İŞLETME KAVRAMI VE ILIŞKILI KAVRAMLAR
HAFTA 6
TOPLAM MALIYETLER
• Değişken ve sabit maliyetlerin toplamıdır.
• TM = DM + SM
• DM, üretim miktarına, SM ise takvim zamanına bağlı olarak değişir. Sabit maliyet üretim düzeyinden bağımsız olduğu için, toplam maliyetin şekli değişken maliyet tarafından belirlenir. Doğrusal, artarak artan veya
azalarak artan şeklinde olabilir.
• Ortalama maliyet, toplam maliyetler için de hesaplanabilir.
• Ortalama maliyet = Belirli bir üretim seviyesindeki TM / Üretim miktarı
• Ortalama sabit maliyet, toplam maliyet fonksiyonundan bağımsız olarak, üretim miktarı arttıkça azalmaktadır.
Doğrusal maliyet fonksiyonunda ise ortalama DM sabit kalmaktadır (yatay eksene paralel). Bu nedenle ortalama maliyet üretim miktarı arttıkça azalır.
• Azalarak artan maliyet fonksiyonuna ilişkin ortalama maliyet yine üretim arttıkça azalır. Ancak bu azalma doğrusal maliyet fonksiyonu durumuna göre daha fazladır.
BIRIM MALIYET
• Birim maliyet, birim çıktıya düşen maliyettir. Bu hesaplama şekline göre, birim maliyetler aslında ortalama bir büyüklüktür.
• Birim maliyet = Belirli bir üretim seviyesindeki maliyet / üretim miktarı
• SM ve DM için ayrı ayrı hesaplanabilir. Birim SM, üretim seviyesi arttıkça azalır, kapasite sınırına yaklaştıkça ihmal edilebilir düzeye ulaşır.
• Birim DM = DM / üretim miktarı
• DM’nin şekline göre, birim DM de farklı şekiller gösterir
GERÇEK MALIYET VE ALTERNATIF MALIYET
Alternatif maliyet, bir nimeti elde edebilmek için vazgeçilmesi gereken
diğer nimetleri ifade eder. Gerçek maliyet ise bir nimeti elde edebilmek
için katlanılan gerçek külfetleri ifade eder. Örneğin, üretim faktörlerinin
değeri, üretilen çıktının gerçek maliyetidir. Alternatif maliyet ise, çeşitli
alternatifler arasından bir seçim yapılması gereğini ortaya koyar. Bir
alternatifin seçilmesi ile diğer alternatiflerin sağlayacağı faydadan
mahrum kalınır. Dolayısıyla alternatif maliyet, bir seçimin yapılması ile
birlikte vazgeçilmesi gereken diğer fırsatların sağlayacağı kazançların en
büyüğüdür. İşletmenin atıl kapasite ile çalışması, işletmeler için bir
alternatif maliyet unsurudur. Çünkü üretilen ürünün satışı sonucu elde
edilebilecek gelirden işletme kendini mahrum bırakmış olur.
TARIHI (FIILI) MALIYET – TAHMINI MALIYET
• Tarihi maliyet; fiilen gerçekleşmiş olan maliyetlerdir.
• Tahmini maliyetlerin ise gelecekte gerçekleşmesi beklenir/planlanır.
FARKLILAŞAN MALIYET – BATIK MALIYET
• İşletme, alternatifler arasından seçim yaparken, bazı maliyetler alternatiflere göre değişiklik göstermez. Hiçbir alternatifte değişmeyen maliyet unsurlarına batık maliyet denir. Çeşitli seçeneklerin karşılaştırılması yapılırken, farklılaşan maliyetler özellikle önem kazanır. Çünkü batık maliyete her koşulda
katlanılacaktır.
• Birçok durumda ise, batık maliyet, o ana kadar katlanılmış maliyeti temsil eder.
Yeni alınan kararlar ile batık maliyetler değiştirilemeyeceğinden, sadece farklılaşan maliyetler dikkate alınır. Genellikle gerçekleşmiş olan sabit
maliyetler, batık maliyetleri gösterir. Bu maliyetler, yatırım öncesi yapılan
fizibilite çalışmalarının önemini bir kez daha vurgular.
MARJINAL MALIYET
•
Her ilave (son birim) ürünün/ çıktının toplam maliyette meydana getirdiği artıştır.
Üretimdeki bir birimlik artış sabit maliyetleri etkilemeyeceğinden, toplam maliyetteki değişimin kaynağı değişken maliyettir.
•
Toplam maliyetin bir noktadaki eğimi, o nokta için marjinal maliyeti verecektir (1. türev).
•
Doğrusal maliyet fonksiyonu için, eğim kapasite sınırına kadar değişmediğinden, son birim maliyeti üretilen her bir birim için sabittir. Ayrıca ortalama değişken maliyet = marjinal maliyet şeklindedir.
•
Azalarak artan maliyet fonksiyonu için marjinal maliyet üretim miktarı arttıkça azalır.
ÜRETIM FAKTÖRLERINE GÖRE MALIYETLER
• Personel Maliyetleri: İşçilik stoklanabilir bir üretim faktörü değildir. Bu nedenle üretim yapılmasa bile işgücü maliyeti devam edebilir.
• İşletmeye birleşik bir maliyet sunar (sosyal güvence, yemek, servis vb maliyetleri de içerir.). İşgücü verimliliği, diğer üretim faktörlerinin verimliliği açısından da önemlidir.
Bu nedenle personel maliyetleri, verimliliği etkileyen en önemli unsurlardandır.
• Sabit Varlıkların Maliyeti: Duran varlıkları oluşturan makine, tesis gibi üretim faktörlerinin elde edilme maliyetinin yanı sıra amortisman ve bakım onarım
maliyetlerini de içerir. Sermaye maliyeti ise, sabit sermayenin elde edilmesinde
kullanılan fonun faiz giderini ifade eder. Bu faiz gideri, sabit varlık borçla finanse
edilmişse gerçek bir maliyet, özkaynak ile finanse edilmişse alternatif bir maliyettir.
NAKIT ÇIKIŞI GEREKTIREN MALIYETLER NAKIT ÇIKIŞI GEREKTIRMEYEN MALIYETLER
• Bu sınıflandırma özellikle finansman departmanı için önem taşır. Örneğin
işletme borçları için faiz giderleri nakit çıkışı gerektiren bir maliyettir. İşletme
sahiplerine dağıtılan karlar, nakit çıkışıdır ancak maliyet değildir. Özkaynak ise
bir maliyet unsurudur, ancak nakit çıkışı gerektirmez. Amortismanlar da nakit
çıkışı gerektirmeyen bir maliyet unsurudur. Nakit çıkışı ile maliyet farklıdır. Nakit
çıkışı, işletmeden yapılan bir fon çıkışını ifade eder. Maliyet ise belirli bir nimete
ulaşabilmek için katlanılması gereken bir külfeti ifade eder. Bazen maliyet ile
nakit çıkışı eş zamanlı gerçekleşir. Peşin satın alınan bir makine için amortisman
ayrılması: Önce nakit çıkışı, sonra maliyet gerçekleşir. Taksitle alınan malzeme,
taksit tarihine kadar kullanılırsa: önce maliyet, sonra nakit çıkışı gerçekleşir.
STANDART MALIYET – FIILI (GERÇEK) MALIYET
• Standart kavramı bir hedefe ulaşmak ya da bir faaliyeti gerçekleştirmek için önceden
belirlenmiş ölçüt ve esasları ifade eder. Bunlar miktar, zaman veya değer ölçütleri biçiminde ifade edilebilir. Örneğin, bir mamulün üretilmesi için ne kadar hammadde kullanılacağı miktar standardını, bir birim hammaddenin kaça alınacağı ise fiyat(değer) standardını ifade eder.
Bunlar maliyet standartlarıdır. Bir birim mamulün üretilebilmesi için belirlenen hammadde ile ilgili miktar ve fiyat standardının çarpılması sonucu ise hammaddeye ait standart maliyet elde edilmiş olur. Standart maliyet, belli bir faaliyet hacminde ve belli şartlar altında bir ürünün maliyetini oluşturan unsurların bilimsel esaslara dayanarak önceden belirlenmiş değerini ifade eder.
• Standart maliyetler ile fiilen gerçekleşen maliyetler arasında fiyat veya miktar açısından sapmalar olabilir (Örneğin işçilik ücreti veya süresi sapması). Sapmalar, maliyetlerin belirlenmesi ve denetlenmesi açısından önemlidir.
