MAJÖR DEPRESYON TANILI GENÇLERDE FLUOKSETİN TEDAVİSİNİN ENERJİ VE YORGUNLUK BELİRTİLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ:
GÖZLEMSEL BİR ÇALIŞMA
Tezan BİLDİK*, Müge TAMAR**, Saniye KORKMAZ***, Burcu ÖZBARAN***, Serpil ERERMİŞ****, Hande KESİKÇİ*****, Cahide AYDIN**,
Hakan COŞKUNOL******
ÖZET
Amaç: H e m e n h e m en tü m d e p re s if h a sta la r g ü n içinde yo rg u n lu k ve enerji k a y b ın d a n yakınm aktadırlar.
Özellikle s e d a s y o n böyle h a sta la rd a önem li bir sorundur. B u y ü z d e n s e d a tff o lm a ya n a n tid ep resa n seçim i g ö z ö n ü n e alınm alıdır. B u n ed en le, b u ç a lışm a d a g en çle rd e d e p re s y o n la ilişkili enerji b o zu k lu k la rın d a flu o k s e tin in k lin ik e tkin liğ in i g e riy e d ö n ü k o la ra k d e ğ e rle n d irm e k a m a çla n m ıştır. Yöntem: 13-1 8 y a ş a r a s ın d a k i 4 9 d e p r e s if g en cin d eğ erlen d irilm esin d e H am ilton D e p re sy o n D eğerlendirm e Ölçeği (HDDÖ), HDDÖ R e ta rd a s y o n fa k tö rü , G enel K linik İzlen im -Ş id d et Ölçeği, H a s ta G enel İzlen im -Ş id d et Ölçeği, Görsel A nalog Ölçeği ve E nerji ve Y orgunluk A lt Ölçeği kullanılm ıştır. H a sta la r ted a vin in 4., 8. ve 12. h a fta sın d a d eğ erlen d irilm iştir. Sonuçlar: HDDÖ to p la m p u a n la r ın d a 12. h a fta d a (8 ,8 2 ± 5 ,8 7 ) b a şla n g ıc a göre (23,05± 5,43) a n la m lı d e re c e d e a z a lm a belirlenm iştir. HDDÖ R e ta r d a s y o n fa k t ö r p u a n la n 12. h a fta d a (3.86) başlangıca göre (1.37) a n la m lı d ereced e azalm ıştır. B e n z e r şekild e, G örsel A nalog Ölçeği ve E nerji ve Y orgunluk A lt Ölçeği toplam p u a n la rın d a 12. h a fta d a (6,9 ve 6.22, sırasıyla) başlangıca (2.09 ve 2.33, sıra sıyla ) göre a n la m lı bir a rtış sa p ta n m ıştır. L o jistik re g re sy o n a n a liz in d e b a ş la n g ıç ta k i d e p r e s y o n şid d e tin in e tk is i kontrol e d ild ik te n sonra, HDDÖ R e ta r d a s y o n fa k tö r ü n d e k i ça lışm a ve etkinliklerle ilgili b elirtilerd eki e r k e n d e ğ iş im ile s o n g ö rü ş m e d e re m isy o n ö lç ü tü n ü k a rş ıla m a (HDDÖ to p la m p u a n ın ın 8 d e n k ü ç ü k olm ası) a n la m lı ola ra k ilişkilidir. Tartışma: D oğal d e s e n d e ve g eriye d ö n ü k ola ra k ya p ıla n b u ç a lış m a y a göre, flu o k s e tin te d a v is i g ö ren g e n ç h a s ta la r d e p r e s y o n y a n ı sıra en erji ve y o rg u n lu k belirtilerinde d e belirgin bir d ü ze lm e ya şa m ışla rd ır.
Anahtar sözcükler: A n tid e p r e s a n , flu o k s e tin , en e rji k a y b ı, y o rg u n lu k , m a jö r d e p re s y o n , g e n ç lik SUMMARY: THE EFFECTS OF FLUOXETINE ON DEPRESSION-RELATED ENERGY DISTURBANCES IN ADOLESCENT OUTPATIENTS: AN OBSERVATIONAL STUDY
Objective: A lm o st all d e p re sse d p a tie n ts com plain a b o u t daily fa tig u e or loss o f energy. In su c h d ep re sse d adolescents, d a y tim e sed a tio n is a n im portant problem therefore the choice o f n onsedating a n tid ep ressa n ts sh o u ld be considered in th e s e a d o lescen ts’ treatm ent. T he aim o f the s tu d y w a s to eva lu a te retrospectively th e clinical e ffe c tiv e n e s s o f flu o x e tin e o n th e d e p r e s s io n -r e la te d e n e rg y d is tu r b a n c e s in a d o le s c e n t o u tp a tie n ts. Method: F orty-nine d e p r e s s e d a d o le s c e n ts a g e d 1 3 -1 8 y e a r s w e re e v a lu a te d u sin g th e H a m ilto n D e p re ssio n R a tin g S c a le (HAM-D), HAM-D R e ta rd a tio n fa c to r, Clinical G lobal Im p re ss io n o f S e v e rity Illn e ss S ca le (GCI-S), th e P a tie n t G lobal Im p re ss io n o f S everity S ca le (PGI-S), V isu a l A n a lo g u e S ca le fo r en erg y a n d th e E n erg y a n d F atigue fa c e t. T he p a tie n ts w e re e v a lu a te d a t 4, 8, a n d 12 w e e k s o f treatm ent. Results: HAM-D total scores d ecrea sed fro m a baseline o f2 3 .0 5 ± 5 .4 3 to 8.82± 5.87 (mean±SD) a fte r 12 w e e k s o f trea tm en t. HAM-D R e ta rd a tio n fa c to r sco res d e c re a s e d p ro g ressively fr o m a b a selin e m e a n r a n k o f 3 .8 6 to 1 .3 7 a t th e f i n a l visit. Sim ilarly, th e V isu a l a n a lo g u e sc a le a n d th e E n erg y a n d fa tig u e f a c e t sco res in crea sed sig n ifica n tly b y w e e k 12, fr o m a m e a n r a n k o f 2 .0 9 a t b a se lin e up to 6.9 a n d fr o m 2 .3 3 a t b a selin e up to 6 .2 2 a t th e fin a l visit, respectively. A fte r controlling fo r initial se v e rity o f d e p re s sio n in our logistic reg ressio n s, m eetin g criteria f o r rem issio n a t th e fi n a l v is it (HAM-D <8) w a s sig n ific a n tly re la te d to a n ea rly c h a n g e in th e HAM-D R e ta rd a tio n fa c to r item o f W ork a n d A ctivities s y m p to m s. Discussion: R e su lts fr o m th is naturalistic a n d retrospective s tu d y in d ica ted th a t flu o xetin e- tr e a te d a d o le s c e n t o u tp a tie n ts e xp erien ced a sig n ifica n t im p ro vem en t in s y m p to m s o f fa tig u e a n d loss o f energy a s w ell a s their overall d ep ressio n .
Key words: A n tid e p r e s s a n ts , flu o x e tin e , lo s s o f e n e rg y , fa tig u e , m a jo r d e p r e s s io n , a d o le s c e n c e
*Yrd.D oç.D r., E g e Üniv. T ıp F a k . Ç o c u k P s ik iy a tr is i A n a b ilim Dalı, B ornova, İzmir.
**Prof.Dr., E ge Üniv. Tıp Fak. Çocuk P sikiyatrisi Anabilim Dalı, B ornova, İzmir.
***Uzm.Dr., E ge Üniv. Tıp Fak. Çocuk P sikiyatrisi Anabilim Dalı, B ornova, İzmir.
****Doç.Dr., Ege Üniv. Tıp Fak. Çocuk P sikiyatrisi Anabilim Dalı, B ornova, İzmir.
*****Uzm.Psk.Dr., E ge Üniv. Tıp F ak. Ç ocuk P sikiya trisi A n a b ilim Dalı, B ornova, İzmir.
******Prof Dr., E g e Üniv. Tıp F a k. P s ik iy a tr i A n a b ilim Dalı, B ornova, İzmir.
GİRİŞ
Y o rg u n lu k , sad e ce fizik sel etk in lik ile o rta y a ç ık m a y a n , g e n e l b ir b itk in lik , u y u ş u k lu k , bezginlik, ilgisizlik, isteksizlik, g ü çsü zlü k ya da en e rji k a y b ı b iç im in d e ta n ım la n a n ö z n e l b ir d u y u m d u r (N aschitz ve ark. 2004). Y o rg u n lu k y aşa m ın fiziksel, psikolojik ve sosyal alanlarını etkileyerek, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya d a to p lu m s a l m eslek i a la n la rd a ya d a önem li Ç o cu k ve G e n ç lik R u h S a ğ lığ ı D ergisi : 13 (3) 2 0 0 6
d iğ e r işlevsellik ala n la rın d a b o z u lm a y a n e d e n o lu r (F errell ve ark. 1996). A yrıca y o rg u n lu ğ a bağ lı etk in lik d ü z e y in d e az alm ay a bağ lı genel sa ğ lık d u r u m u n d a b o z u lm a , o la ğ a n fizik sel etkinliklere karşı dayanıklılıkta azalm a ve giderek y o rg u n lu k d u y g u s u n d a artm a gelişir (M oss ve ark. 2006)
Y orgunluk-bitkinlik ya da enerji kaybının olması, DSM IV-TR'de M ajör D ep resif B o zu k lu ğ u 'n u n tan ı ölçütleri (A6) a ra sın d a y e r alır (A m erik an P sik iy a tri B irliği 2001). Ç ö k k ü n d u y g u d u ru m a r d ın d a n , y o r g u n lu k v e en e rji k a y b ı e n sık b ildirilen ikinci sıradaki çökkünlük b elirtileridir (Tylee v e ark. 1999b). Erişkin hastalarla y ap ılan çalışmalarda, depresyona eşlik eden enerji ile ilgili b elirtilerin aşırı m o to r h u z u rs u z lu k ta n şid d etli y o rg u n lu ğ a k a d a r d eğ işm esin e karşın, çö k k ü n h a sta la rın 2 /3 'ü n d e n fazlası y o rg u n lu k , enerji k a y b ı v e g ü d ü l e n m e e k s ik liğ i b e l i r t i l e r i gösterm iştir (Judge v e ark. 2000). Bazı o lgularda yorgunluk ve eşlik eden işlevsel bozulma, hastanın ortaya çıkan ilk y akınm ası olabilir. A yrıca, boy
lam sal çalışm alarda eld e ed ilen b u lg u lara göre, y o rg u n lu k m ajör depresif bozu k lu ğ u n en yaygın g örülen yerleşik işlev bozu k lu k ların d an birisidir (M erikangas v e A ngst 1994).
M ajör depresyon, gençlik çağında en sık görülen, sü re ğ e n h a sta lık ve ö lü m e n e d e n o lab ilen b ir b o z u k lu k tu r (C h eu n g v e ark. 2003). Ö zellikle p sik o so sy al v e a k a d e m ik işlev sellik te b e lirg in d ü ze y d e b ozulm aya yol açarak, gençlik d önem i gelişim sel g ö rev lerin in tam am lan m asın ı engel
leyebilir. Ö te y a n d a n , gençlik d ö n e m i d e p re s y o n u n u ta n ım a k v e s ın ıfla n d ırm a k z o r d u r.
A v u s tra ly a 'd a 15-18 y aş a ra s ın d a k i g en çlerle yapılan bir çalışmada, m ajör depresyon ölçütlerini karşılam asalar da, her beş gençten birinde çökkün d u y g u d u r u m s a p t a n m ı ş t ır . B u n a k a r ş ın , y o rg u n lu k ve enerji kaybı iki tem el belirti olarak m a jö r d e p r e s if b o z u k lu k ile iliş k ili o la ra k bildirilm iştir (Patton ve ark. 2000). Benzer şekilde, Liu v e a rk a d a şla rı (1999), 14-22 y aş arası 2462 Ç inli gen cin k atıld ığ ı b ir a ra ştırm a d a ç ö k k ü n / k ay g ılı d u y g u d u ru m , p sik o m o to r y av a şla m a, k en d ilik d e ğ e rin d e azalm a, b ed e n sel belirtiler, iştahsızlık ve libido azalm asının gençlik depresyo
n u n u n tip ik b elirtileri o ld u ğ u n u g ö sterm iştir.
T ü rk iy e 'd e m a jö r d e p r e s y o n ta m lı g e n ç le rle yapılan bir çalışm ada da, üm itsizlik, ü zü n tü , ilgi- istek kaybı, yaşam dan zevk alm ada azalma, sosyal g e ri çe k ilm e, y o rg u n lu k , b itk in lik , ö z k ıy ım d ü ş ü n c e le ri v e g irişim in in gençlik d ö n e m in d e d a h a sık ve ş id d e tli o ld u ğ u n u b u lu n m u ş tu r
(E rdoğan v e ark. 2002). B enzer şekilde, 10 ile 20 yaş aralığında 4143 Türk öğrenciyi kapsayan diğer bir çalışm ada d a yorgunluk, enerji kaybı, üzüntü, b edensel belirtiler, b o şlu k d u y g u s u ve sinirlilik en sık g ö rü le n ç ö k k ü n lü k b e lirtile ri o la ra k sap tan m ıştır (Toros ve ark. 2004).
M ajör d e p re s y o n ta m lı o lg u la r, h e m h a sta lık b e lirtisi h e m d e ilaç y a n etk isi o la ra k g ö rü le n y o rg u n lu k , enerji k aybı ve g ü d ü le n m e eksikli
ğ in d e n y a k ın ırla r (M asand ve G u p ta 1999). Bu n ed e n le , h a s ta la rın enerji d ü z e y in i iy ile ştire n ted av i y ö n tem lerin i tan ım la m ak çok ö n em lid ir (Fehnel v e ark. 2004). M ajör d e p re sy o n a bağlı y o rg u n lu k , enerji kaybı ve g ü d ü le n m e eksikliği belirtileriyle baş etm ede MSS'ni uyarıcı özellikleri o la n a n tid e p r e s a n la r ın (S e ro to n in G eri A lım İnhibitörleri (SGAİ), venlafaksin, b u p ro p io n ve reboksetin) yararlı olabileceği ileri sü rülm ektedir (Clayton 1998, M arin 1996, Schatzberg 2000, Stahl 1996).
Ö nceki çalışm alarda çök k ü n h a sta la rd a endişe, sin irlilik ve enerji k a y b ın ın sıklıkla ö rtü ş tü ğ ü v u rg u la n m a k ta d ır (Tylee ve ark. 1999b). Judge ve ark a d a şla rı (2000), enerji d ü ze y i d ü ş ü k olan birçok çökkün h astad a eşlik ed en kaygı belirtile
rin in s e d a tif e tk ili a n tid e p r e s a n k u lla n ım ın ı artırdığını saptam ışlardır. Benzer şekilde, çökkün d u y g u d u ru m y erin e sinirlilik ve ö fkelenm enin b ask ın o ld u ğ u g en çlerd e sed a tif etkili a n tid e p resan kullanım ı artabilir. A ncak yorgunluk, enerji kaybı ve g ü d ü len m e eksikliği olan gençlerde, b u ilaçların yarattığı g ü n içindeki u y u şu k lu k önem li bir so ru n d u r.
Majör depresyonda, farklı antidepresanların farklı h a sta a lt g ru p la r ın d a etk in liğ in i k a rşıla ş tıra n kontrollü klinik çalışma bulunm am aktadır. A ncak antidep resan ların farm akodinam ik özellikleri ve klinik deneyim ler, belirli belirtilerin ilaç seçim inde y a r a r s a ğ la y a b ile c e ğ in i d ü ş ü n d ü r m e k t e d i r (R ahola 2001). K linik p ra tik te , h e m e n h e m e n depresif hastaların birçoğu çökkün duy g u d u ru m , y o rg u n lu k , enerji kaybı, bezginlik, g ü d ü le n m e eksikliğinden yakınırken, yaklaşık olarak her beş h a sta d a n biri hafif ya d a ılım lı d ü z e y d e kaygı, en d işe ve u y k u su z lu k b ild irm e k te d ir (Tylee ve ark. 1999a). Buna karşın, h er beş h astadan birinde şiddetli düzeyde kaygı, panik atak ve uykusuzluk y a k ın m a s ı g ö r ü lü r . E ld e k i k a n ı t l a r m a jö r d e p r e s y o n d a h a s ta a lt g r u p l a r ı n d a fa rk lı nörotransm itter bozuklukları ve bu n a bağlı farklı tedavi yanıtları b u lu n d u ğ u y ö n ü n d ed ir (Charney 1998). Ö rn e ğ in , e r iş k in h a s ta la r d a y a p ıla n
Fluoksetinin Enerji ve Yorgunluk Üzerine Etkileri
çalışm alarda, fluoksetinin birçok çökkün hastada g ö rü len y o rg u n lu k ve g ü d ü len m e eksikliği gibi te d a v iy e d ire n ç li b e lirtile r ü z e rin e e tk in liğ i g ö sterilm iştir (Judge ve ark. 2000, Tollefson ve H olm an 1993).
Fluoksetin, gençlerde d ep resy o n ted av isin d e en fazla çalışılm ış m o lek ü ld ü r (Emslie v e ark. 1998, F ind lin g ve ark. 1999). Ç ü n k ü flu o k setin d iğ er sedatif etkili olm ayan antidepresanlara göre, çocuk ve gençlerde y an etki açısından d ah a güv en lid ir (H indm arch 1997, Richelson 1988). Ayrıca plasebo- kontrollü 66 klinik araştırm anın m eta-analizinde fluoksetinin sertralin, fluvoksam in ve paroksetine göre daha az sedasyona neden olduğu bildirm iştir (De V ane 1998).
Majör depresyon tamlı olguların 2 / 3'ünden fazlası yorgunluk, enerji kaybı ve ilgisizlik tanım lasalar da, a n tid e p re sa n la rın enerji d ü ze y in e etkilerini a r a ş tır a n k lin ik çalışm a çok a z d ır. Ç o cu k ve gençlerde an tid ep resan ların sadece genel olarak etkinlik ve g ü v en irliğ in i inceleyen araştırm alar m ev cu ttu r (A m brossini 2000). Bu nedenle, doğal d ese n d e geriye d ö n ü k v eri to p lam a ile y a p ıla n b u çalışm ada m ajör d e p re sy o n tam lı gençlerde fluoksetinin enerji düzeyi ve yorgunluk belirtileri ü z e rin e etk isin in a ra ştırılm a sı am aç lan m ıştır.
YÖNTEM Çalışma evreni
Bu çalışm a d oğal d ese n d e ve geriye d ö n ü k veri toplam a ile yapılm ıştır. Kasım 2003 ile N isan 2004 tarihleri arasın d a Ege Ü niversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi A nabilim Dalı Gençlik Damşma ve Tedavi Birimi'ne ilk kez b aşvuran 340 hastanın k a y ıtla rı g e riy e d ö n ü k o la ra k in c e le n m iş tir.
Ç a lışm a n ın ö rn e k le m in i, G ençlik D a n ışm a ve T edavi B irim i'n d e a y a k ta n te d a v i p ro g ra m ın a d e v a m e d e n , D S M -IV -T R ta n ı ö lç ü tle r in e (A m e rik an P sik iy a tri B irliği 2001) g ö re m ajör d e p r e s y o n ta n ıs ı a la n v e flu o k s e tin te d a v is i başlanm ış tü m h astala r o lu ştu rm ak tad ır. Y uka
rıd ak i tanım a u y a n 60 h a sta d a n sadece 4 9 'unun (yak laşık h a s ta la rın % 82'sinin) en az üç ay d ır düzenli olarak tedaviye devam ettiği saptanmıştır.
T edaviyi b ıra k a n 11 h a sta n ın sekizi 4. haftad a, ikisi ise 8.haftad a ve biri d e 12. h aftad a kontrole gelm em iştir. Bu nedenle istatiksel analizler, en az üç ay d ır d ü z e n li o lara k flu o k setin k u lla n a n 49 hasta ü zerin d en gerçekleştirilm iştir. H er hasta ve a ile sin d e n h a sta lık v e rile rin in bilim sel am açlı
k u lla n ıla c a ğ ın a ilişk in "y azılı b ilg ile n d irilm iş onay" alınm ıştır.
İşlem
Gençlik Danışm a ve Tedavi Birimi'nde uygulanan tedavi protokolü gereği, ilk kez m ajör depresyon ta n ısı a la n tü m h a s ta la ra öncelik le flu o k se tin ted av isi b aşlan m ak tad ır. F luoksetin 2 0 m g /g ü n dozunda başlanm akta ve gerekirse doz 4 0 m g /g ü n olacak şekilde d üzenlenm ektedir. H a stan ın izle
m inde u y g u n süre v e m ak sim u m tedavi d o zu n a rağm en, fluoksetine yeterli y a n ıt oluşm am ışsa, sertralin ya d a sitalo p ram ikinci seçenek olm ak
tad ır. A ncak, ilk b a ş v u ru sıra sın d a flu o k setin d ışın d a farklı bir an tid e p re sa n başlanm ış h asta
larda ise, etkinlik ve güvenirlik açısından bir sorun s a p ta n m a m ış s a te d a v iy e ay n ı ilaç ile d e v a m edilm ektedir.
L iteratürde bildirilen açık etiketli ya da plasebo- kontrollü y ap ılan ilaç çalışm alarında elde edilen so n u çlara göre, m ajör d e p re s y o n tan ısı k o n a n g e n ç le rd e flu o k s e tin ilk te d a v i s e ç e n e ğ id ir (H am rin ve Scahill 2005). Ayrıca, çocuk ve genç
le r d e m a jö r d e p r e s y o n t e d a v is in d e s a d e c e fluoksetin tedavisi etkin ve güvenilir olarak kabul edilmiştir; diğer SGAİ'lerinin güvenilirliğine ilişkin u y arıd a b u lu n u lm u ştu r (The US Food an d D rug A d m in istratio n 2003).
R u tin klinik u y g u la m a içinde o lg u lar ay d a bir kez d e ğ e rle n d irilm e k te d ir v e tü m h a s ta la ra g e n ç lik d ö n e m i g e liş im ö z e llik le rin e o d a k lı
"d estek ley ici p sik o te ra p i y ak laşım ı" u y g u la n m ak tad ır. Ç o cu k ların d a v ra n ışla rın ı d e ğ e rle n dirm e ölçeği (ebeveyn, genç ve öğretm en formu), 17 m addelik H am ilton D epresyon D eğerlendirm e Ö lçeği v e G e n el K lin ik İz le n im v e İy ile şm e Ö lçekleri, "ilerid e y ap ılab ilece k g eriy e d ö n ü k a ra ş tırm a la r" ile ilg ili v e rita b a n ı o lu ş tu rm a k am acıyla ru tin o larak kullan ılm ak tad ır. A yrıca, hastalara ted av in in 1., 2. ve 3. haftalarında erken d ö n e m d e k i d e ğ iş im le ri b e lirle m e k a m a c ıy la Görsel A nalog Ölçeği ve Enerji ve Y orgunluk Alt Ö lçeklerinin g ü n lü k form ları verilm iştir.
H uoksetin başlam adan önce tü m hastalara Genel Klinik İzlenim-Şiddet Ölçeği (GKİ-Ş), Genel H asta İ z le n im - Ş id d e t Ö lç e ğ i (G H İ-Ş ), H a m ilto n Depresyon Değerlendirm e Ölçeği (HDDÖ), Görsel A nalog Ölçeği (GAÖ) v e Enerji ve Y orgunluk Alt Ölçeği uygulanm ıştır. GHİ-Ş ve H D D Ö ilk vizitte ve 12. h a fta d a k u lla n ılm ıştır. 4., 8. v e 12'nci h afta lard a GKİ-Ş, H D D Ö R etard a sy o n faktörü,
G A Ö ve Enerji v e Y o rg u n lu k A lt Ö lçeği tek ra r v erilm iştir. A yrıca h a sta la r e v le rin d e \ 2. ve 3 'ü n c ü h a fta la rın so n u n d a enerjilerini G A Ö ve Enerji v e Y o rg u n lu k A lt Ö lçeğ in d e derecelen- dirm işlerdir.
B ipolar b o zu k lu k , şizofreni ve d iğ er psikozlar, o rg a n ik m e n ta l b o z u k lu k ş ü p h e s i, y a k ın b ir z a m a n d a fiziksel ya d a cinsel istism ar öyküsü, aktif m ad d e kullanım ı ya da bağımlılığı, herhangi tıbbi ya d a nörolojik bir hastalık varlığı sap tan an olgular d eğerlendirm eye alınm am ıştır.
Veri Toplama Araçları
H am ilton D ep r esy o n D en erlen d irm e Ö lçeni (HDDÖ)
Ç ö k k ü n lü k belirtileri olan kişilerd e d e p re sy o n d ü ze y i ve şid d e t değ işim in in değerlen d irilm esi a m ac ıy la g e liş tirilm iş tir (E lam ilton 1967). 17 m a d d e lik fo rm u n , 3 dereceli b ir ölçekte d eğ e r
lendirilm esiyle to p lam p u a n elde edilir. H D D Ö T ürkçe fo rm u n u n geçerlilik ve g ü v en irlik çalış
m ası, A k d e m ir ve ark ad aşları (1996) tara fın d an yapılm ıştır. Patel ve arkadaşları (2006) tarafından y a p ıla n b ir çalışm ada, b ip o la r b o z u k lu ğ u o lan g e n ç le rd e ç ö k k ü n lü k b e lirtile rin in d e ğ e rle n d irilm e sin d e Ç ocukluk D e p resy o n u D erecelen
dirm e Ölçeği (Poznanski ve ark. 1984) ve H am ilton D e p resy o n D e ğ erlen d irm e Ö lçeği ö lçek lerin in istatiksel açıdan anlam lı bir ilgileşim (korelasyon) gösterdiği saptanm ıştır. A m brosini ve arkadaşları (1999) ta ra fın d a n yap ılan , 12-20 yaş a rasın d ak i m ajör d epresyon tam lı 53 gencin katıldığı bir ilaç çalışm asında H D D Ö birincil etkinlik ölçeği olarak kullanılm ıştır. Ayrıca HDDÖ, çocuk ve gençlerde yapılan birçok açık etiketli ya d a plasebo-kontrollü ak u t ted av i a raştırm aların d a çö k k ü n lü k belirti
lerinin değerlendirilm esinde kullanılm ıştır (Aydın ve ark. 2001, E rkıran ve ark. 2003, K afantaris ve ark. 2003, K afantaris v e ark. 2004, Keller ve ark.
2001, W a g n e r v e ark. 2002). H D D Ö ö lçeğ in in faktör analizi sonucunda anksiyete/som atizasyon, kilo , b iliş s e l b o z u k lu k , d iu r n a l fa rk lılık la r, re ta rd a sy o n ve u y k u b o z u k lu ğ u faktörleri elde ed ilm iştir (C leary ve G uy 1975). Ç alışm am ızda H D D Ö R e ta rd a sy o n fa k tö rü n ü n d ö rt b ileşen i [m a d d e 1 (Ç ö k k ü n D u y g u d u ru m ) , m a d d e 7 (Çalışm a ve A ktiviteler), m ad d e 8 (R etardasyon) ve m a d d e 14 (G énital belirtiler)] bireysel olarak da analiz edilm iştir.
G enel K linik İzlenim -Şiddet Ölçeni (GKÎ-Ş) ve G en el H asta İzlen im -Ş id d e t Ö lçeni (GHİ-Ş)
G uy (1976) ta ra fın d a n , tü m p sik iy a trik b o z u k lu k la rın k lin ik a ra ştırm a am açlı o lara k seyrini değ erlen d irm ek am acıyla geliştirilm iştir. Litera
tü rd e , çocu k ve g e n ç le rd e y a p ıla n b irço k ilaç çalışm ası in cele n d iğ in d e (A rm an ve ark. 2003, Em slie ve ark. 1999, Em slie ve ark. 2002, Keller ve ark. 2001, W agner ve ark. 2003, W agner ve ark.
2004), genel klinik izlenim ve iyileşme ölçeklerinin tem el d eğerlendirm e ölçütlerinden birisi o ld u ğ u g ö rü lü r. GKI-Ş to p la m 7 değerlikli b ir ölçektir;
p sik iy atrik b o zu k lu ğ u olan kişi, ölçeğin d o ld u ru ld u ğ u sırad ak i b o z u k lu ğ u n u n şid d etin e göre 1 ile 7 p u a n arasında değerlendirilir. (l= N orm al, h asta değil; 2=R uhsal h astalık sınırda; 3=H afif derecede hasta; 4=Orta derecede hasta; 5=Belirgin derecede hasta; 6=Şiddetli d erecede hasta; 7=En ağır derecede hasta). GHİ-Ş, 7 p u an lı bir ölçektir v e p s ik iy a trik b o z u k lu ğ u o la n k işi, ö lç e ğ in d o l d u r u l d u ğ u s ır a d a k i r a h a ts ız lığ ın ı n a s ıl hissettiğ in e g öre d eğ erlen d irilir; p u a n la r l 'd e n (N orm al) 7'ye (En a ğ ır d e re c e d e hasta) k a d a r değişm ektedir.
Görsel A nalog Ölçeni (GAÖ)
G ö rse l a n a lo g ö lçek le ri, b a s it v e g e ç e rli b ir değerlendirm e ölçeğidir (Ahearn 1997). Yorgunluk belirtileri g ö stere n h a sta la rın (kalp yetm ezliği, k an se r ya d a k ro n ik y o rg u n lu k s e n d ro m u vb.) görsel analog değerlendirm e ölçeklerindeki düşü k enerji puanlan, G A Ö 'nün geçerliliğini destekleyen k a n ıtla rın ö rn e k le rid ir (O 'C onnor 2006). GAÖ, g ü n lü k d u y g u d u ru m u değerlendirm eye yönelik bir öz b ild irim fo rm u n u n (The C olum bia Daily B ip o la r S y m p to m S cale (CDBSS): A D a ily P ro sp ectiv e Self-R ep o rt M o o d In stru m en t.) alt ölçeklerinden birisidir (Printz ve ark. 2002). CDBSS ile Beck D epresyon E nvanteri, H am ilton D epres
y o n D e ğ e rle n d irm e Ö lçe ğ i v e Y o u n g M a n i D e ğ e r le n d ir m e Ö lç e ğ i a r a s ı n d a g ü ç lü b ir u y g u n lu k geçerliği o ld u ğ u sap tan m ıştır (Printz ve ark. 2002). G örsel analog ölçeği, enerjik değil (0) ile çok enerjik (10) arasında derecelendirilm iş yatay b ir eksen ü ze rin d e işaretlenm ektedir. İlk 3 h afta sü re sin c e h e r h afta evde, h a sta la r enerji d ü ze y in i b u ölçek ü z e rin d e d erecelendirm iştir.
Enerji ve Yorgunluk A lt Ölçeni
Y aşam K a litesi Ö lçeği (YKÖ), D ü n y a S ağlık Ö rg ü tü tara fın d an geliştirilm iş ve ü lk em izd e de geçerlik v e g ü v en ilirlik çalışm ası Eser v e ark a
d aşları (1999) ta ra fın d a n yapılm ıştır. YKÖ, altı alan içerm ektedir: 1. fiziksel sağlık, 2. psikolojik sağlık, 3. bağım sızlık düzeyi, 4. sosyal ilişkiler, 5.
Fluoksetinin Enerji ve Yorgunluk Üzerine Etkileri
Tablo-1: Demografik ve Klinik Özellikler (N=49).
Değişken
Yaş, yıl olarak (ortalama±SD) Cinsiyet, N (%)
16.14±1.47
Kız 37 (75,5)
Erkek 12 (24,5)
Tekrarlayan Majör depresyon, N (%) 11 (22,4)
İlk atak Majör depresyon, N (%) 38 (77,6)
Daha önce fluoksetin tedavisi kullanan hasta sayısı, N 6 Önceki fluoksetin tedavisine olumlu yanıt veren hasta sayısı, N 5 Önceki fluoksetin tedavisine yanıtı bilinmeyen hasta sayısı, N 1 İstenmeyen ilaç etkileri, N
Çabuk kızma (irritabilité) 3
İştahsızlık 3
Uykusuzluk 2
İştahsızlık-uykusuzluk 1
Ortalama ilaç dozu (ortalama±SD) 25.31±8.92 mg/gün
(20—40 mg/gün arasında)
N= hasta sayısı; SD= standard sapma.çevre ve 6. m an ev iy at (W HOQOL G ru b u 1998).
Bu alan ların h er biri 24 alt alan içerm ek ted ir ve h e r a lt a la n 4 m a d d e içerm ek ted ir. Y K O 'deki p u a n la r l 'd e n (hiçb ir za m a n ) 5'e (h er za m an ) k a d a r d eğ işm e k te d ir. E nerji ve y o rg u n lu k alt ölçeği, fiziksel sağlık alan içinde 2. alt alanda yer alm aktadır.
İstatistiksel A naliz
H D D O to p la m p u a n ı, H D D O R e ta rd a s y o n faktörü, GKİ-Ş ve GHİ-Ş birincil etkinlik ölçüm ü o larak d eğ e rlen d irilm iştir. G örsel analo g ölçek ile Enerji ve yorgunluk alt ölçeği de ikincil etkinlik d e ğ e rle n d irilm e s in d e k u lla n ılm ıştır. H a fta lık d eğişiklikler F ried m an testi k u llan ıla rak analiz edilm iştir. İkili karşılaştırm alar W ilcoxon testi ile yapılm ıştır. H e r v izit için y a p ıla n an alizlerd e p d eğeri 0.05'ten k ü çü k o lanlar istatistiksel olarak an lam lı k a b u l ed ilm iştir. H D D O R e ta rd a sy o n fa k tö rü n d e y e r a la n m a d d e le rd e k i 4. h afta ile b aşlan g ıç a ra sın d a g ö z le n e n d e ğ işim in te d a v i sonuçları ile ilişkisini değerlendirm ek için, ileriye d o ğ ru seçim yöntem iyle lojistik regresyon analizi u y g u la n m ış tır. H D D O R e ta rd a s y o n fa k tö r ü m ad d elerin d ek i başlangıç ile 4. hafta arasındaki
d e ğ iş im v e b a ş la n g ıç ta k i d e p r e s y o n ş id d e ti bağım sız d eğ işk en le r olarak, re m isy o n bağım lı d e ğ iş k e n o la ra k k u lla n ılm ıştır. R em isy o n 12 haftalık tedavi sonrasında H D D O to p lam p u an ı
nın 8'den küçük olması ölçüt olarak belirlenmiştir.
BULGULAR
Ö rneklem , yaş o rtalam ası 16.14±1.47 (13-18 yaş arasın d a) o lan 37 (%75,5) kız, 12 (%24,5) erkek, toplam 49 genç hastadan oluşm aktadır. H astaların k ay ıtları in c e le n d iğ in d e % 77,6'sının (n=38) ilk d e p re s if d ö n e m i o ld u ğ u , sa d e c e % 2 2 ,4'ünün ( n = ll) geçm işte d e d ep resif b ir d ö n em geçirm iş olduğunu belirlenmiştir. Sadece 6 hasta daha önce fluoksetin kullanm ıştır, b u n ların 5'inde tedaviye olum lu yanıt ö yküsü b u lu n m ak tad ır ancak kalan 1 h astad a y an ıtın doğasıyla ilgili bilgiye ulaşıla
m a m ıştır. O rn e k le m in d e m o g ra fik v e k lin ik özellikleri Tablo l'd e gösterilm iştir.
Çalışm ada 12 haftalık tedavi sonrasında fluoksetin ortam a d o zu 25.31±8.92 m g /g ü n (20-40 m g /g ü n arasında) olarak belirlenmiştir. İstenm eyen etkiler 3 h a s ta d a ça b u k kızm a (irritabilité), 3 h a s ta d a iştahsızlık, 2 hastada u y k u su zlu k ve 1 h astada da
h e m iş ta h s ız lık h e m d e u y k u s u z lu k o la ra k b ild ir ilm iş tir . H a s ta la r ta r a f ın d a n b ild ir e n istenm eyen etkiler za m a n içinde kaybolm uştur.
edildiğinde istatistiksel olarak anlam lı farklılıklar b u l u n m u ş t u r . Y a p ıla n d e ğ e r l e n d i r m e l e r s o n u c u n d a 4. h a f t a d a n i t i b a r e n ç ö k k ü n Tablo-2: H D D Ö Retardasyon Faktörü 0, 4, 8 ,1 2 . H aftalardaki D eğişim i (N=49).
Başlangıç Hafta 4 Hafta 8 Hafta 12
Madde 1 (Çökkün duygudurum) 3.69 2.80 1.94 1.57
Madde 7 (Çalışma ve etkinlikler) 3.58 2.80 2.04 1.58
Madde 8 (Psikomotor yavaşlama) 3.63 2.57 2.03 1.77
Madde 14 (Genital belirtiler) 3.02 2.40 2.33 2.24
4, 8 v e 12. h afta lard a y ap ılan d eğ e rlen d irm eler sonucunda GKİ-Ş puanlarm da (sırasıyla 2.86,1.86, 1.45), b aşlangıca (3.84) g öre istatistik sel olarak an lam lı azalm a s a p ta n m ıştır (sırasıyla, z=-5,72 p<.001; z=-6,08 p<.001; z=-5,97 p<.001). B enzer şek ild e GHİ-Ş p u a n la rın d a 12. h a fta d a (1,90), başlangıca (4,60) göre an lam lı dereced e azalm a gözlenm iştir (z=-6,08 p<.001).
H D D Ö t o p l a m p u a n l a r ı n d a 12. h a f ta d a (8,82±5,87), başlangıca göre (23,05±5,43) anlam lı derecede azalm a belirlenm iştir (z=-6,053 p<.001).
H D D Ö R etardasyon faktörü toplam p uan ların d a 4, 8 v e 12. h afta lard a y ap ılan d eğ e rlen d irm eler son u cu n d a (sırasıyla, 2.82,1.96,1.37), başlangıca (3.86) göre istatistiksel olarak anlam lı bir azalm a b u lu n m ak tad ır (sırasıyla, z=-5,93 p<.001; z=-6,03 p<.001; z=-6,04 p<.001). H D D Ö R e ta rd a s y o n faktörü puanlarının zam an içindeki değişim i Şekil 1 'de gösterilm ektedir.
Şekil-1 : H D D Ö R e ta rd a sy o n F a k tö rü n ü n 12 H a fta lık S üreçteki Demişimi (N=49).
H D D Ö R e t a r d a s y o n f a k tö r ü n ü o l u ş t u r a n m a d d e le r 4, 8 ve 12. h afta lard a ay rı ay rı analiz
d u y g u d u r u m (z= -5.18 p< .001), ç a lışm a v e a k t i v i te l e r (z= -4.68 p < .0 0 1 ), p s ik o m o to r yavaşlam a (z= -5.13 p<.001) ve genital belirtilerde (z= -2.90 p<.01) başlangıca göre anlam lı bir azalm a s a p ta n m ıştır. Tablo 2 'd e H D D Ö R e ta rd a sy o n faktöründeki bu d ö rt m addenin puanları her vizit için gösterilm ektedir.
Enerji düzeyini değerlendiren görsel analog ölçek toplam p u a n la rm d a 1, 2, 3, 4, 8 ve 12. h aftalarda y ap ılan d eğ e rlen d irm eler so n u cu n d a (sırasıyla, 3.30, 2.95, 3.78, 4.53, 5.25, 6.10) başlangıca (2.09) g ö re i s t a t is t i k s e l o la r a k a n la m lı b ir a r tış b u lu n m u ştu r (sırasıyla, z= -3.87 p<.001; z= -3.45 p<.01; z= -3.36 p<.01; z= -5.19 p<.001; z= -5.43 p<.001; z= -5.94 p<.001). Şekil 2'de görsel analog ölçek p u a n la r ın d a k i z a m a n iç in d e k i d e ğ işim görülm ektedir.
Şekil-2: G örsel A n a lo g Ö lçeH i'nin 12 H a ftalık S üreçteki D eH işim i (N=49).
12 haftalık fluoksetin ted av isi so n rasın d a Enerji ve y o rg u n lu k alt ölçeği to p lam p u a n ın d a 1, 2, 3, 4, 8 v e 12 h a f t a l a r s o n u n d a y a p ı l a n değerlendirm eler sonucunda (sırasıyla, 3.06,3.40, 3.73, 4.31, 4.94, 6.22) başlangıca (2.33) göre anlam lı
Fluoksetinin Enerji ve Yorgunluk Üzerine Etkileri
Tablo-3: Enerji ve Yorgunluk Alt Ölçe€i 0 , 1 , 2 , 3, 4, 8, 12. Haftalardaki DeCiflimi (N=49)
Maddeler Bafllang>ç
0
H a fta 1
H a fta 2
H a fta 3
H a fta 4
H a fta 8
H a fta
12 F2.1 (yeterli enerjiye sahip olma)a 2.65 3.33 3.50 3.53
4.23
4.84 5.91F2.2 (kolayca yorulma)b 5.02 4.63 4.50
4.06
3.66 3.47 2.66F2.3 (eneıji düzeyinden memnun olma)c 2.45
3.31
3.23 3.98 4.20 5.14 5.69F2.4(yorgunluktan yak>nma)d 5.19
4.41
4.31 4.14 3.76 3.57 2.62*F2.1 maddesi için de€iflildikler dördüncü haftadan itibaren anlaml>d>r
^ 2 .2 maddesi için de€ifüklikler üçününcü haftadan itibaren anlaml>d>r
°F2.3 maddesi için de€iffiklikler birinci haftadan itibaren anlaml>d>r
^ 2 .4 , maddesi için de€iflklikler birinci haftadan itibaren anlaml>d>r
(sırasıyla, z= -2.96 p<.01; z= -3.68 p<.001; z= -4.36 p<.001; z= -4.79 p<.001; z= -5.46 p<.001; z= -5.85 p<.001) değişiklikler ortaya çıkmıştır. Bu alt ölçeği o lu ş tu ra n m a d d e le r ay rı ay rı a n a liz ed ild iğ i z a m a n ; F2.3 (E nerji d ü z e y in iz d e n m e m n u n m usunuz?) ve F2.4 (Y orgunluktan fazla şikayetçi misiniz?) m addelerinde birinci haftad an itibaren istatistik sel o la ra k an lam lı (sırasıy la, z - -2.88 p<.01; z= -3.57 p<.001) farklılıklar b u lu n m u ştu r.
Ü çüncü h afta d an itibaren F2.2 (Kolay y o ru lu y o r m usu n u z?) ve d ö rd ü n c ü h a fta d an itib aren F2.1 (G ü n lü k y a şa n tın ız d a y eterin ce enerjiye s a h ip olduğunuzu düşünüyor m usunuz?) m addelerinde istatistik sel o la ra k an lam lı (sırasıy la, z= -3.26 p<.01; z - -3.84 p<.001) farklılıklar saptan m ıştır.
Tablo 3’de. Enerji ve yorgunluk alt ölçeği puanları ve z a m a n için d ek i d e ğ işim i Şekil 3 ’te g ö rü l
m ektedir.
Ş ek il 3: E nerji ve Y o rg u n lu k A lt Ö lç e n in in 12 H a fta lık S ü reçteki Demişimi (N=49).
Lojistik regresyon analizinde, HDD Ö Retardasyon f a k tö r ü n d e k i ç a lışm a ve e tk in lik le rle ilg ili belirtilerde başlangıç ile 4. hafta arasındaki fark a rttık ç a , re m isy o n o la s ılığ ın ın a rttığ ı a n la şıl
m a k ta d ır. R em isyon g ru b u n d a k i 28 h a s ta d a n 22’sinin (%78,6), rem isyon olm ayan g ru p tak i 21 h a s ta d a n 15’in in (%71,4) d o ğ ru o la ra k sınıf-
landırıldığı görülm ektedir. Genel d o ğruluk oranı ise %75,5’tir. T ablo 4’te h a s ta la rın iki g ru p ta n hang isin e g ird iğ in in b elirlen m esin d e başlangıç depresyon düzeyinin (p=.087) katkısının istatiksel olarak önem li olm adığı görü lm ek ted ir.□
TARTIŞMA
Gençler norm al olarak yaşıtları ile birlikte olm aya istek lid ir ve birçok aile dışı etkinliğe katılırlar.
D e p re s if d ö n e m d e ise s ık ın tı h issi, b itk in lik , u y u şu k lu k , bezginlik, arkadaşlarına, çalışm a ve etkinliklere olan ilgisini kaybetm e ortaya çıkabilir.
Bir d iğer so ru n alanını da akadem ik işlevsellikte b o z u lm a o lu ş tu rm a k ta d ır. O k u l b a ş a rıs ın d a d ü şm e ve ak ad em ik yetersizlik gençlik dönem i d e p re s y o n u için ön em li g ö ste rg e le ri olab ilir.
D epresyonla birlikte d erslerde dikkatini y o ğ u n laştırm ada güçlük, yorgunluk ve okula devam sız
lık sıklıkla ortaya çıkar. Bu soru n lar hem şim diki hem de gelecekteki akadem ik, m esleki ve kişisel am açların gerçekleştirilm esini engelleyebilir. Bu n e d e n le rle g en ç lik d ö n e m i d e p re s y o n la rın ın tedavisinde hastaların enerji d üzeylerinin takibi, g ü n lü k ak a d em ik ve sosyal işlevlerin s ü rd ü rü lebilm esi ve n o rm al gelişim h ızın ın y a k a la n a bilm esi açısından önem taşım aktadır.D
A n tid e p re s a n la rm etk in liğ in i inceleyen birçok a r a ş t ır m a d a , k lin ik iy ile ş m e n in d e ğ e r l e n d irilm e sin d e genel d e ğ e rle n d irm e ölçekleri ve p u a n la r ı k u lla n ılm a k ta d ır. B una k a rş ın , b ir hastalığın belirli belirtilerinin belirli bir antidep- resana olan yanıtları çok fazla incelenm em iştir.
M ajör d ep resy o n tanısı alan çoğu hasta, işlevsel
liklerinde belirgin bozulm aya yol açan yorgunluk ya d a en e rji k a y b ın d a n y a k ın m a k ta d ır . Bu nedenlerle, bu araştırm ada majör depresyon tamlı g en ç le rd e y o rg u n lu k ve enerji d ü z e y i ü z e rin e fluoksetinin etkilerini incelem ek am açlanm ıştır.
A ra ştırm a m ız ın so n u ç la rın a göre; 12 h a fta lık flu o k setin ted av isi g ö ren gençlerde d e p re sy o n
Tablo-4: Lojistik Regresyon Modeline Alman De€iflkenler, Regresyon Katsay>lar> ve Önemlilik Dereceleri (N=49)
D eğişken B S. E. W A LD D F SİG EXP(B)
Çalışma ve etkinliklerdeki fark
1.793 .559 10.281 1 .001 6.007H D D Ö Başlangıç
-.1 4 0 .082 2.934 1 .087 .869Sabit
1.904 1.609 1.400 1 .237d ü zeyinde ve hastalık şiddetinde başlangıca göre a n la m lı d e r e c e d e a z a lm a g ö z le n m iş tir. Bu s o n u ç la r , f lu o k s e tin te d a v is i g ö r e n m a jö r d e p r e s y o n ta m lı g e n ç le r ile y a p ıla n ö n c e k i çalışm alarla tu tarlıd ır (Boulos ve ark. 1992, Colle ve ark. 1994, Em slie ve ark. 1997, G am m o n ve B row n 1993, G haziu d d in ve ark.1995, Jain ve ark.
1992, S im eon v e ark. 1990). Ç a lışm a m ız d a 12 haftalık tedavi sonrasında fluoksetin ortam a dozu 25.31±8.92 m g /g ü n (doz aralığı 20-40 m g /g ü n ) olarak saptanm ıştır. Bu bulgu, çocuk ve ergenlerin g ü n lü k 20 m g 'd a n d a h a fazla flu o k setin d o z u g e r e k tir d iğ in i b ild ir e n ö n c e k i ç a lış m a la r la u y u m lu d u r (Colle v e ark. 1994, Jain ve ark. 1992, S im eon v e a rk 1990). G e n eld e b u ç a lışm a n ın so n u çları, flu o k se tin in h a s ta la r ta ra fın d a n iyi tolere ed ild iğ in i b ild ire n önceki a ra ştırm a la rın sonuçlarım desteklemektedir (Boulos ve ark. 1992).
Ç alışm a m ız d a, çok az h a sta z a m a n la d ü z e le n isten m ey en e tk ile rd e n y ak ın m ış ancak şid d etli y an etki saptanm am ıştır.
Bu a ra ştırm a n ın sonuçları, m ajör d e p re sy o n d a birço k h a sta d a g ö zlem len e n y o rg u n lu k , enerji k a y b ı v e g ü d ü le n m e e k sik liğ i b e lir tile r in in sağaltımı ile enerji düzeyinin onarılm asında fluok
setinin etkili o ld u ğ u hipotezini desteklem ektedir (Judge ve ark. 2000, Rahola 2001, Stokes ve H oltz 1997, Tollefson ve H o lm an 1993). H D D Ö Retar- d a s y o n f a k tö r ü to p la m p u a n la r ın d a , e rk e n d ö n e m d e n itib a ren başlangıca göre an lam lı bir a z a lm a b u lu n m u ş tu r . Bu f a k tö r ü o lu ş tu r a n çökkün duygudurum , çalışma ve etkinliklere karşı ilgi kaybı, üretkenliğin azalması, yetersizlik d u ygu ve düşünceleri, yorgunluk, düşünce ve konuşm a
n ın y a v a ş la m a s ı, d ik k a t b o z u k lu ğ u , m o to r etk in liğ in b o zu lm ası, lib id o k ay b ı ya d a a d e t d ö n e m i b o z u k lu k la r gibi g e n ita l b e lirtile rd e hastalar anlam lı klinik bir düzelm e gösterm iştir.
H a staların enerji dü zey in i d eğ e rlen d iren Görsel an alo g ölçek ve Enerji ve y o rg u n lu k alt ölçeği to p la m p u a n la rın d a b irin c i h a fta d a n itib a re n istatiksel açıdan anlam lı farklılıklar saptanm ıştır.
A yrıca Enerji ve y o rg u n lu k alt ölçeğinde, birinci h a f ta d a n itib a re n en e rji d ü z e y in d e a rtm a ve y o r g u n l u k t a n y a k ın m a d a a z a lm a , ü ç ü n c ü
h a fta d a n itib a re n k olay y o ru lm a d a az alm a ve d ö rd ü n c ü h a fta d a n itib a re n g ü n lü k y a ş a n tıd a yeterli enerjiye sa h ip olm a h a sta la r ta ra fın d a n b ild irilm e k te d ir; 12 h a fta b o y u n c a d a d e v a m etm ektedir. Bu b ulgular, m ajör d ep resy o n tam lı erişkin h astalar ile y ü rü tü le n çalışm anın (Judge ve ark. 2000) s o n u ç la rıy la tu ta rlıd ır v e m ajör d e p re sy o n d a flu o k setin ted av isin in , h a sta la rın enerji d ü z e y le rin d e b elirg in b ir d ü ze lm e y e yol açtığı hipotezini desteklem ektedir.
Ç a lış m a m ız ın ilk s o n u ç la r ın a g ö re ; H D D Ö R etardasyon faktöründeki çalışma ve etkinliklerle ilgili belirtilerdeki (etkinlik, hobiler ve görevlere k a rş ı ilg i-is te k k a y b ı, e tk in lik le re h a r c a n a n z a m a n d a b e lirg in azalm a, k e n d in i çalışm a v e etkinliklere karşı zo rlam a d u y g u su , çalışm a ve etkinliklerde g üçsüzlük, y o rg u n lu k , üreticiliğin düşm esi, yetersizlik d u y g u ve düşünceleri) erken dönem deki değişim lerin bilinm esinin rem isyonu yordam ada yararlı olabileceği yönündedir. Benzer şekilde, F arabaugh ve arkad aşları (2005) tarafın
d a n fluoksetin ile y a p ıla n plasebo k o n tro llü bir ç a lış m a d a d a , y o r g u n lu k b e lirtis in d e e rk e n dönem de başlayan düzelm enin, rem isyonu yorda
m ad a önem li o ld u ğ u v u rg u lan m ıştır.□
SONUÇ
Bu a ra ş tırm a n ın en ö n em li sın ırlılık ları d o ğ al d e s e n d e v e g e riy e d ö n ü k ç a lış m a d ü z e n i, ö rn e k le m in k ü ç ü k lü ğ ü v e k o n tro l g ru b u n u n b u lu n m am asıd ır. A yrıca, flu o k setin in enerji ve y o r g u n lu k b e lirtile riy le iliş k ili e tk in liğ in in değerlendirilm esinde yanlılık ve karıştırıcı değiş
kenlerin (örn. hastalık süresi, cinsiyet, psikoterapi g ibi) k o n tro l e d ile m e m e s i d iğ e r b ir ö n e m li sınırlılıktır.
Bu so n u ç la rın ileriye d ö n ü k p laseb o -k o n tro llü çalışm alar ile doğrulanm ası ve depresyonla ilişkili enerji b o z u k lu k la rın d a k i değişim leri d eğ e rlen d irm e d e d ah a k ap sa m lı y o rg u n lu k b elirtilerini inceleyen testlerin kullan ılm ası g erekm ektedir.
A yrıca, flu o k setin ted av isi ile b irlik te egzersiz, u y k u hijyeni, d e n g e li b e sle n m e v e p sik o lo jik y ö n tem ler gibi ilaç dışı y ak laşım ların etkilerini
incelem ek önem li olabilir.
S onuç olarak, d o ğ al d e s e n d e ve g eriye d ö n ü k olarak yapılan, m ajör d ep resy o n tam lı gençlerde ilaç e tk in liğ in i d e sın a d ığ ım ız b u ç a lışm a n ın bulguları, d ep resy o n d ü zey i ve şid d eti y an ı sıra eşlik eden y orgunluk ve enerji kaybı belirtilerinde de fluoksetinin etkin o ld u ğ u n u desteklem ektedir.
Fluoksetin tedavisinde görülen istenm eyen etkiler ça b u k k ızm a, işta h sız lık v e u y k u s u z lu k o lu p g e n e llik le te d a v in in ilk h a f ta la rın d a o rta y a çıkm ıştır v e z a m a n içinde kaybolm uştur. Ayrıca çalışm am ızdaki ilk sonuçlar, çö k k ü n h astala rın y o rg u n lu k , etkinlik, h o b iler v e g ö rev lere karşı ilgi-istek kaybı, etkinliklere h a rc a n a n za m a n d a belirg in azalm a, k en d in i çalışm a ve etkinliklere karşı zorlam a d u y g u su , çalışm a v e etkinliklerde güçsüzlük, üreticiliğin düşm esi, yetersizlik d u ygu ve d ü ş ü n c e le rin d e g ö rü le n e rk e n d ö n e m d e k i d e ğ iş im le rin re m is y o n u y o r d a m a d a y a r a r lı olabileceği y ö n ü n d ed ir.
KAYNAKLAR
A h ea rn EP (1997) The u se o f visual analog scales in m ood disorders: a critical review. J P sychiatr R esea rch 31: 5 6 9 579.
A k d e m ir A , Ö rsel S , D a g I v e a rk . (1996) H a m ilto n D e p re sy o n D eğerlendirm e Ö lçeğ in in k lin ik k u lla n ım d a güvenilir ve geçerliği. P sikiyatri Psikoloji Psikofarm akoloji 4: 251-259.
A m b r o sin i P, W a g n e r D, B e id e r m a n J v e a rk. (1999).
M u lticen ter o p en -la b el se r tra lin e s t u d y in a d o le s c e n t o u tp a tie n ts w ith m ajor d e p re s sio n . J A m A c a d C hild A d o le sc P sych ia try 38: 566-572.
A m b r o sin i P J (2000) A re v ie w o f p h a r m a c o th e r a p y o f m ajor d e p re ssio n in children a n d a d o lescen ts. P sychiatr S erv 51: 627-33.
A m e r ik a n P s ik iy a tr i Birliği, DSM -IV-TR T a n ı Ölçütleri, Çev. E.Köroğlu, H e k im le r Y a y ın Birliği, A n k a ra , 2 0 0 1 , s.1 5 1 -1 5 3 .
A rm a n R, Y a zg a n Y, B e rk e m M (2003) Y a yg ın gelişim sel b o z u k lu k v e m e n ta l re ta rd a sy o n d a risp erid o n u n eğitim o r t a m ı n d a k i d a v r a n ı ş l a r ü z e r in e e tk ile r i. K li n ik P sikofarm akoloji B ü lte n i 13: 174-178.
A y d ın N, C a y k o y lu A , A k ta ş E ve a rk. (2001 ) İn tih a r g irişim in d e b u lu n a n kişilerd e p la z m a -so lu b l interlökin- 2R ve lipid d ü zeyleri. K linik P sikofarm okoloji B ü lten i 11:
11-16.
B oulos C, K u tch er S, G ardner D ve ark. (1992) A n open naturalistic trial o f flu o x e tin e in a d o le s c e n ts a n d y o u n g a d u lts w ith treatm ent-resistant m ajor depression. J Child A d o le sc P sychopharm acol 2: 103-11.
C h a rn e y D S (1998) M o n o a m in e d y s fu n c tio n a n d th e p a th o p h y s io lo g y a n d tr e a tm e n t o f d e p re s sio n . J Clin P sych ia try 5 9 (suppl 14): 11-14.
C h e u n g A H , L e v itt A J , S z a l a i J P (2 0 0 3 ) I m p a c t o f a n tid e p re ss a n t s id e e ffe c ts on a d o le sc e n t q uality o f life.
C an J P sych ia try 48: 727-734.
C la y to n P J (1998) D e p r e s s io n s u b ty p in g : tr e a tm e n t im p lic a tio n s. J C lin P s y c h ia tr y 5 9 (s u p p l 16): 5-1 2 . Cleary M, G uy W (1975) Factor a n a ly s is o f th e H am ilton d e p r e s s io n s c a le . D r u g s E x p C lin R e s 1: 1 1 5 -2 0 . Colle LM, B e la ir JF, D iFeoM ve a rk. (1994) E x te n d e d open-label treatm ent o f adolescents w ith major depression.
J C h ild A d o l e s c P s y c h o p h a r m a c o l 4: 2 2 5 - 2 3 2 . D eV a n e CL (1998) D ifferen tia l p h a rm a co lo g y o f n e w e r a n t i d e p r e s s a n t s . J C lin P s y c h i a t r y , 5 9 : 8 5 - 9 3 . E m s lie GJ, R u s h A J , W ein b erg W A v e a rk. (1997) A d o u b le-b lin d , r a n d o m iz e d , p la c e b o -c o n tro lle d trial o f flu o x e tin e in children a n d a d o le s c e n ts w ith dep ressio n . A rch G en P sych ia try 54: 1031-1037.
E m s lie G J, R u s h A J , W e in b e rg W A v e a rk . (19 9 8 ) Fluoxetine in child a n d a d o lescen t depression: a cu te a n d m a in te n a n c e tr e a tm e n t. D e p r e s s A n x ie t y 7: 3 2 -3 9 . E m s lie G J, W a lk u p J T , P lis z k a S R v e a rk . (19 9 9 ) Nontricyclic a n tid e p re ss a n ts: current tr e n d s in children a n d a d o le s c e n ts. J A m A c a d C hild A d o le sc P sy c h ia try 38: 517-5 2 8 .
E m slie GJ, H eilig en stein JH , W agner KD ve ark. (2002) F luoxetine fo r a c u te tre a tm e n t o f d e p re s sio n in children a n d adolescents: a placebo-controlled, random ized clinical trial. J A m A c a d Child A dolesc P sychiatry 41: 1205-1215.
Erdogan I, T am ar M, Erdoğan E (2002) Majör d ep resyo n u o la n ç o c u k v e g e n ç le r d e b e lirtile rin k a r ş ıla ş tır m a lı incelenm esi. Çocuk ve Gençlik R u h Sağlığı D ergisi 9: 144
154.
E r k r a n M, K aram ustafalıoğlu N, T om ruk N ve ark. (2003) E rg e n v e e r iş k in b a ş la n g ıç lı m a n in in fe n o m e n o lo jik farklılıkları: ka rşıla ştırm a lı bir çalışm a. T ü rk P sikiya tri
D ergisi 14: 21-30.
E s e r E, F id a n er H, F id a n er C ve ark. (1999) WHOQOL- 1 0 0 v e W H O Q O L-B R E F in p s ik o m e tr ik özellikleri. 3P D ergisi 7: 23-40.
F a ra b a u g h A , M ischoulon D, F a va M ve ark. (2005) The re la tio n sh ip b e tw e e n e a rly c h a n g e s in th e H AM D -17 a n x iety/so m a tiza tio n fa c to r item s a n d trea tm en t outcom e am ong d e p r e s s e d outpatients. In t Clin P sychopharm acol 20: 87-91.
F e h n e l SE , B a n n CM, H o g u e S L v e a rk . (2004) T h e developm ent a n d psychom etric evaluation o f the Motivation a n d E nergy Inventory (MEI) Q ual Life R e s 13: 1321-1336.
Fluoksetinin Enerji ve Yorgunluk Üzerine Etkileri
Ferrell BR, G rant M, D ea n GE ve ark. (1996) B o n e tired:
th e experience o ffa tig u e a n d its im pact on quality o f life.
Oncol N u rs F orum 23: 1 5 3 9 -1 5 4 7
Findling RL, R e e d MD, B lum er JL (1999) Pharmacological tr e a tm e n t o f d e p r e s s io n in ch ild ren a n d a d o le s c e n ts . P a ed ia tr D rugs 1: 161-182.
G a m m o n GD, B r o w n T E (1 9 9 3 ) F lu o x e t in e a n d m ethylphenidate in com bination fo r treatm ent o f attention deficit disorder a n d comorbid d ep ressive disorder. J Child A d o le sc P sychopharm acol 3: 1-10.
G h a ziu d d in N, N aylor MW, King CA (1995) F luoxetine in tricyclic refractory d ep ressio n in a d o lescen ts. D ep ress 2:
287-2 9 1 .
G u y W (1 9 7 6 ) E C D E U a s s e s s m e n t m a n u a l f o r p sych o p h a rm a co lo g y. W ashington, DC: US D ep a rtm en t o f H ealth, E ducation, a n d W elfare.
H a m ilto n M (1967) D e v e lo p m e n t o f a rating s c a le fo r p rim a ry d e p re ssiv e illness. B r J Soc Clin P sychol 6: 2 7 8 296.
H a m rin V, Scahill L (2005) S elective serotonin reu p ta k e in h ib ito rs f o r c h ild r e n a n d a d o le s c e n ts w it h m a jo r depression: current controversies a n d recom m endations.
I s s u e s in M e n t a l H e a l t h N u r s i n g 2 6 : 4 3 3 - 4 5 0 . H indm arch I (1997) B ehavioural toxicity a n d depression:
th e se a r c h fo r optim um therapy. Prim Care P sychiatry 3:
17-20.
J a in U, B irm a h er B, Garcia M ve ark. (1992) F luoxetine in children a n d ad o lescen ts w ith mood disorders: a chart review o f effica cy a n d a d v e r s e e v e n ts. J Child A d o lesc P sychopharm acol 2: 259-2 6 5 .
J u d g e R, P le w e s JM , K u m a r V ve ark. (2000) C h a n g es in energy during trea tm en t o f depression: a n a n a ly s is o f flu o xetin e in double-blind, placebo-controlled trials. J Clin P sychopharm acol 20: 666-672.
K a fa n ta ris V, Coletti DJ, D icker R ve ark. (2003) L ithium tre a tm e n t o f a c u te m a n ia in a d o le sc e n ts: a large, o p en trial. J A m A c a d Child A dolesc P sychiatry 42: 1038-1045.
K a fa n ta ris V, Coletti DJ, D icker R ve ark. (2004) L ithium tr e a tm e n t o f a c u te m a n ia in a d o le s c e n ts : a p la c e b o controlled discontinuation stu d y . J A m A ca d Child A dolesc P sych ia try 43: 984-993.
K eller MB, R y a n ND, Strober M ve ark. (2001) E fficacy o f paroxetine in the treatm ent o f adolescent major depression:
a random ized, controlled trial. J A m A c a d Child A d o lesc P sych ia try 40: 762-72.
L iu XC, M a DD, K u rita H v e a rk. (1999) S elf-rep o rted d e p re s siv e s y m p to m s a m ong C h in ese a d o lescen ts. Soc P s y c h i a t r y P s y c h i a t r E p i d e m i o l 3 4 : 4 4 - 4 7 . M arin R S (1996) A p a th y : co n cep t, s y n d r o m e , n e u ra l m echanism s, a n d treatm ent. S em in Clin N europsychiatry 1: 304-314.
M a s a n d PS, G upta S (1999) Selective serotonin-reuptake inhibitors: a n up d a te. H a rva rd R e v P sych ia try 7: 69-84.
M e r ik a n g a s K , A n g s t J . (1 9 9 4 ) N e u r a s t h e n ia in a longitudinal cohort s tu d y o f y o u n g a d u lts. P sych o l M ed 24: 1013-1024.
M o ss EL, S im p s o n J S A , P elletier G ve a rk. (2006) A n open-label stu d y o f the effects o f bupropion S R onfatigue, depression a n d quality o f l f e o f m ixed-site cancer p a tien ts a n d th e i r p a r t n e r s . P s y c h o O n co l 15: 2 5 9 - 2 6 7 . N a sch itz JE , R o ze n b a u m M, S h a v iv N ve ark. (2004) The fe e lin g o f fa tig u e - fa tig u e s e v e r ity b y u n id im e n s io n a l v e rs u s co m p o site q u estio n n a ires. B e h a v M e d 29: 16 7 172.
O'Connor P J (2006) M ental E nergy: A s s e s s in g th e M ood D im ension. N u tr R e v P art 2, 64: 7-9.
Patton GC, Coffey C, Posterino M ve ark. (2000) A dolescent d e p r e s s iv e disorder: a p o p u la tio n -b a se d s tu d y o f ICD- 1 0 s y m p to m s . A u s t N Z J P s y c h ia tr y 4: 7 4 1 -7 4 7 . P o zn a n ski EO, G rossm an JA, B u ch sb a u m Y ve ark. (1984) Prelim inary s tu d ie s o f th e reliability a n d va lid ity o f the c h ild re n 's d e p r e s s io n ra tin g sc a le . J A m A c a d C hild A d o lesc P sych ia try 23: 191-197.
P rintz D, D a s A, S tric k s L ve ark. (2002) T h e C olum bia Daily Bipolar Sym p to m Scale (CDBSS): A Daily Prospective Self-R eport M ood In s tru m e n t. P o ster p re s e n ta tio n . T he 4 2 n d A n n u a l N e w Clinical Drug E valuation Unit (NCDEU) m eeting, B oca R aton, Florida.
R a h o la J G (2001) A n tid e p r e s s a n ts : p h a rm a c o lo g ic a l profile a n d clinical co n seq u en ces. In t J P sych ia try Clin Prac 5: 19-28.
R ic h e l s o n E (1 9 8 8 ) S y n a p t i c p h a r m a c o lo g y o f a n tid e p re ss a n ts: a n u p d a te. M cLean H o sp J 13: 67-88.
Sch a tzb erg , A F (2000). Clinical effica cy o f reboxetine in m ajor d e p re ssio n . J Clin P sy c h ia try 61 (su p p l 10): 3 1 38.
S im e o n JG , D inicola VF, F e rg u so n H B v e a rk. (1990) A d o le s c e n t d e p re s sio n : A placebo-controlled flu o x e tin e tr e a tm e n t s tu d y a n d fo llo w -u p . Prog N e u r o p s y c h Biol P sych ia try 14: 791-795.
S ta h l SM (1996) A n tid e p r e s s a n ts a n d m ood stabilizers.
E s s e n tia l P sych o p h a rm a co lo g y: N eu ro scien tific B a s is a n d Clinical A pplications içinde. S S ta h l (ed) C am bridge U niversity P ress, C am bridge, s:131-66.
S to k e s PE, H oltz A (1997) F luoxetine 1 0 th A n n iversa ry:
T h e p r o g r e s s c o n ti n u e s . C lin ic a l T h e r a p e u t 19.
T h e US F o o d a n d D rug A d m in is tr a tio n . (2003) FDA approves prozac fo r pediatric u s e to treat d ep ressio n a n d O C D . F D A T a l k P a p e r , J a n u a r y 3 , 2 0 0 3 h ttp : //w w w .fd a .g o v /b b s /to p ic s /A N S W E R S /2 0 0 3 /A N S 0 1 1 8 7 .h tm l
Tollefson GD, H olm an SL (1993) A n a ly sis o f the H am ilton D e p re ssio n R a tin g S c a le fa c to r s fr o m a d o u b le-b lin d , placeb o -co n tro lled trial o f flu o x e tin e in geriatric m ajor d e p r e s s io n . I n t C lin P s y c h o p h a r m a c o l 8: 2 5 3 -2 5 9 . Toros F, B ilgin NG, B u g d a y c i R ve ark. (2004) Prevalence o f depression a s m easured by the CBDI in a predom inantly .a d o le sc e n t school po p u la tio n in T u rkey. E u r P sych ia try 19: 264-271
T y le e A , G a s tp a r M, L e A p in e J P v e a r k . (1 9 9 9 a ) Identification o f p a tie n t ty p e s in th e com m unity a n d their treatm ent needs: fin d in g s fr o m th e DEPRES II (Depression R e s e a r c h in E u r o p e a n S o c ie ty II) S u r v e y . I n t C lin P sychopharm acol 14: 153-165.
Tylee A, G astpar M, Lepine JP ve ark. (1999b) D epression resea rch in E u ro p ea n so ciety II: A p a tie n t s u r v e y o f the s y m p to m s , d is a b ility a n d c u r r e n t m a n a g e m e n t o f d e p re ssio n in th e com m unity. I n t Clin P sychopharm acol 4: 139-151.
W a g n er KD, W eller E B , C arlson GA v e a rk. (2002) A n open-label trial o f divalproex in children a n d a d o lescen ts w ith bipolar disorder. J A m A ca d Child A dolesc Psychiatry 41: 1224-1230.
W agner KD, A m brosini P, R y n n M ve ark. (2003) Efficacy o f sertraline in the tr e a tm e n t o f children a n d a d o lescen ts w ith major depressive disorder: tw o random ized controlled trials. JAM A 2 9 0 :1 0 3 3 -1 0 4 1 .
W a g n e r KD, R o b b A S , F in d lin g R L v e a rk . (2004) A random ized, placebo-controlled trial o f citalopram fo r the treatm ent o f major depression in children a n d adolescents.
A m J P sych ia try 161: 1079-1083.
WHOQOL Group (1998) T h e W orld H e a lth O rganization quality o f life a s s e s s m e n t (WHOQOL): D evelo p m en t a n d g en era l p sych o m etric properties. Soc S ci M ed 46: 1 5 6 9 85.
Fluoksetinin Enerji ve Yorgunluk Üzerine Etkileri
