THE IMPACT OF BELT AND ROAD INITIATIVE UPON AZERBAIJAN’S ECONOMIC DIVERSIFICATION
ÖZET: Avrupa ve Asya arasındaki ulaştırma,
lojis-tik, koridor ve uzantılarını, Yeni İpek Yolu’nun tekrar
hare-ketlendirilmesi için yapılan projelerle bir bütünsellik
için-de için-değerlendirerek, Azerbaycan’ın sahip olduğu fırsatları
meydana çıkarabilmektir. Bununla birlikte Azerbaycan
eko-nomisinin Yeni İpek Yolu aracılığıyla artacak çeşitliliğinin
uluslararası iktisat perspektifinden eleştirisi ve muhtemel
sonuçlarını bulgulamak amaçlanmaktadır. Azerbaycan’ın
ekonomik çeşitlendirmesini pozitif yönde etkileyeceği gibi
uluslararası ekonomik ve siyasi alanda da çatışmadan uzak
kalmasına sebep olacaktır. Çalışmada Azerbaycan başta
ol-mak üzere Çin, ABD, Rusya gibi ülkelerin resmi dış ticaret
verileri, ekonomik antlaşmaların etki ve sonuçları
incelen-miş ve karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak Azerbaycan’ın Doğu
ve Batı ilişkilerinde mutlak bir denge siyaseti uygulaması
gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda çalışmada
Azerbaycan’ın ekonomik çeşitliliğinin uluslararası
ekono-mik arenadaki ilişkilerine zarar vermemesi yani Doğu ve
Batı dengesini sağlayabilmesi için karşılaşacağı tehdit ve
zorlukları minimize etmesi, fayda ve yararları maksimize
et-mesi gereken politikalar önerilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kuşak-Yol, Azerbaycan
Ekonomi-si ve ÇeşitlendirilmeEkonomi-si.
ABSTRACT: The aim of this research is to
investiga-te the transportation corridors and connections between
Europe and Asia, With the projects for the revitalization of
the New Silk Road and to present the opportunities that
Azerbaijan has. With this together the diversity of the
Azer-baijani economy will increase through the New Silk Road.
To find out the critics and possible consequences from the
perspective of international economics intended. This
re-sult is diversification as well as international economic and
political in the field will also stay away from the conflict.
Field study in the study data from secondary sources. It has
been reached.
Azerbaijan, China, USA, Russia, etc. official foreign
trade data of countries, effects and results of economic
agreements examined and compared. As a result,
Azerbai-jan’s East and West It is concluded that an absolute
equilib-rium policy should be applied in the relations. This In the
context of the study of the economic diversity of
Azerbai-jan not to harm the relations in the arena, that is to
main-tain the balance of East and West Minimize the threats and
challenges you will face for, maximize your benefits and
benefits policies to be proposed.
Keywords: Belt-Way, Azerbaijan Economy and
Di-versification.
1. GİRİŞ
Amerika Birleşik Devletlerinden (ABD) sonra dünyanın en büyük ekono-misine sahip olan ve yakın bir zaman-da-Pricewater House’a (2017) göre 2030 yılında- ABD’yi geçeceği tahmin edilen Çin devletinin uluslararası ekonomi ve siyasi ilişkilerindeki rolü, deklare ettiği ’’Tek Ku-şak Tek Yol’’ Projesiyle daha da önemli hale gelmiştir. Projede hem kara ulaşımı hem de deniz ulaşımı ile ilgili ayrı ayrı bölümler bu-lunmaktadır. Zira Tek Kuşak kavramı ülkeler arası kara yolunu ifade ederken Tek Yol kav-ramı da deniz yolunu ifade etmek için seçil-miştir. Karayolunda Çin, Orta Asya, Rusya, Avrupa hattı kullanılacakken deniz yolunda ise Güney Çin Denizi ile Hint Okyanusu, Basra Körfezi, Akdeniz ve Baltık Deniz›i rotaları genel olarak kullanılacaktır. Çin’in resmi açıklamalarına göre bu proje Asya, Afrika ve Avrupa kıtaları arasında barış ve işbirliği sağlayacaktır. Projenin birinci aya-ğı olan kara yolunda 68 ülke, 4,4 milyarlık nüfus (dünya nüfusunun yaklaşık % 60’ı) ve dünya hasılasının (Gross Domestic Product- GDP) % 40’ını kapsamaktadır. Çin 40 milyar dolar ile başlattığı bu projede eski İpek Yolu hattı üzerindeki ülkeler ile ekonomik işbirli-ğine gidilecek ve Yeni İpek Yolu ekonomik kuşağı yaratılmaya çalışılacaktır (Ministry of ForeignAffairs of China, 2015).
Yeni ipek yolu projesi kapsamında ortaya çıkacak Azerbaycan ekonomisinin çeşitlili-ğinin güçlü ve zayıf yönleri ile bu çeşitliliğin getireceği fırsat ve tehditler incelenmekte, tehditleri fırsata çevirecek politikalar
yürü-tülmektedir.
2. AZERBAYCAN EKONOMİSİNDE
KUŞAK-YOL PROJESİNİN YERİ VE
ÖNEMİ
Coğrafi olarak Doğu-Batı ve Ku-zey-Güney ulaşım koridorlarında bulunan Azerbaycan ve tarihsel olarak İpek Yolu kafileleri tarafından uzun yıllar boyunca kullanılmıştır. Bu nedenle, İpek Yolu ile ilgili girişimlerin yeniden canlandırılması, Azer-baycan’ı planların dışında bırakmayacak, tam tersine, ülkenin transit geçiş potansi-yelini ve doğal kaynaklarını Asya’dan Avru-pa’ya kullanmaya çalışacaktır. Bu bağlamda Azerbaycan hükümeti, ipek yollarını sadece transit amaçlı kullanılacak basit bir yol ya da şube olarak değil, daha çok ekonominin petrol dışı sektörünün gelişmesine katkı-sına odaklanmak ve bu doğrultuda ilerle-mek için bir mihenk taşı olarak görilerle-mektedir (Humbatov, 2018).
Azerbaycan, İpek Yolu boyunca yer alan ve “Tek Kuşak, Tek Yol” ortak girişimini aktif olarak destekleyen, savunan ve ka-tılan önemli bir ülkedir (Azernews, 2018). “Kuşak-Yol” olarak adlandırılan stratejik kavram, Çin-Azerbaycan ilişkilerinin daha da derinleşmesinin yanı sıra, iki ülke arasın-daki ekonomik, ticari, sosyal ve insani alan-larda ilişkilerin gelişmesi için büyük önem taşımaktadır. Çin, İpek Yolu üzerindeki ülkelerden biri olan Azerbaycan’la İpek Yolu Ekonomik Boru Hattı’nın inşasına ve karşılıklı temasların güçlendirilmesine büyük önem göstermektedir. Çin’in Kuşak-Yol girişiminin arkasında yeni inkişaf stratejisi dayanıyor, bu bakımdan Çin geride kalmış eyaletleri-nin gelişme düzeyini arttırmayı amaçlayan ekonomik ve enerji programlarının uygu-lanmasını düşünmektedir (Ohashi, 2018).
Bu bağlamda Kuşak-Yol Projesinin temeli Çin’in ekonomik başarısındaki de-neyimlere dayanmaktadır. Azerbaycan, Ku-şak-Yol Projesinin inşaatı için üç nedenden ötürü Çin için ideal bir ortaktır: Azerbaycan merkezli Hazar bölgesi, Doğu Asya, Avru-pa ve Rusya ekonomik çıkarlarının kesiştiği bölge haline gelmesi; Azerbaycan, çok sa-yıda büyük ölçekli uluslararası taşımacılık sisteminin yeniden geliştirilmesi açısından eski İpek Yolu’nun yenilenmesinde öncülük etmesi; Azerbaycan, karşılıklı yarar sağla-yan işbirliğine katkıda bulunan Çin ile çok yakın ekonomik ilişkilerinin olmasıdır. Ke-mer, özellikle transit ücretleri ve endüstriyel işbirliği olanakları açısından Azerbaycan’a
değerli fırsatlar sunmaktadır (Lianlei, 2016). 2013’te başlatılan Kuşak ve Yol Gi-rişimi yalnızca Avrupa, Rusya, Orta Asya, Güneydoğu Asya’da değil, aynı zaman-da Güney Kafkasya bölgesinde de başa-rılı bir şekilde desteklenmektedir. Güney Kafkasya’da Avrupa ülkeleri, Rusya ve Çin için önemli bir oyuncu olan Azerbaycan da İpek Yolu Ekonomik Kuşağı’na üyedir. Nisan 2015’te Azerbaycan’ın Asya Altyapı-sı Yatırım BankaAltyapı-sı’nın kurucu üyesi haline gelmiş ve Temmuz ayında Şangay İşbirliği Teşkilatının diyalog ortağı olma statüsünü kazanmıştır. Kuşak-yol Girişimi Azerbaycan ekonomisinin inisiyatifinin ilk çerçevesi Ba-kü-Tiflis-Kars Demiryolu projesidir. 30 Ekim 2017’de devreye giren ve tarihi İpek Yolu güzergâhında oluşturulan bu demiryolu, Trans-Avrupa ve Trans-Asya demiryolu ağ-larını bağlamak için tasarlanmıştır. İkinci proje, Bakü’nün Garadagh Bölgesinin Alat ilçesindeki Bakü Uluslararası Deniz Ticaret Limanıdır.
2.1 Proje Bağlamında Azerbaycan’ın Uluslararası İlşikilerdeki Yeri
Azerbaycan’ın elinde bulundurdu-ğu enerji kaynakları, onun Avrupa ve Asya arasında bağlantı rolünü oynamasına bir takım avantajlar sağlamaktadır. Ancak 70 yıl SSCB’nin esareti ve yönetimi altında olan Azerbaycan, kendi milli enerji kaynaklarını etkin kullanamamış ve milli enerji politika-sını gerçekleştirememiştir. 18 Ekim 1991 ta-rihinde ülke yeniden kendi bağımsızlığına kavuşarak kendi enerji politikasını oluştur-maya başlamış ve zaman geçtikçe bu poli-tika ülkenin milli güvenlik polipoli-tikasının ana halkalarından birisini oluşturmuştur (Vida-dili ve diğerleri, 2017). Azerbaycan’ın enerji güvenliği politikasını 2 açıdan değerlendir-mek mümkündür: Bunlardan ilki, ülkenin kendi içinde enerji ihtiyacının karşılanması istikametinde uygulanan enerji güvenliği politikası, diğeri uluslararası alanda ülkenin milli menfaatleri doğrultusunda hayata ge-çirilen enerji güvenliği politikasıdır. Ülkenin enerji ihtiyacının karşılanmasıyla ilgili haya-ta geçirilen enerji politikası (İsmayıl, 2013): Ülkenin enerji arzındaki riskleri ve muh-temel kriz vakaları riskini azaltmak; Enerji kaynaklarının verimli kullanılması ve kayıp-lardan/israftan kaçınma;
• Enerji taşıyıcılarının üretimi, petrol ve doğalgaz ürünlerinin çıkarılması, işlen-mesi ve taşınması esnasında kayıplara
minimuma indirmek;
• Modern teknoloji kullanarak sektörün
çevreye etkisinin azaltılması vb.
• Azerbaycan’ın kendi enerji güvenliğini
sağlamak için gerçekleştirmeye çalış-tığı dış politikasının esas istikametleri aşağıdaki gibidir:
• Hazar’ın Azerbaycan’a ait olan hissesin-de yabancı yatırımcıları teşvik etmek suretiyle enerji üretimi ve satışı alanın-da verimli faaliyetin sağlanması, dünya pazarına rekabete dayanıklı mahsulle-rin çıkarılması;
• Ülkede petrol ve doğalgaz üretimi ve
ihracatı sürecinde bölgesel güvenliğin sağlanması, bu konuda uluslararası bir-liğin garantörlüğün sağlanması;
• Azerbaycan’ın enerji teminatında
den-genin oluşturulması ve bu konuda dışa bağımlılığın tamamen ortadan kaldırıl-ması;
• Enerji sektöründe teknoloji alanında
dünya tecrübesinden yararlanmak ve yeni teknolojileri, bilimsel yöntemleri uygulamaktır.
Hazar enerji kaynaklarının Azer-baycan’ın tekrar inşaası ve dünya ekonomi-sine bütünleşmesinde en önemli mevcut imkanlarından biri olarak kabul edilmekte-dir. Enerji kaynaklarının imalat ve ihracına ilişkin yapılan sözleşmeler ve sözleşmeleri takip eden çalışmalar ve bazı girişimler, ülke ekonomisine mühim açılımlar sağlamıştır. 1994’ten beri Azerbaycan’ın uluslararası şirketlerle petrol ve doğalgaz sözleşmeleri imzalaması ve bu sözleşme çerçevesinde ortak girişimler yapması, ülkeye son tek-nolojilerin ulaşmasına ve enerji sektörü alt-yapısının tekrar yapılmasına ve dış dünya pazarlarına açılmasına bazı imkanlar sağla-mıştır (Aras ve diğerleri, 2013, s. 4).
Azerbaycan’ın dış siyasetinde gö-zettiği easa prensip, bir tarafta Rusya ve di-ğer bölgesel komşuları, öbür tarafta ABD ve Avrupa Birliği (AB) arasında bir denge ve öl-çülülük içinde izleyeceği bir politika ile ba-ğımsızlığını korumaya çalışmaktır. 2016’da Azerbaycan’ın bağımsızlığı ve bağımsız dış politikası 25. yılını kutladı. Çeyrek asırlık bu politikanın geriye dönük bir incelemesi, Azerbaycan’ın erkenden yaşadığı zorlukla-ra zorlukla-rağmen, sadece kırılgan halini güçlen-dirmeyi ve sürdürülebilir kalkınma yoluna girmeyi değil, aynı zamanda çok ustalıkla hazırlanmış bir dış politika izlemeyi başar-dığını da ortaya koymaktadır (Habibbeyli, 2017).
3. AZERBAYCAN EKONOMİSİNİN
ÇEŞİTLENDİRİLMESİNİN MUHTEMEL
SONUÇLARI
Azerbaycan, devletin ana rolü oy-nadığı, petrolün temel bir ekonomik ürün ve kaynak olarak görüldüğü (özellikle Ba-kü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı’nın tamamlan-masıyla), Sovyet sonrası küresel ekonomiye geçişini tamamlayan bir ekonomiye sahip-tir. Bu bağlamda Azerbaycan Cumhuriyeti 1991 yılında bağımsızlığını geri kazandık-tan sonra, egemen haklarını hayata geçir-meye ve ekonomik alanda bağımsız politi-kalar yürütmeye girişmiştir. Bu politikanın ana yönleri, farklı mülkiyet biçimleri, piyasa ekonomisi ve dünya ekonomisine enteg-rasyon temelinde oluşturulan ekonomik sisteme geçiş olmuştur. Ülkede var olan ekonomik gelişme bağımsızlık dönemin-den bu yana iki ana aşamaya ayrılabilir. İlk dönem 1991-1995 yıllarında yaşanan eko-nomik kaos veya gerileme dönemi. İkincisi, 1996’dan beri süren makroekonomik istik-rar ve dinamik ekonomik büyüme dönemi-dir. (Ibadoghlu, 2012).
Devletin bağımsızlığının sonraki kısa tarihsel dönemde, zor başlangıç ko-şullarına rağmen, ülkenin sosyal-ekonomik gelişimi ve öngörülen politika ve ülke ge-nelindeki Azerbaycan halkının lideri Hay-dar Aliyev’in sıkı faaliyeti nedeniyle dünya ekonomik sistemine entegrasyonu alanın-da çok büyük başarılar elde edildi. En bü-yük başarı, bu dönemde ülkede uygulanan bağımsız devlet kurma sürecinde yeni bir ekonomik reform ve gelişme modeli olan Azerbaycan modelinin yaratılmasıdır (Hey-dar Aliyev Foundation, 2019).
Ekonomik kalkınmanın ikinci aşa-masında, Azerbaycan Cumhuriyeti’nde söz konusu modelin yasal bir temeli olarak bir dizi büyük ölçekli politika belgesi (kav-ram, strateji ve programlar) kabul edildi (Azerbaycan’da Küçük ve Orta Girişime Devlet Yardımcılığı Programı (1997-2000), Azerbaycan’da Küçük ve Orta Girişimcili-ğin Gelişme Devlet Programı (2002-2005), Azerbaycan’da Tarım Sektörünün Gelişme Devlet Programı (2002-2006), Azerbay-can Cumhuriyeti’nin Demografik Gelişim Kavramı, 2002-2005’te Azerbaycan Cum-huriyeti’nde Turizmi Geliştirme Devlet Programı, Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Yoksulluğu Azaltma ve Ekonomik Kalkınma Devlet Programı (2003-2005), Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin Sosyal-Ekonomik
Gelişimi Eyalet Programı (2004-2008). Bu-nunla birlikte bir dizi belge hazırlanmak-tadır (Azerbaycan Cumhuriyeti İstihdam Stratejisi, Entegre Ticaret ve Petrol Sektörü Sektöründe Yatırım Stratejisi vb.) (Heydar Aliyev Foundation, 2019).
Hükümetin 2019 hedefleri arasında Dünya Ticaret Örgütüne katılmak, karayolu ve demiryolu altyapısına yatırım yapmaya devam ederek Azerbaycan’ı bir ticaret ve transit merkez haline getirmek ve hidro-karbonlara olan ekonomik bağımlılıktan uzaklaşmak olarak açıklanmıştır. Düzenli verimlilik ve devam eden yeniden yapılan-dırmanın piyasaya dayalı iyileştirmelerde iyi eğitimli işgücünden faydalanması ve üretim tabanının genişletilmesi gerekmek-tedir. Geçtiğimiz yıl hukukun üstünlüğünü iyileştirmek için ölçülebilir bir ilerleme kay-dedilmiştir, ancak yolsuzluk yaygın olmaya devam etmektedir (TheHeritage Foundati-on, 2019).
3.1 Azerbaycan’ın Uluslararası Ticaretteki Yeri
2017 CIA verilerine göre Azerbay-can’ın GSYİH (satın alma gücü paritesi) 172 milyar dolar olup dünyada 73. sıradadır. Kişi başına düşen milli gelir 17500 dolar olup dünyada 100. sıradadır. GSYİH’nın sektör-ler bazındaki dağılımı şöyledir: tarım % 6,1, endüstri % 53,5, hizmetler % 40,4. Tarım ve hayvancılık üretimi meyve, sebze, tahıl, pi-rinç, üzüm, çay, pamuk, tütün ürünleri; sığır, domuz, koyun, keçidir. Endüstriyel ürün-leri daha çok petrol ürünürün-lerine bağımlıdır. Petrol ve petrol ürünleri, doğal gaz, petrol sahası ekipmanları; çelik, demir; çimento; kimyasallar ve petrokimyasallar; tekstil bu alandaki üretim alanlarıdır. İşsizlik oranı % 5’tir. İşgücünün dağılımı ise tarım % 37, en-düstri % 14,3, hizmetler % 48,7’dir. Enflas-yon oranı % 13 olup dünyada sonlarda gel-mektedir. Yıllık ihracatı 15 milyar dolar olup dünyada 77. sıradadır. İthalatı ise 9 milyar dolardır ve dünyada 106.sıradadır.
Çizelge 1:2018 yılında Azerbaycan tarafından yapılan ithalat aşağıdaki tablo-daki gibidir (ITC Verileri, 2019).1
Ülke Bin Dolar Azerbaycan İthalatı
İçindeki Oranı
Rusya 1.713.470 18,2
Türkiye 1.474.596 15,6
İngiltere 1.294.131 13,7
1 Bu bölümdeki tablolardaki tüm veriler aynı kaynaktan alınmıştır.
Çin 516,278 5,5 Almanya 509,915 5,4 Gürcistan 502,727 5,3 Ukrayna 360,122 3,8 İtalya 330,42 3,5 Amerika Birleşik Devletleri 313,385 3,3 Belarus 223,787 2,4 Kazakistan 211,904 2,2 Hollanda 210,028 2,2 İsrail 185,022 2 Tablodan da görüldüğü üzere Azerbaycan’ın ithalatında en önemli ticari ortakları Rusya, Türkiye ve İngiltere’dir. Bu bağlamda Azerbaycan’ın Rusya ile yaptığı ticaretin ayrıntıları aşağıdaki gibidir.
Çizelge 2: Azerbaycan’ın Rusya’dan ithal ettiği mallar
Ürün Bin Dolar %
Demir ve çelik 190383 11,11
Ahşap ve ahşap eşya; odun kömürü 181617 10,60 Elektrikli makine ve ekipman ve
bunların parçaları; ses kayıt cihazları ve çoğaltıcılar, televizyon
150826 8,80
Hububat 135155 7,89
Demir veya çelikten eşya 94583 5,52
Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler; bitümlü maddeler
75039 4,38 Makine, mekanik aletler, nükleer
re-aktörler, kazanlar; bunların parçaları 71630 4,18 Hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı
yağlar ve bunların parçalanma ürün-leri; hazır yemeklik yağlar; hayvan
65609 3,83 Başka yerde belirtilmeyen emtialar 64933 3,79 Demiryolu veya tramvay vagonları
dışındaki araçlar ve bunların parça ve aksesuarları
59647 3,48 Kâğıt ve karton; kâğıt hamurundan,
kâğıttan veya kartondan eşya 54630 3,19
Gübre 50682 2,96
Rusya ile yapılan ticarette Azerbay-can Rusya’dan ağırlıklı olarak demir çelik ürünler, ahşap ürünleri, hububat ve elekt-rikli makine almıştır. Bu bağlamda Azerbay-can’ın Rusya ile olan ithalatında dengeli ve çeşitliliği sağladığı görülmektedir.
Çizelge 3: Azerbaycan’ın Türki-ye’den ithal ettiği mallar şunlardır:
Ürün Bin
Dolar %
Makine, mekanik parçaları, kazanlar;
bunların parçaları 240966 16,34
Elektrikli makine ve ekipman ve bunların parçaları; ses kayıt cihazları ve çoğaltıcılar, televizyon. . .
165191 11,20 Plastikler ve bunlardan yapılmış
ürünler 10594 0,72
Demir veya çelikten eşyalar 89801 6,09
Mobilya; yatak takımı, şilteler, yatak destekleri, yastıklar ve benzeri doldu-rulmuş eşyalar; . . .
67277 4,56
Demiryolu veya tramvay vagonları dışındaki araçlar ve bunların parça ve aksesuarları
51123 3,47
Sabun, organik yüzey aktif maddeler,
yıkama ve yağlama gereçleri 44182 3,00
Azerbaycan’ın Türkiye ile olan itha-latının büyük kısmında ise makine, makine parçaları gibi ürünler tercih ettiği gözlen-mektedir. Bu bağlamda Azerbaycan’ın Tür-kiye ile olan ticaretinde sadece belirli ürün-lerde tıkandığı görülmektedir.
Çizelge 4: Azerbaycan’ın İngilte-re’den ithal ettiği mallar ise şunlardır:
Ürün Bin
Dolar %
Doğal veya kültür incileri, değerli veya yarı değerli taşlar, değerli metaller, kaplı metaller. . .
873708 67,51 Makine, mekanik aletler, kazanlar;
bunların parçaları 250020 19,32
Demir veya çelikten eşyalar 68412 5,29
Azerbaycan’ın İngiltere ile olan ithalatında ise değerli taşların ağırlıkta ol-duğu bunun yanında makine ve mekanik aletlerin de yer kapladığı söylenebilir. Dola-yısıyla Azerbaycan’ın İngiltere ile ticaretinde de belirli alanlarda bir öbekleşme hakimdir.
Sonuç olarak Azerbaycan’ın ithalat verileri genel olarak incelendiğinde Azer-baycan’ın sadece Asya’ya kapalı kalmadan ekonomisi için gerekli mal ve hizmetleri hem batıdan hem de doğudan karşıladığı söylenebilir. Bununla birlikte ortaya çıkan ticaret hacmi çok düşüktür. Bu düşüklüğe rağmen özellikle Avrupa ülkeleri Azerbay-can’dan petrol ürünlerini almaktadırlar. Bunda enerji nakil hatlarının önemli bir rolü vardır.
Çizelge 5: 2018 yılında Azerbaycan tarafından yapılan ihracat aşağıdaki tablo-daki gibidir.
Ülke Bin Dolar Azerbaycan
İhracatı İçindeki Oranı İtalya 6.562.169 32,7 Almanya 1.699.422 8,5 Çekya 1.232.454 6,1 Tayvan 1.214.086 6,0 Portekiz 873710 4,4 Kanada 847273 4,2 Rusya Federasyonu 773275 3,9 İspanya 667842 3,3 Fransa 599942 3,0 Gürcistan 586064 2,9 Amerika Birleşik Devletleri 515801 2,6 Ukrayna 464628 2,3 Endonezya 437136 2,2 Avusturya 434040 2,2 Romanya 423617 2,1 Hırvatistan 406926 2,0 Çin 382090 1,9 Türkiye 378734 1,9 Hindistan 315777 1,6 Yunanistan 260179 1,3 Tayland 252088 1,3 İngiltere 251602 1,3
Azerbaycan’ın ihracatını inceledi-ğimizde ise Avrupa Birliğine üye ülkele-rin Azerbaycan’dan ciddi oralarda mal ve hizmet aldıkları ortaya çıkmaktadır. İtalya, Azerbaycan’ın yaptığı ihracatın üçte birini satın almaktadır. Bu ticaretin de tamamına yakını (%99,3’ü) mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünlerdir. Dolayısıyla İtalya Azer-baycan’ı sadece bir petrol kaynağı olarak kullanmaktadır. Almanya için de durum aynıdır. Almanya, Azerbaycan ticaretinin tamamına yakını (%98,4’ü) mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasın-dan elde edilen ürünlerdir. Çekya için de değişen bir durum yoktur. Çekya Azerbay-can ticaretinin tamamına yakını (%99,7’si) mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünlerdir. ABD için de durum aynıdır (%92,5); lakin aralarındaki ticaret son derece düşüktür. Dolayısıyla Avrupa ülkeleri ve ABD için Azerbaycan sadece petrol ürünleri alınabi-lecek bir ortak olarak görülmektedir.
Rusya’ya baktığımızda ihracat ürünleri değişmektedir. Azerbaycan’ın Rus-ya’ya ihracatında en önemli kalemlerin yenilebilir meyve ve sebzeler, kuruyemiş;
turunçgiller ve pamuk olduğu görülmek-tedir. Çin için ise durum ABD gibidir. O da Azerbaycan’dan %90’lık bir oranla petrol ürünleri almaktadır. Lakin elde edilen ihra-cat rakamları son derece düşüktür. Dolayı-sıyla Çin ve Rusya için Azerbaycan mal alımı noktasında önemli bir ülke olarak görülme-mektedir.
Sonuç olarak Azerbaycan ihracatı-nın çok büyük bir bölümünü petrol ürünle-rine dayanmıştır. Enerji noktasında önemli talep yaratan Avrupa ülkeleri Azerbaycan’ın en büyük petrol ürünleri ihraç müşterisi-dir. Bununla birlikte Çin de düşük miktarda petrolü Azerbaycan’dan karşılamaktadır. Bu tabloda en dengeli ihracat politikası ise Rusya’nındır. Rusya’nın kendi petrol ve doğalgaz kaynakları olduğu için Azerbay-can’dan daha çok tarım ürünleri almıştır. Dolayısıyla Azerbaycan hem doğuya hem de batıya sattığı en önemli ürün olan petrol ihracatını ilerleyen yıllarda da devam ettire-ceği ve ihracat dengesini bu oranlarda ko-ruyacağı söylenebilir.
SONUÇ
Kuşak-Yol projesi şimdiye kadar ya-pılan en büyük ekonomik projelerden biri-dir. Özellikle Çin’in 2030 yıllarında Amerika Birleşik Devletleri’ni de geçerek dünyanın en büyük ekonomisine sahip olacağı gerçe-ği bu projenin önemini daha da artırmıştır. Yine dünyanın en güçlü ordusuna sahip olan Amerika Birleşik Devletleri’nin küresel hegemonyası bu proje ile azalacak ve Çin, Asya, Afrika, Orta Doğu ve Avrupa hattında en önemli ekonomik ve siyasi aktör olarak ortaya çıkmış olacaktır. Proje her ne kadar ülkeler arası ekonomik ve ticari ilişkileri artırma mantığına dayansa da elbette bu projenin bir siyasi ve askeri kanadı da bulu-nacaktır. Bu noktadan hareketle ABD açısın-dan Tek Yol Tek Kuşak İnisiyatifi aslında yeni dünya düzeninin Asya bağlamında tekrar revize edilmesi anlamına gelmektedir. Dola-yısıyla artık ABD, Çin’i sadece bir ekonomik rakip olarak değil aynı zamanda hegemonik bir güç olarak da dikkate almak zorundadır. Dolayısıyla bu ekonomik savaş alanının or-tasında bulunan Azerbaycan hem Amerika Birleşik Devletleri hem de Rusya ve Çin ikili-sinin arasında stratejik öneme sahip bir ülke olarak konumlanmıştır.
Görüldüğü üzere Azerbaycan Yeni İpek Yolu Projesi bağlamında Doğu ve Batı arasındaki köprüyü sağlayacak yegane güç olarak öne çıkmıştır. Azerbaycan, coğrafi
ko-numundan faydalanarak ve özellikle altyapı ve ulaştırma sektöründe yatırım yaparak Avrupa ve Asya’yı birbirine bağlayan ulus-lararası ulaşım merkezlerinden birine dönü-şecektir. Azerbaycan’ın söz konusu projeyle deniz limanları, kara yolları, demir yolları, hava yolları ve sermaye ve emeğin dolaşımı ile alakalı konularda Doğu Batı dengesini sağlayacak yegane ülke olması Azerbay-can’a hem bir fırsat hem de bazı tehditler ortaya koymuştur. Fırsatlar bağlamında bu projeyle Azerbaycan ekonomisi çeşitlene-cek, sadece petrol gelirlerinden ibaret olan ihracat gelirleri artacak, ikili ve çok taraflı ticari antlaşmalar ve ilişkilerle milli gelirinin yükselecektir. Uluslararası karşılıklı ticaret, ülkelerarası ekonomik ilişkilerin aslında bir kazan-kazan bağlamında iki taraf için de tehditlere rağmen çıkar sağlamalarına da-yanmaktadır. Bu noktadan hareketle Azer-baycan için Çin ve Rusya gibi Asya’nın en önemli ekonomik ve askeri güçleri ile oluş-turacağı bir Yeni İpek Yolu Projesine katılımı Azerbaycan’ın ekonomik çeşitliliğine fayda sağlamak da birlikte Batı ile olan ilişkile-rinde de kutuplaşma ve eksen kaymasına sebep olabilir. Tehditler bağlamında Azer-baycan, bağımsızlığından itibaren Batı ile geliştirdiği ilişkilerini yok sayıp sadece bu proje ile Asya’ya mahkum kalmamalı, eko-nomik çeşitliliği ile ilgili yaptığı tüm ilişkile-rinde Doğu Batı dengesini kaybetmemeli ve Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Bir-liği ülkeleri ile olan ilişkilerini de yeni ipek yolundan elde ettiği kazanımlar ile birleştir-melidir. Bu bağlamda Azerbaycan kesinlikle Yeni İpek Yolunun ve/veya Çin ve Rusya’nın uydu bir devleti olarak kalmamalıdır. Azer-baycan için bu denge arayışındaki zorluk-lara rağmen ekonomisinin çeşitlendirilmesi bağlamında Azerbaycan’a stratejik fırsatlar sunan İpek Yolu Ekonomik Kuşağı en önem-li faktör olacaktır. Bu noktadan hareketle fırsatlar zorluklardan ağır basmaktadır. Fır-satları en üst düzeye çıkarmak ve zorlukla-rın üstesinden gelmek için Azerbaycan, Çin ve Rusya ile işbirliği için tercih edilen alan-ları belirlemelidir. Dolayısıyla bu ülkelerle yapılacak uluslararası ticaret ile AB ve ABD ile yapılacak ticaret anlaşma ve ilişkilerinde ikame modeli esas olmalı, birbirine rakip olmayacak ürünlerde dengeli bir dış ticaret rejimi benimsenmelidir.
KAYNAKÇA
• Aras, O. N. Süleymanov E. Ve Zeynalov
A. (2013). “Azerbaycan’ın Enerji Kay-nakları Gelirlerinin Ülke Ekonomisine Etkisi”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi.
Vol. 2, no. 2, s. 1-28.
• Azernews, China azerbaijan:
invest-ment opportunities, trade, implemen-tation of joint projects. 15.08.2018. https://w w w.azer news.az/busi -ness/136266.html
• Habibbeyli, A. (2017). “Reconsidering
Azerbaijan’s Foreign Policy on the 25th Anniversary of Restored Independen-ce” Perceptions vol. 22, no. 1, s. 29-48.
• Humbatov, M. Azerbaijan Within The
Context Of The Silk Road. 05.04.2018 ht-tps://intpolicydigest.org/2018/04/05/ azerbaijan-within-the-context-of-the-silk-road/
• Ibadoghlu, G. Azerbaijan’s Economic
Model and Its Development Since In-dependence, January 25, 2012, https:// ssrn.com/abstract=3110219
• ITC verileri, 2019,
https://www.trade-map.org
• İsmayıl, T. (2013). “Azerbaycan’ın Enerji Stratejisi ve Türkiye”. Yeni Türkiye Dergi-si, sayı. 54, s. 1451-1470.
• Lianlei, B. (2016). “Azerbaijan in the Silk Road Economic Belt: A Chinese Perspe-ctive.” China Institute of International Studies Report, 2016-08.http://www. ciis.org.cn/english/2016-08/30/con-tent_8999522.htm
• Ministry of Foreign Affairs of China, Visi-on and ActiVisi-ons Visi-on Jointly Building Silk Road Economic Belt and 21st-Century Maritime Silk Road, 2015/03/28, http:// en.ndrc.gov.cn/newsrelease/201503/ t20150330_669367.html
• Ministry of Foreign Affairs of China, Visi-on and ActiVisi-ons Visi-on Jointly Building Silk Road Economic Belt and 21st-Century Maritime Silk Road, 2015/03/28, http:// en.ndrc.gov.cn/newsrelease/201503/ t20150330_669367.html
• Ohashi, H. (2018). “The Belt and Road
Initiative (BRI) in the context of China’s opening-up policy.” Journal of Contem-porary East Asia Studies vol. 7, no. 2, s. 85-103.
• The Heritage Foundation, 2019
In-dex of Economic Freedom, Azerbai-jan, https://www.heritage.org/index/ pdf/2019/countries/azerbaijan.pdf
• Vidadili, N. Suleymanov, E. Bulut, C.
Mahmudlu, C. (2017). “Transition to renewable energy and sustainable energy development in Azerbaijan”. Renewable and Sustainable Energy Re-views, no. 80, s. 1153-1161.
