Gelgit dŸzlŸÛŸ sedimantasyonuna gŸncel bir šrnek: Mont-Saint- Michel Kšrfezi (KuzeybatÝ Fransa)
A recent example for tidal flat sedimentation: Mont-Saint-Michel Bay (Northwestern France)
Attila ‚ÜNER
Hacettepe †niversitesi, Jeoloji MŸhendisliÛi BšlŸmŸ, 06532 Beytepe, ANKARA
…Z
FransaÕnÝn kuzeybatÝsÝnda 500 km2Õlik bir alan kaplayan Mont-Saint-Michel (MSM) Kšrfezi yeryŸzŸndeki en bŸyŸk gelgit nedenli gŸnlŸk deniz seviyesi deÛißimlerinden birine sahne olmasÝ ile bilinir. Bahar aylarÝnda 15 mÕyi bulan deniz seviyesi deÛißimleri sonucu a•ÝÛa •Ýkan 250 km2Õlik gelgit dŸzlŸÛŸnde ger•ekleßtirilen bu •alÝßma sonucun- da bšlge, Ÿ• adet jeomorfik birime ayrÝlmÝß ve her birinin i•erdiÛi sedimanter fasiyes ve ortamlar irdelenmißtir. Bu- na gšre; kšrfez sistemi, gelgit kanallarÝ, organik maddece zengin tuzlu bataklÝklar ve gelgit dŸzlŸÛŸnŸn •amurlu- kumlu •evrimlerinden olußur. Kšrfezin batÝsÝnda ve orta kesimlerinde yer alan istridye-midye yÝÛÝßÝmlarÝ ve solu- can resifleri ise, zaman zaman engel adalarÝ olußturacak kadar gelißmißlerdir. KuzeydoÛudaki kÝyÝ kumul sistemi ise, kuzeybatÝ rŸzgarlarÝna a•Ýk bir alanda gelißmiß olup, kÝyÝ kumullarÝ ve gelgit akÝntÝlarÝnÝn yarattÝÛÝ megaripÝllar- dan olußur. Eldeki veriler ve yapÝlan gšzlemler; her Ÿ• sistemin de sadece doÛal nedenlerle deÛil, baraj, yol ve su kanalÝ yapÝmÝ gibi insan mŸdahalesi nedeni ile de denize doÛru ilerlediÛini gšstermektedir. Bu baÛlamda jeomor- fik birimlerin ve i•erdikleri sedimanter fasiyeslerin olußum mekanizmalarÝnÝn tam olarak anlaßÝlabilmesi sadece je- olojik anlamda deÛil, •evresel ve ekolojik anlamda da •ok šnemli hale gelmektedir.
Anahtar kelimeler: Holosen, gelgit dŸzlŸÛŸ, gelgit kanalÝ, Mont-Saint-Michel Kšrfezi, sedimanter •evrim, solucan resifleri, tuzlu bataklÝklar.
ABSTRACT
The Mont-Saint-Michel (MSM) Bay covers an area of 500 km2to the northwest of France and is characterized by exceptional tidal amplitudes (up to 15 m during spring tides). Three geomorphic units together with their sedimen- tary facies and environments can be described from 250 km2tidal flat exposed daily. The estuary system is com- posed of tidal channels, organic rich schorre and mud-sand alternations of the tidal flat. The oyster and mussel ac- cumulations and worm reefs situated to the west and center of the bay often create barrier islands. The dune sys- tem to the northeast is developed by strong northwesterly winds and contains coastal dunes and tide influenced megaripples. Available data and observations indicate that all three systems prograde not only because of natu- ral processes but also because of human interventions such as dam, road and irrigation channel constructions.
Therefore, a full understanding of the mechanisms that control the development of the geomorphic units and the- ir sedimentary facies is not only important from a geological point of view but also from environmental and ecolo- gical perspectives.
Key words: Holocene, Mont-Saint-Michel Bay, tidal channels, tidal flat, schorre, sedimentary cycle, worm reefs.
A. ‚iner
E-mail: aciner@hacettepe.edu.tr
GÜRÜÞ
Gelgit dŸzlŸÛŸ genelde •amur ve ince-kaba ta- neli kumdan olußan ve ayÝn dŸnya Ÿzerindeki
•ekim etkisinden kaynaklanan gelgit olayÝ sÝra- sÝnda yŸzeyleyen •ok dŸßŸk eÛimli geniß alanlar olarak tanÝmlanÝr (Curray, 1969; Chang ve Choi, 2001). Gelgit dŸzlŸkleri dalga enerjisinin dŸßŸk
olduÛu kÝyÝ ßeritleri, lagŸnler, kšrfezler ile orta ve •ok gŸ•lŸ gelgit etkisinde (mesotidal, macro- tidal) kalmÝß deltalarda •eßitli boyutlarda gšzle- nebilir (Reineck, 1967; Weimer vd., 1982; Re- ading, 1986). Olußan morfoloji gelgitin yayÝlÝm alanÝ, dalga gŸcŸ ile ortamda bulunan sediman- larÝn •eßidi ve oranÝ ile yakÝndan ilgilidir (Klein ve Sanders, 1964; Hayes, 1975). GŸnŸmŸzde ortalama su seviyesi deÛißiminin 8 mÕden fazla olduÛu •ok gŸ•lŸ gelgit, šzellikle Manß Deni- ziÕne kÝyÝsÝ olan Ÿlkelerden Fransa, Üngiltere ve Hollanda ile ABDÕnde Kaliforniya Kšrfezi, Kana- daÕnÝn kuzeydoÛusu, AvustralyaÕnÝn kuzeyi ve ArjantinÕin gŸneydoÛusunda etkin bir ßekilde gšzlenmektedir (van Straaten, 1961; Evans, 1965; Thompson, 1968; Dars vd., 1979; Levoy vd., 2000).
Her ne kadar Ÿlkemizde bu tŸr gŸncel sediman
•škelim alanlarÝ gšzlenmese de ge•mißte oluß- muß gelgit dŸzlŸÛŸ ile ilgili fasiyesler i•eren bi- rimlerin varlÝÛÝ bilinmektedir (Varol ve KazancÝ, 1983; TŸrkmen vd., 1999; YÝlmaz, 1999; ‚iner vd., 2002; Koßun ve ‚iner, 2002). Bu •alÝßma- nÝn amacÝ •ok gŸ•lŸ gelgit etkisinin yeryŸzŸnde
en iyi gšzlendiÛi yerlerden biri olan Mont-Saint- Michel (MSM) KšrfeziÕnde (kuzeybatÝ Fransa) rastlanan jeomorfik birimler ile sedimanter fasi- yes ve ortamlarÝn bir kÝsmÝnÝ irdelemektir. ‚alÝß- ma yšntemi hava fotoÛraflarÝ ve arazi •alÝßmala- rÝyla belirlenen alanlarda •eßitli derinlik ve uzun- lukta a•Ýlan yarmalar aracÝlÝÛÝ ile fasiyeslerin za- man ve mekan i•indeki daÛÝlÝmlarÝnÝn gšzlen- mesine ve yorumuna dayanmaktadÝr.
MONT-SAINT-MICHEL K…RFEZÜÕNÜN JEOLOJÜK OLUÞUMU
MSM Kšrfezi FransaÕnÝn kuzeybatÝsÝnda 500 km2Õlik bir alan kaplar (Þekil 1). GŸnŸmŸzde kšrfezin tabanÝnÝ olußturan granit kŸtlesinin 18.000 yÝl šncesinde 120 m kadar yukarÝda yer aldÝÛÝ dŸßŸnŸlmektedir (Morzadec-Kerfourn, 1974, 1975). BugŸn kšrfezin bulunduÛu alanÝ
•evreleyen kaya•lar doÛuda ßist ve granodiyo- rit, batÝda migmatit, gŸneyde ise PleistosenÕden gŸnŸmŸze kadar gelißen alŸvyonlardan oluß- maktadÝr (Deroin vd., 1997). Holosen šncesi baßlayan iklimdeki ÝsÝnma sonucu yŸkselen de-
Þekil 1. Mont-Saint-Michel Kšrfezi yerbulduru ve ßematik jeoloji haritasÝ (Lefeuvre ve Bouchard, 2002Õden deÛißti- rilerek alÝnmÝßtÝr).
Figure 1. Location and schematic geological map of Mont-Saint-Michel Bay (modified from Lefeuvre and Bouc- hard, 2002).
Cancale
niz seviyesinin yarattÝÛÝ •škel havza kšrfeze akan nehirlerin taßÝdÝÛÝ sedimanlar ile yavaß ya- vaß dolmaya baßlamÝßtÝr (Lefeuvre ve Bouc- hard, 2002). GŸnŸmŸzden 6500 yÝl kadar šnce yavaßladÝÛÝ bilinen transgresyonun da etkisi ile kšrfezin dolum sŸreci hÝzlanmÝß ve ortalama ka- lÝnlÝÛÝ 10 mÕyi bulan bir sediman šrtŸsŸ bšlgeyi kaplamÝßtÝr (Morzadec-Kerfourn, 1974, 1975;
Lautridou, 1977). HavzanÝn kimi yerlerinde ise, sediman kalÝnlÝÛÝnÝn 20 mÕyi ge•tiÛi bilinmekte- dir (LÕHomer, 1981). …zellikle karaya yakÝn olan kÝsÝmlarÝnda organik maddece •ok zengin •a- murdan olußan tuzlu bataklÝk alanlar ile kÝyÝ šnŸ- nŸn ileri kÝsÝmlarÝnda karbonat oranÝ •ok yŸksek (40-55%) siltli-kumlu •škeller bulunur (Marc- hand vd., 1998). Yerel olarak bu •škellere Òtan- gueÓ ve bunlarÝn olußturduÛu topoÛrafyaya ise ÒwaddenÓ adÝ verilir (Þekil 2). YapÝlan sondajlar- da kÝyÝya yakÝn kesimlerde turba ve eski toprak seviyeleri ile siltli-kumlu •škellerin (tangue) ar- dalandÝÛÝ ve tŸmŸnŸn yaßÝnÝn Holosen olduÛu gšrŸlmektedir (SVT, 2002). KÝyÝdan a•Ýklara doÛru gidildik•e ise turba seviyelerinin tamamen kaybolduÛu ve killi-siltli-kumlu •škellerin •eßitli oranlarda ardalandÝÛÝ gšzlenmektedir.
Kšrfezin doÛusunda yŸzeyleyen Tombelaine ve MSM AdacÝklarÝ da ana granit kŸtlesinin sedi- manlarca kaplanmamÝß birer uzantÝlarÝ gšrŸnŸ- mŸndedirler (Þekil 1 ve 3). YapÝlan hesaplar de- niz seviyesinin yÝlda ortalama 15 mm kadar yŸk- seldiÛini ve bunun sonucunda da 25-30 hektar kadar alanÝn tuzlu bataklÝklar ile kaplandÝÛÝnÝ gšstermektedir (Larsonneur, 1989; Bouchard vd., 1995). HolosenÕden bu yana, šzellikle de son 6000 yÝlda •škelen sedimanlarÝn miktarÝnÝn
10 milyar m3(yÝllÝk 1.5-1.75 milyon m3) kadar ol- duÛu hesaplanmÝßtÝr (Migniot, 1998).
JEOMORFÜK BÜRÜMLER VE SEDÜMAN
‚…KEL ORTAMLARI
Okyanusal ÝlÝman bir iklimin hŸkŸm sŸrdŸÛŸ MSM KšrfeziÕnin bulunduÛu bšlge yeryŸzŸnde gšrŸlen en bŸyŸk gelgit kškenli deniz seviyesi deÛißimlerinden birine sahne olmasÝ ile bilinir (Lang vd., 1973; Larsonneur, 1989; Levoy vd., 2000). …zellikle bahar aylarÝnda 15 mÕyi bulabi- len gŸnlŸk deniz seviyesi deÛißimlerinin sonu- cunda MSM KšrfeziÕnin yarÝya yakÝn bšlŸmŸ (yaklaßÝk 250 km2) a•ÝÛa •Ýkar (Chabert DÕHi- eres ve Le Provost, 1978; Deroin vd., 1997).
Bšylece kuzeybatÝya doÛru yaklaßÝk 3oÕlik bir eÛimi bulunan kšrfezin kÝyÝdan 15 km kadar bir kesiminde gŸnŸn yarÝsÝnÝ kaplayan bir zaman dilimi i•erisinde jeomorfolojik ve sedimantolojik gšzlemlerde bulunulabilmek olanaklÝ hale gelir.
Bu •alÝßmada MSM KšrfeziÕnde gšzlenen jeomorfik birimler Marchand vd. (1998)Õden esinlenilerek Ÿ• sistem altÝnda toplanmÝß olup, bunlar: 1. Kšrfez sistemi, 2. Üstridye-midye yÝÛÝ- ßÝmlarÝ ve solucan resifleri, 3. KÝyÝ kumul siste- miÕdir.
Kšrfez Sistemi
MSM KšrfeziÕne doÛu ve gŸneydoÛudan ulaßan Ÿ• nehir (SŽe, SŽlune ve Couesnon Nehirleri) bulunmaktadÝr (bkz. Þekil 1). Kšrfez sistemini olußturan birimler anÝlan nehirlerin kÝyÝ šnŸnŸn
•eßitli kesimlerinde olußturduÛu tuzlu bataklÝklar ile gelgit dŸzlŸÛŸ ve kanallarÝ gibi sedimanter or-
Þekil 2. Mont-Saint-Michel Kšrfezi sediman tiplerini gšsterir ßematik kesit. (SVT, 2002Õden deÛißtirilerek alÝnmÝß- tÝr).
Figure 2. Schematic section showing of sediment types in Mont-Saint-Michel Bay (modified from SVT, 2002).
Þekil 3. MSM KšrfeziÕnde gelgit sÝrasÝnda gelißen sÝÛ gelgit kanallarÝ ve ÒtangueÓ olarak bilinen siltli-kumlu birimler (fotoÛraf Tombelaine AdacÝÛÝÕndan •ekilmiß olup, ileride MSM AdacÝÛÝ gšrŸlmektedir. SaÛ ortada insanlar se•ilmektedir).
Figure 3. Silty-sandy units (tangue) and shallow tidal channels in MSM Bay area (picture shows MSM Island taken from Tombelaine Island.
Humans on the middle right).
tamlarÝ i•erirler. Benzer birim ve fasiyesler GB Üspanya-Portekiz sÝnÝrÝndaki Guardiana Nehri deltasÝ (Morales, 1997) ile GŸney KoreÕnin batÝ sahilleri (Wells vd., 1990) gibi šnemli gelgit olay- larÝnÝn gšzlendiÛi dŸnyanÝn baßka bšlgelerinde de tanÝmlanmÝßlardÝr.
Gelgit kanalÝ •škelleri
MSM KšrfeziÕne ulaßan nehirler gŸnlŸk gelgit sÝ- rasÝndaki hÝzlÝ su akÝßÝ nedeni ile šnemli bir se- diman taßÝma mekanizmasÝ olußtururlar (Þekil 4). Kšrfeze vardÝÛÝ noktada derinliÛi fazla olma- makla birlikte (birka• metre) kanallarÝn genißliÛi gelgit esnasÝnda birka• yŸz metreye kadar ula-
ßabilmektedir. Kšrfezin orta kesimlerine ulaßtÝk- larÝnda ise dallanÝp budaklanarak belirgin kanal- larÝ olmayan (anastomoze) bir nehir gšrŸnŸmŸ sunarlar (bkz. Þekil 3).
Gelgit kanallarÝndan birinde a•Ýlan yarmalarda iyi boylanmÝß ve yuvarlaklaßmÝß, ince-orta kum boyutunda sedimanlara rastlanmÝßtÝr. KanalÝn taban kÝsmÝnda kaba taneli kum ve az da olsa gecikme •akÝllarÝ gšzlenmektedir. Kimi yerlerde belli belirsiz de olsa, ince bir tabakalanma izle- nebilir. Ancak gelgit kanalÝnÝn en šnemli fasiye- si kŸ•Ÿk boyutlu teknemsi •apraz tabakalanma (1-5 cm) ve bunlarÝn olußturduÛu setlerdir. Kimi kesitlerde ise bu teknemsi •apraz tabakalarÝn
•ukur Ÿst kÝsÝmlarÝ silt-kil boyu sedimanlar ile šr- tŸlmŸßtŸr (Þekil 5). TŸysŸ tabakalanma olarak bilinen bu sedimanter yapÝ, gelgit sÝrasÝnda hÝz- la hareket eden suyun olußturduÛu kum ripÝllarÝ- nÝn Ÿzerine suyun duraÛan hale geldiÛi dšnem- lerde asÝlÝ haldeki silt-kil boyu sedimanlarÝn (•a- mur) •škelmesi ile olußur (Reineck ve Wunder- lich, 1968). Bšlgede daha az da olsa gšzlenen bir diÛer sedimanter yapÝ ise, •amur katmanlarÝ arasÝnda izole halde kum ripÝllarÝnÝn gšzlenebil- diÛi dalgalÝ tabakalanmadÝr. AkÝntÝ hÝzÝnÝn artÝp yavaßlayabildiÛi bazÝ ortamlarda (šrneÛin akar- su ortamÝ; Terwindt ve Breusers, 1972; Martin, 2000) olußabilse de bu tŸr sedimanter yapÝlar šzellikle gelgit kanallarÝ ve gelgit dŸzlŸklerinin ti- pik yapÝlarÝ olarak bilinirler (van Straaten, 1954;
Þekil 4. SŽlune Nehri ve hÝzla ilerleyen gelgit dalgasÝ.
Figure 4. SŽlune River and advancing tidal wave.
Þekil 5. Gelgit kanalÝ i•inde gelißmiß tŸysŸ •apraz ta- bakalanmalar. (Ünce taneli kum ripÝllarÝnÝn (K) •ukur kesimleri (‚) silt-kil boyu sediman- larca doldurulmußtur).
Figure 5. Flaser bedding within a tidal channel. (The troughs of fine sand ripples (K) are filled by silt and mud (‚)).
Reineck, 1967; Reineck ve Wunderlich, 1968;
Terwindt, 1971; Elliott, 1986).
Tuzlu bataklÝklar
Nehirler tarafÝndan taßÝnan kil-silt boyu malze- menin gelgit etkisi ile kÝyÝya yakÝn kÝsÝmlarda •š- kelmesi sonucu gelißen tuzlu bataklÝk alanlarÝ (yaklaßÝk 40 km2) Ÿzerinde yetißen otlardan do- layÝ tuzlu •ayÝr (schorre) olarak bilinir (Þekil 1 ve 6). Tuzlu •ayÝrlarÝ olußturan bu sedimanlar (bal-
•Ýk) Ÿzerinde šzellikle Puccinellia bitkisi •ok ge- niß alanlar kaplar (Deroin vd., 1997). A•Ýlan yar- malarda organik maddece zengin •amurlar ile ince-kaba taneli kumlarÝn yanal ve dikey yšnde fasiyes deÛißtirdikleri gšzlenmektedir (bkz. Þekil 6). …zellikle •amur i•inde belli belirsiz bir lami- nalanma ve bol bitki kškŸ izlerine rastlanÝr. Kimi kesitlerde ise turba olarak adlandÝrÝlabilek oran- da organik maddece zengin seviyeler de gšz- lenmektedir (bkz. Þekil 2).
‚amurlu gelgit dŸzlŸÛŸ
Gelgit ara dšneminde suda asÝlÝ halde bulunan kil boyu malzemenin •škelmesi sonucu tuzlu
•ayÝrlarÝn denize doÛru a•Ýlan kÝsÝmlarÝnda olu- ßur ve geniß alanlar kaplar (Þekil 7). †st kesim- lerinde bitki šrtŸsŸ ve canlÝ izleri gelißmemiß olup, suyun tamamen •ekildiÛi dšnemlerde •a- mur •atlaklarÝ olußur. Kšrfezin •eßitli kesimlerin- de •amur •atlaklarÝnÝn ayrÝßarak 5-50 cm bŸ-
yŸklŸÛe erißebilen •amur bloklarÝ ve bunlarÝn akÝntÝlar ile taßÝnmasÝ sonucu olußan •amur top-
•uklarÝ bulunabilir. Dikine kesitlerde ise kalÝnlÝÛÝ 1 mÕyi bulabilen masif •amura rastlanÝldÝÛÝ gibi laminalÝ veya •ok ince tabakalÝ kil-silt ardalan- malarÝndan olußan sedimanter •evrimler de gšzlenmektedir (Þekil 8). Yanal devamlÝ, siyah renkli kil lamina ve/veya •ok ince tabakalarÝnÝn (1-2 cm) a•Ýk sarÝ renkli ince silt tabakalarÝ (2-3 cm) ile ardalanmasÝndan olußan bu •škellerin šzellikle siltli kesimlerinde •ok yavaß akÝntÝlarÝn olußturduÛu akÝntÝ ripÝllarÝ da gšzlenebilir.
Kumlu gelgit dŸzlŸÛŸ
Kumlu gelgit dŸzlŸÛŸ genellikle kÝyÝ šnŸnŸn ile- ri kÝsÝmlarÝnda gelißmißtir. Ünce-kaba kum boyu- tunda karbonat oranÝ •ok yŸksek •škeller yer yer midye ve istridye kavkÝlarÝ da i•erirler. Kimi yerlerde ise, kum boyutuna indirgenmiß canlÝ Þekil 6. Tuzlu bataklÝklarÝn (tuzlu •ayÝr) genel gšrŸnŸ-
mŸ ve kesiti. YŸzeyde Puccinellia bitkileri ve kŸ•Ÿk bir gelgit kanalcÝÛÝ, kesitte ise organik maddece zengin •amur fasiyesinin yanal ve dikey yšnde silt oranÝ yŸksek fasiyeslere ge-
•ißi gšrŸlmektedir (kŸrek 140 cmÕdir).
Figure 6. General view and cross section of salt marches (schorre). Puccinellia plants and small tidal channel on the surface are visib- le. Section shows lateral and vertical facies changes from organic rich mud to silty- sandy sediments (shuffle is 140 cm long).
Þekil 7. ‚amurlu gelgit dŸzlŸÛŸnŸn genel gšrŸnŸmŸ (arka planda MSM AdacÝÛÝ šn planda ise ye- ni olußmuß •amur •atlaklarÝ ve bunlardan tŸ- remiß •amur bloklarÝ gšrŸlmektedir. Pala 50 cmÕdir).
Figure 7. General view of the muddy tidal flat (MSM Island on the background and newly develo- ped mud cracks and mud blocks on the fo- reground. Knife is 50 cm long).
fasiyesidir (Þekil 12). A•Ýlan yarmalarda, kalÝn- lÝklarÝ 1 mÕyi ge•ebilen masif kum ve masif •a- mur tabakalarÝnÝn yanÝ sÝra ortalama 1-5 cm ka- lÝnlÝktaki •amur-kum tabakalarÝnÝn ardalanmala- rÝ da gšzlenmißtir (Þekil 13). Kum tabakalarÝnÝn kalÝnlÝklarÝ kimi yerde 10 cmÕyi ge•ebilir ve taba- kalar i•inde aßaÛÝdan yukarÝya doÛru tane boyu kŸ•Ÿlmesi ve Ÿst kÝsÝmlarda da kŸ•Ÿk akÝntÝ ri- pÝllarÝ bulunabilir. ‚amur tabakalarÝ i•inde ise si- yahtan griye kadar deÛißen renklerde milimetre kalÝnlÝÛÝnda laminalanma gšzlenir. Bu •amur- kum ardalanmalarÝ •amurlu gelgit dŸzlŸÛŸnde bahsedilen •evrimlerin kumlu eßdeÛeri olarak yorumlanabilirler.
Þekil 8. ‚amurlu gelgit dŸzlŸÛŸnde siyah renkli kil la- mina ve/veya •ok ince tabakalarÝ ile a•Ýk sa- rÝ renkli ince silt tabakalarÝndan olußan sedi- manter •evrimler.
Figure 8. Sedimentary cycles made up of black mud laminae and/or very fine beds alternating with yellow colored fine silty beds.
Þekil 9. Kumlu gelgit dŸzlŸÛŸnde gelißmiß akÝntÝ ripÝl- larÝ (akÝß yšnŸ fotoÛrafÝn saÛÝndan soluna doÛru olup arka planda MSM AdacÝÛÝ gšrŸl- mektedir).
Figure 9. Current ripples developed in sandy tidal flat (current direction is from right towards left.
MSM Island on the background).
Þekil 10. Kumlu gelgit dŸzlŸÛŸnde gelißmiß dil ßekilli ripÝllar (akÝß yšnŸ fotoÛrafÝn Ÿst saÛ kÝsmÝn- dan alt sol kÝsmÝna doÛrudur. Pala yaklaßÝk 30 cmÕdir).
Figure 10. Lingoid ripples developed in sandy tidal flat (current direction is from upper right to- wards lower left. Knife is approximately 30 cm long).
kavkÝlarÝ sedimanÝn tamamÝnÝ olußturabilir. YŸ- zeyde, gelgit akÝntÝlarÝnÝn ßiddet ve yšnŸne baÛ- lÝ olarak gelißen •eßitli tipteki akÝntÝ ripÝllarÝ gšz- lenir (Þekil 9 ve 10). Dikine kesitlerinde ise ma- sif gšrŸnŸmlŸ kumda bol canlÝ ka•Ýß izleri ile su ka•ma yapÝlarÝna rastlanabilir (Þekil 11).
KarÝßÝk (kumlu-•amurlu) gelgit dŸzlŸÛŸ YukarÝda deÛinilen •amurlu ve kumlu gelgit dŸz- lŸÛŸnde gelißen •škellerin •eßitli oranlarda ka- rÝßmasÝ ve/veya ardalanmasÝ sonucu gelißen ve
coÛrafi anlamda en yaygÝn olan gelgit dŸzlŸÛŸ Þekil 11. Kumlu gelgit dŸzlŸÛŸnden bir kesit ve canlÝ ka•Ýß izleri.
Figure 11. Sandy tidal flat section showing bioturba- tion.
Þekil 12. KarÝßÝk (kumlu-•amurlu) gelgit dŸzlŸÛŸ. Sa- rÝ renkli kaba kumdan olußmuß engel adasÝ bir dil ßeklinde uzanmakta olup Ÿzerinde kŸ-
•Ÿk boyutlu rŸzgar ripÝllarÝ gelißmißtir. ‚a- mur •atlaklarÝnÝn ayrÝßmasÝ ile olußmuß •apÝ 1 mÕyi bulabilen •amur bloklarÝ ise geri plan- da gšrŸlmektedir (uzakta MSM AdacÝÛÝ se-
•ilmektedir).
Figure 12. Mixed tidal flat. Tongue shaped barrier is- land composed of yellow coarse sand on the foreground and mud blocks up to 1 m in di- ameter on the background (MSM Island on the upper left of the picture).
Þekil 13. KarÝßÝk gelgit dŸzlŸÛŸnden bir kesit (sarÝ ka- ba kum tabakalarÝnÝn ince laminalÝ siyah •a- mur tabakalarÝ ile ardalanmasÝndan olußan sedimanter •evrimler).
Figure 13. A section through the mixed tidal flat (se- dimentary cycles composed of yellow coar- se sand beds alternating with finely lamina- ted black mudy beds).
KarÝßÝk gelgit dŸzlŸÛŸnde gšzlenen diÛer bir fa- siyes de yutan kumlar (moving sands) ve kŸ•Ÿk boyutlu •amur volkanlarÝdÝr (Þekil 14 ve 15). Yu- tan kumlar Ÿstteki kum yÝÛÝnÝnÝn su ile doygun olmasÝndan dolayÝ alttaki •amur tabakasÝ Ÿzeri- ne tam olarak •škelememiß olmasÝndan kay-
naklanÝrlar. Kimi yerlerde 50 m2Õyi bulan alanlar kaplayan ve Ÿzerine basanÝ (bšlgeyi ziyaret eden turistler, istridye-midye toplayan kißiler ve tuzlu •ayÝrlarda otlayan koyunlar gibi) aßaÛÝ doÛru •ekebilen tehlikeli bir olußum olarak bili- nirler. Yutan kumlar Ÿzerine hafif•e basÝlmasÝ ile alttaki •amurun bir su ka•ma yapÝsÝ olußturarak yŸzeye •ÝkmasÝ sonucu ise kŸ•Ÿk boyutlu •a- mur volkanlarÝnÝn olußtuÛu gšzlenmißtir (bkz.
Þekil 14 ve 15). Olußan •amur volkanlarÝnÝn ge- nißlikleri 5-20 cm yŸkseklikleri de 2-4 cm olabi- lir. Benzer ßekilde hÝzlÝ •škelimin ve tektonizma- Þekil 14. KarÝßÝk gelgit dŸzlŸÛŸnde gšzlenen yutan kumlar ve Ÿzerine yapÝlan basÝn• sonucu olußan kŸ•Ÿk boyutlu •amur volkanlarÝ.
Figure 14. Moving sands and mud volcanoes in the mixed tidal flat environment.
Þekil 15. ‚amur volkanlarÝndan bir ayrÝntÝ.
Figure 15. Detail of a mud volcano.
10 cm
nÝn aktif olduÛu bšlgelerde šzellikle organik maddece zengin •amurlarÝ Ÿzerleyen sediman- larÝn aÛÝrlÝÛÝ ile olußan metrelerce yŸksekliÛin- deki •amur volkanlarÝnÝn varlÝÛÝ da bilinmektedir (Hedberg, 1974; Kopp, 1985; Algar, 1993; As- lan vd., 2001).
Üstridye-Midye YÝÛÝßÝmlarÝ ve Solucan Resifleri
MSM KšrfeziÕnin batÝsÝ ile orta kÝsÝmlarÝnÝ kap- layan bšlgede •eßitli deniz kabuklularÝnÝn oluß- turduÛu yÝÛÝßÝmlar ve solucan resifleri gelißmiß- tir.
Üstridye yÝÛÝßÝmlarÝ
‚alÝßma alanÝnÝn batÝsÝndaki Cancale yarÝma- dasÝ a•ÝklarÝnda genelde kÝyÝya paralel uzanan istridye yÝÛÝßÝmlarÝnÝn uzunluklarÝ birka• kmÕyi, genißlikleri 5-20 mÕyi, yŸkseklikleri ise kimi yer- lerde 0.5-1 mÕyi bulabilir (Þekil 1 ve 16). Karaya doÛru tuzlu •ayÝrlara, denize doÛru ise karÝßÝk gelgit dŸzlŸÛŸne ge•iß yapan bu yÝÛÝßÝmlar, ba- zÝ yerlerde bir dalgakÝran gšrevi yaparak sahil ile arasÝnda •ok sÝÛ bir lagŸn olußturabilirler.
Midye yÝÛÝßÝmlarÝ
Kšrfezin gŸneybatÝsÝndaki midye kabuklarÝnÝn olußturduÛu yÝÛÝßÝmlar ise •ok daha geniß alan- lar kaplarlar (bkz. Þekil 1). Gelgit akÝntÝlarÝnÝn etkisi nedeniyle genelde iyice kÝrÝlmÝß kavkÝlar- dan olußan ve kÝyÝya parallel olarak uzanan bu yÝÛÝßÝmlarÝn bir kÝsmÝ da tÝpkÝ istridye yÝÛÝßÝmla- rÝ gibi bir engel adasÝ gšrŸnŸmŸnŸ almÝßtÝr. Sa-
hil ile engel adasÝ arasÝnda olußan lagŸnde ise tipik olarak masif gšrŸnŸmlŸ ve yoÛun canlÝ ka-
•Ýß izli •amur gšzlenir. LagŸnŸ kesen kŸ•Ÿk bo- yutlu gelgit kanallarÝ ve bunlarÝ dolduran silt- kum boyu sedimanlara da sÝk•a rastlanÝr.
Solucan resifleri
Kšrfezin orta kesimlerinde ise yšrede ÒHermel- lesÓ olarak bilinen Polychaeta annelids (Sabel- laria alveolata) solucan resifleri takriben 100 hektar kadar bir alan kaplarlar (Deroin vd., 1997; Þekil 1, 17 ve 18). Gelgit esnasÝnda asÝlÝ halde taßÝnan silt-kum boyu malzemeleri yaka- layarak bŸyŸyen, a•Ýk kahve renkli bir tŸp bi•i- mindeki solucanlardan olußan bu resifler, genel- de 40-80 cm (en bŸyŸk 150 cm) yŸksekliÛinde kŸmeler ßeklinde gelißmiß olup, yanal olarak
Þekil 16. UfalanmÝß istridye kavkÝlarÝndan olußan ve tuzlu •ayÝrlara yanal (geri plandaki otluk alan) ve dikey (suyun aktÝÛÝ kanalcÝk civarÝ) yšnde ge•iß yapan istridye yÝÛÝßÝmlarÝ.
Figure 16. Oyster accumulations passing laterally (plants on the background) and vertically (small tidal channel on the left) to the schor- re.
Þekil 17. Polychaeta annelids (Sabellaria alveolata) solucan resifleri.
Figure 17. Polychaeta annelids (Sabellaria alveolata) worm reefs.
Þekil 18. Solucan resiflerinin tŸplerini gšsterir ayrÝntÝ (lens kapaÛÝnÝn •apÝ 5 cmÕdir).
Figure 18. Detail showing the tubes of the worm re- efs (lens cap is 5 cm in diameter).
fazla devamlÝlÝk gšstermezler ve kumlu gelgit dŸzlŸÛŸne ge•erler.
KÝyÝ Kumul Sistemi
MSM KšrfeziÕnin kuzeydoÛusunda Bec dÕAnda- ine olarak anÝlan bšlgede kuzeybatÝ rŸzgarlarÝ ve gelgit akÝntÝlarÝnÝn etkisi ile kuzeyden gŸneye doÛru bir dil ßeklinde uzanan kÝyÝ kumul sistemi gelißmißtir (bkz. Þekil 1). Kšrfez sistemindeki nehirlerin taßÝdÝÛÝ sedimanlarÝn gelißtirdiÛi tuzlu
•ayÝrlarÝn yayÝlÝmÝnÝ engelleyen bir konumda bulunan bu kumullar kÝyÝya parallel olarak bir- ka• km boyunca uzanÝrlar. Karasal kesiminde yŸkseklikleri metrelerce olan kumullar gelgit akÝntÝlarÝna maruz kalan kesimlerde 20-40 cm yŸkseklikte megaripÝllar olarak gelißmißlerdir (Þekil 19 ve 20).
TARTIÞMA VE SONU‚LAR
YeryŸzŸndeki bŸyŸk boyutlu gŸncel gelgitin en šnemlilerinden birinin gšzlenediÛi MSM Kšrfe- ziÕnde Ÿ• jeomorfik birim (1. Kšrfez sistemi, 2.
Üstridye-midye yÝÛÝßÝmlarÝ ve solucan resifleri, 3.
KÝyÝ kumul sistemi) ayÝrtlanarak bunlarÝn i•erdi-
Ûi sedimanter fasiyesler tanÝmlanmÝßtÝr. Buna gšre nehirlerin kšrfeze girdiÛi noktadan itibaren gelißen kšrfez sisteminin sÝÛ gelgit kanallarÝnÝ dolduran •škellerin šnemli bir bšlŸmŸ tŸysŸ ve dalgalÝ tabakalanmalar ile temsil edilirler. Bu ka- nallarÝn i•inde ilerlediÛi organik maddece zen- gin •amur ve silt-ince kumdan olußan tuzlu ba- taklÝklar (tuzlu •ayÝrlar) ise Ÿzerlerinde gelißen bitki šrtŸsŸ ile tipiktirler.
Kšrfez sisteminin diÛer sedimanter ortamlarÝnÝ ise, kÝyÝdan a•ÝÛa doÛru •amurlu ve kumlu gel- git dŸzlŸÛŸ ile bunlarÝn yanal ve dikey yšnde ge-
•iß yaptÝÛÝ karÝßÝk gelgit dŸzlŸÛŸ olußturur. A•Ý- lan yarmalarda gšzlenen •amur-silt ve/veya kumdan olußan lamina ve tabakalarÝn olußturdu- Ûu sedimanter •evrimler gelgit dŸzlŸÛŸnŸn en šnemli fasiyeslerinden biridir. Varv olarak tanÝm- lanan benzer •evrimler tipik olarak buzul gšlleri ve kapalÝ havzalarda gšzlenmekte olup, her bir
•ifti bir yÝllÝk •škelime ißaret eder (Ashley, 1975).
MekanizmasÝ veya olußtuÛu ortam ne olursa ol- sun sedimanter •evrimlerin olußabilmesi i•in šnemli oranda dikine birikmenin olmasÝ ve dola- yÝsÝ ile •škelmenin erozyondan daha baskÝn ol- duÛu bir durumun olußmasÝ gerektiÛi genelde kabul gšren bir yaklaßÝmdÝr (Allen ve Duffy, 1998). Benzer gŸncel gelgit •evrimlerinde yapÝ- lan araßtÝrmalar koßullar uygun olduÛu takdirde yÝllÝk net •škelim miktarÝnÝn 10 cmÕden 1 mÕye kadar deÛißebildiÛini gšstermektedir (Archer ve Kvale, 1989; Williams, 1989a,b, 1991; Kuecher vd., 1990; Miller ve Eriksson, 1997). Buna kar- ßÝn Proterozoik (Chan vd., 1994) ve Karbonifer Þekil 19. KÝyÝ kumul sistemi (K) (geri plandaki aÛa•lÝ
bšlge) ve šn kÝsÝmda gelgit akÝntÝlarÝ ile ge- lißmiß megaripÝllar (akÝntÝ yšnŸ fotoÛrafÝn saÛ Ÿst kšßesinden sol alt kšßesine doÛru- dur. MegaripÝllarÝn Ÿzerinde sÝÛ suda ve ha- fif akÝntÝ ile gelißmiß dil ßekilli ripÝllar (A) ve fotoÛrafÝn saÛ alt kšßesine doÛru ilerleyen boßaltma ripÝllarÝ (B) gšrŸlmektedir).
Figure 19. Dune system (K) (forest on the backgro- und) and the megaripples developed by tidal currents on the foreground (flow direction from upper right towards lower left of the pic- ture. Smaller current ripples generated on top of the megaripples: A) lingoid ripples, B) drainage ripples moving towards lower right).
Þekil 20. MegaripÝllarÝn •anak kesiminde olußmuß kŸ•Ÿk boyutlu bir yelpaze (A) ve su seviyesinin tekrar al•almasÝ sonucu onu keserek olußan diÛer bir al•ak dŸzey yel- pazesi (B).
Figure 20. Small fan (A) developed within the trough of a megaripple. Note the lowstand fan (B) cutting trough the previously formed fan.
(Lanier vd., 1993; Kvale vd., 1994; Miller ve Eriksson, 1997) yaßlÝ kaya•larda gšzlenen sedi- manter •evrimler, gelgit etkisinden ziyade, gelgit bšlgesine ulaßan nehirlerin mevsimsel sediman miktarÝndaki deÛißime atfedilmißtir. Bu gšrŸße paralel olarak MSM KšrfeziÕne giren nehirlerin sediman yŸklerindeki mevsimsel deÛißimlerden dolayÝ yaz ve bahar aylarÝ sŸresince silt-kum bo- yu malzeme •škelirken, organik aktivitenin daha az olduÛu kÝß aylarÝnda ise genelde kil boyu se- dimanlarÝn •škelmiß olabileceÛi ve dolayÝsÝyla karÝßÝk gelgit dŸzlŸÛŸnde gšzlenen •evrimlerin en azÝndan bir kÝsmÝnÝn bu ßekilde olußmuß ola- bilecekleri yorumu yapÝlabilir. ‚amurlu gelgit dŸzlŸÛŸndeki kil-silt ardalanmalarÝnÝn her bir •if- ti ise yÝllÝk ve/veya ayÝn •ekim etkisi ile olußan 28 gŸnlŸk (1 ay) gelgit kškenli sedimanter •ev- rimler olabilir (Allen ve Duffy, 1998). Her ne ka- dar bu •alÝßmanÝn kapsamÝ dÝßÝnda ise de, bu tŸr sedimanter •evrimlerin kškenlerine ve olu- ßum mekanizmalarÝna ilißkin daha ayrÝntÝlÝ bir kanÝya varÝlabilmesi i•in, gŸncel sedimantasyo- nun •eßitli izleme noktalarÝ aracÝlÝÛÝyla ve belirli bir sŸre boyunca (šrneÛin a•Ýlan bir yarmada aylÝk ve yÝllÝk sedimantasyon šl•Ÿmleri ve bunla- rÝn istatistiki bilgilerinin derlenmesi gibi) takip edilmesi gerekmektedir.
MSM KšrfeziÕnin batÝsÝ ile orta kÝsÝmlarÝnda bu- lunan istridye-midye yÝÛÝßÝmlarÝ ile solucan resif- lerinin gelgit dŸzlŸÛŸ Ÿzerinde zaman zaman engel adalarÝ olußturabilecek kadar gelißtikleri bilinmektedir. YapÝlan gšzlemler istridye-midye yÝÛÝßÝmlarÝnÝn kapladÝÛÝ alanlarÝn gittik•e arttÝÛÝ yšnŸndedir (Bonnot-Courtois, 1994; Marchand, 1997).
Kšrfezin kuzeydoÛusunda kuzeybatÝ rŸzgarlarÝ- nÝn etkisine a•Ýk bir alanda gelißmiß olan kÝyÝ ku- mul sistemi de, diÛer sistemlerde olduÛu gibi, net bir ilerleme halindedir. …zellikle kšrfez siste- mini olußturan nehirlerin taßÝdÝÛÝ kumlar kÝyÝ ku- mullarÝnÝ ve gelgit etkisine maruz megaripÝllarÝn olußumunu beslemektedir. Bu alanlarÝn da Spartina townsendi ve Salicornia herbacea gibi bitkilerce gittik•e artan bir ßekilde kaplanmasÝ sonucu 10 yÝldan az bir zaman dilimi i•erisinde sistemin 180 ile 270 m arasÝnda ilerlediÛi belirtil- mektedir (Marchand vd., 1998).
TŸm bu doÛal olaylara ilave olarak, insan aktivi- tesinin de sedimantasyon Ÿzerinde •ok šnemli bir etki yaptÝÛÝ ve bšlgenin morfolojisini deÛißtir-
diÛi gšzlenmektedir (Lefeuvre ve Bouchard., 2002). 11. YŸzyÝlÕdan itibaren ekilebilecek alan- lar a•mak ve taßkÝnlarÝ šnlemek amacÝ ile inßa edilen •eßitli settler ve kŸ•Ÿk barajlar ile su ka- nallarÝnÝn yapÝmÝ nehirlerin taßÝdÝÛÝ sedimanla- rÝn gittik•e daha gerilerde •škelmesine neden olmaktadÝr (Morzadec-Kerfourn, 1974, 1975;
Larsonneur, 1989). AyrÝca 1879 yÝlÝnda anakara ile MSM AdacÝÛÝ arasÝnda yapÝmÝ tamamlanan yola, 1959 yÝlÝnda taßÝt park alanÝ da eklenmiß- tir. Her yÝl MSM ManastÝrÝnÝ ziyarete gelen mil- yonlarca turistin ihtiyacÝna yanÝt verse de, bu ya- pÝlanlar sedimantasyonu arttÝrmakta ve bunun sonucu olarak da MSM AdacÝÛÝÕnÝn etrafÝ gelgit sÝrasÝndaki yŸksek deniz seviyesinde bile artÝk su ile kaplanamamaktadÝr (Migniot, 1998). Ünßa edilen barajlarÝn bir kÝsmÝnÝn nehir yataklarÝnÝn yer deÛißtirmesi sonucu yÝkÝlmalarÝ bile bu sonu- cu deÛißtirecek gibi gšrŸlmemektedir (LÕHomer, 1981). Nitekim yapÝlan hesaplar yÝllÝk 1.5 milyon m3ÕlŸk sediman girdisi olan kšrfezin pek de uzak olmayan bir gelecekte dolmaya mahkum oldu- Ûunu gšstermektedir (LCHF, 1977). MSM Kšrfe- ziÕnde gšzlenen jeomorfik birimler ve bunlarÝn i•erdiÛi sedimanter fasiyeslerin olußum meka- nizmalarÝnÝn iyi anlaßÝlabilmesi, sadece jeolojik anlamda deÛil •evresel, ekolojik ve beßeri an- lamda da bŸyŸk bir šnem taßÝmaktadÝr.
KATKI BELÜRTME
Yazar, bu •alÝßmanÝn ger•ekleßtirilmesi i•in ge- rekli olan arazi incelemesine maddi destek saÛ- layan TŸrkiyeÕdeki FransÝz BŸyŸkel•iliÛiÕne, bšl- geyi kendisine tanÝtan Dr. Philippe Duringer (Lo- uis Pasteur †niversitesi, Strasbourg), Dr. Max Deynoux (CNRS, Strasbourg) ve Dr. Ahmed Be- nanÕa (TOTAL Petrol Þirketi), ßekillerin dŸzen- lenmesinde yardÝmcÝ olan Arß. Gšr M. Akif SarÝ- kayaÕya (Hacettepe †niversitesi) ve makalenin gelißmesine eleßtiriyle katkÝ saÛlayan Prof. Dr.
Nizamettin KazancÝ ile adÝnÝ bilmediÛi diÛer ha- keme teßekkŸrlerini sunar.
KAYNAKLAR
Algar, S.T., 1993. Controls on Jurassic through Early Tertiary sedimentation, in Trinidad. In: J.L.
Pindell and B.F. Perkins (eds.), Mesozoic and Early Cenozoic development of the Gulf of Mexico and Caribbean region: A context for hydrocarbon exploration, 13th Annual Research Conference Proce-
edings, Gulf Coast Section, Society of Economic Paleontologists and Mineralo- gists, 221-235.
Allen, J.R.L., and Duffy, M.J. 1998. Temporal and spatial depositional patterns in the Severn Estuary, southwestern Britain: intertidal studies at spring-neap and seasonal sca- les, 1991-1993. Marine Geology, 146, 147-171.
Archer, A.W., and Kvale, E.P., 1989. Seasonal and yearly cycles within tidally laminated sedi- ments-an example from the Pennsylvanian of Indiana, U.S.A. In: J. Cobbs (ed.), Ge- ology of the Lower Pennsylvanian in Ken- tucky, Indiana and Illinois. Illinois Basin Studies, 1, 45-56.
Ashley, G.M., 1975. Rhythmic sedimentation in glaci- al lake Hitchcock, Massachusetts-Connec- ticut. In: Glaciofluvial and glaciolacustrine sedimentation. A.V. Jopling, and B.C.
McDonald (eds.), Special Publication Soci- ety Economic Paleontologists Mineralo- gists, 304-320.
Aslan, A., Warne, A.G. White, W.A., Guevara, E.H., Smyth, R.C., Raney, J.A., and Gibeaut, J.C., 2001. Mud volcanoes of the Orinoco Delta, Eastern Venezuela. Geomorpho- logy, 41, 323-336.
Bonnot-Courtois, C. 1994. Les bancs coquillers du haut estran de la baie du Mont-Saint-Mic- hel entre Saint-Benoit-des-Ondes et la Chapelle-Sainte-Anne, Rapport Diren, Ecole pratique des hautes Žtudes, Dinard, 173 pp.
Bouchard, V., Digaire, F., Lefeuvre, J.C., et Guillon, L.M., 1995. Progression des marais salŽs _ lÕOuest du Mont Saint Michel entre 1984 et 1994. Mappe Monde, 4, 28-34.
Chabert DÕHieres, G., et Le Provost, C., 1978. Atlas des composantes harmoniques de la ma- rŽe dans la Manche. Annales Hydrograp- hiques, 6, Fascicule 3.
Chan, M.A., Kvale, E.P., Archer, A.W., and Sonett, C.P., 1994. Oldest direct evidence of lu- nar-solar tidal forcing encoded in sedimen- tary rhythmites, Proterozoic Big Cottonwo- od Formation, central Utah. Geology, 22, 791-794.
Chang, J.H., and Choi, J.Y., 2001. Tidal-flat sequen- ce controlled by Holocene sea-level rise in Gomso Bay, West Coast of Korea. Estuari- ne, Coastal and Shelf Science, 52, 391- 399.
Curray, J.R., 1969. Estuaries, lagoons, tidal flats and deltas. In: The New Concepts of Continen- tal Margin Sedimentation: Application to the Geological Record, D.J. Stanley (ed.), American Geological Institute, Washing- ton, 1-30.
‚iner, A., Koßun, E., and Deynoux, M., 2002. Fluvial, evaporitic and shallow marine facies archi- tecture, depositional evolution and cyclicity in the Sivas Basin (Lower to Middle Mioce- ne), Central Turkey. Journal of Asian Earth Sciences, 21(2), 147-165.
Dars, M., Bessero, G. et Guevel, D., 1979. Les marŽ- es, tome 1. Cours de lÕEcole Nationale Su- pŽrieure des Techniques AvancŽes. Edi- tŽe par le centre dÕŽdition et de documen- tation de lÕEcole Nationale SupŽrieure des Techniques AvancŽes, 277 pp.
Deroin, J-P., Marchand, Y., and Auffret, J-P., 1997.
Littoral survey using the JERS-OPS mul- tispectral sensor: example of the Mont-Sa- int-Michel bay (Normandy, France). Remo- te Sensing Environment, 62, 119-131.
Elliott, T., 1986. Siliciclastic shorelines. In: Sedimen- tary Environments and Facies. H.G. Re- ading (ed.), Blackwell, Oxford, 155-188.
Evans, G., 1965. Intertidal flat sediments and their environments of deposition in the Wash.
Quarterly Journal of Geological Society, 121, 209-245.
Hayes, M.O., 1975. Morphology of sand accumulati- on in estuaries: an introduction to the symposium. In: Estuarine Research. L.W.
Cronin (ed.), Academic Press, London, 3- 22.
Hedberg, H.D., 1974. Relation of methane generation to under-compacted shales, shale diapirs, and mud volcanoes. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 58, 661- 673.
Klein, G.D., and Sanders, J.E., 1964. Comparison of sediments from Bay of Fundy and Duch Wadden Sea tidal flat. Journal of Sedimen- tary Petrology, 35, 19-24.
Kopp, M.L., 1985. Genetic relationship between clay diapirs, mud volcanoes, and horizontal compression structures as illustrated by the Alyat Ridge, southeast Caucasus. Ge- otectonics, 19, 224-233.
Koßun, E. ve ‚iner, A., 2002. Zara gŸneyi (Sivas HavzasÝ) karasal-sÝÛ denizel Miyosen •š- kellerinin litostratigrafisi ve fasiyes šzellik- leri, MTA Dergisi, 125, 65-88.
Kuecher, G.J., Woodland, B.G., and Broadhurst, F.M., 1990. Evidence of deposition from individual tides and of tidal cycles from the Francis Creek Shale (host rock of the Ma- zon Creek biota), Westphalian D (Pennsyl- vanian), northeastern Illinois. Sedimentary Geology, 68, 211-221.
Kvale, E.P., Fraser, G.S., Archer, A.W., Zawistovski, A., Kemp, N., and McGough, P., 1994. Evi- dence of seasonal precipitation in Pennsylvanian sediments of the Illinois Basin. Geology, 22, 331-334.
LÕHomer, A., 1981. Bilan sŽdimentaire. Erosion en baie du Mont Saint Michel depuis 1857.
SŽminaire National de Propriano: La rec- herche rŽgionale des sŽdiments. Minist•re de lÕEnvironnement et du Cadre de Vie, Service GŽologique Nationale, 245-252.
Lang, J., Lucas, G., and Mathieu, R., 1973. Le doma- ine benthique de la baie du Mont-Saint- Michel (Manche). Sciences de la Terre, 18(1), 21-78.
Lanier, W.P., Feldman, H.R., and Archer, A.W., 1993.
Tidal sedimentation from a fluvial to estu- arine transition, Douglas Group, Missouri- an-Virgillian, Kansas. Journal of Sedimen- tary Petrology, 63, 860-873.
Larsonneur, C., 1989. La Baie du Mont-Saint-Michel:
un modele de sedimentation en zone tem- pŽrŽe. Bulletin Institut GŽologique du Bas- sin dÕAquitaine, 46, 5-64.
Lautridou, J.P., 1977. Recherches de gelifraction ex- pŽrimentale sur des facies variŽs de lÕAv- ranchin, du Sud-Coutan•ais et Mortainais.
Bulletin SocietŽ Limnologie Normandie, 105, 57-68.
LCHF (Laboratoire Central dÕHydraulique de France), 1977. Baie du Mont Saint Michel. Etude de la dynamique sŽdimentaire. Synth•se gŽ- nŽrale de lÕŽtude en nature. LCHF docu- mentation, Montpellier, France, 20 pp.
Lefeuvre, J-C., and Bouchard, V., 2002. From a civil engineering project to an ecological engi- neering project: An historical perspective from the Mont Saint Michel bay (France).
Ecological Engineering, 18, 593-606.
Levoy, F., Anthony, E.J., Monfort, O., and Larsonne- ur, C., 2000. The morphodynamics of me- gatidal beaches in Normandy, France. Ma- rine Geology, 171, 39-59.
Marchand, Y., 1997. Cartographies sŽdimentologiqu- es et morphologiques par tŽlŽdŽtection de la baie du Mont-Saint-Michel (Ouest de la France). Comparaison de capteurs et de mŽthodes de segmentation dÕimages. Do- cuments BRGM, 259, 196 pp.
Marchand, Y., Auffret, J-P., and Deroin, J-P., 1998.
Morphodynamics of the Mont-Saint-Michel bay (West France) since 1986 by remote sensing data. Compte Rendu Academie Science, 327, 155-159.
Martin, A.J., 2000. Flaser and wavy bedding in ephe- meral streams: a modern and an ancient example. Sedimentary Geology, 136, 1-5.
Migniot, C., 1998. RŽtablissement du caract•re mari- time du Mont Saint Michel. Synth•se des connaissances hydro-sŽdimentaires. Mis- sion Mont Saint Michel, 111 pp.
Miller, D.J., and Eriksson, K.A., 1997. Late Mississip- pian prodelta rhythmites in the Appalachia Basin: a hierarchical record of tides and
climate periodicities. Journal of Sedimen- tary Research B, 67, 653-660.
Morales, J.A., 1997. Evolution and facies architecture of the mesotidal Guardiana River Delta (SW Spain-Portugal). Marine Geology, 138, 127-148.
Morzadec-Kerfourn, M.T., 1974. Variations de la ligne de rivage armoricaine au Quaternaire.
Analyse pollinique de dŽp™ts organiques littoraux. Memoire SocietŽ GŽologique Mi- nŽrologique Bretagne, 17, 208.
Morzadec-Kerfourn, M.T., 1975. Evolution palŽogŽ- ographique du Marais de Dol en Bretagne (Ille et Vilaine) durant le Flandrien. Bulletin SocietŽ GŽologique MinŽrologique, 7(1), 49-51.
Reading, H.G., 1986. Sedimentary Environments and Facies. Blackwell Scientific Publications, 2ndEdition. 615 pp.
Reineck, H. E. 1967. Layered sediments of tidal flats, beaches and shelf bottoms of the North Sea. In: Estuaries. G. D. Lauff (ed.), Ame- rican Association of Advanced Science, Washington, 191-206.
Reineck, H.E., and Wunderlich, F., 1968. Classificati- on and origin of flaser and lenticular bed- ding. Sedimentology, 11, 99-104.
SVT (Sciences de la Vie et de la Terre) 2002. Termi- nale S, Nathan, 159 pp.
Terwindt, J.H.J., 1971. Lithofacies of inshore estuari- ne and tidal inlet deposits. Geologie Mijn- bouw, 50(3), 515-526.
Terwindt, J.H.J., and Breusers, H.N.C., 1972. Experi- ments on the origin of flaser, lenticular and sand-clay alternating bedding. Sedimento- logy, 19, 85-98.
Thompson, R.W., 1968. Tidal flat sedimentation on the Colorado River Delta, northwestern Gulf of California. Memoirs Geological So- ciety of America, 107, 1-133.
TŸrkmen, Ü., Üncešz, M. ve Kerey, Ü.E., 1999. KÝrkge-
•it Formasyonu (Orta Eosen-Oligosen):
gel-git dŸzlŸÛŸ ve fÝrtÝnalÝ ßelf kompleksine bir šrnek (ElazÝÛ KKBÕsÝ). Yerbilimleri, 21, 125-142.
van Straaten, L.M., 1954. Composition and structure of Recent marine sediments in the Nether- lands. Leidse Geolgie Mededel. 19, 1-110.
van Straaten, L.M., 1961. Sedimentation in tidal flat areas. Journal of Alberta Society Petrole- um Geologists, 9, 203-226.
Varol, B. ve KazancÝ, N., 1983. †st Kretase yaßlÝ bir gelgit topluluÛunun fasiyes šzellikleri (Se- ben-GD Bolu). MTA Dergisi, 101/102, 14- 19.
Weimer, P., Howard, J.D., and Lindsay, D.R., 1982.
Sandstone Depositional Environments.
P.A. Scholle and D. Spearing (eds). Me- moirs of American Petroleum Geology, 31, 191-245.
Wells, J.T., Adams, C.E.J., Park, Y.A., and Franken- berg, E.W. 1990. Morphology, sedimento- logy and tidal channel processes on a high-tide-range mudflat, west coast of So- uth Korea. Marine Geology, 95, 111-130.
Williams, G.E., 1989a. Late Precambrian tidal rhythmites in South Australia and the his- tory of the EarthÕs rotation. Journal of Ge- ological Society London, 146, 97-111.
Williams, G.E., 1989b. Precambrian tidal sedimentary cycles and the EarthÕs palaeorotation.
EOS, 70, 33-41.
Williams, G.E., 1991. Upper Proterozoic tidal rhythmi- tes, South Australia: sedimentary features, deposition and implications for the EarthÕs palaeorotation. Canadian Society Petrole- um Geolgists Memoir, 16, 161-178.
YÝlmaz, Ü.…., 1999. Taxonomic and paelogeographic approaches to the Dasyclad algae in the Upper Jurassic (Kimmeridgian)-Upper Cretaceous (Cenomanian) peritidal carbo- nates of the Fele (YassÝbel) area (Western Taurides, Turkey). Turkish Journal of Earth Science, 8, 81-102.
