RİSK DEĞERLENDİRMESİ

ÇALIŞMA YAŞAMINDA BİYOLOJİK ETKENLER

RİSK DEĞERLENDİRMESİ

Doç.Dr.Ceyda Şahan

İş ve Meslek Hastalıkları Uzmanı Halk Sağlığı Uzmanı

Hacettepe Üniversitesi

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ İŞ VE MESLEK HASTALIKLARI SEMİNER PROGRAMI

• 18-19 yy köyden kentlere göç

• Hızlı nüfus artışı

• İş yerinde ve günlük hayatta biyolojik etkenlere maruz kalım

• İnsanların kendi ortamlarını kendilerine uygun değiştirme çabası

Soğutma kuleleri, havalandırma---legionella

Toplumda infeksiyon hızı artışına bağlı sağlık çalışanlarında AIDS, Hepatit B, C artışı

Ofisler

Hastaneler

Laboratuvarlar

Gıda üretimi

Çiftçilik

Herhangi bir enfeksiyon, alerji veya toksisiteye

neden olabilecek canlı organizma

Biyolojik etkenler

BAKTERİYEL ENFEKSİYONLAR VİRAL

ENFEKSİYONLAR MANTAR

ENFEKSİYONLARI

1.Tüberküloz

2. Menengokoksik 3. Menenjit

4.GİS Enf

5. Lejyoner Hast 6. Difteri

7.Boğmaca 1. Hepatit-B

2. HIV

3.Kızamık 4.Kızamıkçık 5. Kabakulak 6.Suçiçeği 7. Herpes Enf

8.Sitomegalovirüs

1. Histoplazmosis, 2. Candida

EN SIK GÖRÜLEN BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİNE BAĞLI HASTALIKLAR

PARAZİT

ENFEKSİYONLARI

1. Ankilostomiasis 2. Necatoriasis

-Creutzfeld Jacob hastalığı (deli

dana) PRİON

BULAŞ YOLU

SOLUNUM YOLUYLA

• Aerosol-havada asılı kalan sıvı ya da katı parçacıklar

• Bulaşma:

Yüzeylerden temas

Kaynakla yakın çalışma

durumunda

solunum yoluyla

Biyoaerosoller

• Polenler

• Mantarlar

• Bakteriler

• Mantar ve bakteri sporları

• Viral partiküller

• M.o.ların ürünleri

• Aeroalerjenler

Genellikle çok yüksek biyoaerosol konsantrasyonlarına sahip ortamlar

• Tahıl ve yem değirmenleri, tahıl yükleme terminalleri

• Domuz, kümes hayvanları ve mandıra binaları

• Mantar üretim tesisleri

• Kompostlama tesisleri

• Atıktan türetilmiş yakıt tesisleri

• Katı atık işleme

• Talaştan enerji üretim tesisleri

• Kanalizasyon tesisleri

• Sebze yıkama ve işleme tesisleri

• Biyoteknoloji endüstrisi

• Kağıt ve tekstil endüstrisi

• Metal üretim endüstrisi

• Hasta binalar

Aeroalerjenler

• Bitkiler, hayvanlar, mantarlar, bakterilerden elde edilen proteinler (genellikle) veya polisakkaritler

• Duyarlılaşma sonrası alerjik hastalıklara neden olma (rinit, konjunktivit, astma, ekstrinsik alerjik alveolit (HP), kontakt dermatit, sistemik anafilaktik reaksiyon

Deri mukoza yoluyla bulaş

Kesici delici alet yaralanması

İğne batması

Cam kırıklarıyla yaralanma

Bistüri ile yaralanma

İş yerinde metal, toprak vb teması (tetanoz)

Kesici-Delici Alet Yaralanmalarında Riskler

• HBV %10-30 (Her 3 yaralanmadan biri)

• HCV %1.5-2.5 (Her 30 yaralanmadan biri)

• HIV % 0.24-0.65 (Her 300 yaralanmadan biri)

Deri mukoza yoluyla bulaş

• Sıçrama ve dökülme

Göz, ağız ve buruna sıçrama

Deri bütünlüğü bozuksa deriye sıçrama

• Kontamine materyallerin ya da parmakların ağıza götürülmesi

• Kontakt lensler

• Makyaj yapmak

Biyolojik Risklerin Sağlık Sonuçları

Enfeksiyonlar Virüs, bakteri, parazit Allerji, astım Hayvan tüyü, mite,

enzimler, un tozu vb küflü organik tozlar

Zehirlenme Clostridium botilinum vb

Kanserojenite, teratojenite Aflatoksin, toxoplazma vb

Asemptomatik / kolonizasyon / akut-kronik enfeksiyon / toksisite / karsinojenite / sekel / ölüm

Hastalık oluşturma

• Biyolojik risk etmeninin özelliğine bağlı değişir

Sıklık ve süre ile doğrudan ilişkili değil!!!

• Bu nedenle mesleki maruziyet sınır değeri yok

İşyerlerinde biyolojik risk etmenlerine yönelik uygulamalar T.C.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın 15.06.2013’te yayınlanan 28678 sayılı «Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik»

Biyolojik Tehlikelere İlişkin Yasal Düzenlemeler

Sadece insanı enfekte ettiği bilinen etkenler var

İnsanı etkilemediği bilinen hayvan ve bitki patojenleri yok Genetiği değiştirilmiş m.o.lar yok

Kişinin duyarlılığını etkileyebilecek özel durumlar yok

Farklı suşlar farklı risk gruplarına etki edebilir ama dikkate alınmamış

İnsanda yeni izole eden ve sınıflandırılmamışsa en az Grup 2’de yer alacak

Biyolojik Risklerin Sınıflandırılması

• Grup 1: İnsanda hastalığa yol açma olasılığı bulunmayan

• Grup 2: İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar

verebilecek,ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi olanağı bulunan

• Grup 3: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi

tehlike oluşturan, topluma yayılma riski bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi olanağı olan

• Grup 4: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi

tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak halen etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan

Biyogüvenlik Düzeyleri

• Risk grupları dikkate alınarak biyogüvenlik düzeylerinde korunma önlemleri tanımlanmıştır.

BİYOLOJİK ETKENLERE MARUZİYET RİSKLERİNİN ÖNLENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK

Endüstriyel işlemler, laboratuvarlar ve hayvan barınakları için özel önlemler

• MADDE 18 – (1) Teşhis laboratuvarları da dahil, laboratuvarlarda ve grup 2, grup 3 ve grup 4 biyolojik etkenlerle bilhassa enfekte edilmiş veya bunları taşıyan veya

taşıdıklarından şüphe edilen laboratuvar hayvanlarının barınaklarında aşağıdaki önlemler alınır…

Hijyen ve kişisel korunma (standart uygulamalar)

Biyolojik etkenlerin bulaşma riskinin olduğu çalışma alanlarında yiyip içilmez.

Enfeksiyonlar ve yaralanmalara karşı gerekli tüm güvenlik önlemleri alınmalıdır.

Enfektif materyalle çalıştıktan sonra eller yıkanır.

Önlükler çalışma alanında tutulmalı, kişisel eşyalardan ayrılmalıdır.

Enfeksiyöz materyalle çalışılırken daima eldiven giyilmelidir.

BGD-2

• Standart koruma önlemleri

• Kendi kendine kapanan kapılar

• Temizlemesi kolay ve su geçirmez yüzeyler

• Biyolojik etken için güvenli depolama

• Vektör kontrolü

• Asit-alkali, çözücü ve dezenfektanlara dayanıklı yüzeyler

• Gözetleme penceresi

• Hayvan ölüleri için yakma fırını

BGD-3

• Negatif basınçlı sınıf 2 veya 3 biyogüvenlik kabini

• Laboratuvar içinde otoklav

• İki aşamalı hava kilitli kapılar (havanın HEPA filtreden geçip odadan çıkması sağlanır)

• Çalışanlar özel eğitimli

BGD-4

•Basınçlı giysi

•Sınıf 2/3 BGK

•Kontrollü kapı girişi

•Tüm katı ve sıvı atıklar dekontamine

edilir.

İş kollarına özel biyolojik riskler

İş kolu Tehlikeler/riskler

Gıda üretimi, pastane, fırın *Küf / maya, bakteri ve mite alerjiler neden olur,

*Organik tahıl tozlar,

*Biyolojik ajanlar kirlenmiş süt tozu veya un

*Botulinum veya aflatoksin gibi toksinler

Laboratuvar, hastane *Mikroorganizmalar ve hücre kültürlerini ve dokularını taşırken enfeksiyon ve alerji riski

*Dökülme, saçılma, sıçrama

*Kesici-delici alet yaralanmaları Tarım, ormancılık, bahçecilik, hayvan gıda ve yem

üretimi, veterinerlik

*Hayvanlar, parazitlerden ve kenelerden geçen virüsler, bakteriler, mantarlar, mite

*mikroorganizma , mitelar, tahılların organik tozları, süt tozu, un, baharata bağlı AKC sorunları

*Çiftçi akciğeri ve kuş besleyicisi akciğeri gibi özel hastalıklar Metal ve ağaç işleme sanayi *Bakterilere bağlı cilt sorunları

*Metal-taş kesmeye bağlı, öğütme ve hamur yapımı sırasında küf mantarlarına bağlı astım

Yüksek nem ve havalandırma sistemli çalışma alanları

(Tekstil, baskı sanayi ve kağıt üretimi) Arşiv, müze, kütüphane

*Küf/mantar, lejyonellaya bağlı akciğer hastalıkları

*Allerjiler, enfeksiyonlar

İnşaat sektörü, *Küf/mantar, bakteri

Tarım ve hayvancılıkta biyolojik riskler

SIK GÖRÜLEN ZOONOZLAR

Bacillus anthraxis Şarbon

*Endüstriyel, tarımsal, laboratuar kaynaklı

*Deri , sindirim, solunum

*Biyolojik silah zarfla

*Deri şarbonu

*AKC Şarbonu, GİS şarbonu (enfekte et) Hayvancılık, veterinerlik, kasaplık, dericilik Mezbaha çalışanları

Brusella melitensis' Brucelloz

*Hasta koyun, keçi, inek vb enfekte hayvan atıkları ile temas,

*Enfekte süt ve süt ürünlerinin alımı

*hayvancılık, sütçülük, veterinerlik

E. Coli 0157

Enfeksiyon; hayvan gübre temas, el –ağız yolu ile ..

Enfekte tulum vb iş elbisesi ile çalışan veya ailesinin teması

* Hayvanların bağırsaklarında yaşayan bir bakteri

*Bakteri taşıyıcı hayvanda hastalık yok

*İnsanlarda, üretilen toksinleri diyareden, böbrek yetmezliğine kadar hastalığa neden olabilir. Bazı durumlarda ölümcül

Protozoa

(Cryptosporidium parvum )

Cryptosporidiosis

*Hayvan gübresi ile temas ..

*Hayvan gübresi ile kontamine içme suyu ile temas ..

*Buzağı, kuzu, geyik ve keçi taşıyıcıdır.

*Grip benzeri belirti, ishal ve karın ağrısına neden olabilir.

*Özellikle genç ve yaşlılarda Leptospira

Icterohaemorrhagiae hastalığı

*Enfekte sıçan idrar veya onunla bulaşmış su..

*suyun ellerdeki kesi ve sıyrıklarla

*Ateş, baş ağrısı, kusma ve kas ağrıları Sarılık, menenjit, böbrek yetmezliğine

Tarım ve hayvancılıkta biyolojik riskler

SIK GÖRÜLEN ZOONOZLAR

Leptospira hardjo Sığırla - ilişkili leptospiroz

Enfektesığır idrarının göz, burun,ağıza sıçraması, idrar yada hay. Plesantal materyal. Deri sıyrık teması ya da inhalasyonu

*Grip bulgu, şiddetli ve uzun süren baş ağrısı

*Tedavi edilmezse menenjit, sarılık ve böbrek yetmezliği

Sığır Tüberkülozu Soluma

El-ağız teması ile

Enfektesığır bakımı. Burun mukus salgısının solunması özellikle risk altında

Salmonella Kontamine yiyecek

Hayvan gübresi ile temas El-ağız, el-el teması

Salmonella çiftlik hayvanı türlerinin çoğu ile ishal, ateş ve insanlarda karın ağrısı neden olabilir.

Parapox virüs Orf

Enfeksiyon. Hayvanın yara, yün ile temas Koyun ve keçiler tarafından taşır. Yüz, el veya kol

ülsere neden olabilir. Lezyonlar 6-8 hafta iyileşir. Tedavi gerekli değildir.

Chlamydia psittaci -Koyun chlamydiosis -Kuş chlamydiozis

Bakım, doğum sonrası enfekte hayvan teması.

Enfekteiş elbisesi ile temas.

Kuş, koyun salgıları ya da dışkı atıkları inhalasyonu.

Koyun, keçi taşınır. İnsanda düşük veya grip benzeri bulgular

Kuş,ördek,hindi. 5-14 gün inkübasyon Ateş,sefalji,miyalji,atipik

pnömoni,hepatit,endokardit.ölüm Coxiella Burnetti

Q ateşi

Hayvan atıklarının inhalasyonu *Koyun ve sığırlarla taşınır.

*Soğuk algınlığı baş ağrısı

*Nadir olarak perikardit, myokardit, endokardit, hepatit, ölüm.

Türkiye’de sık görülenler

Sağlık çalışanları ile ilişkili biyolojik etmenler (bulaş yollarına göre)

SOLUNUM

-Tüberküloz (3) -Kızamık (2) -Suçiçeği (2) -SARS (3) -MERS (3) -EBOLA (4)

TEMAS

Biyolojik risklerden korunma ilkeleri

Etmenin ortadan kaldırılması/kullanılmaması

Yerine koyma/değiştirme

Mühendislik önlemleri

Yönetsel önlemler

Kişisel koruyucu donanımlar

‘Sağlık çalışanı için korunma’

beş temel kural

1- Standart koruma önlemleri

• -El hijyeni, uygun kişisel koruyucu kullanımı, atık yönetimi, uygun hasta bakımı, yüzeylerin ve ortamın temizliği

2- İzolasyon önlemleri 3- Bariyer önlemleri 4- Bağışıklama

5- Maruz kalım sonrası profilaksi

MÜHENDİSLİK ÖNLEMLER

İzolasyon (Negatif Basınçlı Odalar)

Havalandırma ve filtrelerin yeterli olması (bakım) Biyogüvenlik kabinleri

İğnesiz sistemler, güvenli cerrahi aletler Uygun atık kutuları

Kolay temizlenebilen yüzeyler Uygun iş kıyafeti

YÖNETSEL ÖNLEMLER

Uygun bağışıklama Periyodik sağlık gözetimi

Duyarlı çalışanların belirlenmesi

Maruz kalım süresini azaltacak eylemler Eğitim

Kişisel koruyucu donanımın sağlanması Atık yönetimi

Biyolojik risklere uygun iş akış ve uyarı işaretleri

Örnek uygulamalar-prosedür

• Aerosol ve sıçrama riski olan işlemler BGK içinde yapılacaktır…

• Kullanılmış olan iğnelerin kapakları takılmadan kesici-delici atık kabına atılacak..

Biyoaerosoller

Virüs: 0.02 -0.25 μm Bakteri: 0.3 -15 μm

Küf-maya-mantar: 1 - 50 μm

Maruz kalınan mikroorganizmanın

büyüklüğü önemli………

Bez maske

• Aerosollerden korumaz-güvenli değil

• Bu maskeler sıçrayan damlacıkları (5-100 μm) engelleyebilir.

• Tek kullanımlıktır.

AB standartı-FFP “filtering facepiece”

Partikül filtreli respiratörler –OEL’e göre

• Aerosol bulaş riskini:

• FFP 1, 4 kat (%80)-

%80'ini filtreler

• FFP 2, 10 kat (%94)-

%94'ünü filtreler

• FFP3, 20 kat (%99.97)-

. V

filtrelenir.

• Biyolojik riskler için N tipi maskeler

• Filtreleme etkinliklerine göre N95, N99 ve N100

• N95---FFP2

• N99-100---FFP3

ABD standartı- yağa karşı dirençlerine göre N (not resistant to oil – yağa dayanıklı değil) R (resistant to oil – yağa dayanıklı)

P (oil proof - yağa çok dayanıklı)

ENFEKSİYON MARUZ KALMA

RİSKİ

BULAŞ YOLU UYGUN MASKE

TBC-

MENİNGOKOKSİK MENENJİT

Hafif Hasta odasına girme N95/FFP2

Orta-yüksek Enfekte hasta üzerinde bronkoskopi- otopsi yapma

FFP3

PANDEMİK İNFLUENZA

(domuz, kuş .. gribi)

Hafif Hasta odasına girme Cerrahi maske

Orta-Yüksek Hasta ile yakın temas- Çalışanın yayması

N95/FFP2

SARS MERS

Hafif Triaj alanı- Acil serviste hasta bakımı N95/FFP2 Orta-Yüksek Virüslü hastanın bakımını yapmak FFP3

EBOLA Hafif Triaj alanı ve Acil serviste hasta N95/FFP2 Orta-Yüksek Virüslü hastanın bakımını yapmak PAPR,

HEPA filtreli respiratör

Kişisel koruyucu donanımlar

Gözlük Siperlik

Maske Önlük Eldiven İş elbisesi

BİYOLOJİK TEHLİKE İŞARETLERİ

• Biyolojik uyarı işaretleri sağlık çalışanlarını uyarmak iş kazalarını önlemek için kullanılır.

• Sarı ya da turuncu zeminde uluslar arası kullanılan işaretlerdir.

Risk değerlendirmesi ve iş hijyeni analiz

• Beklenmeyen düzeyde ortamda biyolojik etmen bulunması

• Etkenin saptanması

• Sıvı ya da hava ortamına örnek alma

• Hastanelerde kişisel dozimetre

• Kullanılan KKD’nin uygunluğu

ILO meslek hastalıkları listesi

(2010 revizyonu)

Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği

• Grup 3 ve 4 biyolojik etkenlere maruz kalan çalışanların kayıtları maruz kalım sona erdikten sonra en az 15 yıl saklanır.

• Uzun dönemde ortaya çıkabilecek hastalık etkenlerine maruz kalım varsa kayıtlar 40 yıl saklanmalıdır.(HBV, HCV vb)

( D ) GRUBU

MESLEKİ BULAŞICI HASTALIKLAR D – 1 Helminthiasis

YÜKÜMLÜLÜK SÜRESİ

- Ankilostomiasis, 3 ay

- Necatoriasis. 3 ay

- Malarya, 40 gün

- Amobiasis, 30 gün

- Sarı humma, 10 gün

- Veba, 10 gün

- Rekürrent ateş, 12 gün

- Dank, 10 gün

- Leishmanioz, 7 ay

- Frambosie 7 hafta

- Lepra, 25 yıl

- Lekeli humma, 20 gün

- Riketsiöz. 20 gün

( D ) GRUBU

MESLEKİ BULAŞICI HASTALIKLAR D – 1 Helminthiasis

D – 3 Hayvanlardan insana bulaşan hastalıklar YÜKÜMLÜLÜK SÜRESİ

- Bruselloz, 6 ay

- Tetanoz, 30 gün

- Şarbon, 30 gün

- Salmonellaenfeksiyonları 30 gün

- Weil hastalığı, 14 gün

- Kuduz, 2 yıl

- Ornithozlar, psittakoz, 30 gün

- Rekurrent ateş 12 gün

- Şap hastalığı 10 gün

- Çiçek, 12 gün

- Q humması 30 gün

- Lekeli humma 20 gün

- Ekinokok humması, 1 yıl

- Ruam, 1 ay

- Bovin tipi tüberküloz. 1 yıl

D – 4 Meslek gereği enfeksiyon hastalıklarına özellikle maruz kişilerdeki enfeksiyon hastalıkları

- Viral hepatit, 6 ay - Hastane, dispanser, polikli-

-Tüberküloz, 1 yıl nik araştırma laboratuvarı

v.b. sağlık kurumlarında

KAYNAKLAR

• Yıldız, A. N. ve Sandal, A. (Ed.). (2020). İş Sağlığı ve Güvenliği Meslek Hastalıkları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

http://openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/handle/11655/23156#.X83k8cElXXE.whatsapp--

 Barry S. Levy, David H. Wegman, Sherry L. Baron, and Rosemary K. Sokas, Editors. Occupational and Environmental Health, Recognizing and Preventing Work- Related Disease and Injury, 6th Ed. Copyright c 2011 by Oxford University Press, Inc., Oxford 2011. S 492-504.

 Environmental and Occupational Medicine. Front Cover. William N. Rom, Steven B. Markowitz. Lippincott Williams & Wilkins, 2007. S 681-693.

• International Labor Organization. (2010). ILO List of Occupational Diseases.Erişim: 10 Ocak 2020, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_protect/--- protrav/---safework/documents/publication/wcms_125137.pdf

• Calışma Gucu ve Meslekte Kazanma Gucu Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yonetmeliği. (2008). T.C. Resmi Gazete, 27021, 11 Ekim 2008.

• Durrani, T.S., Harrison, R.J. (2013). Durrani T.S., Harrison R.J. Durrani, Timur S., and Robert J. Harrison.Occupational Infections. J. LaDou, R. J. Harrison. (Ed.).

LaDou J, Harrison R.J. (Ed.). CURRENT Diagnosis & Treatment: Occupational & Environmental Medicine 5th edition (s. 308-23). New York: McGraw-Hill.

• Fakhri, Z.İ. (2015). Biological Hazards. ILO. Encylopedia of Occupational Health and Safety. Erişim: 10 Ocak 2020, https://www.iloencyclopaedia.org/contents/part- vi-16255/biological-hazards

• Dolin R. (2008) Influenza. Braunwald, E., Fauci, A.S., Kasper, D.L., ve diğerleri. (Ed.). Harrison’s Principles of Internal Medicine (s. 1127). New York: McGraw Hill.

TEŞEKKÜRLER

• ceyda_sahan@hotmail.com