ETİK İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

(1)

ETİK İLE İLGİLİ TEMEL

KAVRAMLAR

(2)

¢ İnsan sosyal bir varlıktır ve yaşadığı toplumun kültürel değerleri ile yetişir.

¢ Doğumla birlikte ilk öğrenme çevresi ailesi olduğu için ilk öğrenmelerini informal eğitim yolları ile ailesinde almaya başlar.

¢ Bireyin büyüme ve olgunlaşması ile birlikte bilgi

birikiminin de artması sonucu, eğitim toplumun istek ve beklentileri doğrultusunda planlı, programlı ve kontrollü bir süreçle kurumsallaşan okullar aracılığı ile verilmeye başlanmaktadır.

(3)

¢ Okullar; birey (insan), toplum, konu alanı ve doğa ihtiyaçları bağlamında, eğitim psikolojisi, eğitim

sosyolojisi, eğitim felsefesi ve eğitim ekonomisi

süzgeçlerinden geçirilerek belirlenen hedeflerin ve hedef davranışların gerçekleştirilmesi için hazırlanan eğitim, öğretim ve ders programlarının sınıflarda uygulayıcısı öğretmenler aracılığı ile bireyleri yetişkin yaşamına hazırlanmalarından sorumludurlar.

(4)

¢ Bu nedenle okullarda önceden hazırlanan programlarda belirlenen eğitim hedeflerinin gerçekleştirilmesine

yönelik tüm öğrenme-öğretme yaşantılarının

düzenlemesi ve hedeflerin gerçekleştirilmesi sürecinde en önemli yürütücü güç ve sorumluluk öğretmenlerdedir.

(5)

¢ Nitekim öğretmenlerin okul içi ve dışında yaptıkları davranışları, birinci derecede sorumluluğunu

üstlendiği ve hedef kitlesi olan öğrencilerince gözlenmektedir.

¢ Ve sonrasında ise öğretmenlerin ortaya koydukları ve öğrencilerince gözlenen bu davranışları yine

öğrencileri tarafından benimsenerek davranış haline getirilmektedir.

(6)

¢ Bu nedenle öğretmenlerin sahip oldukları bilgi birikimi kadar, sahip oldukları bilgileri ne derecede uygulamaya koyabildikleri, kullandıkları, yaşantı biçimine yansıtarak davranışa dönüştürebildikleri oldukça önemlidir.

¢ Sadece kitap sayfalarında ve öğretmenlerin sözel

ifadelerinde kalmış, yaşantı biçimine yansıtılamamış ve

davranış haline dönüştürülememiş hiçbir bilgi öğrencide bir anlam oluşturmamaktadır.

(7)

¢ Sonuç olarak denilebilir ki;

¢ Bir öğretmenin sahip olduğu bilgi birikimi kadar, Onun sahip olduğu etik değerler ve ahlak da çok önemlidir.

(8)

ETİK

¢ Etik, Yunanca “ethikos” sözcüğünden gelmekte olup,

davranışları iyi-kötü ya da doğru-yanlı-olarak yargılamak için oluşmuş norm ve standartları ifade etmektedir.

(9)

ETİK

¢ Etik sözcüğü dilimize Fransızca ‘’Ethique’’ kelimesinden geçmiş olup çeşitli meslek kolları arasında tarafların

uyması ve kaçınması gereken davranışlar bütünü olarak açıklanmaktadır.

(10)

¢ Tarihsel süreç içerisinde etik kavramının birçok tanımı yapılmıştır. Sözlük anlamı olarak etik; töre bilimi, ahlak bilimi, ahlaki, ahlakla ilgili olarak tanımlanmaktadır.

(11)

¢ Etik, Kurallara dayalı insan davranışlarını ahlak ve normlara uymanın yükümlülüğünü, ahlaki olanın özünü ve temellerini araştıran, insan davranışları ile ilgili problemleri bilimsel olarak inceleyen ve

sistematik ahlak değerlerine hizmet eden bir felsefe dalıdır.

(12)

ETİK

¢ Etik, ahlak davranışlarını sistemleştiren ve hukuksal bir yapı içinde düzenleyen, toplumları kontrol edici bir özelliğe sahiptir.

¢ Etik, çeşitli ahlak anlayışlarının kesiştiği ortak

noktadan çıkarak, evrensel normlar oluşturmaktadır.

(13)

¢ Etik, bireylerin yargılarını ve bu yargılara ulaşma sürecini ifade ederken insanların değerlere dayalı kararlar verdiği bir süreç olma özelliği de taşımaktadır.

(14)

¢ Etik bir toplum, bir kültür ya da bir grubun çeşitli etkilerle kabul görmüş davranış normlarının somut göstergesidir.

¢ Etik kuralların açık ve belirli bir alana ilişkin yazılı kuralları içermesi beklenir.

(15)

¢ Örneğin; eğitim etiği, hukuk etiği, tıp etiği, sanat etiği, siyaset etiği, çevre etiği, medya etiği vb. gibi alanlar için ortak özellikler olmakla birlikte bunlar daha çok kendilerine özgü ilkelere sahiptirler.

¢ Söz konusu bu ilkeler; uyması gereken bireylerin özelliklerine göre değil, evrensel kabul görmüş ilkeler bağlamında geliştirilirler.

¢ Etik ayrıca içinde; adalet, eşitlik ve ödün kavramlarına önemli yer verir.

(16)

¢ Etik bir etkinlik alanı olarak felsefenin bir dalı, bir ahlak felsefesi alanı, ahlaki olanın özünü ve

temellerini araştıran bir felsefe etkinliği olarak ifade edilebilir.

¢ Bu bağlamda etik, insanın kişisel ve toplumsal yaşamdaki ahlaki sorunlarını ele alıp inceler.

(17)

¢ Etik; neyin iyi ve kötü,

¢ neyin doğru ve yanlış olduğunu araştıran ve soruşturan,

¢ kişi hayatının amacının ne olması gerektiği üzerinde duran,

¢ ahlaklı ve erdemli bir yaşam tarzının hangi unsurları içerisinde barındırdığını konu edinen bir felsefe dalı olarak betimlenebilir.

(18)

¢ Her insanın bizi insan olarak ilgilendirdiği bilinci azalırsa kültür ve etik sarsılmaya başlar.

¢ Napoleon Bonaparte

(19)

E

^TİK

§ Günümüzde etik kavramı, daha çok iş hayatı içerisindeki

davranış biçimlerini irdeleyen, düzenleyen bir disiplin olarak görülmektedir.

§ Ahlak kavramı ise, kişilerin sosyal yaşam içerisindeki ilişkilerini düzenleyen bir disiplin olarak görülmektedir.

§ Etik ile ahlak kelimeleri, bazı felsefeciler tarafından farklı anlamlar içeren kavramlar olarak görülmekte, bazı

felsefeciler ise buna karşı çıkmaktadırlar.

(20)

ETİK

§ Etiğin soruları, günlük yaşam pratiğinde görülen

sorunların radikalleştirilerek öne çıkmasıyla gelişmiştir.

§ Ahlaki sorular daha çok emir ve bildirme kipindeki ifadelerdir.

§ Örneğin; yalan söylemeyeceğine söz ver, sadık

kalacağına söz ver, işini düzenli ve titiz yap, saygılı davran, yardım et gibi emir ifadeleri ile yardım etmek bir erdemdir, başarı için çok çalışmak gerekir gibi

bildirme cümleleridir.

(21)

ETİK

§ Etik ise konu olarak daha temel ve genel soruları ele almaktadır;

- Verilen sözleri neden tutmak gerekmektedir?

- Neden yalan söylenmez?

- Neden güvene ihanet edilmez?

- İnsan neden her zaman üstüne düşeni yapmak zorundadır?

- Düzenli ve titiz olmak insanın neden görevidir?

- İhtiyacı olana yardım etmek neden zorunludur?

(22)

ETİK

§ Etiğin ele aldığı temel sorular sonuçta bizi “neden insan esas olarak ahlaki davranmalı, ahlak dışı davranışlara girmemelidir” sorusuna götürmektedir.

§ Etik sadece kesin ve son olacak nitelikteki cevapların

peşindedir ve bu cevaplar yeni sorulara götürmeyen, şartlı ve sınırlı olmayan son nihai cevaplardır.

§ Ahlakı gerektiği gibi temellendirmeye çalışan etik, normatif olma iddiasını garanti edecek mutlak olana ve nihai

geçerlilik taşıyana dayanmak zorundadır.

(23)

ETİK

§ Genel etik; toplumsal ve ülkesel, hatta ülkelerarası

ilişkilerde dikkate alınan, olması gereken, iyi veya doğru olarak değerlendirilen kurallar, ilkeler ve ahlaki

standartlardır.

§ Özel etik; sadece belirli bir bireyin, toplumsal grubun, örgütün veya sektörün uyması gereken doğru veya iyi olarak nitelendirilen ahlaki değerler, kurallar ve

standartlardır.

(24)

AHLAK

¢ Latince ‘’mos’’ ve

¢ Türkçe’ de Arapça ‘’huy’’, ‘’mizaç’’, ‘’karakter’’

anlamına gelen ‘’

¢ hulk’’ sözcüklerinden türemiş ahlak kavramı, insanların başka varlıklarla belirli normlar çerçevesinde gelişen

ilişkiler toplamını, insanın söz konusu ilişkileriyle bu varlıklara yöneltilmiş eylemlerini düzenleyip

anlamlandıran norm, ilke, kural ve değerler bütünüdür.

(25)

AHLAK

¢ Bir kültürde kabul edilmiş, belirlenmiş, tanımlanmış değerler toplamı ve amaçlarla, bu değerlerle nasıl yaşamını

sürdüreceğini, amaçlara nasıl ulaşılacağını ortaya koyan

kurallar bütünü veya inanç, emir, yasak, norm ve değerlere göre düzelenmiş ve bu düzenlemeye bağlı biçimde

kabullenilmiş, gelenekselleşmiş yaşam tarzı olarak açıklanabilir.

(26)

¢ Etik ve ahlak sözcüklerinin kullanımı genellikle birbirine karıştırılmaktadır.

¢ Sözcük anlamına bakıldığında, Türk Dil Kurumu ahlak kavramını; bir toplum içinde, kişilerin uyma konusunda başka bir şanslarının olmadığı davranış biçimleri ve kurallar olarak tanımlamaktadır.

(27)

¢ Ahlak toplum için iyi olarak benimsenen ve uyulması beklenen davranışlardır.

¢ Bu davranışlar belirli zamanda ve belirli yerde geçerli olan değer yargılarını örf, adet, norm ve kurallarını oluşturur.

(28)

¢ İyi olmak;

‘’Kolaydır’’

¢ Zor olan;

‘’Adil’’ Olmaktır..

¢ En ‘’Mükemmel’’ Adalet ise

‘’Vicdandır…’’

V. Hugo

(29)

ETİK İLE AHLAK ARASINDAKİ İLİŞKİ

Ahlak ve etik birbirlerinden farklı iki ayrı kavramlar olup, Ancak çoğu zaman bu iki kavram aynı anlamda kullanılmış ve çoğu zamanda ahlak kavramının kullanımı tercih

edilmiştir.

İki kavram arasındaki

Farklılık; etiğin ahlak felsefesi;

ahlakın ise etiğin araştırma konusu olmasından kaynaklanmaktadır.

(30)

¢ Etik ise;

¢ Ahlak felsefesinin kavramsal boyutunu ve ahlakın kuramsal kısmını oluşturmakta ve ahlak üzerinde felsefi çerçevede düşünmek anlamında

kullanılmaktadır.

¢ Diğer bir ifade ile;

Etik ile ahlakın özdeş olmamasının nedeni,

etiğin ahlak felsefesi olması, ahlakın ise etiğin araştırma konusu olmasından kaynaklanmaktadır.

(31)

ETİK İLE AHLAK ARASINDAKİ FARK

Ahlak ile etik arasında; genişlik-darlık, kuram ve uygulama işlevleri olarak bir farklılık vardır. Bu açılardan bakıldığında;

1) Ahlak, bir disiplin olarak etiğe yansıyan kurallar bütünüdür. Ahlak tutum, eylem ve inançları

şekillendiren, onları yönlendiren bir değerler mekanizmasıdır.

(32)

Ahlak; toplumsal anlamda var olan davranış ve inançları yönlendiren bir değerler sistemidir.

Ahlak, bireylerin toplumda günlük yaşamı içerisinde nasıl yaşamaları ve nasıl davranmaları gerektiğini ince ayrıntılar içinde pratik olarak düşünürken,

Etik ise daha soyut ve kuramsal bir açıdan bakar,

(33)

2) Ahlak; etiğin yaşam pratiğine yansıyan kurallar bütünüdür.

Bir başka ifadeyle ahlak ben, etik ise biz anlamına gelmektedir.

Etik daha çok kurallara dayalı davranışları ifade ederken, Ahlak kavramı ise duygusal boyutu içermektedir.

(34)

3) Ahlak toplumdan topluma ve zaman içerisinde değişirken,

Etik zaman geçse de değişmeyecek, evrensel doğru ve iyiyi arar, bunları ideal davranış kuralları haline getirir.

(35)

¢ Ahlak eğitimsiz insanların bile (sosyal bir varlık olmasından dolayı) ahlak değerleri oluşmuştur.

¢ Etik ise felsefi bir yaklaşımla üretilir, kendiliğinden

öğrenilmez, öğrenme yaşantısı sürecinden geçmeyi yani eğitimi gerektirir.

(36)

¢ Ahlak yaptırımları; suçluluk duygusu (bireysel);

ayıplama, toplumsal kınama,

¢ Etik yaptırımlar;

meslek grubundan uzaklaştırma, dışlama ve soyutlamadır.

(37)

TOPLUMSAL NORMLAR VE GELENEKLER

¢ Kültür, sosyal bilimler içerisinde teknik bir kavram olarak girmiş bulunan ve genellik anlamda da;

¢ Doğanın ya da tabiatın el değmemiş halinin insan aklı ve yapıcılığı ile işlenerek yararlı hale getirilmesi olarak ifade edilmektedir.

(38)

¢ Kültür kavramının uygarlık sözcüğü ile karıştırılmış

harmanlanarak oluşturulmuş hali ise; önceleri insanlığın gelişimine bağlı olarak düşünülmüş ve kuşaktan kuşağa aktarılan toplumsal bir miras olarak ortaya konulmuştur.

TOPLUMSAL NORMLAR VE GELENEKLER

(39)

¢ Normlar, toplumsallaşma sürecinde öğrenilerek birer alışkanlık durumuna gelmektedir.

¢ Ancak insanlar, bu norma uygun davranışta

bulunduğunun farkına varmadan doğal olarak onu özümsemektedir.

(40)

¢ Alışkanlık, töre ve gelenek böylelikle karakter anlamını da almakta, erdemli olmanın temel tavrı olarak

pekişmektedir.

¢ Etik her şeyden önce istenilecek bir yaşamın araştırılması ve anlaşılmasıdır.

(41)

¢ Bireyler, içinde bulundukları toplumun normlarına göre doğru olanı öğrenip davranış haline getirmekte ve bu öğrendiklerini de kendisinden sonra gelen yeni

kuşaklara aktararak, diğer bireylerin de bu normlara uymalarına temel oluşturmaktadırlar.

(42)

¢ Toplumun sahip olduğu normlar içerisinde özellikle iyi olanların desteklenmesi ve geliştirilmesi oldukça önem oluşturmaktadır ve gerekmektedir.

¢ Yetişen yeni kuşakların davranış olarak ortaya koydukları her türlü ahlaki ve ahlaki olmayan davranışlarında

geçmiş kuşakların izleri ve etkisi söz konusudur.

(43)

¢ Gelecek kuşakların zihinsel yapılarında iyiye ve etiğe doğru yönelmenin olabilmesi için planlı programlı ve örgütlenmiş bir şekilde okul çatısı altında öğretim etkinliklerine yer verilmesi gerekmektedir.

(44)

¢ Nitekim bu bağlamda düşünüldüğünde etik olan davranışların özellikle planlı programlı bir biçimde kurumsal olarak okulların sorumluluğunda ve

öğretimin doğrudan uygulayıcıları olan öğretmenler aracılığı ile yetiştirilecek bireylerde davranışlarına dönüştürülmelidir.

(45)

TOPLUMSAL NORM ÇEŞİTLERİ

1) Yazılı (resmi) normlar

2) Yazılı olmayan (resmi olmayan) normlar .Örf

.Adet

.Gelenekler .Görenekler

.Ahlak kuralları

.Görgü kuralları

(46)

KAYNAKÇA

§ Kaya, İ. (2014). Öğretmenlik Mesleğinde Etik. İstanbul:

Birinci Baskı, Paradigma Akademi Yayınları.

§ https://www.selcuk.edu.tr/dosyalar/files/054003/meslek_eti gi%20_torun.pdf

§ http://www.etik.gov.tr/wp-

content/uploads/2019/03/abdulkadirmahmutoglu- etikveahlak-benzerliklerfarkliliklar.pdf

§ http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/284.pdf

§ https://www.dmy.info/iyilik-nedir/

§ https://www.dmy.info/erdem-nedir-fazilet-ne-demektir/

§ https://dusunbil.com/sorumluluk-jean-paul-sartre-ve- hannah-arendt/

§ http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex- 1423868543.pdf