B e s le n m e v e D iy e t D e r g is i / J . N u t r . a n d D i e t ., 18 : 87 - 9 9, 1989
B E S İ N L E R İ N P İ Ş İ R İ L M E S İ V E SAKLANMASINDA K U L LA N ILA N M A L Z E M E L E R İN İN SA N SAĞLIĞINA
Y A P A B İLEC E Ğ İ OLUMSUZ E T K İ L E R
Dr. E r e n A K Ç İ Ç E K / Dr. F e h m i AKÇİÇEK** / D r. R u h g ü n BAŞAR***
B e sle n m e in san sağlığı için çok ö n em li b ir faktördür. Y etersiz ve d en gesiz b eslen m en in yam sıra b esin lerin k irlen m esi, b esin lere k a tıla n k atk ı m addeleri, b esin a m b a la jla n m a sı, b esin p işirilm esi ve sak lan m asın d a k u lla n ıla n m alzem elerin cin si ve k a litesi ile, p işir il ir e u su lle ri ı!o iıısan sağlığın d a ö n em li rol oyn am ak tadırlar. Bu yazıda p işir ir e ve saklam ada k u llan ılan m a lzem elerin in san sa ğ lığ ı ü zerindeki o lu m su z et k ileri a n la tılm ışta '.
G İ R İ Ş
A m e r ik a B ir le ş ik D e v le tle rin d e k i k a n s e r v a k a l a r ın ı n % 35 k a
d a r ı n ı n d iy e tte k i f a k t ö r l e r e b ağ lı b u lu n a b ile c e ğ i ileri s ü r ü l m ü ş t ü r . Bıı b u lg u d iy e te k a n s e r ü z e r in d e s ig a r a d a n s o n r a en etk ili f a k t ö r k im liğ in i k a z a n d ı r m a k t a d ı r (1). V iy a n a Ü n iv e rs ite si K a n s e r A r a ş tır ın:; E n s t i t ü s ü n d e n P rof. vVrba, İ s t a n b u l Tıp F a k ü lt e s in d e verdiği b i r k o n f e r a n s t a , « K a n s e r e yo l a ç a n m a d d e le r d e n a r ın m ış b i r d ü n y a a m a c ı m ı z o l m a k l a b e r a b e r , b u n u n ne k a d a r güç o ld u ğ u n u n b ilin cin d ey iz» d e m i ş t i r (2). Ç ev rem iz b in le r c e sağlım ıza z a r a r l ı ve k a n s e r y a p ıc ı m a d d e ile k u ş a tı lm ı ş o lm a s ın a ra ğ m e n , biz sağlığım ızı k o r u m a k ve k a n s e r te h lik e s in i a z a ltm a k gayesi ile h a y a t ta rz ım ızı
ve a l ı ş k a n l ı k l a r ı m ı z ı d e ğ i ş t ir m e y e b i r tü r lü razı o la m a m a k ta y ız .
H a l b u k i m u t f a ğ ı m ı z d a a la c a ğ ım ız b azı te d b ir le r ile sağlığım ızı d a h a iyi k o r u y a b il ir iz . İ n s a n sağlığı için h a y a ti ön em i olan b es in le rin
('••') Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Namık kemal Menteş Gastroentero
loji Kliniği, Uzm. Dr.
(*'•'•') Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Ar. Gör.
88 A k ç içe k , E ., A k ç iç e k , F . , B aşar, R s a ğ lık lı b i ç i m d e p i ş i r i l m e s i ve s a k l a n m a s ı b u b a k ı m l a r d a n b ü y ü k ö n e m k a z a n m a k t a d ı r . K u rşu n K a p la r : E s k i R o m a l ı l a r ş a r a p l a r ı n ı k u r ş u n b i r k a p l a v e y a k u r ş u n k a p l a n m ı ş b a k ı r ç a y d a n l ı k l a r d a h a z ı r l a r l a r d ı . K u r ş u n k a p l a r ı n k u l l a n ı l m a s ı « k u r ş u n ş e k e r i» v e y a k u v v e t li p a s i h t i v a ed en k u r ş u n a s e t a t ı o l u ş t u r m a k t a y d ı , R o m a l ı l a r ı n ş a r a p h a z ı r l a m a t e k n i k l e r i n i n i n c e le n m e s i ile l i t r e d e 1 5 - 3 0 m g a r a s ı n d a k u r ş u n ih tiv a e d e n ş a r a p l a r t e s b i t e d i l m i ş t i r . M.S. 15 -2 2 5 t a r i h l e r i a r a s ı n d a h ü k ü m s ü r e n R o m a İ m p a r a t o r l a r ı n ı n h a y a t t a r z l a r ı v e p s i k o l o j i k özel l i k l e r i n i n i n c e le n m e s i ile k e n d i l e r i n d e k u r ş u n z e h i r l e n m e s i v e g u t h a s t a l ı ğ ı n ı n b u l u n m a s ı i h t i m a l i k u v v e t l e n m e k t e d i r (3). A y rıc a R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u ' n d a k u r ş u n z e h i r l e n m e s i v e b u h a s t a l ı ğ ı n b i l i n m e s i b u h a s t a l ı ğ ı n R o m a î m p a r a t o r l u ğ u ’n u n ç ö k ü ş ü n ü e tk ile d iğ i g ö r ü ş ü n e ö n e m li b i r d e s t e k o l u ş t u r m a k t a d ı r (3, 4). İy i S ı r l a n m a m ı ş T o p r a k K a p l a r : K a p l a r ı n s ı r l a n m a s ı n d a k u l la n ı l a n m a l z e m e t o p r a k k a y n a k l ı d ı r . B o r a k s ve özel killi b i r t o p r a k k a r ı ş t ı r ı l ı p ; b i r a z s u l a n d ı r ı l d ı k t a n s o n r a k a b ı n s ı r l a n a c a k k ı s m ı n a s ü r ü l ü p , f ı r ı n l a n m a k t a d ı r . S ı r r ı n f ı r ı n l a n m a s ı 1150°C’d a n a ş a ğ ı y a p ılın c a , s ı r d a k i k u r ş u n b il e ş ik le r i a s id i k o r t a m d a ç ö z ü n m e y e b a ş l a m a k t a d ı r (5). M e m l e k e ti m iz d e s ır c ılık ö z e llik le k ü ç ü k i ş l e t m e l e r d e y a p ı l m a k t a o lu p , f ı r ı n l a m a ö z e llik le r in e p e k d i k k a t e d i l m e m e k te d ir . S ır lı b i r k a p t a a s id i k b i r gıcla s a k l a n ı y o r is e s ı r d a n k u r ş u n b il e ş ik le r i ç ö z ü n m e y e b a ş l a m a k t a d ı r . K u r ş u n o k s it, k u r ş u n k a r b o n a t ve k u r ş u n m o n o s i l i k a t ç ö z ü n ü r l ü ğ ü ç o k y ü k s e k b i l e ş i k l e r d i r .
A m e r i k a B ir l e ş ik D e v le tle r i G ıd a v e İ la ç Y ö n e tm e liğ i (PDA) sırlı
k a p l a r d a n e n f a z la k u r ş u n ç ö z ü n m e m i k t a r ı n ı 7 p p m o l a r a k b e l i r t m i ş t i r (5). Y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r d a b u k a p l a r d a b e k l e y e n m e y v a s u la rı, ş a r a p , k a h v e g ib i i ç e c e k l e r d e k u r ş u n m i k t a r ı n ı n a r t t ı ğ ı t e s b i t e d i l m i ş t i r . 1983 y ı l ı n d a H a c e t t e p e Ü n iv e r s it e s i’n d c Ş a h m a n (6) t a r a f ı n d a n y a p ı l a n b i l i m u z m a n l ı ğ ı te z in d e ç e ş itli k a p l a r d a s a k l a n a n y o ğ u r t l a r ı n a s i d i t e ve k u r ş u n d ü z e y le r i ta y in e d i lm i ş t ir . Y o ğ u r t s a k l a m a k için k u l l a n ı l a n c a m , m e ta l, p l a s t i k k a p l a r d a ki y o ğ u r t l a r ı n k u r ş u n iç e r ik le r i 10 g ü n l ü k b e k l e m e s ü r e s i b o y u n c a y o ğ u r d u n e k ş i m e s i n e p a r a l e l o l a r a k d e ğ i ş m e k te d i r . O y sa sırlı k a p l a r d a m a y a l a n a n y o ğ u r t l a r ı n k u r ş u n iç e r ik le r i y o ğ u r t e k ş ile ş tik ç e
a r t m a k t a d ı r . B u a r t ı ş 5 g ü n iç in d e % 18, 10 g ü n s o n r a % 46.5 o r a
SESİN PİŞİRİLM ESİNDE '.'E SAKLANMASINDA KULLANILAN KAPLAR 89
t u r ş u , s ir k e gibi b e sin le ri s a k l a m a m a k g erek ir. B u t ü r k a p l a r iç eri s in d e k i y iy e c e k le rin en k ısa z a m a n d a c a m b i r k a b a a k t a r ılm a s ı ve sırlı k a p im a la t ın ın da in s a n sağlığ ın a en u y g u n şek ild e y a p ılm a s ı için d e g e re k li ö n le m le r i a l m a k g erek lid ir. Ç ü n k ü ç a tla k y a d a sırlı y ü z ey leri b o z u l m u ş k a p l a r d a b e n z e r risk i ta ş ı m a k t a d ır la r .
S e r a m i k ve Ç ini K a p l a r : S o n y ılla r d a b azı ü lk e le r d e y ü k s e k
m i k t a r d a k u r ş u n iç e re n s e r a m i k m u t f a k eş y a la rın ın y a p ılm a y a b a ş la m a s ı ile k u r ş u n z e h irle n m e le ri te sbit e d i lm i ş t ir (8). 1982 y ılın d a A n ta ly a T ıp F a k ü l t e s i ’n d e n î s b i r (8), A n taly a y ö r e s in d e k u lla n ıla n s e r a m i k ve ç in ile r in iç e rd ik le ri k u r ş u n m i k ta r ı n ı a r a ş t ı r m ı ş t ı r . K a
litesiz s e r a m i k l e r e ait k u r ş u n m i k t a r ı n ı n FDA ta r a f ı n d a n v erilen
d e ğ e r in (7 p p m ) ç o k ü z e rin d e , te h lik eli s ın ır l a r iç e ris in d e o ld u ğ u n u t e s b i t e t m iş ti r . B u t ü r k alitesiz s e r a m i k le r i n o d a sıcak lığ ın a y a k ın b i r s ıc a k l ık t a k u r ş u n b ı r a k m a y a b a ş la d ığ ın ı ve 50’n in ü z e r in d e k u r
ş u n b ı r a k m a l a r ı n ı n in s a n sağlığı b a k ı m ı n d a n te h lik eli s ın ır la r ın
ç o k ü s t ü n d e o ld u ğ u n u g ö s te r m iş tir . K ü ta h y a çin ileri ve bazı kaliteli s e r a m i k l e r i n ise s a ğ lık a ç ıs ın d a n b i r te h lik e g ö s te rm e d iğ i izlen im i n e v a r m ı ş t ı r (8). K o n s e r v e K u t u l a r d a G ıda S a k la n m a s ı : K o n s e r v e le r d e kalaylı t e n e k e le r i n k u ll a n ıl m a y a b a ş l a n m a s ı n d a n b u y a n a e le k tr o k im y a s a l b ir o la y o la n k o r o z y o n (aşın m a) ö n e m k a z a n m ış tı r . K o ro z y o n d e ğ iş ik f a k t ö r l e r i n e tk is i a l tın d a g e liş m e k te ve b u n u n s o n u c u n d a b a zı m e t a l l e r ç ö z ü n e r e k k o n s e r v e iç e riğ in e g e ç m e k te d ir (9, 10). K u r ş u n için en ö n e m li k a y n a k k o n s e r v e k u t u s u n u n y a n k e n e t le h im id ir. K e n e t t e n u z a k l a ş t ı k ç a k u r ş u n düzeyi azalır. K o n se rv e g ıd a la r d a
b u l u n m a s ı n a izin v e rile n k u r ş u n düzeyi 0.3 m g / k g d ı r (11, 12). 1971 y ılın d a G ü rsc s (13), 1976 y ılın d a G ü rse s ve S e ç k in (14), ¡930 y ıl ın d a A k p o y ra z ve a rk . (15) m u h t e l i f k o n s e r v e le r d e y a p t ık la
rı a r a ş t ı r m a l a r d a m ü s a a d e e d ilen lim itin ü z e r in d e k u r ş u n tesb ii
e t m i ş l e r d i r . 1982 y ılın d a H a c e t te p e Ü n iv e rs ite sin d e Ö zgüneş (11) t a r a f ı n d a n y a p ı la n d o k t o r a ç a l ış m a s ın d a 4 fa r k lı f i r m a n ı n 120 ad et k o n s e r v e d o m a t e s s a lç a s ı n d a o r t a l a m a k u r ş u n düzeyi, izin verilen d ü z e y in 10 k a t ı n d a n d a h a fazla b u l u n m u ş t u r . K o n s e r v e s a lç a la r d a k o n s e r v e k u t u s u a ç ı ld ık t a n s o n r a s a k la m a ş a r t l a r ı d a k u r ş u n d ü z e y in e e t k i e t m e k t e d i r (11, 1?.). K u r ş u n u n k o n s e rv e b e s in le r y o lu ile a l ı n ı m ı m b i r ö lç ü d e a z a l t m a k için k o n s e r v e k u t u s u a ç ıld ık ta n s o n r a iç e r iğ in in b i r c a m k a v a n o z a a k t a r ı l a r a k s a k la n m a s ı tav siy e e d i lir. A y rıc a y a p ı la n a r a ş t ı r m a l a r k o n s e r v e s a n a y im iz in d a h a kaliteli b i r ü r e t i m e g itm e s i z o r u n l u l u ğ u n u g ö s te r m e k te d i r .
90 A k ç iç e k , E ., A k ç iç e k , F ., B aşar, k. K u r ş u n Z e h i r le n m e s i : İ ç in d e b u l u n d u ğ u m u z y ü z y ı ld a m e y d a n a g e le n ie k n o lo ji k g e liş m e le r ve in s a n e t k i n l i k l e r i s o n u c u n d a çe v r e n i n k u r ş u n ile z e h i r le n m e s i g it tik ç e a r t m a k t a d ı r . A y rıc a ç e v r e m iz d e çeşitli y o ll a r la h e r yıl 600.000 to n y e n i k u r ş u n e k l e n m e k t e d i r (16). H a le n in s a n v ü c u d u n d a b i r i k m i ş o la n m i k t a r ı n b u g ü n ö z e llik le çok d a h a fazla o l d u ğ u s a n ı l m a k t a d ı r (17). Y a p ıl a n a r a ş t ı r m a l a r e n d ü s t r i d e v r i m i n d e n ¿jnceki d ö n e m l e r d e 2 m g o la n t o p l a m v ü c u t k u r ş u n m i k t a r ı n ı n e n d ü s t r i l e ş m e ile 200 m g ’a u la ş t ığ ın ı g ö s t e r m e k t e d i r ( i 8). N o r m a l s a ğ lık lı b i r i n s a n ı n g ü n l ü k k u r ş u n a l ım ı 0.4 m g ’dır. B u n u n 0.22 m g ’ı g ıd a d a n , 0.1 m g ’ı s u d a n ve 0.08 m g ’ı s o lu n u m l a a l m a n t o z l a r d a n g e l m e k l e d i r (10, 19). K u r ş u n z e h i r l e n m e s i n e k a r ş ı h a s s a s i y e t i n b i r ç o k f a k t ö r d e n e t k ile n d i ğ i b i l i n m e k t e d i r . B u n l a r k a l s i y u m ek s ik liğ i, a lk o l ve çeşitli d iy e t f a k t ö r l e r i d i r (20). E r i ş k i n l e r d e 1 g r 'l ı k d oz ö l d ü r ü c ü e t k i y a p a r . Uzun s ü r e l i ze h i r l e n m e l e r d e g ü n l ü k 1 - 2 m g ’lık d oz v e t e r lid i r . K u r ş u n u n en ö n e m li t o k s i k e t k ile r i s in d ir i m , k a n ve s i n i r s is te m i ü z e r i n e o l m a k t a d ı r (18). B e y in k u r ş u n e t k i l e r i n e k a r ş ı o l a ğ a n ü s t ü h a s s a s t ı r (20). K u r ş u n z e h i r l e n m e s i n d e n d o la y ı b e y i n z e d e le n m esin i en ş i d d e t l e h i s s e d e n y a ş 0 - 5 y aş g r u b u d u r . B u n l a r d a g ö r ü len a ğ ı r a n s e f a l o p a t i ve z e k a g e r ilik le r i k u r ş u n l a z e h i r l e n m e ö n l e n d iğ in d e k ıs m e a g eri d ö n e b i l m e k t e d i r (21). A m e r ik a B ir l e ş ik D evlet ¡ e rin d e k u r ş u n z e h i r le n m e s i b a k ı m ı n d a n d a h a y ü k s e k r i s k ta ş ı y a n b ö lg e le rin g e l ir düzeyi d ü ş ü k o la n b ö l g e l e r o l d u ğ u t e s b i t e d i l m i ş t i r (22). 1969- 1971 y ı l l a r ı n d a A m e r i k a B ir l e ş ik D e v le t le r i n d e b u özel-
jik le ri g ö s t e r e n b ö lg e le r d e 344.657 ç o c u ğ u k a p s a y a n b i r ç a l ı ş m a
d a o r t a l a m a % 2 6.1’in d e k a n k u r ş u n d ü z e y i y ü k s e k b u l u n m u ş t u r
(23). İ s t a n b u l ili iç in d e 531 ilk o k u l ö ğ r e n c is i ile y a p ı la n b i r ç a lış m a d a ise, ç o c u k l a r ı n % 4 4 ’iin d e k a n ve i d r a r l a r ı n d a n o r m a l i n ü s tü n d e k u r ş u n t e s b i t e d i l m i ş t i r (20). K u r ş u n z e h i r le n m e s i g ö r ü le n ç o c u k l a r d a d e m i r e k s ik liğ i ve p r o t e i n gibi d iğ e r te m e l b e s i n l e r i n y e te r s iz a l m ı m ı s o n u c u k u r ş u n s i n d i r i m s i s t e m i n d e d a h a f a z la e m il m e k l e d i r . Ç o c u k l a r d a g ö r ü le n c id d i z e h i r le n m e le r i n y a k l a ş ı k % 2 5 'i ö l ü m l e s o n u ç l a n m a k t a d ı r (24). K u r ş u n z e h i r le n m e s i k o n u s u n d a en d e ğ e rli ta n ı y ö n te m i k a n k u r ş u n d üzeyi i!e e r i t r o s i t p o r f i r i n l e r i n i n ö l ç ü m ü d ü r (24, 25).
D e m i r K a p l a r : D iy e tle r in in ö n e m li b i r k ıs m ı n ı a s it p H d a d e m i r k a p l a r iç in d e f e r m e n t e e d ile n b i r t ü r ta h ıl l a p a s ı n ı n o l u ş t u r d u ğ u G ü n e y A frik a B a n t l ı l a r ı n d a « B a n t u s id e r o s is in » a d ı v e r il e n b i r
BESİN PİŞİRİLM ESİNDE VE SAKLANMASINDA KULLANILAN KAPLAR 91
clemii' d e p o l a m a h a s ta lığ ı g ö r ü lm e k te d ir . Bu h a s ta l a r ın d o k u la r ı n d a a ş ır ı d e m i r b i r i k m e k t e , a n c a k k u ll a n m a b o z u k lu ğ u n a bağlı o la ra k a ğ ı r d e m i r e k sik liğ i a n e m is i g eliş m e k te d ir. Çeşitli d o k u l a r d a b ir i k e n d e m i r b u o r g a n l a r d a ö n e m li fo n k s iy o n b o z u k l u k la r ın a yol a ç m a k t a d ı r (26). A y k u t (27) y a p tığ ı a r a ş t ı r m a d a saç ü z e rin d e m a y a la n d a r ılm a d a n y a p ı la n y u f k a l a r a s a ç ta n d e m ir k a rış tığ ım ve e k m e k te k i d e m i r m i k t a r ı n ı a r t t ı r d ı ğ ı n ı b e l ir tm iş tir .
B a l a r K a p l a r : E s k id e n b a k ı r k a p l a r d a k i b azı y e m e k le r ile h u s u le g e le n z e h i r le n m e le r «Baka* zeh irlen m esi» o la r a k k a b u l edilirdi. A n c a k b u z e h i r le n m e le r i n e k s e ris i b a k te r iy e l olup, y e m e k k a p l a r ı n d a n t o k s i k m i k t a r d a b a k ı r geçebileceği k a b u l e d ilm e m e k te d ir (28). A ş ın m ış b a k ı r k a p l a r d a y o ğ u rt y a p ı lm a k t a ve b e k le tilm e k te d ir .
G a lv a n iz e K a p l a r : Özellikle a s id ik g ıd a la r ın galvenize ed ilm iş k a p l a r d a s a k l a n m a s ı ve b u k a p l a r d a k i s u y u n içilm esi ile ağız y o lu y la f a z la m i k t a r d a ç in k o a l ın a b il ir ve to k s ik e t k ile r g ö rü leb ilir. Çin ko, k a l a y d a o l d u ğ u gibi a n c a k y ü k s e k k o n s a n t r a s y o n l a r d a to k s ik e t k i g ö s t e r e n b i r e l e m e n t tir . K o n s e r v e le r d e böyle y ü k s e k k o n s a n t r a s y o n l a r a r a s t l a m a im k a n ı ise o ld u k ç a a z d ır (9).
Ç in k o z e h i r le n m e s in in b e lir tile r i işta h sızlık , ateş, b u la n tı, k u s m a , m i d e k r a m p l a r ı ve is h a l d ir (29). A lü m i n y u m K a p l a r : Y a p ıla n ç a l ış m a l a r d a % 99.5 ve % 99.9L» s a f a l ü m i n y u m d a n y a p ılm ış te n c e r e le r d e p işen y e m e k le r in ç ö z ü n e ı a l u m i n y u m ile k ir l e n d ik l e r i g ö r ü l m ü ş t ü r . B u n e d e n le y e m e k 'pişir m e d e k u l l a n ı l a n a l ü m i n y u m m a lz e m e n in k o ro z y o n a u ğ rad ığ ı ve ç ö z ü n d ü ğ ü g e rç e ğ i o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r (30). İlk kez 194?. y ılın d a m a y m u n b e y n i n e t e m a s e t tir i le n a l ü m in y u m u n in s a n la r d a k i epilepsiye b e n z e r n ö b e t l e r i o l u ş t u r d u ğ u te sb it e d i lm i ş t ir (3). Oluş s e b e p le r i n d e n b i r i s i o l a r a k , ih t im a li a ş ır ı a l u m in y u m b ir i k im i n in d ü ş ü n ü l d ü ğ ü A lz h e i m e r h a s ta lığ ı, h a l k a r a s ı n d a b u n a m a o la ıa k a d l a n d ır ı la n k r o n i k d e m a n s m en ö n e m li ve en sık r a s tl a n a n n e d e n i d ir (3 2 \ A m e r ik a B ir l e ş ik D e v le tle r in d e y a n d a n ç a lış m a la r d c m a u sı olan h a s t a l a r ı n 9ı 5 0 ’s in d e n f a z l a s ın d a A lzh eim er h a s ta lığ ın ın v a rlığ ım
g ö s t e r m i ş t i r (33). B o s to n Ü n iv e rs ite s in d e y a p ıla n b i r ç a lış m a d a , be- v in h ü c r e l e r i a r a s ı n d a h a b e r le ş m e y i s a ğ lay a n ase tilk o lin adlı aracı m a d d e y i d e n c t lc v e n ve d e m a n s g eliş im in d e ö n em li r o lü o la n koli-
n e r i i k e n z i m l e r d e n k o li n e s te r a z m a lu m in y u m t a r a f ı n d a n in hib e
e d ild iğ i g ö s te r i lm i ş t i] (34). Y ine Alzlıeimerli h a s ta l a r ın b ey in d o k u s u n d a a l u m i n y u m d ü z e y in in a r tt ığ ı te s b it e d i lm i ş t ir (35). E le k tr o
92 A k ç i ç e k , E . , A k ç i ç e k , F . , B o ş a r , R .
m i k r o s k o b i k in c e le m e le r d e s i n i r h ü c r e l e r i n i n iç in d e A lz h e im e r h a s talığ ı için k a r a k t e r i s t i k o ld u ğ u k a b u l e d ile n y u m a k b i ç i m i n d e ince ip l i k ç i k l e r iç in d e ö n e m li m i k t a r d a a l u m i n y u m b u l u n d u ğ u g ö s t e r i l m i ş t i r (36). Y a k ın d ö n e m d e k i in c e le m e le r a l u m i n y u m u n s e le k tif o l a r a k d a s in ir h ü c r e l e r i n i n k r o m a t i n i ü z e r i n d e b i r i k t i ğ i n i ve böy- l e c e g e n e t ik bilgiyi d e ğ i ş t i r e r e k A lz h e im e r h a s t a l ı ğ ı n a s e b e p o l d u ğ u n u d ü ş ü n d ü r m e k t e d i r (37). A lz h e im e r h a s t a l ı ğ ı n ı n d i ğ e r i h t i m a l i n e d e n l e r i y a v a ş v ir ü s h a s ta l ığ ı (38), o t o i m m ü n i t e (39) v e k a lıts a l b i r k r o m o z o m a n o m a l i s i d i r (35). P r i m e r d e j e n e r a t i f d e m a n s i f b i r h a s t a l ı k o l a r a k k a b u l e d ile n A lz h e im e r ’in e t k in b i r t e d a v is i y o k t u r (40). B ö b r e k y e tm e z liğ i o la n h a s t a l a r d a a l u m i n y u m i n t o k s i k a s y o n u çeşitli k e m i k h a s ta l ığ ı m a n i f e s t a s y o n l a r ı ile k a r a k t e r l i y a l a n c ı hi- p e r p a r a t i r o i d i z m c s e b e p o l m a k t a d ı r (41). B u h a s t a l a r d a b i l i n m e y e n n e d e n l e r ile k e m i k m i n e r a l i z a s y o n u n g e r ç e k le ş tiğ i a l a n l a r d a a l u m i n y u m b i r i k m e k t e ve m i n e r a li z a s y o n k u s u r l a r ı n a s e b e p o l m a k t a d ı r (42). Y a p ıla n b i r a r a ş t ı r m a d a a l u m i n y u m k a p l a r d a p i ş i r i l e n g ı d a l a r a guçen a l u m i n y u m m i k t a r ı n ı n , a s id i k ve b a z i k g ı d a l a r d a e n fazla n ö t r a l g ı d a l a r d a ise en az o l d u ğ u te s b i t e d i l m i ş t i r (43). B a ş k a b i r ç a l ı ş m a d a ise a l u m i n y u m p i ş i r m e k a p l a r ı n ı n ö z e llik le a s id i k y iy e c e k le r ile k o r o z y o n a u ğ r a d ığ ı g ö s t e r i l m i ş t i r (44). C e m K a p l a r : 2000 y ıld a n b e r i c a m i n s a n l a r t a r a f ı n d a n k u l l a n ı l m a k t a d ı r . C a m k a p l a r ı n iç in e k o n u l d u ğ u g ıd a ile h i ç b i r r e a k s i y o n a g ir m e m e s i ve k o r o z y o n a u ğ r a m a m a s ı e n ö n e m li ö z e llik le r id ir . C a m d a k i e l e m e n t m i k t a r ı d a s a ğ lık a ç ı s ı n d a n k u ş k u d u y u l m a s ı n ı g e re k s iz k ı l m a k t a d ı r (45). C a m ın en o l u m s u z y ö n ü k ı r ı l m a s ı d ı r , ö z e llik le k o n s e r v e ü r e t i m i s ı r a s ı n d a k i k ı r ı l m a l a r , b a z a n i ş l e n m e k t e o la n g ıd a n ın iç in e c a m k ı r ı k l a r ı (46) k a r ı ş m a s ı n a n e d e n o lu r . 1984 n l m d a D evlet İ s t s t i s t i k E n s t i t ü s ü t a r a f ı n d a n g ıd a m a d d e l e r i a m b a l a j ı n d a tü k e tic i e ğ ilim le r in i b e l i r l e m e k ü z e r e y a p ı l a n b i r a n k e t ç a lış m a s ın d a , a n k e t e k a t ı l a n h a n e h a l k l a r ı n ı n % 8 4'ü c a m ı s a ğ lığ a en fa z la u y g u n b i r a m b a l a j m a d d e s i o l a r a k g ö r d ü k l e r i n i b e l i r t m i ş l e r d i r (47). D ü n y a d a en fazla c a m k u l l a n ı m ı A m e r ik a B i r l e ş i k D ev let ■'.’r in d e o l m a k t a d ı r . T ü r k i y e c a m k u l l a n ı m ı k o n u s u n d a o l d u k ç a g e ri d u r u m d a d ı r (48). K a r a c a b e y ’in y a p t ığ ı a r a ş t ı r m a d a (49), çeşitli k a p l a r d a ıs ıt ıla n s ü t l e r d e a d s o r p s i v o n s o n u c u m e y d a n a g e le n k a y ı p l a r en az c a m k a p l a r d a o l m u ş t u r . I s ı y a d a y a n ı k lı c a m l a r y e m e k p iş ir i lm e s i ve ıs ı t ı l m a s ı n d a s a ğ lığ a en u y g u n m u t f a k a r a ç l a r ı d ı r .
¿ESİN PİŞİRİLM ESİNDE VE SAKLANMASINDA KULLANILAN KAPLAR 93
P l a s t i k K a p l a r : P la s tik le r « m o n o m er» den ilen bazı k im y a s a l m a d d e l e r i n özel k im y a s a l r e a k s iy o n l a r ile y a n v a n a e k le n e r e k (poli- m e ı i e ş t i r i l e r e k ) u z u n z in cirli s u d a ç ö z ü n m ey en b ile ş ik le r h a lin e d ö n ü ş t ü r ü l m e s i n d e n elde e d ilir le r (50, 51). P la s tik le re işlem e kolaylığı ve b a z ı ö z e llik le r k a z a n d ır ıl m a s ı y ö n ü n d e n ç o k çeşitli k a t k ı m a d d e l e r in in k a t ı l m a s ı z o r u n lu o l m a k t a d ı r (50).
V u r a l ’ın (52) m e m le k e tim iz d e k u lla n ıla n çeşitli p la s t ik k a p l a r d a
y a p t ığ ı t o k s i k o l o j i k a r a ş t ı r m a d a , T ü r k i y e ’d e b e s in k a b ı ve a m
b a l a j ı o l a r a k ç e ş itli k ü ç ü k p l a s t i k f a b r ik a ve iş y e r le r in d e işle n en P İ, PS ve PVC p o l i m e r l e r i n i n ve m e la m in p la s t ik le r i n in b elirli s t a n d a r t l a r a g ö r e y a p ı lm a d ı ğ ın ı ve in s a n sağlığı y ö n ü n d e n to k s ik e t k i le r g ö s te r e b ile c e ğ in i o r t a y a k o y m u ş tu r .
Y iğit ve E v r a n o s ’u n (53) g ıd a a m b a l a j l a n m a s ı n d a k u lla n ıla n
p l a s t i k l e r ü z e r i n d e y a p t ı k l a r ı a r a ş t ı r m a l a r d a , PVC ve PS m a lz e m e le r i n i n k a n s e r y a p ıc ı k ö t ü e tk ile ri b u l u n a n VC ve S m o n o m e r le r i n in g eç işle ri iz o l a r a k veya h iç b u l u n m a m a s ı n a k a r ş ın b i r PVS şişe ö r n e ğ i n d e 9 p p m V C M ’e r a s t l a n ı l m ı ş t ı r . A yrıca Y iğit y a p tığ ı ç a lış m a d a y o ğ u r t k a p l a r ı n ı n d a sağ lığ a u y g u n o lm a d ığ ı s o n u c u n a v a r m ı ş tır.
O lp a k (54), 130 a d e t p o lie tile n içm e s u y u a m b a l a j ı n d a y ap tığ ı a r a ş t ı r m a d a s u y a m a d d e geçişi te s b i t e tm e m iş tir . B u n la r ın s o n u c u o l a r a k p l a s t i k a m b a l a j m a d d e s i n d e n g ıd a y a g eçm e y a p a b ile n bazı m a d d e l e r i n d e a r a ş t ı r ı l m a s ı g e r e k m e k t e d i r (53. 55).
V in il K lorü r T o k sisite si : V inil k l o r ü r m o n o m e r i ü r e t i m i n d e
ç a l ı ş a n l a r d a s e n e l e r s o n r a k a r a c iğ e r to k s is ite s i g ö r ü l m e k t e d i r (26). R is k o r a n ı 200 o lu p e n k ü b a s y o n s ü r e s i 20 - 30 y ıld ır (56). K a r a c iğ e r to k s i s i t e s i k a r a c i ğ e r h a s a r ı ve k a r a c iğ e r a n j i o s a r k o m u ş e k lin d e d ir (57, 58). E n s ık g ö r ü le n lezy o n ise p o r t a l h ip e r t a n s iy o n ile b i r l i k t e g ö r ü l e n n o n s i r o t i k p o r t a l f i b r o s i s t i r (59). A m e rik a B irle ş ik D ev let l e r i n d e v in il k l o r u it in s e b e p o ld u ğ u b e lir tile n d o ğ u m s a l a n o m a lile r b i l d i r i l m i ş t i r (60). A y rıca s e r b e s t s u lfid ril g r u b u ta şıy a n soğan, s a r ı m s a k gibi b e lir li d iv e t m a d d e l e r i n i n vinil k l o r ü r s e r b e s t r a d ik a lle r in i te m iz le y e b ile c e ğ in i y a n s ıt a n değişik g ö r ü ş le r v a r d ı r (61).
P l a s t i k P e s t i s i t K a p l a r ı n ı n G ıd a S a k l a n m a s ı n d a K u lla n ılm a s ı : P e s t i s i t l e r i n s a k l a n m a s ı n d a k u ll a n ıl a n p la s t ik a m b a la j m a te ry a lin in b u g ib i t o k s i k m a d d e l e r ile te m a s ı n d a n s o n r a b i r d a h a b a ş k a a m a ç
9 4 A k ç ¡ ç e k . E . , A k ç i ç e k , F . , B a ş a r , R . l a r için k u l l a n ı l m a m a s ı ve i m h a e d ilm e s i g e r e k m e k t e d i r . C a n e fe ve İzgü (62) y a p t ı k l a r ı a r a ş t ı r m a d a , sıvı t a r ı m il a ç la r ın ın s a k l a n m a s ı n d a ve a m b a l a j l a n m a s ı n d a k u ll a n ıl a n p l a s t i k m a t e r y a l i n d a h a s o n r a ivi te m iz l e n s e le r bile b u k a l ı n t ı l a r ı n ı h a la b u l u n d u r d u k l a r ı n ı te s b i t e t m iş le r d i r . Ç elik M u t f a k M a lz e m e l e r in in K u l l a n ı l m a s ı : E n s a ğ lık lı g ıd a p i ş i r m e a r a ç l a r ı m u t f a k l a r ı m ı z a y e n i y en i y e r le ş m e y e b a ş l a y a n ç e lik t e n c e r e le r d ir . C a m iç in d e k i g ı d a l a r a h e r h a n g i b i r k i m y a s a l m a d de g eçm esi söz k o n u s u d e ğ i ld ir (44). Çelik ço k d a y a n ı k lı y ü zey i zo r b o z u l a n b i r m e ta ld i r . T e n c e r e y a p ı m ı n d a k u ll a n ıl a n d iğ e r m e t a l l e r den fa r k lı o l a r a k b e s in l e r e k im y a s a l m a d d e g e ç irg e n liğ i g ö s te r e n h e r h a n g i b i r ç a l ı ş m a y o k t u r . Ç o la k o ğ lu ve a r k . (63) y a p t ı k l a r ı a r a ş
t ı r m a d a çift t a b a n lı çelik t e n c e r e le r d e (ÇTÇ) s u s u z p i ş i r m e ile
s u l u p iş ir m e y e k ıy a s la % 50 e n e r j i t a s a r r u f u s a ğ la n d ığ ın ı, g ıd a la r ın b e s in d e ğ e r l e r in d e k a y ıp o lm a d ığ ın ı b e l i r t m i ş l e r d i r . G e le c e k te y a p ıl a c a k d e n e y l e r b e lk i f a r k lı b u l g u l a r g e t ir e b il ir . A n c a k b u g ü n için ç elik te n c e r e le r in en sağ lık lı p i ş i r m e a r a ç l a r ı n d a n b ir i o l d u ğ u n u sö y ley eb iliriz. SO N U Ç ve Ö N E R İ L E R
Y iy ecek ve içecek h a m m a d d e s i k a y n a k l a r ı m ı z ı n b o ll u ğ u v e çe şitliliği ile m ille tim iz in k ö k lü b i r ta r i h e ve u y g a r lı ğ a s a h i p o l m a s ı n d a n d o la y ı T ü r k m u t f a ğ ı d ü n y a n ı n en zen g in m u t f a k l a r ı n d a n b i r i o l m u ş t u r . T ü r k m u t f a ğ ı n d a çeşitli m u t f a k e ş y a l a r ı n ı n d a b u l u n m a s ı b i r ze n g in lik ifa d e si o l a r a k g ö r ü l m ü ş t ü r . T i i r k l e r b i r m u t f a k m e d e n iy e t i y a r a t m ı ş l a r d ı r . F a k a t ç e v r e m iz s a ğ lığ ım ız a z a r a r l ı k a n s e r y a p ıc ı b i r ç o k m a d d e ile k u ş a t ı l m ı ş t ı r . M u t f a k l a r ı m ı z d a a l a c a ğ ı m ız b a z ı t e d b i r l e r ile s a ğ lığ ım ızı d a h a iyi k o r u y a b il ir iz . İ n s a n s ağ lığ ı
için h a y a ti ö n e m i o la n b e s in le r in s a ğ lık lı b i ç i m d e p i ş i r i l m e s i ve
s a k l a n m a s ı için h e r ş e y d e n ö n c e k u ll a n ı l a n m a l z e m e l e r i n o l u m s u z e t k ile r i n i b il m e k ve b u n a g ö r e seçim y a p a r a k t e d b i r a l m a k g e r e k m e k t e d i r .
DESİN PİŞİRİLM ESİNDE '/û SAKLANMASINDA KULLANILAN KAFLAR 95
SUMMARY
T H E P R O B A B L E U NW AN TED E F F E C T S OF K ITC H EN -W A R E USED IN COOKING AND P R E S E R V IN G FOOD
Akçiçek, E., Akçiçek, F., B a ş a r , R. W e a r e s u r r o u n d e d in o u r e n v iro m e n t by m a n y h e a lth -th re ate-
n in g a n d c a n c e r o g e n ic s u b sta n c e s , it is p o ssib le to m a in ta i n o u r
h e a l t h w i t h c e r t a in p r e c a u tio n s . One of th e s e is to clarify th e p o s s ib le u n w a n t e d effects c a u s e d bv k itc h e n -w a re u sed in co o k in g a n d p r e s e r v i n g food. On th is b a s is w e h av e m a d e a review also in c lu d in g th e p r e v io u s l y r e p o r t e d date.
K A Y N A K L A R
1 — W illet, W.C.. M a c m a h a n , B. : Diet a n d C ancer. An O verview (first of tw o p a r t s ) N. Engl. J. Med, 31 (10): 633 -633, 1984.
2 — P a k s o y , : G e l i ş m e k t e O lan Ü lk e le rd e Coğrafj E t k e n l e r ile K a n s e r A r a s ı n d a k i İlişk i, C u m h u r i y e t , 18.3.1983.
3 — B ir i m p a r a t o r l u ğ u n Ç ö k ü ş ü n e K u r ş u n Z e h irle n m e s i mi Yol Açtı? Me-d ic in a , 11 (50) : 6 - 8, 1984.
4 — R o m a ’yı K u r ş u n Z e h ir le n m e s i mi Ç ökert t i ? Y ankı, 627: 61, 1983. 5 K lein , M., K a m e r , R., H a r p u r , E., C o r b m , R. : B a r t h e r w a r e C o n ta in e rs
as a S o u r c e o f T o ta l L ead P oisoining, N . Engl. J. Med. 282: 669-672, 1970.
6 — Ş a h m a n , H. : Ç eşitli K a p l a r d a S a k l a n a n Y o ğ u r t l a r ı n Asidi te ve K u r ş u n D ü zey leri, B ilim U zm a n lığ ı Tezi, A n k a ra , 1983.
7 — H e lle s n c s , I. : F o o d P o is o n in g C a u s e d By B acillus C ereu s N o r s k Vete-r i n a e Vete-r t i d s s k n i f t . 96 (11): 713 -715, 1984.
8 — J s b ir , M. : A n ta ly a Y ö r e s in d e K u lla n ıla n S e r a m i k l e r i n ve Ç in ilerin İ ç e r d i k l e r i K u r ş u n M ik ta r ı. D oğa B ilim Dorg., Tıp. 6 (3): 39 -43, 1982.
9 — E k ş i , A. : K o n s e r v e K u t u l a r d a K orozyoıı Olayı N e d e n le ri, A zaltılm a
O l a n a k l a r ı . B u r s a G ıd a K o n tr o l E ğ itim E n s t. Yayın No. 6, B u rs a , 1976. 10 — Ö zg iin eş, H., D u r u , S., K a y a k ır ılm a z , K. : K o n s e rv e S a l ç a l a r d a K u r ş u n , B a k ı r , Ç in k o D ü z e y le ri \ e D e p o l a m a S ü r e s i n i n Bu D üzeylere Etkisi. D o ğ a B ilim Dere., Tıp. 7 (2): 153 - 161, 1983.
11 — Ö z g ü n e ş , H . : K o n s e r v e S a l ç a l a r d a K u r ş u n , B a k ı r ve Çinko Düzeyleri. D o k t o r a Tezi, A n k a r a , 1982.
96 A k ç i ç e k , E . , A k ç l ç e k , P . , B a ş o r , R.
12 — Ö z g ü n e ş, H., D u ru , S., K a y a k ı r ı l m a z , K. : K o n s e r v e S a l ç a l a r d a K o n s e r v e K u t u s u A ç ıld ık ta n S o n r a S a k l a m a K o ş u l l a r ı n ı n K u r ş u n , B a k ı r , Ç inko D ü z e y le ri Ü z e r in e E tk is i. D oğa B ilim D er?., Ti]-). 7 (2) : 147 - 151, 1983. 13 — G iirses, Ö.L. : T ü r k K o n s e r v e l e r i n d e D e m ir , K a la y ve K u r ş u n M i k t a r
ları Ü z e r in d e A r a ş t ı r m a l a r . A n k a r a Ü. Z ir a a t F ak . Yay., 611, A n k a r a , 1971.
14 —- G ü r s c s , Ö.L., S e ç k in , R. : T ü r k i y e ’d e İ m a l E d i l e n Ç eşitli S e b z e ve M eyve K o n s e r v e l e r i n d e D e m ir, K u r ş u n ve K a la y M i k t a r l a r ı Ü z e r in d e A to m ik A b s o r p s i y o n S p e k t r o m e t r e İle A r a ş t ı r m a l a r ı . A n k a r a Üniv. Z i r a a t Fak. Yıllığı 26 (1) : 137 - 148. 1976.
15 — A k p o y ra z , M., P a m u k , F., A k t ü r k , M . : B azı K o n s e r v e Ç e ş i t l e r i n d e Ç in ko, K u r ş u n ve K a l a y tay in i. A n k a r a T ıp Fak. Mec., 33 (3) : 387 -384, 1980. 16 — Lin-Fu, J.S. : C h i l d r e n a n d L ead. N. E ngl. J. Med. 307 (10) : 616- 617, 1982. !7 — A k a la n , İ. : Ç e v r e m i z d e k i K u r ş u n ve İ n s a n a E tk ile r i. B ilim T e k n i k 17
(197) : 30, 1984.
18 — L o u r ıa , D.B. : L e a d P o is o n in g . Cecil T e x t b o o k ol' M e d ic in e , W.B. S a u n d e r s , Co., s. 2307-2309, 1935. 19 — Ö z g ü m ş, H., D u n i , S . : İ n s a n G ı d a s ı n d a K u r ş u n . G ıd a 11 (4 ): 221-223, 1986. 20 — G ü ra y , Ö., D e m ir, L., H a p ç ıo ğ lu , B. : İ s t a n b u l 8 - 1 2 Y a ş G r u b u Ç o c u k l a r d a K u r ş u n Z e h i r l e n m e s i T e h lik e s i Ü z e r in d e B i r A r a ş t ı r m a . İ s t a n b u l T ıp F a k . Mec., 47 (3) : 412 -448, 1984. 21 —- B ry c e , S m i t h , D. : L e a d a n d B r a i n F u n c t i o n . F o o d a n d H e a l t h S c ie n c e a n d T e c h n o lo g y . E d . b y G.G. B i i c h a n d K J . P a r k e r . A p p lie d S c ie n c e P u b l i s h e r s L td. L o n d o n , s. 511 -521, 1980.
22 — M ah a ife y -K ., A.J., A n n e s i, J.L., R o b e r t s , J., M u r p h y , R.S. : N a t i o n a l Tes-t i m a Tes-t c s Of B lo o d L e a d L e v e l s : U n iTes-te d S Tes-t a Tes-t e s . 1976- 1980.
N. E ngl. J. M ed. 307 (10): 573 - 579, 1982.
23 — Liu-Fu, J.S. : V u l n e r a b i l i t y of C h i l d r e n T o L e a d E x p o s u r e A n d T o x i city. N. E n g l. J. M ed. a) 1229-1233. 1973, b) 1289- 1293, 1973.
24 — Ö z d irin ı, E. : K u r ş u n Z e h i r l e n m e s i . K a t k ı 4 (1 ): 64 -6 9 , 1983.
25 — Uysal, H., D u r u , S. : K u r ş u n Z e h ir le n m e s i. Y eni T ıp Derg. 2 (1) : 2 9-38, 1985.
26 — S h e r l o c k , S. : D is e a s e s Of T h e L iv e r A nd B ilia r y S y s t e m . S e v e n t h Ed., B la c k w e ll S c ie n tif ic P u b l i c a t i o n s . O x fo rd , E n g l a n d , s. a) 321, b) 369, 1936.
27 — A y k u t (Şenyiiz), M. : E k m e k l e r d e k i D e m i r i n İ n s a n l a r d a K u lla n ılm a s ı, H a c e t t e p e Ü n iv e r s ite s i B e s l e n m e ve D iy e te tik P r o g r a m ı D o k t o r a Tezi, A n k a r a , 1976.
SESİM P İŞ İR İL M E S İN D E Y E SAKLANMASINDA KULLANILAN KAPLAR 97
28 — K a y m a k ç a l a n , Ş. : B e s in le r le H u s u l e Gelen K im y a s a l Z e h irle n m e le r. A n k a r a T ıp F a k . Mec., 21 (4): 1213- 1239, 1986.
29 — D e m i r , L. : T ü r k i y e 'd e B azı E s e r E l e m e n t l e r i n i n C o ğ ra fik Dağılışı ve P a t o l o j i k B a ğ ı n t ı l a r ı . D o k t o r a Tezi, İ s t a n b u l , 1982.
30 — A k p o y r a z , M., B ingöl, F. : A to m ik A b s o rp s iv o n S p e k t r o f o t o m e t r e s i İle A l u m i n y u m M u t f a k K a p l a r ı n d a K u r ş u n Tayini. A n k a r a Tıp F ak . Mec. 28 (I - I I ) : 141 - 148, 1975.
31 — W i s n ie w s k i, H.M., K o r t h a l s , J.K., K opeloff, L.M., F e r s t, R., C husıd, J.C., T erry', R.D. : N e u r o t o x i c i t y of A lu m in u m Neu ro to x ico lo g y , ed b y R a v e n
P r e s s , N e w Y o r k , s. 313 -315, 1977.
32 — M u lle y , G.P. : D if f e r e n t i a l D iag n o sis of D e m e n tia . B rit. Med. J. 292 : 1416- 1418, 1986.
33 — F isk , A.A. : A l z h e im e r 's Disease. P o s t G ra d . Med. 7 3 : 204-205, 1983. 34— G a r r i s o n , R..H. : T h e N u t r i t i o n D esk R e fe re n c e. N e w C a n a d a . Conn.
K e a t s P u b . s. 106, 1985.
35 — K e n t, S . : « W h a t c a u s e s A lz h e im e r ’s». G e r ia tr ic s 38 (2): 33-41, 1983. 36 — R i c h a r d s o n , E.P., B eal, M.F. : A lz h e im e r ’s Disease. H a r r i s o n ’s P r in c ip
les o f I n t e r n a l M e d ic in e 2. 11 t h E d . M e G r a w Hill Pub., s. 2012-2014, 1987.
37 •— S c h n e c k , M.K., R e ı s b e r g , B., F e r n s , S.H. : An O v e rv ie w Of C u r r e n t C on c e p t s o f A l z h e i m e r ’s D isease. Am. J. P s y c h ia try . 139 (2): 165 - 173, 1982. 3S — P a p a d o p o u l o s , B u c h ı n s k y , J., D .A ./Pow ers, J. : S e n ile D em e n tia . J. F a
m ily P r a c t i c e 17 (2 ): 201 -218, 1983.
3 9 — S e i n i d t , G. : M e c h a n i s m s a n d P r o s s i b l e C au ses of A lz h e im e r’s Disease. P o s t G r a d u a t e M e d . 73 (4): 207-213, 1983.
40 — B la s s , J.A. : P r i m a r y D e g e n e r a tiv e D e m a n tia . H osp. P ra c t. 21 (5A) : 6-8, 1984, 41 — S h e r r a r d , D.J., O H , S.M., A n d re s s , D . L . : P s e u d o h y p e r p a r a t r o i d i s m S y n d r o m e A s s o c i a t e d W ith A lu m in u m I n t o x i c a t i o n in P a t i e n t s W ith R e n a l F a i l u r e . Am . J. M ed. 7 9 : 127 - 130, 1985. 42 *— C u s h n e r , H.M., A d a m s , N . D . : R e n a l O s t e o d i s t r o p h y P a th o g e n e s is a n d T r e a t m e n t . Am . J. M ed . Sci. 290 (6) : 234-245, 1985.
43 — K o n i n g , J.H . : R e s i d u a l A l u m i n u m in F o o d A f te r C o oking W ith A lu m i n u m a n d S ta i n l e s s - s t e e l P o t. N. Engl. J. Med. 304 (3) : 172- 173, 1981. 44 — T r a p p , G.A., C a n n o n , J.B . : A l u m i n u m P o t As A S o u r c e O f D ie ta r y Alu
m i n u m . N. E n g l. J. M ed. 304 (3) : 172, 1981.
45 — S e ç k i n , R. : T ü r k i y e ’d e G ıd a S a n a y i i n d e C a m A m b a la j S e m in e ri. C am P a z a r l a m a A.Ş. Yay. Mo. 3, s. 89 -9 4 , 1985.
98 A k ç iç e k , E . , A k ç iç e k , F ., B o şa r, r
46 — G ü v c n lio ğ lu , Y. : G ıd a T iikclici A m b a la j M a te r y a li O l a r a k C a m ın Ö n e m i. T ü r k i y e I I I . G ıd a Kong., A n k a r a , 16-22 N is a n 1982.
47 — A lp a r, C. : P a n e l K o n u ş m a s ı . T ü r k i y e 'd e G ıd a S a n a y i i n d e C a m A m b a la j S e m i n e r i . C a m P a z a r l a m a A.Ş. Yay. No. 3, s. 69 -72, 1985.
48 — A k ta n , N. : Y aş M eyve ve S e b z e le r in D e ğ e r l e n d i r i l m e s i n d e C a m A m b a la j l a r . T ü r k i y e ’d e G ıd a S a n a y i i n d e C a m A m b a la j S e m in e r i, C a m P a z a r l a m a A.Ş. Yay. No. 3, s, 3 9-46, 1985.
49 — K a r a c a b e y , A. : Çeşitli K a p l a r d a I s ı t ı l a n S ü t l e r d e A d s o r b s i y o n S o r u n u M e y d a n a Gelen K a y ıp la r . G ıda, 7 (4 ): 173 - 175, 1982. 50 — K i p m e n , T. : P la s tik A m b a la j M a l z e m e s i n i n G ı d a l a r a E tk is i. G ıd a 3 (4 -5 ) : 187 - 195, 1978. 51 — P ek in , B. : Ç e v re ve K a n s e r . M a s A m b a la j İ z m ir , s. 73 -77, 1984. 52— V u r a l . N. : T ü r k i y e ’d e K u l la n ıla n P l a s t i k B e s in K a p l a r ı n ı n T o k s i k o l o j i A ç ıs ın d a n D e ğ e r le n d ir ilm e s i. A n k a r a Ecz. F ak . Mec. 7 (2) : 163 -181, 1977. 53 — Y iğit, V., E v r a n o s , Ö. : G ıd a A m b a l a j l a n m a s ı n d a K u l l a n ı l a n P l a s t i k l e r Ü z e r in d e A r a ş t ı r m a l a r . T ü b i t a k M a r m a r a B ilim se l ve E n d ü s t r i y e l A r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü B e s l e n m e ve G ıd a T e k n o l o j i s i Ü n ite s i Yay. N o. 29, Gebze, 1978.
54 — O lp a k , N. : i ç m e S u l a r ı n ı n A m b a l a j l a n m a s ı n d a K u l l a n ı l a n P V C ’n in (Polivinil k l o r ü r ü n ) İ n s a n Sağlığı Ü z e r in d e k i E tk ile r i. E g e Ün iv. Fen Fak., K i m y a B ö l ü m ü B i o k i m y a A n a b ilim Dalı D ip lo m a Tezi, İ z m i r , 1986. 55 — Yiğit, V. : P l a s t i k A m b a la j M a d d e l e r i n d e n G ıd a y a G e ç e n B a zı K atk ı M a d d e l e r i Ü z e r in d e A r a ş t ı r m a l a r . T ü b i t a k M a r m a r a B ilim se l ve E n d ü s t r i y e l A r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü B e s l e n m e ve G ıd a T e k n o lo jis i Ü n ite si Yay. No. 41, Gebze, 1980.
56 — K lin ik O n k o lo ji El K ita b ı. I I I . B ask ı. T ü r k K a n s e r A r a ş t ı r m a ve S a v a ş K u r u m u Yay., A n k a r a , s. 23, 1983. 57 — DurieiLX, M.J. : Ç e v re Ve K a n s e r l e r . B ilim ve T e k n i k 10 (112): 3 6-40, 1977. 58 — T a m b o r r a , C.H., M a k k , L., P o p p e r , H. : E a r l y H e p a t i c H i s t o l o g i e A lté r a t i o n s A m o n g C h e m ic a l (Vinyl m o n o m e r ) VVorkers. H e p a t o l o g y 4 (3) : 413 -418, 1984.
59 — S m i t h , P.H., C ro ssley , I.R. : P o r t a i H y p e r t e n s i o n in Vinyl C h l o ı i d e P r o d u c t i o n W o r k e r s . L a n c c t, S. 602-604, 18 S c p t e m b e r 1976.
60 — E d m o ı ı d s , L., Fallı, II., N ıs s ım , J.E . : C o n g é n ita l M a l f o r m a t i o n And Vinyl C h lo rid e . L a n c e t, s. 1098, 29 N o v e m b e r 1975.
61 •— W a g o n e r, J.K., î n f a n k , P .P .: Vinyl C h lo r id e a n d M o r ta lity - L a n c e t, 194- 195, 24 J u ly 1976.
BESİN P İŞ İR İL M E S İN D E V E SAKLANMASINDA KULLANILAN KAPLAR 9 9
62 — C anefe, K., İzgü, E. : T a r ım İ la ç la r ın ın A m b a l a j l a n m a s ı n d a Kullanılan
M a t e r y a l d e k i P e s tis it K a lın tıla r ı Ü zerin d e A r a ş tır m a la r . A n k a r a Ecz.
F ak . Mec., 11 (1) : 53 -69, 1981.
63 — Ç o la k o ğ lu , M., G önül, M., K ıncal, S., Boyacıoğlu, D., D em ir, Ş., Yaman,
Ü. : Çift T a b a n lı Çelik T e n c e r e le r d e S u su z P iş ir m e n in G elen ek sel Pi ş i r m e Y ö n te m le r iy le K ı y a s la n m a s ı Gıda, 9 (4): 197-205, 1984.
