ve sağlık konusunda olumlu davranışların kazandırılması amacıyla sağlık eğitimi (temizliğin önemi, kazalar ve hastalıklardan korunma, ilk yardım, sigara ve alkolün zararları ve cinsel eğitim vb.) faaliyetleri planlar ve yürütür.

(63)



Okulda yapılan ruh sağlığı çalışmaları (madde bağımlılığı, yeme bozukluğu, dikkat bozukluğu, öğrenme bozukluğu, depresyon, anksiyete, saldırganlık vb) sonucunda sorun saptanan öğrenci, öğretmen ve ebeveynler arasında işbirliğini sağlar ve ilgili durumda sağlık danışmanlığını yürütür

.

(64)

 Okul kantininde görev alan personelin kişisel hijyen, kantin hijyeni ve gıda güvenliği vb. konularında sağlık eğitimlerini planlar,yürütür ve denetler.

 Okul temizliğini yürüten personele tuvalet temizliği, sınıf temizliği vb. konularında sağlık eğitimlerini

planlar,yürütür ve denetler.

(65)

Okul mutfağında görev alan personele kişisel hijyen, mutfak hijyeni ve besinlerin satın alınması, saklanması, işleme gibi konularda sağlık eğitimini planlar, yürütür ve denetler.

 Düzenli periyodik olarak okulun sağlık raporunu oluşturur ve okul idaresine bildirir.

(66)

 Öğrencilerin fiziksel ve psikolojik potansiyellerini fark edip ortaya koymalarını sağlamak, özgüvenlerini geliştirmek amacı ile okulda görev alan öğretmenler, öğrenci ve aile arasında koordinasyonu sağlar.

(67)

Okulda sağlığı geliştirme davranışları;

Beslenme, hijyen, kazalardan korunma, uyku, egzersiz ve boş zamanlarını değerlendirme vb.

konularda öğrenci, ebeveyn ve öğretmenlere

danışmanlık yapar.

(68)

 Kronik hastalığı ve alerjileri olan öğrenciler için öğrencinin kendisi, ebeveyn ve öğretmenine sağlık danışmanlığı yapar.

 Bulaşıcı hastalıkların önlenmesinde öğrenciler, ebeveynler ve öğretmenleri arasında koordinasyonu sağlar ve sağlık danışmanlığını yürütür.

(69)



Okul sağlığı araştırma hizmetlerini yürütülmesi ve geliştirilmesinde okul sağlığı ekibinin diğer üyeleri ile işbirliği yapar.

 Kazalardan korunma ve güvenlik önlemlerinin geliştirilmesinde öğrenci, ebeveyn, okul yönetimi ve eğitimcilerle işbirliği içerisinde çalışır.

(70)

Öğrencinin fiziksel, bilişsel ve psikososyal gelişimine olumlu etkileri olan konularda öğretmen ve ebeveyn işbirliği içerisinde öğrencinin ilgi ve yetenek alanlarına göre uygun aktiviteleri belirlemesi ve bu konuda cesaretlendirilerek çocuğun gelişimi açısından önemli pozisyona sahiptir.

(71)

(72)

KAYNAKLAR

1-Sağlık bakanlığı Hemşirelik Hizmetleri yönetmeliği taslağı, 2007 2-Erci B.,Avcı İ.A.,Hacıalioğlu N.,Kılıç D., Tanrıverdi G.,Halk Sağlığı

Hemşireliği,2009,Fırat matbaacılık,Ankara

3-Güler G.,Kubilay G., ‘Bir İlköğretim Okulu Öğrencilerinin Fiziksel Bakım Sorunlarının Belirlenmesi’

http://www.halksagligi.org/halkmed/index.php?id=3212 4-Öztek Z.,Kubilay G.,Toplum Sağlığı ve Hemşireliği Ders

Kitabı,1994,somgür yayıncılık,Ankara

5-Öztürk M.C., Dicle A.,Sarı H.Y.,Bektaş M., ‘Okul Dönemindeki Çocukların Sağlık DurumlarınınBelirlenmesi’,

http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/163/ozturk.htm

6-Katkı Pediatri Dergisi Sosyal Pediatri II,Cilt:25, Sayı:2,2003,Hacettepe Üniversitesi Yayını

7-Barnfather JS.(1991),’Restructuring the role of school nurse in health promotion’,Public Health Nurs.,8(4):234-8(4):234-8

(73)

8-Felton JS.,Keil CP.(1998),’School nursing: a study of perceptions and visions’, J Sch. Nurs.,14(3):5-13

9-Lightfoot J.,Bines W.(2000),’Working to keep school children healthy:the

complementary roles of school staff and school nurses’, J.Public Health Med., 22(1):74-80

10-Bulduk S.,Pek H.(2005),’İstanbul’da özel ilköğretim okullarında çalışan hemşirelerin rol ve işlevlerinin incelenmesi’,C.Ü.Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 9(2)

11-Baltaş Z.(2000),Sağlık Psikolojisi,1.basım,Remzi kitabevi

12-Erefe İ.(1998),Halk Sağlığı Hemşireliği El Kitabı,1.baskı,vehbi koç vakfı yayınları (14).

13-National Association of School Nurses. Interim Guidance: Role of the School Nurse in Return to School Planning. NASN School Nurse. 2020

https://higherlogicdownload.s3.amazonaws.com / N A S N / 3 8 7 0 c 7 2 d - f f f 9 - 4 e d 7 - 8 3 3 f - 215de278d256/uploadedImages/PDFs/COVID- 19_Interim_

Guidance_ Role_of_the_ School_Nurse_in_Return_to_School_Planning.pdf.

14-Bay T, Ergün A. COVID-19 pandemisinde okul sağlığı hemşireliği uygulamaları.

Aksayan S, editör. COVID-19 Pandemisi ve Halk Sağlığı Hemşireliği. 1. Baskı.

Ankara: Türkiye Klinikleri; 2020. p.66-73.