Eğitimde Pozitif Psikoloji Uygulamaları

(1)

Eğitimde Pozitif

Psikoloji

Uygulamaları

Editörler:

Bengü ERGÜNER TEKİNALP Şerife IŞIK

4. Baskı

(2)

Editörler: Doç. Dr. Bengü ERGÜNER TEKİNALP - Prof. Dr. Şerife IŞIK EĞİTİMDE POZİTİF PSİKOLOJİ UYGULAMALARI

ISBN 978-605-318-068-5 DOI 10.14527/9786053180685 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

I. Baskı: Mart 2015, Ankara 4. Baskı Şubat 2020, Ankara Yayın-Proje: Şehriban Türlüdür Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti.

İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara (0312 341 36 67)

Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 25931

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

(3)

ÖN SÖZ

"Ben 5 yaşındayken, annem her zaman bana mutluluğun hayatın anahtarı ol- duğunu anlatırdı. Okula başladığım zaman sınavda bana büyüyünce ne olmak iste- diğimi sorduklarında "MUTLU OLMAK İSTİYORUM" yazdım. Onlar bana soruyu anlamadığımı söylediler. Ben de onlara, onların hayatı anlamadığını söyledim."

John Lennon Pozitif psikolojinin son yıllarda popülerleşmesi ile insanların olumlu yanları- nın araştırılması ivme kazanmış, akademisyen ve ruh sağlığı uzmanları mutluluk ve genel iyilik hâli üzerinde çalışmaya başlamışlardır. Mutluluk ve iyilik hâlinin psikolojide sıklıkla tartışılıyor olması ruh sağlığı alanlarına yeni bir soluk kazan- dırmıştır. Ancak, bu heyecan kendini henüz yeni yeni eğitim alanında göstermek- tedir. Pozitif psikoloji alanında yapılan araştırma ve uygulamalardan elde edilen bulguların eğitimde de araştırılması ve uygulanması için bir rehber oluşturmak amacıyla bu kitabı oluşturduk. Kitapta alanında ve yazdıkları konularda uzman akademisyenler pozitif psikoloji kavramlarını eğitim alanında ele almışlar ve gerek kuramsal, gerekse uygulamaya yönelik bilgileri okuyucularla paylaşmışlardır.

Pozitif Eğitim alanını Türkiye'de kapsamlı bir şekilde ele alınan ilk kitap olarak bu çalışmamız, bu konudaki çalışmalara rehberlik edecek ve eğitimin daha olumlu bir yolda ilerlemesine katkıda bulunacaktır. Kitapta tartışılan kavramların sadece akademik çalışmalar olarak sınırlı kalmaması, en zengin özel okullardan en ücra devlet okullarına kadar uygulanabilmesini umut ediyoruz. Sonuçta çocuklarımız için en büyük dileğimiz mutlu olmalarıdır.

Mutlu çocuklar yetiştirebilmek ve mutlu bir gelecek kurabilmek amacıyla...

Editörler ve Yazarlar

(4)

(5)

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

Editörler: Doç. Dr. Bengü ERGÜNER TEKİNALP - Prof. Dr. Şerife IŞIK Giriş

Doç. Dr. Bengü ERGÜNER TEKİNALP - Drake Üniversitesi Prof. Dr. Şerife IŞIK - Gazi Üniversitesi

1. Bölüm: Zekâ

Prof. Dr. Erdal HAMARTA - Necmettin Erbakan Üniversitesi 2. Bölüm: Öz Yeterlik

Doç. Dr. Mehmet KANDEMİR - Kırıkkale Üniversitesi 3. Bölüm: Öz Belirleme

Prof. Dr. Tahsin İLHAN - Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi 4. Bölüm: Akış Kuramı

Dr. Öğr. Üyesi Ümit SAHRANÇ - Sakarya Üniversitesi 5. Bölüm: Akademik Kendini Toparlama Gücü Prof. Dr. Şerife IŞIK - Gazi Üniversitesi

6. Bölüm: Öğrenen Güçlenmesi

Doç. Dr. S. Gülfem ÇAKIR - Akdeniz Üniversitesi 7. Bölüm: Öğrenilmiş İyimserlik

Doç. Dr. Berna GÜLOĞLU - Bahçeşehir Üniversitesi 8. Bölüm: Azim

Doç. Dr. Ramin ALİYEV - Hasan Kalyoncu Üniversitesi 9. Bölüm: Cesaretlendirme

Doç. Dr. Bengü ERGÜNER TEKİNALP - Drake Üniversitesi 10. Bölüm: Sosyal İlgi

Prof. Dr. Melek KALKAN - Ondokuz Mayıs Üniversitesi

(6)

vi Eğitimde Pozitif Psikoloji Uygulamaları 11. Bölüm: Özgecilik

Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Kemal YÖNTEM - Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi 12. Bölüm: Minnettarlık

Doç. Dr. Nagihan OĞUZ DURAN - Bursa Uludağ Üniversitesi 13. Bölüm: Öz Anlayış

Doç. Dr. Ahmet Ragıp ÖZPOLAT - Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi 14. Bölüm: Değerler Eğitimi

Prof. Dr. Bülent DİLMAÇ - Necmettin Erbakan Üniversitesi Uzm. Tolga SEKİ - Necmettin Erbakan Üniversitesi

15. Bölüm: Eğitimde Pozitif Bir Güç Olarak Mizah Prof. Dr. Tahsin İLHAN - Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi

(7)

İÇİNDEKİLER

Ön Söz ... iii

Bölümler ve Yazarları ...v

Giriş ...1

1. BÖLÜM ZEKÂ Giriş ...11

Ne: Kuramsal Yapı ...13

Sosyal Zekâ ...13

Duygusal Zekâ ...15

Başarılı Zekâ ...19

Üç Boyutlu Zekâ Kuramı ...22

Nasıl: Araştırma ...23

Nasıl: Uygulama ...26

Başarılı Zekâ ...26

Sınıfta Başarılı Zekâ Uygulamaları ...27

Duygusal Zekâ ...29

Peki Şimdi? Genel Değerlendirme ve Öneriler ...33

Önerilen Kaynaklar ...34

Kaynakça...34

2. BÖLÜM ÖZ YETERLİK Giriş ...39

Öz Yeterlik İnancı ...40

Öz Yeterlik ve İlişkili Kavramlar ...43

Öz Yeterlik Kaynakları ...50

Öz Yeterlik İnancıyla İlişkili Süreçler ...53

Önerilen Kaynaklar ...69

Kaynakça...69

(8)

viii Eğitimde Pozitif Psikoloji Uygulamaları

3. BÖLÜM ÖZ BELİRLEME

Giriş ...75

Motivasyon ...76

İçsel Motivasyon ...77

Dışsal Motivasyon ...77

Dışsal Motivasyonun İçselleştirilmesi ...78

Özerk ve Özerk Olmayan Motivasyon ...81

Temel İhtiyaçlar ...82

Özerklik İhtiyacı ...83

İlişki İhtiyacı ...85

Yeterlik İhtiyacı ...85

Yaşam Amaçları ...85

İçsel/Dışsal Amaçlar ...86

İnsanların Amaçlarına Ulaşmasında Başarısız Olmalarının Nedenleri ...87

Amaç - Benlik Uyumu ...89

Peki Şimdi? Genel Değerlendirme ve Öneriler ... 102

Önerilen Kaynaklar ... 104

Kaynakça... 105

4. BÖLÜM AKIŞ KURAMI Giriş ...111

Güdülenme Sistemleri ...113

Genetik Güdülenme Sistemi...114

Kültürel Güdülenme Sistemi ...114

Benlik Güdülenme Sistemi ...115

Benlik Güdülenme Sisteminin İşlevi ve İşleyiş Süreci ...115

Bilinç ...116

Kişisel Deneyim Türleri ...119

Akış (Optimal Deneyim/Ruhsal Negentropi) Deneyiminin Nitelikleri ... 121

(9)

ix İçindekiler

Akış Kuramının Diğer Kavramlarla Benzerlik ve Farklılıkları ...123

İhtiyaç Hiyerarşisi Kuramı ve Doruk Yaşantı ...124

Macera Deneyimi Paradigması ...124

Optimal Uyarılma Kuramı veya Yerkes-Dodson Kanunu ve Optimal İşlevin Bireysel Alanı ...125

Eğitim Ortamında Kullanılabilecek Bazı Materyaller ...135

Önerilen Kaynaklar (Kitap, Makale, Web Sayfası) ...139

Kaynakça ...139

5. BÖLÜM AKADEMİK KENDİNİ TOPARLAMA GÜCÜ Giriş ... 143

Ne: Kuramsal Yapı ... 144

Akademik Kendini Toparlama Gücü Modelleri ... 146

Casillas Modeli ... 147

Sınıf ve Okul Bağlamında Kendini Toparlama Gücünü Geliştirme Modeli ... 149

Kendini Toparlama Gücü Tekerleği Modeli ... 153

Nasıl: Araştırma ... 154

Nasıl: Uygulama ... 156

Okullarda Kendini Toparlama Gücü ... 156

Öğretmen-Öğrenci İlişkisi ... 157

Akran İlişkileri ... 160

Okul Yönetimi ... 162

Aile-Okul İlişkileri ... 164

Kaynakça... 169

(10)

x Eğitimde Pozitif Psikoloji Uygulamaları

6. BÖLÜM

ÖĞRENEN GÜÇLENMESİ

Giriş ... 175

Kavram ile İlgili Araştırma Önerileri ... 184

Kavram ile İlgili Uygulama Önerileri ... 185

Kaynakça... 186

7. BÖLÜM ÖĞRENİLMİŞ İYİMSERLİK Giriş ... 191

Öğrenilmiş Çaresizlik ... 192

Atfetme Kuramı ... 194

Açıklama Biçimi: İyimser mi? Kötümser mi? ... 196

İyimserlik Öğrenilebilir mi? ... 201

ABC Modeli ... 201

Kaynakça... 215

Ekler ... 218

8. BÖLÜM AZİM Giriş ... 221

Peki azmi ne yok edebilir? ... 225

Neden Azim? ... 227

Azim ve Öz Denetim ... 227

Öğrencilere Azmi Öğretmenin 6 yolu ... 229

(11)

xi İçindekiler

Nasıl: Araştırma �� 233 Öğrencilerde Azmin Belirleyici Rolü �� 233 Yetişkinlerde Azmin Belirleyici Rolü �� 234 Nasıl: Uygulama �� 235 Azim, Kararlılık ve Tahammül �� 235 Azim, Kararlılık, Tahammülün Teşvikinde Teknolojinin Kullanılması �� 239 Sistematik Destek, Aile Desteği Gereksinimi ve Öneriler �� 240 Azmi, Kararlılığı ve Tahammülü Geliştiren Programlar ve Yaklaşımlar �� 241 Peki Şimdi? Genel Değerlendirme ve Öneriler �� 246 Önerilen Kaynaklar �� 248 Kaynakça�� 248

9. BÖLÜM CESARETLENDİRME

Giriş �� 253 Ne: Kuramsal Yapı �� 254 Öncülleri �� 254 Cesaretlendirmenin Kuramsal Temelleri �� 255 İlgili Yaklaşım ve Modeller �� 259 Cesaretlendirme, Ödül, Ceza ve Övgü �� 260 Nasıl: Araştırma �� 266 Nasıl: Uygulama �� 269 Cesaretlendirme Ortakları �� 269 Öğrenmeye Hazırlık Programı �� 270 Başarıya Hazırlık Programı �� 272 Öğrenci Başarısı Becerileri Programı �� 273 Kinder Terapi / Kinder Traininig �� 273 GEECE Grubu Formatı �� 276 Peki Şimdi? Genel Değerlendirme ve Öneriler �� 278 Önerilen Kaynaklar �� 280 Kaynakça �� 280

(12)

xii Eğitimde Pozitif Psikoloji Uygulamaları

10. BÖLÜM SOSYAL İLGİ

Giriş ... 283

Sosyal İlginin Gelişimi ... 289

Sosyal İlgi ile İlgili Yapılan Araştırmalar ... 296

Sosyal İlgi ve İş/Meslek ... 296

Sosyal İlgi ve Arkadaşlık ... 297

Sosyal İlgi ve Sevgi/Evlilik ... 300

Sosyal İlgi ve Demografik Değişkenler ... 302

Sosyal İlgi ve Aile Eğitimi ... 303

Sosyal İlgi ve Okul ... 306

Uygulamaların Türkiye’deki Eğitim Sistemine Göre Değerlendirilmesi ... 308

Kaynakça... 314

11. BÖLÜM ÖZGECİLİK Giriş ... 319

Olumlu Sosyal Davranışlar (Prososyal Davranışlar) ... 321

Özgecilik Ahlaki Bir Davranış mıdır? ... 323

Özgecilik İçin Empati Gerekli midir? ... 323

Özgecilik Genetik Aktarımla Kazanılabilir mi? ... 324

Kültürel Kodlar Özgecilik Üzerinde Etkili midir? ... 325

Bir Kültür Öğesi Olarak Din’in Özgecilik Üzerindeki Etkisi ... 326

Özgeciliğin Gelişimi: Prososyal Gelişim Kuramı ... 328

Kuramların Özgeciliğe Bakışı ... 329

Psikanalitik Kuram ve Özgecilik ... 330

Sosyal Bilişsel Kuram ve Özgecilik... 331

Özgecilik ve Pozitif Psikoloji... 332

Bir Sosyal Psikoloji Konusu Olarak Özgecilik ... 333

(13)

xiii İçindekiler

Özgecilik ve Empati ... 334

Özgecilik ve Ahlak ... 335

Özgecilik ve Benlik Kurguları ... 335

Özgecilik ve Din ... 336

Okullarda Özgecilik ... 337

Okullarda Özgecilik Gelişimi Bağlamında Akran Temelli Yaklaşımlar ... 342

Akran Öğreticiliği ... 343

Akran Eğiticiliği ... 344

Özel Arkadaşlık ... 345

Akran Danışmanlığı ... 346

Akran Arabuluculuğu ... 347

Akran Destek Grupları ... 347

Özgecilik Araştırmaları İçin Öneriler ... 349

Okullarda Özgeciliği Geliştirmeye Yönelik Müdahaleler İçin Öneriler ... 349

Kaynakça... 351

12. BÖLÜM MİNNETTARLIK Giriş ... 359

Minnettarlık Nedir? ... 361

Minnettarlığın Bileşenleri ile İlgili Araştırmalar ... 364

Minnettarlığın Gelişimi ile İlgili Araştırmalar ... 365

Minnettarlığın Yararları ile İlgili Araştırmalar ... 366

Minnettarlığın Beden Sağlığı ile İlişkisini Gösteren Araştırmalar ... 368

Minnettarlığı Arttırmaya Yönelik Deneysel Araştırmalar ... 368

Öğrencilerde Minnettarlık Geliştirmeye Yönelik Okul Temelli Müdahaleler... 372

Peki Şimdi? Genel Değerlendirme ve Önerileri ... 378

Minnettarlık Araştırmaları İçin Öneriler... 379

Okullarda Minnettarlığı Geliştirmeye Yönelik Müdahaleler İçin Öneriler ... 380

Kaynakça ... 383

(14)

xiv Eğitimde Pozitif Psikoloji Uygulamaları

13. BÖLÜM ÖZ ANLAYIŞ

Ne: Kuramsal Yapı �� 387 Öz Şefkat �� 388 Ortak Paylaşım (Kişilerarası) �� 389 Farkındalık �� 389 Öz Anlayış ve Kendine Acıma �� 391 Öz Anlayış ve Kendine Düşkünlük �� 392 Öz Anlayış ve Özsaygı �� 392 Nasıl: Araştırma �� 393 Öz Anlayış ve Duygusal İyi Oluş Arasındaki İlişkiler �� 393 Öz Anlayış ve Motivasyon �� 394 Öz Anlayış ve Kişilerarası İlişkiler �� 394 Öz Anlayış ile İlgili Türkiye’de Yapılan Çalışmalar �� 394 Nasıl: Uygulama �� 395 Peki Şimdi? Genel Değerlendirme ve Öneriler �� 401 Önerilen Kaynaklar �� 402 Kaynakça�� 402

14. BÖLÜM DEĞERLER EĞİTİMİ

Giriş �� 405 Ne: Kuramsal Yapı �� 406 Değer Kavramı �� 406 Değerlerin Oluşumu �� 407 Değerlerin Özellikleri �� 409 Değerlerin Sınıflandırılması �� 411 Değerlerin İşlevi �� 412 Değerler Sistemine Bilim Dallarının Bakışı �� 414 Felsefede Değer Kavramı �� 414 Psikolojide Değer Kavramı �� 416 Sosyolojide Değer Kavramı �� 417 Nasıl? Araştırma �� 418 Değerlerin Farklı Değişkenlerle İlişkisi �� 418 Değer ve Tutum �� 418 Değer ve Norm �� 419 Değer ve İnanç �� 420

(15)

xv İçindekiler

Yapılan Araştırmalar �� 421 Nasıl: Uygulama �� 423 Peki Şimdi? Genel Değerlendirme ve Öneriler �� 426 Önerilen Kaynaklar �� 428 Kaynakça�� 428

15. BÖLÜM

EĞİTİMDE POZİTİF BİR GÜÇ OLARAK MİZAH

Giriş �� 435 Ne: Kuramsal Yapı �� 436 Mizah ve Mizah Duygusu �� 436 Mizah Kuramları �� 438 Mizah Türleri �� 446 Nasıl: Araştırma �� 448 Mizah ve Psikolojik Sağlık �� 448 Mizah ve Fiziksel Sağlık �� 450 Nasıl: Uygulama �� 454 Mizahın Ölçülmesi �� 454 Eğitimde Mizahın Kullanımı �� 457 Peki Şimdi? Genel Değerlendirme ve Öneriler �� 458 Önerilen Kaynaklar �� 460 Kaynakça�� 460 Yazarlar Hakkında �� 465

(16)

(17)

Ruh sağlığı alanında geleneksel anlayışın, bireylerin gücüne inanmaktan uzaklaştığının, zor yaşantı ve koşulların travma yaratan etkilerini gidermekte ye- tersiz kaldığının anlaşılması ile birlikte, psikolojide olumluya odaklanmayı esas alan yeni bir anlayış yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu anlayış pozitif psikoloji olarak adlandırılmaktadır (Seligman, 2000). Pozitif psikoloji akımı bireylerin doğuştan getirdikleri güçlü yanlarının olduğunu dikkate alarak bu güçlü yönleri geliştir- meye odaklanmanın ruh sağlığını korumada ve uyum bozukluklarını gidermede en etkili yaklaşım olduğunu vurgulayan modern bir yaklaşımdır. Bu bağlamda, psikoloji biliminin “normal” insanın daha iyi ve daha mutlu yaşamasını hedef al- ması gerektiğine vurgu yapan pozitif psikoloji, insanların güçlü yönlerine odak- lanmıştır (Csikszentmihalyi, 2000).

Pozitif psikoloji yeni bir kavram değildir. Çağlar boyunca bütün düşünürler iyi bir yaşamın, ahlaklı ve erdemli yaşamanın önemini anlamaya çalışmışlardır. Antik Yunanda örneğin Aristotoles “Nicomachean Ethics” adlı eserinde birey ve toplum için iyi bir yaşamın öneminden bahsetmiş; tüm insanlık için en yüksek iyiliğin mutluluk olduğunu belirtmiştir (Taylor, 2001) Benzer şekilde başka felsefeciler de iyi bir yaşam için kişisel özgürlük, mutluluğu arama, özdenetim gibi önemli bile- şenlerin geliştirilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Modern psikoloji kökenlerini William James, John Dewey ve Granville Stanley’in çalışmalarında bulur. James özellikle insanın tam olarak işlevde bulunmasını incelemek için bireyin öznel dene- yimlerinin dikkate alınması gerektiğini vurgulamıştır. Bu nedenle James, Amerika Birleşik Devletleri’nde ilk pozitif psikoloji çalışanı olarak kabul edilebilir (Taylor, 2001). Alfred Adler’in belirlemeci psikoanalitik bakış açısından uzaklaşarak bireylerin güçlü yanlarını, hedeflerini, bireyin gerek içinde bulunduğu topluma, gerekse

Doç. Dr. Bengü ERGÜNER TEKİNALP Drake Üniversitesi Prof. Dr. Şerife IŞIK

Gazi Üniversitesi

GİRİŞ

(18)

insanlığa yaptığı katkıları ruh sağlığının merkezine aldığı yaklaşımı hem Hümanis- tik psikolojinin hem de pozitif psikolojisinin temelleri olarak kabul edilebilir (Carl- son, Watts, Manniacci, 2006; Moore, 2012). Alfred Adler 1937 yılında yayınlanmış

“İnsanlığın Gelişimi” adlı makalesinde bireysel psikolojinin temellerinin “mutlu ve iyimser bir bilim izlenimi” verdiğini söylemiştir. Sonraları hümanistik psikolojinin üçüncü güç olarak Avrupa ve Amerika'da 1950'lerde popülerleşmesiyle pozitif özellikler ve deneyimlere yapılan vurgu artmıştır. Maslow hümanistik psikolojide sağlıklı ve yaratıcı insanların yaşamlarının amprik olarak incelenmesi gerektiğine inanmıştır. Maslow “Motivasyon ve Kişilik” (1954) kitabının son bölümünde Po- zitif Psikolojiye Doğru başlığı ile pozitif psikoloji kelimesini ilk kez kullanmış ve şunları belirtmiştir: “Psikoloji bilimi olumlu yönlerden daha çok olumsuz özelliklerin incelenmesinde daha başarılı olmuştur. İnsanın eksiklikleri, hastalıkları, günahları ile daha çok ilgilenilirken; potansiyeline, erdemlerine, ulaşmak istediği amaçlara daha az önem verilmiştir.” (Akt. Froh, 2004; Maslow, 1954, s.354).

İkinci Dünya Savaşı’na kadar psikoloji, üç temel ve önemli tema üzerine yo- ğunlaşmıştır. Bunlar; ruhsal hastalıklarının iyileştirilmesi, insanların yaşamlarını geliştirmek/iyileştirmek ve üstün yeteneğinin tanımlanıp geliştirilmesidir (Linley, 2009). İkinci Dünya Savaşı sonrasında psikoloji “iyileştirme bilimi” haline gelmiş ve insanın işlevselliğinde medikal model benimsenerek, kusurların tamirine odak- lanılmıştır (Seligman ve Csikszentmihalyi, 2000). Son yıllarda insanın olumlu özel- liklerinin psikolojide yeterli ilgiyi bulmaması eleştirilmiş ve bu bir eksiklik olarak görülerek “pozitif psikoloji” akımı şekillenmeye başlamıştır. Geleneksel psikolojinin aksine, pozitif psikoloji dikkatleri insan doğasının güçlü yanları, olumlu kişisel deneyim ve olumlu kişisel özellikleri üzerine çekmeye çalışmış, insanın yaşam ka- litesini arttırmayı hedeflemiştir (Seligman ve Csikszentmihalyi, 2000).

Pozitif psikoloji hareketi 1998’de Amerika Psikoloji Der- neği (APA) başkanı olarak atanan Martin E. P. Seligman’ın 1999’da APA kongresinde, günümüzde psikolojinin günde- minin patolojik odaklı yörüngesinin düzeltilmesi gerektiği- ni vurguladığı konuşması ile ivme kazanmıştır (Seligman, 1999). Seligman başkanlığında yapılan toplantılarda pozitif psikolojinin kavramsallaştırılması için çalışılmış ve Pozitif Psikoloji Yönetim Kurulu oluşturulmuştur (Mihaly Csiks- zentmihalyi, Ed Diener, Kathleen Hall Jamieson, Chris Peterson ve George Vaillant).

Bunu Pozitif Psikoloji Ağı izlemiş ve sonrasında Washington DC’de düzenlenen ilk Pozitif Psikoloji Zirvesinde Pennsylvania Eyalet Üniversitesinde Pozitif Psikoloji Merkezi kurulmuştur. Seligman’ın yedi yıl başkanlığı boyunca pekçok pozitif psikoloji kitabı ve özel sayı dergiler yayınlanmış; 2005 yılında ilk kez Seligman tarafından

Martin Seligman

2 Eği̇ti̇mde Pozi̇ti̇f Psi̇koloji̇ Uygulamalari

(19)

Pennsylvania Üniversitesinde pozitif psikoloji yüksek lisans programı açılmış ve 2006’da ilk pozitif psikoloji dergisi Journal of Positive Psychology dergisi kurulmuş- tur (Linley ,Joseph, Harrington ve Wood, 2006).

Csikszentmihalyi’ye göre (2009) pozitif psikolojinin üç temel çıkış noktası vardır: (a) Çok basit bir şekilde, insan olmanın ne anlama geldiği ile ilgili yeni bir bakışa ihtiyaç vardır. (b) İnsanlar kendilerini, evrenin efendileri ve yaratılışın en yüce amacı olarak düşünmektedirler. (c) İnsanoğlu kendini, hırs ve şehveti tara- fından kontrol edilen organizmalar olarak tanımlama eğilimindedir. Bu bağlam- da; pozitif psikoloji, psikolojide genellikle ihmal edilen, sağlıklı ve gelişme odaklı psikolojidir.

Pozitif psikoloji, insanların gelişme ve iyileşme ile ilgili olumlu duygu, dü- şünce, durum ve özelliklerini analiz ederek bunlar için en uygun ortamları belir- lemeye ve açıklamaya çalışmaktadır (Seligman ve Csikszentmihalyi, 2000). Pozitif psikolojinin amacı, kişilerin ve toplulukların psikolojik sağlığına ve genel iyi olma haline katkı getirmek için kişisel özellikleri ve eğilimleri anlamaya çalışmaktır.

Sheldon ve King’e (2001) göre pozitif psikoloji, insanın güçlü yönleri ve erdemleri- nin bilimsel olarak çalışılmasıdır. Pozitif psikoloji “ortalama insan”da neyin doğru ve neyin iyileştirileceğinin yeniden değerlendirilmesidir. Gable ve Haidt’e (2005) göre ise pozitif psikoloji insanlar, gruplar ve kurumların gelişmelerine ve tam olarak işlevde bulunmalarına katkı sağlayacak şartları ve süreçleri inceler.

Eğitimde Pozitif Psikoloji

Pozitif psikoloji üç aşamada ele alınabilir: Öznel düzeyde değer verilen dene- yimler; geçmişte iyi olma hali, memnuniyet ve doyum; gelecek için umut ve iyim- serlik; şimdiki zaman için akış ve mutluluk. Bireysel düzeyde olumlu özellikler; aşk ve meslek, cesaret, kişilerarası ilişki becerisi, estetik duyarlılık, sebat, bağışlayıcılık, özgünlük, geleceğe dönüklük, maneviyat, yüksek yetenek ve bilgelik. Grup düze- yinde ise sorumluluk, duygusal bakım ve destek, nezaket, ılımlılık, hoşgörü ve iş ahlakı gibi örgütsel, eğitimsel ve kurumsal uygulamalardır (Seligman ve Csikszent- mihalyi (2000). Bu yüzden eğitimde pozitif psikoloji uygulamaları, pozitif eğitim felsefesi olarak bağımsız bir ekol değil pozitif psikolojinin içinde tartışılagelmiştir.

Pozitif eğitim geleneksel akademik becerilerin yanısıra mutluluğun da hedef alındığı bir eğitim modelidir (Seligman, Ernst, Gillham, Reivich ve Linkins, 2009).

Eğitim sisteminde sadece akademik başarıya vurgu yapılmasına rağmen, insanlar yaşamda mutlu olmayı, huzuru, barışı, doyumu ve anlamlı işler yapabilmeyi ister, çocukları için bunları umut ederler (Seligman ve diğ., 2009). Hayattan beklentile- rimiz sadece “başarı” ile sınırlı değilken ve çocuklarımız için en büyük beklentile-

Giriş 3

(20)

rimiz sağlık ve mutlulukken eğitim sisteminin mutluluk ya da bir diğer anlamda öznel iyilik halini geliştirmeye yönelik olmaması üzüntü vericidir. Pozitif psikoloji akımıyla popülerleşen psikolojik danışma sürecinde güçlü yanlara odaklanma, şüphesiz eğitimde de güçlenecektir. Eğitimde pozitif psikoloji henüz tek başına bir eğitim felsefesi olarak gelişmemiş olsa ve pozitif psikolojinin eğitimdeki yeri tartı- şılagelse de, yapılan araştırmalar pozitif değişkenlerin akademik başarıyı etkileyen en önemli faktörlerden olduğunu göstermektedir (Fredrickson, 1998; Fredrickson ve Branigan, 2005; Seligman ve ark., 2009). Eğitimde pozitif psikolojinin gelişimi şu üç aşamada gelişeceği öne sürülmüştür (Kristjansson, 2012).

1. Pozitif psikolojide ele alan kavramların eğitimde uygulanması, 2. Eğitimin temel hedefinin öznel iyilik hali ve mutluluk olması

3. Eğitim sürecinde olumlu duygulara yer vermek (sosyal-duygusal öğren- me). Bu açıdan bakıldığında eğitimde pozitif psikolojinin henüz ilk aşa- mada olduğu, gelişimsel olarak çocukluk yıllarında olduğu söylenebilir.

Pozitif psikoloji ruh sağlığı alanında daha önceden gözardı edilen olumlu ki- şilik özellikleri, bireylerin güçlü yanları ve başetme ve kendilerini toparlama gücü gibi kavramları araştırarak ve bunlara dayalı piskolojik danışma müdahaleleri ve programları geliştirerek ilerlemesine rağmen, pozitif psikolojinin eğitim alanında- ki uygulamaları henüz yeni başlamıştır. Ruh sağlığı alanında baskın bir şekilde kendini gösteren pozitif psikoloji hareketi, eğitim alanında aynı gelişmeyi göstere- memiştir. Bu anlamda eğitimde pozitif psikoloji genel bir eğitim felsefesi ya da kuramı olarak değil, pozitif psikolojideki kavram ve araştırmaların eğitimde uygu- lanması olarak kendini göstermektedir (Kristjansson, 2012).

Eğitimin temel amacının öznel iyilik hali ve mutluluk olması gerektiği fikri son yıllarda tartışılmıştır (Brig- house, 2006). Okullardaki temel amaç öğrenmek ve öğrencileri toplum ve dünyaya katkıda bulunacak bireyler olarak yetiştirmektir. Bu yüzden okul- ların temel hedefinin mutluluk olup olmadığı tartışmalıdır. Ancak öğretim sürecinin çocuğun güçlü yanlarını temel alarak yapılması ve öğrenme sürecinde öğrencinin iyilik halinin düşünülmesi elbette tartışma götürmezdir. Aynı zaman- da öğrenme sadede akademik ve bilişsel becerilerle sınırlı kalmamalı; karakter, erdem, şükran, affetme, azim, başa çıkma gibi becerilerin öğrenilmesi ve uygulan- ması çocukları akademik eğitimleri gibi belki de hayata daha fazla hazırlayacaktır.

4 Eği̇ti̇mde Pozi̇ti̇f Psi̇koloji̇ Uygulamalari